ZNAKI POCZTOWE STOSOWANE PRZEZ POCZTY W POWIATACH ODOLANOWSKIM I OSTROWSKIM OD 1793 DO 1920 ROKU.

(1)

Poczty odolanowskie i ostrowskie 1793 - 1920

1

Marek Banasiak

ZNAKI POCZTOWE STOSOWANE PRZEZ POCZTY W POWIATACH ODOLANOWSKIM I OSTROWSKIM

OD 1793 DO 1920 ROKU.

Ostrzeszów – Ostrów Wlkp. – Odolanów 2007 - 2014

(2)

2

Zarys historii poczt w regionie.

Już w 1750 roku w Ostrowie istniała poczta jako instytucja księcia Thurn und Taxis. W latach 1793 – 1806 działał tu pruski urząd pocztowy. W 1804 roku przy ulicy Wrocławskiej 42 działał nie istniejący budynek stacji dyliżansowej.

Po II rozbiorze Polski Odolanów i Ostrów znalazły się na obszarze zaboru pruskiego – poznańskiego departamentu kamery.

Miasto Odolanów zostało podniesione do rangi stolicy powiatu w latach 1793 - 1932.

Z momentem drugiego rozbioru Polski nastąpiła likwidacja poczty polskiej

w Wielkopolsce. Zaborca poczynił starania o zaprowadzenie pruskiej organizacji na zajętych ziemiach, między innymi w dziedzinie komunikacji pocztowej. Zaborca spożytkował dla swoich celów polską sieć łączności i urządzeń pocztowych.

Łącznie na wszystkich liniach Wielkopolski było czynnych w ruchu tygodniowym 96 kursów pocztowych.

Niestety nie używano wtedy żadnych stempli pocztowych nadawczych i ograniczono się wyłącznie do adnotacji dokonywanych bezpośrednio na listach. Z tego względu przesyłki pochodzące ze schyłku XVIII wieku i początku XIX wieku są możliwe do identyfikacji jedynie gdy data zaznaczona została w treści przesyłki.

Ze stacji węzłowej w Poznaniu wychodziło 8 kursów. Połączenie na liniach poznańskich czynne były dwa razy w tygodniu.

Przeciętna szybkość handlowa pojazdów wozowych wynosiła 4,5 km/h.

Poczta pruska na terenie dawnej Rzeczpospolitej działała sprawnie a stan szlaków komunikacyjnych ulegał stopniowej poprawie. Po III rozbiorze powstało szereg nowych traktów prowadzących z Warszawy do Berlina, Królewca, Wrocławia,

Krakowa, Gdańska i Torunia. Poczta przewożona była na wszystkich szlakach dosyć często, bo dwa razy na tydzień.

Trakt z Kalisza do Rawicza (o długości 12 1/2 mili) wiódł z Kalisza przez Ostrów Wielkopolski (3), Sulmierzyce (2 1/2), Zduny (1 1/2), Kobylin (2), Miejską Górkę (2 1/2) i Sarnową ( 1/2) do Rawicza (1/2).

Wyjazd z Kalisza następował w poniedziałki i czwartki po godzinie 8 rano.

Między godzinami 16 - 18 kurierzy przybywali do Zdun i po krótkim postoju udawali się w dalszą drogę do Rawicza, gdzie przyjeżdżali przed północą.

Rozkład ruchu regularnej komunikacji pocztowej na obszarze Polski Zachodniej w latach 1793-1806 obejmujący poczty w powiecie odolanowskim przedstawia się następująco:

Kurs nr 99 b – kurs z Kalisza do Rawicza ( poczta kołowa ); odjeżdża w poniedziałki i czwartki rano o godzinie 8

Przebieg kursu nr 99 b

STACJE MILE

Kalisz ( x ) Ostrów ( + ) 3 Sulmierzyce ( + ) 2,5

Zduny ( + ) 1,5 Przybywa wieczorem w godz.6-8 i oczekuje na kurs z Konina

Kobylin ( + ) 2 Miejska Górka ( + ) 2,5

(3)

3 Sarnowa ( + ) 0,5

Rawicz ( x ) 0,5 Przybycie we wtorki i piątki o godz. 16-19; skąd połączenie z kursem Wrocław – Poznań, jednak paczki i listy nadesłane we wtorki w kierunku Dolnego Śląska i Berlina pozostają do soboty w Rawiczu, ponieważ brak połączenia w tym czasie z kursem z Leszna przez Rawicz do Wrocławia

RAZEM 12,5

( x ) – urząd pocztowy w pełnym zakresie

( + ) – urząd pocztowy – stacja w ograniczonym zakresie 1 mila pocztowa pruska = 7532 metry

Kurs nr 185 – kurs z Rawicza do Kalisza ( poczta kołowa) 12,5 mili

odjeżdża w środy i soboty przed południem po przybyciu kursu z

Poznania przez Leszno. Przybycie do Zdun wieczorem; stąd kursy do Koźmina i Milicza. Przybycie do Kalisza w czwartki i niedziele rano w

godz. 4-7

Po wyzwoleniu przez armie napoleońskie ziem zajętych przez Prusy w wyniku rozbiorów, utworzono Księstwo Warszawskie, którego powstanie

usankcjonował traktat pokojowy zawarty w lipcu 1807 roku w Tylży. Naczelną władzę sprawował w nim król saski Fryderyk August. W czasach Księstwa Warszawskiego, Odolanów pozostał stolicą powiatu.

W okresie Księstwa Warszawskiego, już w 1807 roku następowało ponowne uruchamianie polskich kursów pocztowych. Główny szlak pocztowy z Warszawy do Poznania biegł od Błonia przez Łowicz do Kutna.

Uruchomiono też linię Warszawa - Łowicz - Kalisz - Leszno - Wschowa - Głogów - Drezno ( stary kurs polski z wieku XVII ) oraz jego odnogę z Kalisza przez Ostrów, Sulmierzyce, Zduny, Kobylin do Rawicza, dalej Zgorzelca i przez Budziszyn do Drezna. Czynne były wszystkie rodzaje poczt, a mianowicie poczty wozowe, poczty dwukółki i konne.

Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego poczta działała najpierw w oparciu

o obowiązujący wcześniej pruski regulamin pocztowy. 8 kwietnia 1808 roku Fryderyk August zatwierdził „Regulamin Pocztowy Księstwa Warszawskiego”.

Herb pocztowy Księstwa Warszawskiego

Podstawową jednostką organizacyjną poczty był pocztamt, którym kierował pocztmistrz. Podlegali mu sekretarz, wozomistrze ( odpowiedzialni za stan

techniczny wozów i ich naprawy) listonosze, posłańcy piesi ( przenoszący listy oraz paczki między pocztamtami i ekspedycjami pocztowymi), konduktorzy ( towarzyszący pocztylionom we wszystkich kursach dyliżansów, wprowadzonych do użycia w 1808 roku oraz w niektórych dłuższych kursach wozowych), ekspedytorzy pocztowi

( wykonujący swoje obowiązki pocztowe jako zajęcie dodatkowe wobec uprawianego zawodu np. w sądach) oraz pocztylioni.

(4)

4

Urzędy pocztowe nie stosowały tuszowych pieczęci nadawczych, a przesyłki pochodzące z lat 1806 – 1815 posiadają tylko numery pod jakimi zapisano je w księgach i cedułach, a niekiedy także dodatkowe adnotacje związane zwykle ze zwolnieniami z opłat pocztowych lub czasami wpisaną wysokością opłaty przeważnie w kolorze czerwonym.

Wszystkie urzędy i ekspedycje posiadały wtedy pieczęcie lakowe używane do stemplowania dokumentów i korespondencji wysyłanej do innych placówek

pocztowych, oraz do zabezpieczania worków i skrzyń, w których przewożono pocztę.

Odciski tych pieczęci przy otwieraniu korespondencji ulegały uszkodzeniu i większość z nich nie jest dzisiaj znana.

Po krótkim okresie odrodzenia regularnej poczty polskiej w okresie Księstwa Warszawskiego, dla Wielkopolski nastał drugi, długi okres pruski 1815 - 1918.

Do technicznej przebudowy dróg przystąpili Prusacy po 1815 roku, a praktycznie dopiero ok. 1830 roku.

Zgodnie z rozporządzeniem władz pruskich z dniem 1 marca 1817 roku wszystkie przesyłki pocztowe przechodzące przez Urzędy pocztowe lub Agencje pocztowe, musiały być stemplowane stemplem miejscowym z datą nadania.

W poprzedzającym zarządzenie okresie stosowane były stemple jednowierszowe z nazwą miejscowości. W historii poczty znane są takiego rodzaju stemple m.in.

jeszcze z XVIII wieku pochodzące z Poznania (POSEN) i Leszna (LISSA), oraz z XIX wieku z Ostrzeszowa (OSTRZESZOW) Rogoźna (ROGASSEN), Buku ( BUK ), Pleszewa ( PLESCHEN ). Na niektórych przesyłkach pocztowych urzędnicy

wpisywali odręcznie nazwę miejscowości nadania, czasami również z datą nadania - dzień/miesiąc a rzadziej również rok nadania – ostatnie dwie cyfry roku. Znane są przesyłki z Odolanowa i Ostrowa z lat 1817 – 1825 z odręcznie wpisanymi nazwami poczty w kolorze czarnym i czerwonym – Ostrowo i Adelnau.

Z czasem w XIX wieku następował rozwój stempli pocztowych i od 1825 roku zauważa się go również w powiecie odolanowskim, co zostanie zaprezentowane w dalszej części opracowania.

W roku 1818 Prusy i Francja zawarły konwencję pocztową, w której ustalono warunki tranzytu listów adresowanych do Francji a przechodzących przez terytorium Prus, m.in. z Rosji i Królestwa Polskiego. Konwencja narzuciła Królestwu Polskiemu w stosunku do listów adresowanych do Francji i Anglii następujące ważne

postępowanie:

- listy do Francji mogły być wymieniane z Prusami wyłącznie na trakcie poznańskim między Koninem i Słupcą, oraz na trakcie wrocławskim między Wieruszowem a Kępnem.

„Konwencja ostatecznego rozgraniczenia między Królestwem Polskim a

Prusami.” zawarta została w Berlinie 11 XI 1817 roku, a ratyfikowana 18 II 1818 roku.

Wymieniony w konwencji punkt wymiany listów miedzy Królestwem Polskim a Prusami Wieruszów – Kępno po kilku latach funkcjonowania uległ zmianie.

W 1824 roku dyrekcje poczt w Warszawie i Berlinie uzgodniły przeprowadzenie reorganizacji traktu z Wrocławia do Warszawy. Zamiast przez:

Oleśnicę, Syców, Kępno, Wieruszów, Widawę i Piotrków przebiegał on odtąd przez:

(5)

5

Trzebnicę, Krotoszyn, Ostrów, Kalisz, Koło i Łowicz.

Wymiany poczty adresowanej do Francji dokonywano więc nie miedzy Wieruszowem i Kępnem, lecz miedzy Kaliszem i Ostrowem. Zmiana traktu warszawsko –

wrocławskiego przyniosła każdej stronie oszczędności.

Odcinek Wrocław – Ostrów przez Krotoszyn jest co prawda dłuższy od odcinka Wrocław – Kępno o ok. 30 km, lecz Ostrów położony był zaledwie o ok. 28 km od innego głównego traktu pruskiego, łączącego Wrocław z Poznaniem. Prusy mogły więc obniżyć rangę ok. 78 – kilometrowego traktu Wrocław – Kępno, podnosząc jednocześnie rangę 28 – kilometrowej drogi z Krotoszyna do Ostrowa.

Podobnie postąpiono w Królestwie Polskim. Obniżono rangę ponad 100 –

kilometrowego traktu z Piotrkowa do Wieruszowa. Główny strumień poczty z Prus przeniesiono natomiast z Kalisza do Koła ( ok. 70 km ) i dalej na dobrze urządzony trakt warszawsko – poznański.

Urząd pocztowy w Ostrowie wymieniony zostaje w dokumencie – Konwencji mającej na celu uregulowanie stosunków Służby Pocztowej, między Królestwem Polskim i Prusami zawartej w Berlinie 20 marca 1827 roku.

DZIENNIK PRAW N^ro 46. Tom Jedenasty dzień ogłoszenia - 26 sierpnia 1827 roku.

( zachowana została oryginalna pisownia )

„ Prezyduiący w Radzie Administracyiney Królestwa do Kommissyi Rządowey Sprawiedliwości.

Dołączona tu w texcie polskim i francuzkim Konwencyą maiącą na celu uregulowanie stosunków Służby Pocztowey, między Królestwem Polskie a Prussami w Berlinie d. 20 Marca r.b. zawartą, i przez Nayiaśnieyszego Pana ratyfikowaną, przesyłam Kommissyi Rządowey Sprawiedliwości, z wezwaniem, ażeby takową w obu ięzykach w Dzienniku Praw niezwłocznie umieścić i ogłosić nakazała.

W Warszawie dnia 11. Lipca 1827 r.

Minister Stanu

( podpisano ) W. SOBOLEWSKI

Radca Sekretarz Stanu Generał Dywizyi ( podpisano ) Kossecki.

Zgodno z Wypisem

W zastępstwie Ministra Sprawiedliwości Radca Stanu ( podpisano ) M. Woźnicki.

Za Sekretarz Jeneralnego Szef Bióra

K. Hoffmann."

Zawarte w tekście stwierdzenia pozwalają na jednoznaczne określenia znaczenia urzędu pocztowego w Ostrowie jako ważnego łącznika w zakresie wymiany

pocztowej między terenami Prus i Królestwa Polskiego, pełniącego funkcję urzędu pogranicznego wspólnie z urzędami w Pleszewie i Wrocławiu.

I tak w Konwencji znalazły się następujące postanowienia dotyczące poczty w Ostrowie:

§ 1.

(6)

6

Kommunikacyje pocztowe

Do utrzymania kommunikacyi między Polską i Prussami, będą ustanowione poczty w punktach następujących:

7. Na trakcie z Warszawy do Wrocławia, między Kaliszem a Ostrowem, poczta wozowa raz w tydzień, i poczta konna dwa razy w tydzień tam i napowrót.

§. 6.

Urzęda pocztowe graniczne.

Urzęda pocztowe graniczne utrzymywane bydź mają następuiące: -

ze strony Polski ze strony Prus

Wierzbałowo Stałupiany ( Stallupohnen )

Graiewo Ełk ( Lyck )

Mława Nibork ( Neidenburg )

Dobrzyń Gołub ( Gollub )

Służewo Toruń ( Thorn )

Słupca Strzałkowo

Kalisz Ostrowo

Częstochowa Lubliniec ( Lublinitz )

§. 40.

Wykaz stacji granicznych i ich wzaiemney odległości.

Nateraz uważane będą iako przeprzęgi graniczne, stacye poniżey wyrażone, i rachować się będzie odległość, która iest oznaczona co do przewożenia sztafet, extrapoczt i kurierów następna.

Stacye Polskie Stacye Pruskie Mile

Władysławów Pilkallen 3

Władysławów Stałupiany(Stalluponen) 4

Wierzbołów Stałupiany(Stalluponen) 2¼

Graiewo Ełk (Łyck) 3

Mława Nibork (Neidenburg) 4

Mława Działdów (Solda) 2½

Rupin (przez Dobrzyń nadDr.) Gollub 4

Zboyno Gollub 1½

Zboyno (przez Lubicz) Toruń (Thorn) 4

Służewo Toruń (Thorn) 2½

Służewo Gniewkowo 2½

Radzieiowo Gniewkowo 4

Radzieiowo Inowrocław 4

Słupca Strzałkowo ½

Kalisz Pleszewo (Pleschen) 3

Kalisz Ostrowo 3¼

(7)

7 Wieruszów(dla extrapoczt

miejscowych) Kempno (Kempen) 2 Częstochowa (przez Herby) Lubliniec (Lublinitz) 5

W 1820 roku pruska administracja pocztowa wynajęła w Ostrowie

pomieszczenie przy ulicy Kaliskiej 5. Każdy poczmistrz był kolejno właścicielem przedsiębiorstwa komunikacji pocztowej i przewozu podróżnych. Skład osobowy stanowili: poczmistrz, który pełnił wszystkie obowiązki pocztowe oraz jeden konduktor będący równocześnie listonoszem w mieści i jeden listonosz na okręg wiejski, który wychodził z listami wędrując z wioski do wioski przez cały tydzień.

Funkcje poczmistrzów pełnili kolejno: Kretschmer, Langrzyk i Peszelt.

W dziele „Opisanie historyczno – statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego” z 1846 roku Leon Plater opisując powiat odolanowski i miasta, w sprawach poczty pisze między innymi:

„Stacya poczty konnej jest jedna w powiecie, to jest w Ostrowie. Expedycyi listowych jest dwie: w Odolanowie i w Raszkowie.”

„Ostrów na większym trakcie z Kalisza do Milicza i Wrocławia,.... Poczta konna tutejsza odwozi do Pleszewa, Kalisza, Mixstadu, Ostrzeszowa, Krotoszyna.

Odległość od Poznania mil 17¾ .

„Odolanów ... tudzież na trakcie większym z Kalisza do Milicza i Wrocławia. Jest tu expedycya poczty listowej. Odległość od Ostrowa mil 1½ , od Poznania mil 16½.

„Raszków ... nad traktem mniejszym z Kalisza do Krotoszyna. Jest tu expedycya poczty listowej. Odległość od Ostrowa mil 1½ , od Poznania mil 14½ .”

Departament pocztowy w Królestwie Pruskim jest pod naczelnikiem dyrektora jeneralnego poczt (General-Postaeister). Dyrektor jest członkiem rady państwa i ma stosunki bezpośrednie z Królem na równi z ministrami.

Pod zwierzchnictwem tego dyrektora jeneralnego jest w Poznaniu główny pocztamt (Oberpost-Amt).

W roku 1850 w Ostrowie przeniesiono urząd pocztowy z ulicy Kaliskiej do pomieszczeń wynajętych przy ulicy Wrocławskiej nr 42 i 44. Pod numerem 42 urządzono stację dyliżansową.

Na ziemiach pruskich znaczki pocztowe zostały wprowadzone 15 listopada 1850 roku. Od 15 listopada 1850 roku poczty powiatu odolanowskiego posiadały również stemple do kasowania znaczków zwane "stemplem numerowym". Stemple te były stosowane razem ze stemplem z nazwą miejscowości.

Poczty w powiecie odolanowskim stosowały w latach 1850-1859 (od 15.XI.1850) stemple numerowe czteroobrączkowe z następującymi numerami:

Adelnau - 3

Ostrowo - 1111

Raszkow - 1197

Sulmierzyce - 1754

Antonin - 1798 od 1 VII 1853 – 31 VII 1856 Antonin - 1952 od 1 X 1857

Sobotka - 1812 od 1 X 1855 Skalmierzyce - 1825 od 1 VI 1856

W roku 1860 podniesiono pocztę w Ostrowie do rangi urzędu I klasy mianując zwierzchnikiem poczty dyrektora Anlicha. Przedsiębiorstwo przewozu przeszło od tego czasu w ręce poczthalterzy. Najzacniejszym poczthalterem ostrowskim był

(8)

8

Frank, który dla ruchu pocztowego utrzymywał 50 koni, a w Międzyborzu i Oleśnicy po 20 koni. Do Wrocławia kursował dyliżans czterokonny z 9 siedzeniami dla

podróżnych, któremu towarzyszył zawsze uzbrojony konduktor pocztowy.

W powiecie odolanowskim w 1886 roku zgodnie z wykazem zamieszczonym w:

"Zusammenstellung der Reichs-Post und Telegraphenanstalten".

Nach Ober-Postdirections-Bezirken geordnet, Berlin, 1886.

Gedruckt in der Reichsdruckerei.

funkcjonowały następujące urzędy pocztowe i agencje pocztowe podległe Ober - Postdirections - Bezirk Posen:

1. Adelnau PA III

2. Antonin* PAgt

3. Biniew*

4. Daniszyn PAgt

5. Gostyczyn

6. Granowiec (Kr. Adelnau) PAgt

7. Olobok PAgt

8. Ostrowo (Bz. Posen)* PA I. St. a b c e 9. Przygodzice* Pagt

10. Raszkow PA III

11. Rossosutz PAgt

12. Schwarzwald (Bz. Posen) PAgt 13. Skalmierzyce PA III

15. Sulmierzyce PA III St. a b

16. Uciechowo Pagt

17. Wielowies PAgt

gdzie skróty oznaczają:

* - urząd pocztowy należący do kolejowych urzędów pocztowych PA I, II, III - urząd pocztowy I, II, III klasy

PAgt - agencja pocztowa

St - stacja wozów pocztowych

Stacje z ograniczonymi usługami wozów pocztowych zostały oznaczone przez dodanie do St jednej lub kilku liter. Oznaczają one:

a - regularne placówki

b - wagon dodatkowy

c - placówki specjalne, kurierzy i gońcy

d - dostawa paczek do domu

e - przewozy kolejowe

Spv - urząd przekazujący rozmowy telefoniczne

Natomiast w drugiej części w wykazie Post- und Telegraphenhulfstellen

1. Biniew PHst

2. Czekanow PHst

3. Garki PHst

(9)

9

4. Glisnica PHst

5. Gross-Topola PHst

6. Klein-Topola PHst

7. Lamki PHst

8. Lewkow PHst

9. Swieca PHst

10. Tarchaly PHst

11. Uciechowo PHst

12. Zacharzew PHst

gdzie skróty oznaczają:

PHst - pomocniczy urząd pocztowy

Urzędy i Agencje pocztowe w powiecie odolanowskim podlegały od 1 stycznia 1850 roku Dyrekcji, a od 1884 roku w powiatach odolanowskim i ostrowskim Naddyrekcji Poczty w Poznaniu.

W Antoninie w 1882 roku w pobliżu leśniczówki Szperek staraniem Radziwiłłów wzniesiono budynek poczty i stacji dyliżansów.

W 1886 roku budowniczy Krupka (Kupke) postawił w Ostrowie na koszt pruskiej administracji typowy dla tego okresu budynek poczty nawiązujący do stylu eklektycznego, licowany dwukolorową cegłą.

Mapa powiatu odolanowskiego sprzed 1887 roku

Ustawa sejmowa z 1887 roku ustanowiła nowy podział administracyjny w prowincji Poznańskiej.

Powstają 2 nowe powiaty: ostrowski i odolanowski.

W latach 1875 – 1888 Ostrów uzyskał połączenia kolejowe Ostrów Wielkopolski – Leszno, co miało istotne znaczenie również dla rozwoju miasta i zorganizowanie go jako węzła pocztowego obejmującego komunikacyjnie i technologicznie urzędy i placówki pocztowe w miasteczkach i na wsiach.

(10)

10

Według stanu na 1901 rok podział urzędów przedstawiał się następująco:

1. Urzędem pocztowym I klasy był OSTRÓW – dyrektor poczty Schwartz 2. Urzędami pocztowymi III klasy były kierowane przez zarządców

ODOLANÓW - Rehring, RASZKÓW - Honckelman, SKALMIERZYCE - Popihn, SOBÓTKA – Jokisch, SULMIERZYCE – Schmidt,

W 1901 urząd pocztowy w Ostrowie miał następującą obsadę osobową: dyrektor poczty Bartke, nadsekretarz pocztowy Schulz, sekretarz pocztowy Christ, nad- asystent pocztowy Wolff, nad-asystent telegrafii Dickmann, asystent pocztowy Solomon, Kowalczyk, Ran, Platschke.

1 października 1909 roku z Ostrowa Wielkopolskiego do Odolanowa odjechał ostatni dyliżans poczty konnej. Dyliżans na bocznej ścianie miał napis „Erlich Post”, zaprzężony był w dwie pary koni. Pojazdem kierowali ówcześni pocztylioni:

Pszeniczny i Kucierba oraz Jakubiak.

Początek XX wieku charakteryzuje się nasilonym procesem germanizacji polegającym również na zmianie nazw miejscowości.

Stosowane jeszcze w końcu XIX wieku nazwy niektórych miejscowości na stemplach pocztowych zmieniają się przykładowo z:

Strzyżew na Deutschdorf Sulmierzyce na Sulmierschütz Sieroszewice na Langenheim

27 grudnia 1918 roku wybuchło Powstanie Wielkopolskie, które swoimi działaniami objęło całą Wielkopolskę, również powiaty odolanowski i ostrowski.

Działania zbrojne zakończyły się rozejmem podpisanym w Trewirze. Władzę na opanowanym obszarze sprawowała od 9 stycznia 1919 roku Naczelna Rada Ludowa ( NRL ) w Poznaniu. Jej Organem wykonawczym był Komisariat, w ramach którego sprawami pocztowymi i cenzury korespondencji pocztowej zajmował się Decernat Pocztowy.

2 czerwca 1919 roku władze powstańcze wydały przepisy o stanie wyjątkowym, które wprowadzono dekretem Komisariatu NRL z 5 czerwca 1919 roku na całym

podległym obszarze. Następnego dnia zarządzono, że władze cywilne urzędujące w pasie 20 km od linii frontu zostały podporządkowane władzom wojskowym.

Równocześnie powstańcze dowództwo wojskowe nakazało cenzurę korespondencji i rozmów telefonicznych. Mimo iż nie doszło do ofensywy niemieckiej, cenzura

powstańcza była kontynuowana nadal także po połączeniu obszaru powstania z Polską, w niektórych miejscowościach aż do stycznia 1920 roku.

Po zawarciu traktatu pokojowego w Wersalu, obszar powstania został połączony z Polską formalnie 1 sierpnia 1919 roku. W rzeczywistości zachował sporą

odrębność, czego wyrazem było utworzenie 1 sierpnia 1919 roku Ministerstwa byłej dzielnicy Pruskiej, które w listopadzie 1919 roku przejęło agendy Komisariatu NRL, i któremu podlegał również zarząd pocztowy, z dyrekcjami PiT włącznie.

Obszar powstania pozostał bez zmian do 17 stycznia 1920 roku, kiedy rozpoczęto przejmowanie terenów nie objętych powstaniem, a przyznanych traktatem

wersalskim. Ostateczny protokół zdawczo – odbiorczy podpisano 8 marca 1920 roku.

(11)

11

W Ostrowie 11 listopada 1918 roku delegacja Rady Robotniczej i Żołnierskiej poinformowała Dyrektora Bartke o przejęciu władzy i wybrano 2 pracowników do Rady Urzędniczej celem kontroli czynności dyrektora. Do 31 grudnia poczty strzegło 4 żołnierzy.

31 grudnia 1918 roku oddział Powstańców Wielkopolskich pod dowództwem Włodzimierza Lewandowskiego dokonał zajęcia poczty. W nowy rok 1919 roku Polacy przejęli kasy urzędu, pozostawiając tymczasowo kierownictwo urzędu dyrektorowi Bartke.

1 listopada 1919 roku dyrektor Bartke zdał kierownictwo poczty Polakowi dyrektorowi Kaczorowskiemu.

15 kwietnia 1920 roku w opracowaniu „Deutsch – polnisches Verzeichnis Postamer und Postagenturen der Wojewodschaften Poznań und Pomorze ( Posen und Pommerellen) zusammengestelt“ znalazły się następujące urzędy i agencje pocztowe objęte zakresem niniejszej pracy, przekazane stronie polskiej:

N a z w a Klasa Powiat

niemiecka polska

Adelnau Odolanów 3 Odolanów

Antonin Antonin A Ostrów

Biniew Biniew A Ostrów

Bogdaj Bogdaj A Odolanów

Czekanow Czekanów A Ostrów

Danischin Daniszyn A Odolanów

Garki Garki A Odolanów

Glisnica Gliśnica A Odolanów

Gostyczyn Gostyczyna A Ostrów

Gross Tarchaly Tarchały Wielkie A Odolanów

Langenheim Sieroszewice A Ostrów

Ocionz Ociąż A Ostrów

Olobok Ołobok A Ostrów

Ostrowo Ostrów 1 Ostrów

Przygodzice Przygodzice A Ostrów

Raschkow Raszków 3 Odolanów

Rossoschutz Rossoszyca A Ostrów

Schwarzwald Czarnolas A Odolanów

Skalmierzyce Skalmierzyce 2 Ostrów

Strzyżew Deutschdorf A Ostrzeszów

Sulmierschütz Sulmierzyce 3 Odolanów

Uciechow Ściechów A Odolanów

Wielowies Wielowieś A Ostrów

(12)

12

Przesyłki pocztowe z lat 1793 – 1815.

Z lat 1793-1815 zachowało się zaledwie kilka znanych autorowi przesyłek pocztowych dotyczących Ostrowa Wielkopolskiego.

List nadany z Ostrowa do Ostrzeszowa 27 kwietnia 1796 roku. Adresowany na nazwisko Anna Rosina Punktin Schildberg .Nazwa Schildberg została przekreślona i

poprawiona na Ostrzeszow. List opłacony przy nadaniu franco.

List forszusowy z Piotrkowa (Petrikau) do Ostrowa z 13 marca 1798 roku.

Do pobrania od adresata na rzecz „Domainen Cammer” kwota 18 talarów, po doliczeniu opłat i prowizji powiększona do 27 ¼ .

(13)

13

Przesyłki pocztowe z okresu Księstwa Warszawskiego 1807 - 1815.

W Księstwa Warszawskiego powiat odolanowski znalazł się w Departamencie Kaliskim. Decyzją władz administracyjnych i pocztowych Kalisz został również wyznaczony na siedzibę pocztamtu, zwanego Pocztamtem Centralnym.

W opracowaniu opisana zostanie jedyna znana przesyłka z tego okresu nadana w Ostrowie.

List adresowany: Do Włościana Stanisława Cepy w Chwaliszewie pod Szulmierzycami.

Na kopercie adnotacja cito. – pilne i kreska w kolorze czerwonym

/

. Ponadto informacja o nadawcy:

od Sądu Podsędkowskiego Powiatu Odolanowskiego per Szulmierzyce.

Wewnątrz listu informacja o miejscu i dacie nadania:

Ostrów dnia ósmego Grudnia 1808.

Sąd Podsędkowski Powiatu Odolanowskiego/ Krompoli Podsędek.

(14)

14

Znaki pocztowe z lat 1815 – 1920.

W tej części opracowania zostanie dokonana próba przedstawienia i skatalogowania znanych z przesyłek i dokumentów znaków pocztowych:

- adnotacje z nazwami poczt nadania, wpisywanymi odręcznie, przed wprowadzeniem w urzędach stempli nadawczych z lat 1815 – 1825.

- stemple poczty nadania datowniki– stemple miejscowe z datą nadania, wprowadzone z dniem 1 marca 1817 roku,

- stemple numerowe - stosowane w latach 1850 – 1859 do kasowania znaczków, używane razem ze stemplem nadawczym miejscowości,

- adnotacje odręczne i stemple polecenia „Recomandirt” - odciskane na przesyłkach listowych poleconych w kolorze czerwonym i czarnym, - stemple pobraniowe odciskane na przesyłkach forszusowych,

w kolorze czerwonym i czarnym od 1850 roku,

- nalepki „Auslagen”, Nachnahme i Remboursement - naklejane na przesyłkach za pobraniem – forszusowych stosowane od 1880 roku,

- stemple innego typu stosowane na przesyłkach – np. paczkowe i kontrolne, - pieczęcie urzędowe i lakowe odbijane w tuszu,

- stemple ambulansów kolejowych (Bahnpost)

- nalepki paczkowe w różnych odmianach i konfiguracjach, - nalepki polecenia „Eingeschrieben”,

a) podgumowane nalepki z nadrukiem „Eingeschrieben” w kolorze czerwonym z wolnym miejscem do wpisania numeru przesyłki – wprowadzone z dniem 1.02.1875 roku,

b) nalepki cięte w ramce z wydrukowanymi - nazwą miejscowości, napisem

„Eingeschrieben” oraz kolejnym numerem od 1 do 1000, stosowane od 1.09.1875 roku,

c) nalepki cięte z dużą literą „R” w kolorze czerwonym po prawej stronie nalepki – wprowadzone z dniem 1.01.1883 roku.

- odręczne adnotacje stosowane przez urzędników poczty dotyczące np. opłaty portoryjnej, zwrotu przesyłki,

- stemple i nalepki informujące o braku możliwości ustalenia przez pocztę adresata.

Wszystkie powyższe znaki pocztowe starano się uszeregować zgodnie ze znanymi okresami stosowania.

Ponadto dla udokumentowania stosowania określonych znaków pocztowych w powiatach odolanowskim i ostrowskim, zostaną zaprezentowane:

- całości pocztowe wychodzące z poczt w powiązaniu z pocztami zaboru pruskiego i rosyjskiego,

- ceduły pocztowe i druki pokwitowań wydawanych nadawcom przesyłek, - przesyłki z okresu epidemii cholery,

- cenzury pocztowe i wojskowe oraz zalepki cenzury z okresu Powstania Wielkopolskiego.

Polskie nazwy miejscowości – siedziby urzędów i agencji pocztowych są zawsze na pierwszym miejscu, dalej podano nazwę lub nazwy po zmianach dokonanych przez pocztę pruską szczególnie w okresie wzmożonej germanizacji.

(15)

15

1. Ostrów Wielkopolski – Ostrowo.

1. Nazwa poczty nadania wpisywana odręcznie na przesyłkach.

1.1. Ostrowo

Odręczna adnotacja z nazwą miejscowości nadania przesyłki Ostrowo. Znany wpis pochodzi z 1818 roku i dotyczy przesyłki nadanej do Krotoszyna.

Odręczna adnotacja z nazwą miejscowości nadania Ostrowo. Zapis na przesyłce do Krotoszyna z 1823 roku.

1.2. Ostr.

lipiec 1822 sierpień 1824

październik 1824

Odręczna adnotacja ze skrótem nazwy miejscowości nadania Ostr podkreślone lub bez podkreślenia. Znane wpisy w kolorze czarnym pochodzą z przesyłek do

Krotoszyna z lat 1822 – 1824.

(16)

16 1.3. Ostrowo dn

Nazwa miejscowości wpisana odręcznie w kolorze czerwonym Ostrowo dn 10 10 z datą dzienną i miesiącem nadania. Przesyłka z roku 1825.

1.4. Ostrowo d

Nazwa miejscowości wpisana odręcznie w kolorze czerwonym Ostrowo d 7 4/25 z datą dzienną, miesiącem i rokiem nadania. Znany wpis na przesyłce do Krotoszyna.

Przesyłka z Ostrowa do Krotoszyna Ostrowo d 14 2 / 25

Przesyłka z Ostrowa do Krotoszyna z odręcznym wpisem poczty nadania w kolorze czerwonym Ostrowo dn 4 4/25 .

(17)

17 1.5. Ostrowo

Nazwa Ostrowo wpisana odręcznie na przesyłce do Krotoszyna z maja 1825 roku

Nazwa Ostrowo wpisana odręcznie na przesyłce do Krotoszyna z lipca 1825 roku

Nazwa Ostrowo wpisywana na przesyłkę w kolorze czerwonym. Znany wpis pochodzi z przesyłki forszusowej z Ostrowa do Wrocławia ( Breslau ) nadanej w styczniu 1828 roku

(18)

2. Stemple poczty nadania

2.1.

Pierwszy datownik poczty w Ostrowie wprowadzony w roku 1825 bez ramki, w pierwszym wierszu nazwa OSTROWO, w drugim bez oznaczania roku. Wymiar stempla 23 x 10 mm.

datownika jeszcze w latach 50 2.2.

Datownik dwuwierszowy bez ramki o wymiarach 24 x 9 nazwa OSTROWO w drugim data dzie

Datownik stosowany w latach

2.3.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach nazwa OSTROWO w drugim data dzienna Znane stosowanie datownika

2.4.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach nazwa OSTROWO w drugim dat

oznaczeniem pory dnia M – Znane stosowanie datownika

Poczty odolanowskie i ostrowskie 1793

18

poczty nadania - datowniki.

poczty w Ostrowie wprowadzony w roku 1825. Dwuwierszowy pierwszym wierszu nazwa OSTROWO, w drugim data

bez oznaczania roku. Wymiar stempla 23 x 10 mm. Znane jest zastosowanie jeszcze w latach 50 – tych XIX wieku.

erszowy bez ramki o wymiarach 24 x 9 mm. W pierwszym wierszu nazwa OSTROWO w drugim data dzień miesiąc bez oznaczania roku.

stosowany w latach 1831 - 1852.

dwuwierszowy w ramce o wymiarach 34 x 13 mm. W pierwszym wierszu nazwa OSTROWO w drugim data dzienna – dzień miesiąc * godziny nadania.

Znane stosowanie datownika w latach 1858 - 1865.

dwuwierszowy w ramce o wymiarach 34 x 13 mm. W pierwszym wierszu nazwa OSTROWO w drugim data dzienna – dzień miesiąc * godziny nadania z

– Morgen ( rano), A – Abend ( wieczorem).

Znane stosowanie datownika z lat 1860 – 1865.

odolanowskie i ostrowskie 1793 - 1920

. Dwuwierszowy data – dzień/miesiąc Znane jest zastosowanie

mm. W pierwszym wierszu c bez oznaczania roku.

. W pierwszym wierszu c * godziny nadania.

mm. W pierwszym wierszu

* godziny nadania z Abend ( wieczorem).

(19)

2.5.

Datownik dwuobrączkowy o wymiarach OSTROWO i godziny nadania z oznaczeniem

miesiąc, w drugim wierszu rok. Znane stosowanie datownika 2.6.

Datownik jednoobrączkowy OSTROWO, poniżej data – oznaczeniem pory dnia V –

południu). Znane ostemplowanie pochodzi z lat 1876 2.7.

Datownik jednoobrączkowy o wymiarze OSTROWO R.B. POSEN. Data nadania

* godziny nadania z oznaczeniem 2.8.

Datownik jednoobrączkowy o wymiarze

* OSTROWO BZ. POSEN a. Data nadania nadania z oznaczeniem pory dnia V i N.

Znane zastosowanie datownika

19

czkowy o wymiarach Ø 25 x 15 mm. Pomiędzy obrą i godziny nadania z oznaczeniem pory dnia. Wewnątrz data

zu rok. Znane stosowanie datownika z lat 1866

ączkowy o wymiarze Ø 24 mm. W górnej części stempla nazwa – dzień miesiąc * rok. Poniżej godziny nadania z

– Vormittag (przed południem); N – Nachmittag . Znane ostemplowanie pochodzi z lat 1876 - 1880.

ączkowy o wymiarze Ø 26 mm. W górnej części stempla nazwa OSTROWO R.B. POSEN. Data nadania – dzień miesiąc i rok. Poniż

* godziny nadania z oznaczeniem pory dnia V i N *. Stosowany w latach 80

ączkowy o wymiarze Ø 24 mm. Na obwodzie stempla nazwa

* OSTROWO BZ. POSEN a. Data nadania – dzień miesiąc i rok oraz godziny pory dnia V i N.

Znane zastosowanie datownika pochodzi z lat 1885 – 1890.

ędzy obrączkami nazwa ątrz data – dzień z lat 1866 – 1875.

ęści stempla nazwa ej godziny nadania z

Nachmittag ( po

ęści stempla nazwa c i rok. Poniżej na obwodzie Stosowany w latach 80-tych.

stempla nazwa az godziny

(20)

2.9.

Datownik obrączkowy o wymiarze nadania dzień miesiąc i rok. Godziny

oraz wyróżnik stempla - a. Znane stosowanie pochodzi z lata 1889 2.10.

Datownik obrączkowy o wymiarach

OSTROWO *(BZ. POSEN)*. Na belce data dzienna Godziny nadania z oznaczeniem

Znane zastosowanie datownika 2.11.

Datownik mostkowo – belkowy Nazwa wpisana wąską czcionk

miesiąc . rok. Godziny nadania z oznaczeniem datownika pochodzi z lat 1897

2.12.

Stempel obrączkowy o wymiarze Ø 26

*(BZ POSEN) i wyróżnik literowy

Godziny nadania z oznaczeniem pory dnia Znane zastosowania pochodzi

20

czkowy o wymiarze Ø 28 mm. Nazwa OSTROWO (BZ. PO

ąc i rok. Godziny nadania * godziny oznaczeniem pory dnia N i V a. Znane stosowanie pochodzi z lata 1889

czkowy o wymiarach Ø 27 mm z mostkiem i belką. Nazwa POSEN)*. Na belce data dzienna – dzień. miesiąc . ro Godziny nadania z oznaczeniem pory dnia N i V.

Znane zastosowanie datownika pochodzi z lat 1893 - 1896.

belkowy OSTROWO *(BZ.POSEN) a o wymiarze ą ą czcionką wyróżnik „a”. Na belce data dzienna k. Godziny nadania z oznaczeniem N i V. Znane zastosowania pochodzi z lat 1897 – 1903.

czkowy o wymiarze Ø 26 mm, z mostkiem i belką. Nazwa OSTROWO żnik literowy b. Na belce data dzienna – dzień. miesi

Godziny nadania z oznaczeniem pory dnia N i V.

pochodzi z lat 1903 - 1910.

mm. Nazwa OSTROWO (BZ. POSEN). Data godziny oznaczeniem pory dnia N i V a. Znane stosowanie pochodzi z lata 1889 – 1990.

ą. Nazwa . miesiąc . rok.

Ø 25 mm.

Na belce data dzienna – dzień.

N i V. Znane zastosowania

zwa OSTROWO ń. miesiąc . rok.

(21)

2.13.

Stempel obrączkowy o wymia

*(BZ POSEN) i wyróżnik literowy ostemplowanie pochodzi z lat 1912 2.14

Stempel obrączkowy o wymiarze Ø 28 mm, z mostkiem i belk

*(Bz. POSEN) i wyróżnik literowy ostemplowania datownikiem pochodz

3. Listy z paczką.

3.1.

List z paczką nadany w Ostrowie w 1823 roku.

poczty w Ostrowie Ostr i Krotoszynie z Ostrowa . List opłacony przy nadaniu Nalepki paczkowe stosowane przez poczt towarzyszące przesyłce paczkowej z pieni

21

czkowy o wymiarze Ø 28 mm, z mostkiem i belką. Naz żnik literowy b. Data dzienna jak w stemplu powyż ostemplowanie pochodzi z lat 1912 – 1914.

czkowy o wymiarze Ø 28 mm, z mostkiem i belką. Nazwa O żnik literowy f. Data dzienna jak w stemplu powyż ostemplowania datownikiem pochodzą z lat 1916 – 1918.

nadany w Ostrowie w 1823 roku. Adnotacje odręczne (h i Krotoszynie Krot . Adnotacja o paczce z paczk . List opłacony przy nadaniu – adnotacja Franco.

Nalepki paczkowe stosowane przez pocztę pruską naklejane były głównie na listy ce przesyłce paczkowej z pieniędzmi lub aktami.

ą. Nazwa OSTROWO b. Data dzienna jak w stemplu powyżej. Znane

ą. Nazwa OSTROWO plu powyżej. Znane

ęczne (handschrift) z paczką Talar 4….

naklejane były głównie na listy

(22)

3.2. Nalepka paczkowa typ I.

Nalepka paczkowa w poł dwuwierszowym w ramce. Nalepka na papierze białym numer w kolorze czerwonym.

3.3. Nalepka paczkowa typ II.

Nalepka paczkowa aus Ostrowo

czerwonym, drukowana na papierze w kolorze białym

Nalepka paczkowa aus Ostrowo

czerwonym, drukowana na papierze w kolorze niebieskim.

3.4. Nalepka paczkowa typ III.

Nalepka paczkowa na czarno

kolorze czerwonym pomiędzy czerwonymi kreskami.

3.5. Nalepka paczkowa typ IV.

Nalepka paczkowa dwuwierszowa, numer i napis nalepka drukowana na papierze białym.

22 typ I.

Nalepka paczkowa w połączeniu ze stemplem dwuwierszowym w ramce. Nalepka na papierze białym – czerwona kreska poni numer w kolorze czerwonym.

. Nalepka paczkowa typ II.

aus Ostrowo z czerwoną kreską i numerem w kolorze czerwonym, drukowana na papierze w kolorze białym.

aus Ostrowo z czerwoną kreską i numerem w kolorze czerwonym, drukowana na papierze w kolorze niebieskim.

typ III.

Nalepka paczkowa na czarno aus Ostrowo. w dwóch wierszach, numer z kropk ędzy czerwonymi kreskami.

typ IV.

Nalepka paczkowa dwuwierszowa, numer i napis Aus Ostrowo w kolorze czarnym, nalepka drukowana na papierze białym.

czeniu ze stemplem

czerwona kreska poniżej

i numerem w kolorze

w dwóch wierszach, numer z kropką w

w kolorze czarnym,

(23)

3.6. Nalepka paczkowa typ V.

Nalepka paczkowa dwuwierszowa

w kolorze czarnym. Nalepka drukowana na papierze białym.

3.7. Ostrów pakamera – datowni

Datownik stosowany przy odbiorze przesyłek z paczk OSTROWO PACKK. wpisana pomi

dzień/miesiąc.

4. Znaki polecenia.

4.1. Adnotacja odręczna recommandirt.

List polecony z Ostrowa do Poznania (dalej do Rawicza) z 8 lipca 1840 roku.

Adnotacja odręczna recommandirt 4.1. Stempel polecenia Recomandirt

23 typ V.

Nalepka paczkowa dwuwierszowa – czerwona kreska i numer, poniż w kolorze czarnym. Nalepka drukowana na papierze białym.

datownik OSTROWO PACKK.

stosowany przy odbiorze przesyłek z paczką – dwuobrączkowy, nazwa pisana pomiędzy obrączkami. W centrum data dzienna

recommandirt.

recommandirt. Adnotacja o opłaceniu przesyłki Stempel polecenia Recomandirt

czerwona kreska i numer, poniżej aus Ostrowo.

ączkowy, nazwa data dzienna

. Adnotacja o opłaceniu przesyłki franco 12

(24)

Stempel polecenia w ramce

kolorze czerwonym, czasami równie 4.2. Nalepka polecenia Eingeschrieben.

Nalepka polecenia dwuwierszowa w ramce

w kolorze czerwonym. Na nalepce wpisywano numer pod którym zarejestrowano przesyłkę poleconą w księgach pocztowych. Stosowana od lutego do wrze

roku.

4.3. Nalepka polecenia

Nalepka polecenia trzywierszowa w ramce

Ramka, napis Eingeschrieben i numer w kolorze czerwonym.

Nalepka polecenia trzywierszow Ramka, napis Eingeschrieben

24

Stempel polecenia w ramce stosowany na przesyłkach poleconych, kolorze czerwonym, czasami również w kolorze czarnym.

4.2. Nalepka polecenia Eingeschrieben.

Nalepka polecenia dwuwierszowa w ramce –

w kolorze czerwonym. Na nalepce wpisywano numer pod którym zarejestrowano ą ęgach pocztowych. Stosowana od lutego do wrze

Nalepka polecenia trzywierszowa w ramce. Nazwa Ostrowo na czarno.

Nalepka polecenia trzywierszowa w ramce Nazwa Ostrowo na czarno.

Eingeschrieben w kolorze czerwonym, numer w kolorze czarnym.

odbijany w

– ramka napis i № w kolorze czerwonym. Na nalepce wpisywano numer pod którym zarejestrowano

gach pocztowych. Stosowana od lutego do września 1875

Nazwa Ostrowo na czarno.

a w ramce Nazwa Ostrowo na czarno.

, numer w kolorze czarnym.

(25)

4.4. Nalepka do oznaczania przesyłek poleconych nadchodz

Nalepka na przesyłce z zabory rosyjskiego „ z zagranicy przez Ost stemple Aus Polen oraz 3AKA3HOE w ramce.

Nalepka polecenia w ramce w kolorze ceglanym, trzywierszowa Ostrowo, Rb. Posen i numer w kolorze czarnym. Napis Eingeschrieben i R

prawej strony nalepki.

Nalepka polecenia w ramce czerwonej, trzywierszowa Ostrowo (Bz. Posen) i numer w kolorze czarnym. Napis Eingeschrieben i R

strony nalepki.

Nalepka polecenia w ramce czerwonej czterowierszowa Ostrowo (Bez. Posen). oraz numer w kolorze czarnym. Eingeschrieben i R

strony nalepki.

25

4.4. Nalepka do oznaczania przesyłek poleconych nadchodzących z zagranicy.

Nalepka na przesyłce z zabory rosyjskiego „ z zagranicy przez Ostrów” ponadto stemple Aus Polen oraz 3AKA3HOE w ramce.

Nalepka polecenia w ramce w kolorze ceglanym, trzywierszowa Ostrowo, Rb. Posen i numer w kolorze czarnym. Napis Eingeschrieben i R-ka w kolorze czerwonym z

Nalepka polecenia w ramce czerwonej, trzywierszowa Ostrowo (Bz. Posen) i numer w kolorze czarnym. Napis Eingeschrieben i R-ka w kolorze czerwonym z prawej

lepka polecenia w ramce czerwonej czterowierszowa Ostrowo (Bez. Posen). oraz numer w kolorze czarnym. Eingeschrieben i R-ka w kolorze czerwonym z prawej

ących z zagranicy.

rów” ponadto

Nalepka polecenia w ramce w kolorze ceglanym, trzywierszowa Ostrowo, Rb. Posen ka w kolorze czerwonym z

Nalepka polecenia w ramce czerwonej, trzywierszowa Ostrowo (Bz. Posen) i numer ka w kolorze czerwonym z prawej

lepka polecenia w ramce czerwonej czterowierszowa Ostrowo (Bez. Posen). oraz ka w kolorze czerwonym z prawej

(26)

Nalepka polecenia w ramce czerwonej, trzywierszowa Ost

w kolorze czarnym. R-ka w kolorze czerwonym z lewej strony nalepki.

5. Listy forszusowe –

„Postvorschuß” stanowił realizowanego przez pocztę nadawcy określoną wysokość pobierała od adresata kwoty pieni regulaminami opłaty należne poczcie.

pocztowego wyłącznie dla urzę

odpowiedzialność poczmistrzów wykłada sprawdzonym i zaufanym.

5.1. Stempel Auslagen – pobranie pocztowe

5.2. Nalepka Auslagen

5.3. Druk pobraniowy Nachnahme

26

Nalepka polecenia w ramce czerwonej, trzywierszowa Ostrowo (Bz. Posen) i numer ka w kolorze czerwonym z lewej strony nalepki.

za pobraniem.

stanowił swoisty rodzaj pieniężnego przekazu pobraniowego realizowanego przez pocztę od adresata na rzecz nadawcy. Poczta wypłacała

ą wysokość kwoty wpisaną na kopercie przesyłki a sama pobierała od adresata kwoty pieniężne powiększone o odpowiednie okre

żne poczcie. Pieniądze wypłacane były z kas urz cznie dla urzędów państwowych. Poczta mogła na wył

poczmistrzów wykładać kwoty „forszusu” lecz wyłą

pobranie pocztowe

. Druk pobraniowy Nachnahme

rowo (Bz. Posen) i numer ka w kolorze czerwonym z lewej strony nalepki.

nego przekazu pobraniowego nadawcy. Poczta wypłacała na kopercie przesyłki a sama kszone o odpowiednie określone

ypłacane były z kas urzędu stwowych. Poczta mogła na wyłączną

lecz wyłącznie ludziom

(27)

27

Specjalny druk do przesyłek pobraniowych dwuczęściowy. Nadrukowana w kolorze pomarańczowym nalepka Nachnahme z numerem oraz z kwota do pobrania w markach i fenigach.

6. Stempel numerowy.

Stempel numerowy czteroobrączkowy z numerem 1111 stosowany w latach 1850 – 59 do kasowania znaczków. List z Ostrowa do Krotoszyna z pierwszym znaczkiem poczty pruskiej skasowany stemplem numerowym, na przesyłce datownik poczty w Ostrowie.

7. Stempel urzędowy.

7.1.

Pieczęć o kształcie owalnym i wymiarze 32 x 28 mm. W górnym obwodzie napis KON. PR.POST-AMT, w centrum rysunek orła na tarczy w koronie, napis

OSTROWO, poniżej rysunek trąbki pocztowej.

(28)

28 7.2.

Pieczęć w kształcie owalnym i wymiarach 30 x 28 mm. Napis KAISERL.

DEUTSCHES POSTAMT, orzeł z koroną i napis OSTROWO.

8. Stempel lakowy.

8.1.

Stempel lakowy odbity w tuszu – korona królewska, nazwa OSTROWO i trąbka pocztowa z ustnikiem z lewej strony.

8.2.

Stempel lakowy odbity w tuszu – korona królewska, nazwa OSTROWO i trąbka pocztowa z ustnikiem z prawej strony. W trąbkę wpisana cyfra 1.

8.3.

Stempel lakowy odbity w tuszu – korona królewska, nazwa OSTROWO REG.

POSEN. Trąbka pocztowa z ustnikiem z prawej strony. W trąbkę wpisana cyfra 2.

(29)

9. Stemple – datowniki

9.1. Ambulans kolejowy Pozna BAHNPOST / ZUG 827

9.2. Ambulans kolejowy Leszno

9.3. Ambulans kolejowy Ostrów

9.4. Ambulans kolejowy Ostrów

10. Adresat nieznany

10.1. Stempel tuszowy pocztowy

29

datowniki ambulansów kolejowych.

9.1. Ambulans kolejowy Poznań – Ostrów, POSEN-OSTROWO(Bz.POSEN) BAHNPOST / ZUG 827

9.2. Ambulans kolejowy Leszno – Ostrów, LISSA(Bz.POS.) – OSTROWO(Bz.POS.)

9.3. Ambulans kolejowy Ostrów – Skalmierzyce, OSTROWO - SKALMIERZYCE

Ostrów – Grabowo Wielkie, Ostrowo - Groβ

Adresat nieznany.

pocztowy

OSTROWO(Bz.POSEN)

OSTROWO(Bz.POS.)

SKALMIERZYCE

Groβgraben

(30)

30 W Ostrowie (Woj. Poznańskie ) nie ustalono.

Odbiorcy w Ostrowie ( Woj. Poznańskie ) nie ustalono.

10.2. Nalepka pocztowa

Bez poprawnego adresu zamieszkania lub innego dokładniejszego określenia, odbiorca przesyłki jest nie do ustalenia przez urząd pocztowy w Ostrowie (Woj.

Poznańskie).

11. Przesyłki z okresu epidemii cholery.

W 1831 roku w Królestwie Polskim pojawiła się epidemia cholery,

przywleczona tam przez wojska rosyjskie. 14 czerwca podano komunikat o wybuchu cholery w Gdańsku, gdzie przybijały okręty rosyjskie z zaopatrzeniem dla armii walczącej z Powstaniem Listopadowym. W lipcu 1831 roku Poznań uznano za miasto ogarnięte epidemią. W promieniu 3 mil miasto zostało odcięte od świata.

Kordon wokół miasta był szczelny i przekraczać go można było po odbyciu

10 dniowej kwarantanny. Zgodnie z instrukcja o zasadach postępowania wszystkie listy z obszarów objętych epidemią powinny być okadzane przez 5 minut

w drewnianych skrzyniach. Na siatce pod którą stała patelnia napełniona octem, pod którą palił się proszek z siarki, saletry i otrębów. Pięciominutowe okadzanie służyło tylko zewnętrznej dezynfekcji listu, zawartość podlegała tej samej procedurze po wielokrotnym nakłuciu szydłem.

Po stwierdzeniu, że choroba nie jest przenoszona za pośrednictwem listów, 25 października 1831 roku dezynfekowanie korespondencji wstrzymano.

Dezynfekowane listy z Poznania z prostokątnym stempelkiem sanitarnym

„SANITAETS STEMPEL” i charakterystycznymi nakłuciami pochodzą z okresu epidemii od sierpnia nawet do końca 1831 roku.

(31)

31

List z Ostrowa do Oleśnicy nadany 15 września 1831 roku w okresie epidemii cholery. Specjalny stempel sanitarny dwuwierszowy w ramce – pierwszy wiersz KOENIG PREUSS drugi wiersz SANITAET. STEMP. poświadczający odbycie dezynfekcji ze specjalnymi nakłuciami.

Znane jest odbicie stempla na przesyłkach na Śląsk z południowej części Wielkiego Księstwa Poznańskiego z Ostrowa Wielkopolskiego i Krotoszyna z sierpnia do listopada 1831 roku.

12. Cenzura korespondencji w okresie Powstania Wielkopolskiego.

12.1.

Na przesyłce z Ostrowa do Ostrzeszowa znak cenzury korespondencji w Ostrowie – Dozwolone !

Kontrola poczty w Ostrowie Odbity w kolorze czerwonym w dniu 6 lipca 1919 roku.

(32)

12.2.

Na przesyłce z Ostrowa do Ostrzeszowa znak cenzury korespondencji w Ostrowie

Odbity w kolorze fioletowym w dniu 26 czerwca 1919 roku.

13. Potwierdzenia przyję

W punkcie zostaną przedstawione wybrane najwcze

wystawione przez pocztę w Ostrowie na przesyłki listowe i pieni 13.1.

Poświadczenie nadania przesyłki

32

Na przesyłce z Ostrowa do Ostrzeszowa znak cenzury korespondencji w Ostrowie Dozwolone !

Kontrola poczty w Ostrowie kolorze fioletowym w dniu 26 czerwca 1919 roku.

. Potwierdzenia przyjęcia przesyłki przez pocztę.

przedstawione wybrane najwcześniejsze poświadczenia ę w Ostrowie na przesyłki listowe i pieniężne.

zenie nadania przesyłki wystawione w Ostrowie 7 czerwca 1843 roku.

Na przesyłce z Ostrowa do Ostrzeszowa znak cenzury korespondencji w Ostrowie –

świadczenia ężne.

wystawione w Ostrowie 7 czerwca 1843 roku.

(33)

33 13.2.

Poświadczenie nadania przesyłki poleconej wystawione w Ostrowie w 1840 roku na przesyłkę do Poznania. Znak opłaty ZWAI SILB. GROSCHEN

13.3.

Zaświadczenie dotyczące

przekazu pieniężnego, wystawione w Ostrowie na przesyłkę do

Poznania dnia 2 lipca 1849 roku.

(34)

34 13.4.

Poświadczenie nadania przesyłki pieniężnej na kwotę 2 Thlr. 5 Sgr wystawione w Ostrowie 16 czerwca 1857 roku.

Poświadczenie nadania przesyłki pieniężnej na kwotę 3 Thlr. 29 Sgr wystawiona w Ostrowie 18 marca 1862 roku na specjalnym druku C 89.

(35)

35

2. Odolanów – Adelnau.

1. Nazwa poczty nadania wpisywana odręcznie na przesyłkach.

List o wadze 1¼ łuta z Odolanowa do Krotoszyna z 23 listopada 1821 roku. Na liście na czerwono nazwa poczty nadania Adelnau. Znane dwie przesyłki z ręcznym

oznaczeniem poczty w Odolanowie.

Odręczna adnotacja z 1823 roku.

2. Stemple poczty nadania - datowniki.

2.1.

Pierwszy stempel – datownik poczty w Odolanowie – naparstkowy o wymiarze Ø19 mm. Na obwodzie nazwa ADELNAU w centrum data nadania dzień miesiąc lub dzień/miesiąc. Znane ostemplowania pochodzą z lat 1830 – 1853.

2.2.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 34 x 13 mm. Nazwa ADELNAU w pierwszym wierszu. Data nadania dzień/miesiąc * godziny nadania, bez oznaczania roku. Znane zastosowanie pochodzi z lat 1850 - 1854 .

(36)

36 2.3.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 35 x 13 mm . W pierwszym wierszu nazwa ADELNAU w drugim data nadania dzień miesiąc * godziny nadania z

oznaczeniem pory dnia N i V. Znane zastosowanie pochodzi z lat 60 tych XIX wieku.

2.4.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 35 x 13 mm. W pierwszym wierszu nazwa ADELNAU w drugim data dzień miesiąc * godziny nadania. Znane

ostemplowania pochodzą z lat 1872 – 1874.

2.5.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 35 x 12 mm . W pierwszym wierszu nazwa ADELNAU, w drugim data nadania – dzień miesiąc * godziny nadania z oznaczeniem pory dnia N i V. Znane ostemplowania pochodzą z lat 1882 -1885.

2.6.

Datownik obrączkowy o wymiarze Ø 25 mm. Na obwodzie nazwa * ADELNAU * w centrum data nadania dzień miesiąc poniżej dwie ostatnie cyfry roku. W dolnym obwodzie godziny nadania z oznaczeniem pory dnia V i N.

Znane ostemplowania pochodąi z lat 1890-1900.

(37)

37 2.7.

Datownik obrączkowy z mostkiem i belką o wymiarze Ø 25 mm. W górnej części nazwa ALELNAU w dolnej ***. Na belce data nadania oraz godziny z oznaczeniem pory dnia V i N. Znane ostemplowania pochodzą z lat 1900 – 1920.

3. Listy z paczką – nalepka paczkowa.

3.1.

Nalepka jednowierszowa – pomiędzy czerwonymi liniami w kolorze czarnym aus Adelnau, dalej w kolorze czerwonym numer.

3.2.

Nalepka paczkowa czarna dwuwierszowa – w pierwszym wierszu numer w drugim Aus Adelnau.

(38)

38

Przykład zastosowania nalepki na liście z paczką z Odolanowa z 1866 roku.

4. Znaki polecenia.

4.1.

Nalepka polecenia trzywierszowa w ramce. Nazwa Adelnau. na czarno.

4.2.

Nalepka polecona ząbkowana z R-ką z prawej strony. Trzywierszowa Adelnau i numer w kolorze czarnym, Eingeschrieben w kolorze czerwonym.

4.3.

(39)

39

Nalepka polecona ząbkowana z R-ką z lewej strony. Nalepka ząbkowana w kolorze czarnym nazwa Adelnau i numer.

5. Stempel lakowy.

Stempel lakowy odbity w tuszu – korona królewska, nazwa ADELNAU i trąbka pocztowa z ustnikiem z lewej strony.

6. Stempel urzędowy.

6.1. Stempel urzędowy owalny

Pieczęć o kształcie owalnym i wymiarze 32 x 28 mm. W górnym obwodzie napis KON. PR.POST=EXPEDITION, w centrum rysunek orła na tarczy w koronie, napis ADELNAU, pod spodem rysunek trąbki pocztowej.

6.2. Stempel urzędowy okrągły

(40)

Stempel urzędowy okrągły. Na obwodzie K. D. POSTEXPED, korona królewska ADELNAU trąbka pocztowa z ustnikiem z prawej strony.

7. Stempel numerowy

Stempel numerowy czteroobrą

do kasowania znaczków. List z Odolanowa do P. Wartenberg z park poczty pruskiej skasowany stemplem numerowym, na przes

w Odolanowie z datą 15/4 (1851).

Stempel numerowy czteroobrą

8. Cenzura korespondencji w okresie Powstania Wielkopolskiego

7.1. Kontrola poczty w Odolanowie

40

ągły. Na obwodzie K. D. POSTEXPED, korona królewska bka pocztowa z ustnikiem z prawej strony.

7. Stempel numerowy.

czteroobrączkowy z numerem 3 stosowany w latach 1850 sowania znaczków. List z Odolanowa do P. Wartenberg z parką

poczty pruskiej skasowany stemplem numerowym, na przesyłce datownik poczty (1851).

Stempel numerowy czteroobrączkowy z numerem 3 odbity na znaczku

. Cenzura korespondencji w okresie Powstania Wielkopolskiego

.1. Kontrola poczty w Odolanowie

gły. Na obwodzie K. D. POSTEXPED, korona królewska

stosowany w latach 1850 – 59 sowania znaczków. List z Odolanowa do P. Wartenberg z parką znaczków

yłce datownik poczty

odbity na znaczku.

. Cenzura korespondencji w okresie Powstania Wielkopolskiego.

(41)

41

Na korespondencji z Ostrowa do Odolanowa stempel cenzury pocztowej w Odolanowie. Ostemplowanie z września 1919 roku. Typ stempla W 2.

7.2. Cen. wojskowa Odolanów

(42)

42

Na korespondencji z Poznania do Odolanowa stempel cenzury wojskowej odbity w kolorze czarnym po owalu: Cen. wojskowa poniżej w linii Odolanów.

Na przesyłce odbity również ślad klocka na którym umieszczony był stempel.

Duże zużycie stempla może świadczyć o długotrwałym jego stosowaniu.

Typ stempla W2, wymiar stempla 45 x 19 mm , klocek w podstawie ok. 66 mm

Znane zastosowanie stempla w Odolanowie z 30 maja i listów z II półrocza1919 r.

7.3. Cenzura wojskowa Odolanów

Na liście z Odolanowa do Bodgaja stempel cenzury wojskowej Odolanowa. Znane są 4 listy wszystkie z datą 20.05. 1919 roku do Bogdaja i Granowca z odbitym stemplem cenzury i jeden formularz telegramu.

Typ stempla W 2, wymiar stempla 54 x 12 mm, widoczne czerwone linie 2 lub 3.

8. Zalepka pocztowa cenzury.

Zalepka kwadratowa z nadrukiem dwuobrączkowym Kaiserliches Postamt w centrum Adelnau, w dolnej części

*

. Obrączki o wymiarach ok. 42 x 22 mm.

Znane zastosowanie w II półroczu 1919 roku na przesyłkach z Wrocławia (Breslau) do Ostrowa i Odolanowa.

(43)

43

3. Raszków – Raszkow – Raschkow.

1. Stemple poczty nadania - datowniki.

1.1.

Datownik obrączkowy „naparstkowy” o wymiarze Ø 20 mm. Nazwa RASZKOW wpisana na obwodzie. Data dzienna - dzień/miesiąc.

Znane ostemplowania pochodzą z lat 1840 – 1843.

1.2.

Datownik obrączkowy naparstkowy o wymiarze Ø 19 mm. Nazwa RASZKOW wpisana na obwodzie. Data dzienna - dzień miesiąc.

1.3.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 34 x 13 mm. W pierwszym wierszu nazwa RASZKOW, w drugim wierszu dzień/miesiąc * godziny nadania.

Znane ostemplowania pochodzą z lat 1859 -1861.

1.4.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 35 x 13 mm. W pierwszym wierszu nazwa RASZKOW. W drugim wierszu data dzień miesiąc * godziny nadania z oznaczeniem pory dnia M i N ( rano i po południu).

(44)

44 1.5.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 35 x 13 mm. W pierwszym wierszu nazwa RASZKOW. W drugim wierszu data dzień miesiąc * godziny nadania.

1.6.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 34 x 13 mm. W pierwszym wierszu nazwa RASZKOW. W drugim wierszu data dzień miesiąc * godziny nadania z oznaczeniem pory dnia. Znane ostemplowania pochodzą z 1878 roku.

1.7.

Datownik obrączkowy o wymiarze Ø 25 mm. Nazwa *RASZKOW* wpisana na obwodzie. Data dzień/miesiąc i dwie ostatnie cyfry roku. Godziny nadania z oznaczeniem pory dnia V i N. Znane ostemplowania pochodzą z lat 1878 – 1879.

1.8.

Datownik obrączkowy o wymiarze Ø 26 mm. Nazwa *RASCHKOW* wpisana na obwodzie. Data dzień/miesiąc i dwie ostatnie cyfry roku. Godziny nadania z oznaczeniem pory dnia V i N. Znane ostemplowania pochodzą z lat 1889 – 1907.

(45)

1.9.

Datownik mostkowo – belkowy

(Kr. ADELNAU). na belce data dzienna V i N. Znane zastosowanie datownika

2. Znaki polecenia.

2.1.

Nalepka polecenia trzywierszowa w ramce. Nazwa

2.2.

Nalepka polecenia z R-ką z prawej strony. Nazwa czarnym, Eingeschrieben. na czerwono.

2.3.

Nalepka polecenia cięta z R czarnym

45

belkowy, w górnej części nazwa RASCHKOW, w dolnej cz ). na belce data dzienna i godziny nadania z oznaczeniem

V i N. Znane zastosowanie datownika pochodzi z lat 1912 – 1915

Nalepka polecenia trzywierszowa w ramce. Nazwa Raszkow. na czarno.

ą z prawej strony. Nazwa Raszkow i numer w kolorze na czerwono.

ęta z R-ką z lewej strony. Nazwa Raschkow i numer w kolorze odolanowskie i ostrowskie 1793 - 1920

OW, w dolnej części naczeniem pory dnia

na czarno.

i numer w kolorze

(46)

46

Przesyłka polecona z Raszkowa do Krotoszyna z 1891 roku.

Nalepka polecenia jak w pkt. 2.2. z R z prawej strony ale z nazwą Raschkow. Nazwa i numer w kolorze czarnym, Eingeschrieben na czerwono.

3. Stempel lakowy.

3.1. Stempel lakowy mały

Stempel lakowy odbity w tuszu – korona królewska, nazwa RASZKOW i trąbka pocztowa z ustnikiem z lewej strony.

3.2. Stempel lakowy duży

Stempel lakowy odbity w tuszu . Na obwodzie KON. PR. POST EXP., poniżej korona królewska, nazwa RASZKOW i trąbka pocztowa z ustnikiem z lewej strony.

(47)

47

4. Stempel urzędowy.

Stempel urzędowy okrągły. Na obwodzie K. D. POSTEXPED, korona królewska RASZKOW trąbka pocztowa z ustnikiem z prawej strony.

4.2. Stempel urzędowy owalny

Pieczęć o kształcie owalnym i wymiarze 32 x 28 mm. W górnym obwodzie napis KON.PR.POST EXPEDITION, w centrum rysunek orła na tarczy w koronie, napis RASZKOW., poniżej rysunek trąbki pocztowej.

5. Nalepka paczkowa – list z paczką.

Nalepka paczkowa dwuwierszowa czarna. W pierwszym wierszu numer, w drugim Aus Raszkow. Pokazano połączeniu z datownikiem Raszkowa i stemplem pakamery w Ostrowie Wielkopolskim – OSTROWO PACKK.

(48)

48

List paczkowy z Raszkowa do Ostrowa z aktami o sygnaturze J.P. Na czerwono adnotacja o opłaceniu przesyłki przy nadaniu 2. Waga paczki 15 łutów.

5. Stempel numerowy.

Stempel numerowy czteroobrączkowy z numerem 1197 stosowany w latach 1850 – 59 do kasowania znaczków, na liście z datownikiem Raszkowa z 17/4 1851 r.

(49)

49

6. Cenzura korespondencji w okresie Powstania Wielkopolskiego.

6.1.

Znak cenzury z okresu Powstania Wielkopolskiego – trzywierszowy o treści DOZWOLONE / KONTROLA POCZTY / w Raszkowie. Znane ostemplowanie pochodzi z drugiej połowy 1919 roku.

Odbijany w kolorach: fioletowym, czarnym i czerwonym.

Na przesyłce z Raszkowa do Ostrowa cenzura korespondencji DOZWOLONE !

KONTROLA POCZTY w Raszkowie

odbity w kolorze fioletowym na przesyłce z 15 lipca 1919 roku.

(50)

50 6.2.

Na przesyłce z Raszkowa do Krotoszyna cenzura korespondencji DOZWOLONE !

KONTROLA POCZTY w Raszkowie

odbity w kolorze czarnym na przesyłce z 27 listopada 1919 roku.

(51)

51

4. Antonin.

1. Stemple pocztowe poczty nadania - datowniki.

1.1.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 34 x 13 mm. W pierwszym wierszu nazwa ANTONIN, w drugim data dzień/miesiąc * godziny nadania.

1.2.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 34 x 13 mm. W pierwszym wierszu nazwa ANTONIN, w drugim data dzień/miesiąc * godziny nadania z oznaczeniem pory dnia A. Znane ostemplowania pochodzą z roku 1861.

1.3.

Datownik dwuwierszowy w ramce o wymiarach 35 x 13 mm. W pierwszym wierszu nazwa ANTONIN, w drugim data dzień/miesiąc * godziny nadania.

Znane ostemplowania pochodzą z lat 1867 - 1876 . 1.4.

Datownik obrączkowy o wymiarze Ø 25 mm. Na obwodzie nazwa *ANTONIN* data dzienna – dzień miesiąc ostatnie dwie cyfry roku. Godziny nadania z oznaczeniem pory dnia V i N.

(52)

52 1.5.

Datownik obrączkowy z mostkiem o wymiarze Ø 27 mm. Na obwodzie nazwa ANTONIN poniżej (KR. OSTROWO). Data dzienna dzień miesiąc rok, poniżej godziny nadania z oznaczeniem pory dnia V i N.

2. Stempel lakowy.

Stempel lakowy odbity w tuszu . Na obwodzie KON. PR. POST EXP., poniżej korona królewska, nazwa ANTONIN i trąbka pocztowa.

3. Stempel urzędowy.

Stempel urzędowy okrągły. Na obwodzie K. D. POSTEXPED, korona królewska ANTONIN trąbka pocztowa z ustnikiem z prawej strony.

3.2. Stempel urzędowy owalny .

(53)

53

Stempel urzędowy owalny. W górnym obwodzie KON. PR. POST EXPEDITION.

Herb pruski, nazwa ANTONIN i trąbka pocztowa z ustnikiem z lewej strony.

4. List paczkowy.

List z paczką z Antonina do Kępna nadany 31 stycznia 1855 roku. Pierwszy typ nalepki paczkowej – numer z kropką.

5. Nalepka polecenia.

Nalepka polecenia z R-ką z prawej strony. Nazwa Antonin i numer w kolorze czarnym, Eingeschrieben. na czerwono.

(54)

54

5. Biniew.

1. Stemple poczty nadania - datowniki.

1.1.

Datownik obrączkowy o wymiarze Ø 25 mm. Na obwodzie nazwa * BINIEW * w centrum data nadania dzień/miesiąc poniżej dwie ostatnie cyfry roku. W dolnym obwodzie godziny nadania z oznaczeniem pory dnia V i N. Znane ostemplowania na listach pochodzą z lat 1888 – 1905.

1.2.

Datownik obrączkowy z mostkiem o wymiarze Ø 27 mm. Na obwodzie nazwa

BINIEW poniżej (KR. OSTROWO). Data dzienna dzień miesiąc rok, poniżej godziny nadania z oznaczeniem pory dnia V i N. Znane ostemplowania z lat 1906 -1917.

(55)

55

List z Biniew do Pleszewa z 1917 roku z odbitym stemplem – datownikiem BINIEW ( KR. OSTROWO)

2. Nalepka polecenia.

Nalepka polecenia z R – ka z prawej strony. Nazwa Biniew i numer w kolorze czarnym, Eingeschrieben i R w kolorze pomarańczowym.

(56)

56

6. Bogdaj.

1. Stemple poczty nadania - datowniki.

Datownik obrączkowy z mostkiem o wymiarze Ø 27 mm. Na obwodzie nazwa BOGDAJ poniżej (BZ. POSEN). Data dzienna dzień miesiąc rok, poniżej godziny nadania z oznaczeniem pory dnia V i N. Znane ostemplowania z lat 1899 – 1915.

Przesyłka z Bogdaja do Odolanowa z 20 stycznia 1902 roku z datownikiem BOGDAJ (BZ. POSEN).