Wprowadzenie
Ostatnie dwudziestolecie to jeden z lepszych okresów rozwoju polskiej przedsiębiorczości w życiu społeczno-gospodarczym kraju. Wyjątkowa dynamika wzrostu
znaczenia sektora małych i średnich przedsiębiorstw we wszystkich podstawowych wskaźnikach gospodarczych potwierdza tezę, że polski sektor prywatny
ma ogromne zasługi w elastycznym przechodzeniu od gospodarki nakazowo- -rozdzielczej do gospodarki rynkowej. Polska przedsiębiorczość i jej aktywne małe i średnie przedsiębiorstwa mają ogromne znaczenie w pobudzaniu nie tylko samego systemu ekonomicznego, ale również odegrały istotną rolę w budzeniu ducha indywidualnej przedsiębiorczości i przemianach społecznych. Nowe uwarunkowania polityczne, ekonomiczne i społeczne wywołały spontaniczną aktywność gospodarczą, która z czasem nabrała cech rutyny.
Również obawa przed utratą źródła utrzymania wywoływała zainteresowanie działalnością na własny rachunek u osób, które wcześniej nie miały wcześniejszych doświadczeń i nie rozważały podjęcia ryzyka prowadzenia własnej firmy. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw zapewniając nowe miejsca pracy, łagodząc
skutki bezrobocia, troszcząc się o efektywne wykorzystanie zasobów oraz wyszukiwanie nisz rynkowych, stał się główną siłą napędową polskiej gospodarki. Okresy
wzrostu i spadku koniunktury potwierdzają żywotność i niezwykłą elastyczność
przedsiębiorstw o mniejszych rozmiarach. W 2013 roku w bazie REGON zarejestrowanych jest ponad 3,8 mln mikro, małych i średnich firm. Aktywność wykazuje
ponad 1,7 mln. Wysoki udział małych i średnich firm (99,9%), w tym 94,8%
firm małych w strukturze gospodarki narodowej świadczy o ich dużym znaczeniu w kształtowaniu sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. Niedoskonałością struktury przedsiębiorstw jest stosunkowo mały, bo jedynie 5-procentowy udział firm średnich, tzw. gazel biznesu. Prawie połowa Produktu Krajowego Brutto tworzona jest przez przedsiębiorstwa z sektora małych i średnich firm. Sektor małych i średnich firm stanowi główne źródło pracy. Liczba zatrudnionych w małych firmach
średnio kształtuje się na poziomie 40%.
Celem publikacji jest ujęcie interdyscyplinarne zagadnień związanych z prowadzeniem małych i średnich przedsiębiorstw, a także ukazanie szerokiego spektrum
tematów poświęconych przedsiębiorczości i zarządzaniu w kontekście dwudziestoletnich doświadczeń polskich przedsiębiorstw. Osią przewodnią całego opracowania
jest analiza przedsiębiorczości jako głównej determinanty sukcesu w globalnej gospodarce, rozumianej nie tylko jako prowadzenie działalności gospodarczej, lecz także jako umiejętność samodzielnego rozwiązywania problemów. Szczególną uwagę w tym opracowaniu poświęcono małym i średnim przedsiębiorstwom, które charakteryzują się wyjątkową dynamiką wzrostu we wszystkich podstawowych wskaźnikach gospodarczych. Sektor ten stał się główną siłą napędową gospodarki, zapewniając nowe miejsca pracy, łagodząc skutki bezrobocia, sprzyjając efektywnemu wykorzystywaniu zasobów, elastyczności i szybkości wykorzystania nisz
rynkowych.
Opracowanie skierowane jest do zainteresowanych tą problematyką Czytelników, czyli przedsiębiorców, studentów, menedżerów, pracowników instytucji
współpracujących z sektorem MŚP. Aby zapewnić przejrzystość i logikę powiązań
zagadnień tematycznych w opracowaniu zastosowano podział na dwie części obejmujące problemy poświęcone przedsiębiorczości i zarządzaniu małych i średnich
przedsiębiorstw. Opracowanie „Przedsiębiorczość i zarządzanie małym i średnim
przedsiębiorstwem” powstało jako wspólne opracowanie pracowników naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i jest rezultatem rozwijania ich zainteresowań dyscyplinarnych oraz wieloletnich badań i doświadczeń w tym zakresie.
Na całość niniejszego opracowania składa się piętnaście rozdziałów. Część
pierwsza, zatytułowana „Przedsiębiorczość” wprowadza w jej tematykę i podstawowe obszary, które dotyczą prowadzenia działalności gospodarczej w niewielkim
rozmiarze przez małe i średnie firmy.
W pierwszym rozdziale opracowania została omówiona etiologia pojęć
związanych z przedsiębiorczością oraz terminów pokrewnych. W szczególności zdefiniowano przedsiębiorczość, przedsiębiorcę, small business, a także klasyfikacje przedsiębiorców oraz przypisywane im funkcje. Część ta zawiera walory poznawcze, stanowiące podstawę rozważań nad przedsiębiorczością, ujętych w kolejnych rozdziałach opracowania. Omówione w niej zostały w zarysie poglądy ekonomistów zajmujących się problematyką przedsiębiorczości na rolę i funkcje przedsiębiorców w gospodarce oraz typologię zachowań przedsiębiorców i ich stopień
zaangażowania w prace niezbędne do prowadzenia własnej działalności.
Rozdział drugi poświęcono istocie małych i średnich przedsiębiorstw i ich znaczeniu w gospodarce narodowej. Zwrócono uwagę na ilościowe i jakościowe kryteria definiowania wielkości przedsiębiorstwa. Omówiono również rolę małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce, ze szczególnym uwzględnieniem ich powiązań ze wzrostem gospodarczym oraz zatrudnieniem. Rozdział ten stanowi zatem ciekawy przyczynek do pełniejszego poznania zależności pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami a wzrostem gospodarczym i zatrudnieniem.
Kolejny, trzeci rozdział części pierwszej opracowania przedstawia otoczenie prawne i fiskalne małych i średnich przedsiębiorstw, w którym przedstawiono w sposób kompaktowy istotne aspekty otoczenia prawnego oraz fiskalnego małych i średnich przedsiębiorstw.
Czwarty rozdział opisuje problematykę innowacji jako źródła przedsiębiorczości.
Uważa się, że współcześnie działające przedsiębiorstwa, aby móc przetrwać i rozwijać się, muszą charakteryzować się wysoką innowacyjnością, która
w odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw jest strategicznym elementem zarządzania, służącym do osiągania przez nie przewagi konkurencyjnej. W sposób teoretyczny, jak również praktyczny, opisano źródła innowacji, system wspierania innowacji, a także potencjalne działania innowacyjne, realizowane przez małe i średnie przedsiębiorstwa.
Piąty rozdział poświęcony został polityce wspierania przedsiębiorczości. Omówiono w nim programy wspierania przedsiębiorczości oraz instytucje otoczenia
biznesu na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. W szczególności zbadane zostały możliwości rozwoju przedsiębiorczości, bazując na uwarunkowaniach systemowych.
W rozdziale szóstym przedstawiono problematykę przedsiębiorczości międzynarodowej oraz wyjaśniono najważniejsze motywy, z powodu których przedsiębiorstwa
wchodzą na rynki międzynarodowe. Istotną kwestią tego rozdziału
jest uwzględnienie głównych różnic w działalności firm na rynkach zagranicznych w porównaniu z rynkiem krajowym. Te rozważania są dobrą podstawą dla prezentacji interesujących badań empirycznych identyfikujących czynniki wspierające
i ograniczające rozwój oraz konkurencyjność przedsiębiorstw z sektora MŚP.
Całość rozważań kończą wnioski dotyczące badanego problemu.
Zamykający pierwszą cześć opracowania rozdział siódmy poświęcony został
ewolucji i ocenie przedsiębiorczości w Polsce zarówno w okresie przed transformacją, jak również w odniesieniu do stanu obecnego. Zarysowano w nim proces
odradzenia się przedsiębiorczości w Polsce w ostatnich dwóch dekadach, przywołano historyczne dane statystyczne, ilustrujące zachodzące zmiany w systemie
gospodarczym w Polsce. Rozdział ten zawiera ponadto zarys rozwoju sektora MŚP w przyszłości.
Drugą cześć monografii zatytułowaną „Zarządzanie” otwiera rozdział, w którym wyjaśnione zostały istota rozwoju organizacji oraz problem diagnozowania rozwoju małej i średniej firmy za pomocą metody list kontrolnych. Wyjaśnienie teoretyczne metody pozwala na praktyczne możliwości jej zastosowania. Rezultatem przeprowadzonej analizy są ciekawe poznawczo wnioski. Wskazują one na
stosunkowo małe rozpowszechnienie tej metody w diagnozowaniu rozwoju firm w Polsce.
Kolejny, dziewiąty rozdział poświęcono problemowi zarządzania strategicznego w małej i średniej firmie. Przedsiębiorcy, aby zapewnić przetrwanie i rozwój swojej firmy, muszą dbać nie tylko o sprawy bieżące, ale również o przyszłość.
W szczególności podkreślono w nim konieczność wykorzystywania strategii niszy rynkowej, którą stosuje 94,8% małych firm.
Rozdział dziesiąty wyjaśnia problem konkurencyjności małych i średnich
przedsiębiorstw oraz podstawowe narzędzia konkurowania. Stanowi on ciekawe uzupełnienie do poznania czynników mających wpływ na konkurencyjność firm.
W jedenastym rozdziale podjęto problem wykorzystania marketingu w małej i średniej firmie. Zaprezentowane zostały podstawowe narzędzia marketingowe znane pod postacią marketingu mix oraz problem pozyskiwania informacji o rynku w celu optymalizacji działalności przedsiębiorstwa.
W rozdziale dwunastym zawarto opis ekonomicznego wymiaru działalności przedsiębiorstw. Omówione zostały podstawowe zagadnienia związane z oceną płynności finansowej i rentowności przedsięwzięć, dostępności finansowania działalności w firmach, a także wskaźnikowa metoda oceny działalności. Cykl obiegu pieniądza obrazuje przepływ kapitałów w gospodarce i znaczenie przede wszystkim środków pieniężnych i kredytów dla rozwoju drobnych przedsiębiorstw.
Kontynuacją tych zagadnień jest rozdział trzynasty, w którym opisane zostały kwestie finansowania właścicielskiego. Rozwinięto w nim nie tylko klasyfikację źródeł finansowania, lecz także przykłady finansowania właścicielskiego w zależności od stopnia ryzyka w formie Business Angels, Venture Capital, Private Equity
czy też emisji akcji na Giełdzie Papierów Wartościowych. Oprócz finansowania właścicielskiego ważną rolę odgrywa także finansowanie zewnętrzne omówione w rozdziale czternastym. Wśród tego typu form finansowania opisane zostały podstawowe formy finansowania kapitałem zewnętrznym, takie jak kredyt, leasing czy obligacje. Opracowanie kończy tematyka międzynarodowa dotycząca problemów środowiskowych, rosnącej świadomości ekologicznej oraz jej wpływu na ustawodawstwo w zakresie ochrony środowiska, a przez to na uwarunkowania działalności gospodarczej. Znaczenie zrównoważonego rozwoju w kształtowaniu międzynarodowej gospodarki i jego wpływu na zachowania dużych organizacji
biznesowych, dotyczą coraz częściej również przedsiębiorstw MŚP. Wymusza to na nich stosowanie instrumentów wspomagających zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie, oparte na znormalizowanych standardach i normach, jak ISO 14001 czy EMAS.
Książka ta stanowi wynik badań naukowych i doświadczeń dydaktycznych
autorów oraz uczestnictwa w procesach przedsiębiorczości i zarządzania, konsultacji i wywiadów z polskimi przedsiębiorcami. Autorzy spodziewają się, że
przedstawione w pracy wyniki badań, analiz i obserwacji zainspirują Czytelników do zakładania i prowadzenia własnej działalności oraz do bardziej profesjonalnego zarządzania własnymi i utworzonymi przez siebie przedsiębiorstwami. Dla osób poszukujących wiedzy z zakresu przedsiębiorczości stanowić może użyteczne źródło o jej procesach i metodach.
Jan Targalski z zespołem autorskim
