Kwartalnik Geologiczny, t. 32, nr 2, 1988 r .. str. 367 388
Helena HURCEWICZ
G(!bki z osadow albu polnocnego obrzezenia Gor Swi~tokrzyskich
W utworach albu srodkowego wyst~puj'lcych w okolicach Przedborza stwierdzono obecnosc licznych.
ale w wi~kszosci zle zachowanych g'lbek, wsrod ktorych znajdui'l si~ rodzaje Haliclona. Slo//era. Thel1eo- psis i Teti//opsis. Bogatszy zespol g'lbek uzyskano z osadow albu i dolnego cenomanu w Annopolu. Znaj- duj'l si~ w nim przedstawiciele rodzin: Ancorinidae, Cralicu/uriidae. LepfOphragmali£iue. POl"Ospollgiit/al'.
Myliusiidae, Euretidae. Coelo,\'cyphiidae. Po/yh/asliidae i Becksiidae. Key words: Gqbki kredy - Hya/o- spongea. Alb.
WST~P
W latach 1970 - 1976 zebrala autorka gqbki pochodzqce z osadow albu wyst~
pujqcych w Annopolu oraz w okolicach Przeborza. W albie gornym okolic Przed- borza osady tzw. serii "bialej" zawierajq spongiolity i gezy z wkladkami i konkrecja- mi piaszczystymi. Pod ni q lezq piaskowce kremowe z glaukonitem (S. Cieslinski, 1956; S. Cieslinski, W. Pozaryski, 1970), zas nad niq piaskowce zsylifikowane partiami zelaziste. Gqbki wyst~pujq w piaskowcach bialych i kremowych. Znaczna ich cz~sc ulegla przeobrazeniu w konkrecje. Zebrane gqbki majq zachowany ksztah i slabo widoczny uklad systemu wodnego. U niektorych okazow obserwuje si~ na- turalny uklad spikul. Gqbki te reprezentujq rz~dy: Haplosclerida i Choristida, obejmujqce rodzaje 0 szkielecie luznym. W okolicy Annopola wyst~pujq dwa stanowiska gqbek. ledno nad Wislq , drugie w obr~bie dawnej kopalni fosforytow.
W stanowisku nad Wisla nieliczne, spiaszczone gqbki Sq zachowane w osadach detrytycznych albu srodkowego (S. Cieslinski, 1959).
W stanowisku "kopalnia" - w loka:lnych poziomach A6 - As albu gornego - gqbki Sq bardzo liczne i lepiej zachowane. Zebrano je z osadow piaszczysto-glaukoni- towo-marglistych z gornym poziomem fosforytow.
Kolekcja zawiera nieliczne okazy nalezqce do Lithistida. Sq to Sip/zol1ia Par- kinson, 1822 i Jereopsis Pomet, 1872. Pospolite Sq Dictyida i Lychn iskida , posrod ktorych dominujq rodzaje Eurete i Farrea z rodziny Euretidae oraz rodzaj Ploco-
_ _ b 11111111111 c
_ d
~e
Fig. I. Rozmieszczenie stanowisk g,!hek albskich w Polsce (wg W. Pozaryskiego. J ( 2 )
Albian sponges localities in" Poland (after W. Pozaryski. 1962)
a - zasit;:g alhu morskiego; h osad~ piil'/c/\ ,- to-glaukonito'A'e: c - ohszary pozha\\ ionc llhcc- nie osadov.: d - osady marglistc: c kicrullck transgresJi: I - UnieJo'A': 2 - Tomaszov. Ma/O- wiecki: 3 - Przedborz: 4 - MalogoszC/: :' Wolbrom: 6 Annopol: 7 - Radomsko: X - Radom
a - extent of Albian marine deposits; h - sandy- -glauconitic deposits: c - areas devoid of dc- posits: d - marly deposits: e - direction of trans- gression
scyphia z rodziny Becksiidae. Wymienione rodzaje majq podobnq posta(\ ale odmiennq struktur~ szkieletu. Eurele rautti i E. columnare majq szkielet z heksakty- now tworzqcych siec trojkierunkowq, FWTea oakleyi i F. mariae - z heksaktynow tworzqcych siec dwukierunkowq, zas Plocoscyphia lahrosa, P. lahyrinlllica, P.
communis i P. fenestrata z lichniskow (fig. 2). U P. labrosa i P. lah.-vrinlhica scianki Sq roznej grubosci i zespalajq si~ platowo, natomiast uP. communis i P./enestrala - scianki zespalajq si~ tworzqc postac rurkowatq bqdz rurkowato-Iejkowatq (fig. 3).
Zebrany zesp61 gqbek zawiera przedstawicieli rodzajow znanych z jury gornej.
jak np. Tremadictyon, Sphenaulax i Trochoholus, ktore towarzyszq zespolowi gqbek kredowych reprezentowanych przez rodzaje: Reticf(llicularia, Strephinia, Poro- spongia, Chonelasma, Eurete, Farrea z rz~du Diclrida. Coeloscyphia, Polyh!astidium.
Plocoscyphia i Becksia z rz~du Lychniskida oraz .)'ip/umia i Jereopsis z rz~du Lithi- sfidia. Gqbki te charakteryzujq si~ delikatn<1 struktllr<!. sciankami
°
niewielkiej gruboSci, slabo rozwini~tym systemie kanaj()\\ wodnych oraz sztywnym rusztowa- niem szkieletu.W osadaeh albll poza gqbkami stwiedzono ohccnosc przedstawicieli licznych
Fig. 2. Schemat struktury szkieletu Scheme of skeleton patterns
z hcksaktynow ulozonych v. siec troJkierunkow,! (EUI'<'I('): II / heksaktynow \\ sicc dwukicrunkov.'1 (Farrl'll):
III - z lichni~kow (P/()('osnpilia)
I - hexactincs arranged in three-directional network (I::url'le): II hcxactincs arranged in tv.o-directional,network (Farrea): III lyehniscs (P/ocosClpilia)
GlI,bki z albu N obrzezenia Gar Swi~tokrzyskich
Wyst~powanie gllbek w Annopolu i okolicach Przedborza
Annopol Nazwy gatunkowe
srodkowyl alb
Haliclona sp. +
Theneopsis sp.
Stolleya sp.
Tetillopsis sp.
Reticraticularia albiensis Lagenau - Herenger Strephinia sp.
Sphenaulax sp.
Porospongia regularis Eichwald Porospongia sp.
Chonelasma sp. A Chonelasma ·sp. B Eurete rauJfi Schrammen Eurete columnare Reid Farrea mariae Hurcewicz Farrea oak ley i Reid
Coeloscyphia stella tum sp. nov.
Polyblastidum cf. racemosum (Smith) Becksia sp.
Plocoscyphia labrosa (Smith) Plocoscyphia labyrinthica (Mantell) Plocoscyphia communis Moret Plocoscyphia Jenestrata (Smith)
.Fig. 3. Anastomoza (zespolenie) scianek rodzaju Plocoscyphia Reuss Anastomosis (accretion) of walls, genus Plocoscyphia Reuss
gamy
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + +
369
Tabela 1
Przedborze
dolny srodkowy cenoman alb
+ +
.+
+ + +
+ +
Rurkowata u P. Jenestrata (A); rurkowato-lejkowata u P. communis (B); platkowata u P. labrosa (C) i u P. labyrinthica (D); A1-DI - poszczeg6lne elementy
Tabular pattern, P. Jenestrata (A); tabular-funnel shaped pattern, P. communis (B); lobar pattern, P. labrosa (C) and P. labyrinthica (D); Al - DI - separate elements
ramienionogow, belemnitow. amonitow, szkarlupnL malzow. a takze ryb (z~by
i kr~gi).
Autorka serdecznie dzi~kuje za krytyczne uwagi i
*
dyskusj~ prof. Ewie Roniewicz z PAN w Warszawie, jak rowniez prof. Jerzemu Maleckiemu z AGH w Krakowie i mgrowi L. J~drasikowi za wykonanie zdj~c gqbek.Mat e ria I: .f okazy.
W y m i a r y w mm:
CZJ;:SC SYSTEMATYCZNA
Gromada Demospongea Sollas, 1875 Rzqd Haplosclerida Topsent. 1893 Rodzina Haliclonidae de Laubenfels, 1932
Rodzaj Haliclona Grant, 1841 Haliclona sp.
(Fig. 4; tabl. L fig. 3a, b)
Wysokosc 45 86 Grubosc Y xl): 25 x 27
Fig. 4. Zarys spikul u Haliclona sp.
Outline of spicules. Ha/icIOi/(/ sp.
Oksy (A) i ich naturalny uklad (B): x 7 Oxeas (A) and their original arrangement B): x 7
o
pis. Gqbki wydluzone, proste lub zgi~te, ku dolowi zw~zone, zmiennej grubosci. Powierzchnia zewn~trzna gladka lub pokryta guzkami. Pory wyprowadza- jqce, srednicy 2 - 3 mm, ro.:mieszczone bezladnie. Pory wprowadzajqce male. Kanaly kr~te szersze od oczek sieci szkieletowej.W
szkielecie parenchymalnym obecne oksy i amfioksy skupione po 2 - 3 w male pasemka tworzqce siec.W y s t ~ pow ani e. Annopol, okolice Przedborza (alb srodkowy).
Rzqd Choristida Sollas, 1888 Rodzina Ancorinidae Gray, 1867 Rodzaj Theneopsis Schrammen, 1910
Theneopsis sp.
(Fig. 5; tab!. L fig. 4a. b)
Mat c ria I. 25 okaz()\V.
Wymiary \V mm (oka/ IX4U):
Wysokosc ponad 15 Srednica 36 x 30
Grubosc 7 x 12 (cz. bazalna). 4 - 5 (C/. dermalna)
Gl!bki z albu N obrzezenia Gor Swi(!tokrzyskich
Fig,S. Zarys spiklll 1I Ihcileopsis sp.
Outline of spicules. Thcn('opsis sp
I - oksy: 2 nlllrioksy: 3 trieny: 4 - kaltrop oxea,:;' sl11phioxt:FlL 3 triaenes: 4 caltrops
:2
371
3
o
pis. Gqbki wydluzone. bez Jamy paragastralnej, Pory wprowadza.iqce drob- ne, pory wyprowadzajqce na bocznej powierzchni tworzq skupienia, srednicy 5 mm. Struktura wewn~trzna leukonowa. Kanaly wprowadzajqce rurkowate, srednicy 0,5 mm, wyrazniejsze w strefie dermalnej. Kanaly wyprowadzajqce zmiennej dlugosci lqczq jamy ekshalacyjne. W szkielecie parenchymalnym wyst~pujq liczne oksy 0,7 mm dlugosci, mniej liczne amfioksy, protrieny z dlugim rhabdem i malym kladomem oraz sporadyczne kaltropy. Uklad spikul wydaje si~ sieciowato-pierzasty.luzny.
W y s t ~ pow ani e. Okolice Przedborza: Dobranice, Kalinki, Suche G6ry.
Bqkowa i Majowa G6ra (alb srodkowy).
Rodzaj 510/1£>.1'(/ Schrammen, 1899 5lo/leya sp.
(Fig. 6: tab\. L fig. Sa, b) Mat e ria I. 2 okazy.
W y m i a r:-. w mm (okaz IX/400):
WYSOkOSL' 6g Srednica maks. 17 Dlugosc C/. bazalnej 150 Grubosc CL bazalnej 8
Fig. 6. Zarys spikul u Stolleya sp, Outline of spicules. Srol/eva sp.
I - prOllleli y. 2 oksy i l11af"ioksy. J dichotrieny:
4 -- uklad pa,l11owy spikul w szkielecie parenychy- malnym: x 10
I - protriaenes: 2 - oxeas and amphioxeas; J dichotriaenes; 4 banded arrangement of spicules in parenchymal skeleton: x 10
o
pis. Gqbki wrzecionowate z wysmuklq cz~sciq bazalnq. Szczyt stozkowaty.Pory wprowadzajqce drobne, pory wyprowadzajqce nieliczne, wgl~bione, 1,5 - 2 mm
szerokosci, uJozone w bruzdkach. W szkielecie obecne: liczne gJadkie oksy dlugosci do 5 mm, uJozone skosnie po kilka, protrieny z maJym kladomem, przewaznie ulamanym i diochotrieny z promieniami poprzecznymi 0.1 mm dJugosci.
W y s t ~ pow ani e. Okolice Przedborza: Suchc Gory. Dobranice (alb srodkowy).
Rodzina ? Craniellidae de Laubfels, 1936 Rodzaj ?Tetillopsis Schrammen, 1910
Tetil/opsis sp.
(Tabl. L fig. 2a - d)
Mat e ria I. okaz (IX/85). 2 szlify przekroju poprzecznego.
W y m i a r y w mm:
Wysokosc 42 Grubosc maks, 14
o
pis. Gqbka walcowata bez jamy paragastralnej, poprzecznie nieco prze-w~zona. Powierzchnia zewn~trzna szczeciniasta, szczyt zaokrqglony. Pory wprowa- dzajqce nie Sq widoczne. Pory wyprowadzajqce srednicy 0,7 mm Sq rozmieszczone bezladnie na szczycie i sporadycznie na bocznej powierzchni. KanaJy w przekroju poprzecznym r6znej szerokosci, nieregularnie ulozone. Szkielet dermalny, grubosci ca 1 mm, zawiera oksy i style(?) do 3 mm dlugosci, tworzqce powierzchni~ szczeci- niastq. W przekroju poprzecznym widoczne fragmenty skalcytowanych spikul sugerujqce, ze w szkielecie parenchymalnym procz oksow byly takze duze i maJe protrieny z malym kladomem. Niektore z nich mialy rabd z gruzelkami, ulozony skosnie, rzadziej zgodnie z ich dJugosciq, g~sto rozmieszczone tworzyly szkielet bez zrostowego polqczenia, przetkany kanaJami.
W
y s t ~ pow ani e. Okolice Annopola (alb gorny).Gromada Hyalospongea Vosmaer, 1886 Rzqd Dictyida ZitteL 1877
Rodzina Craticulariidae'RaufL 1893 - 1884 emend. Schrammen, 1910 Rodzaj Reticraticularia Lagneau - Herenger, 1962
Reticraticularia albiensis Lagneau - Herenger, 1962 (Tabl. L fig. I)
1962 Relicralicli/aria a/hien.lis n. sp.: L. Lagneau - Herenger: p. 5::1, pI. XVI. I: text-pI. 7.3):
Mat e ria I. 4 fragmenty.
U wag i. Okazy pochodzqce z Annopola rozniq si~ od holotypu obecnosciq 100 porow na 1 cm2 (holotyp rna 120 porow na 1 cm2).
W y s t ~ pow ani e. Polska - okolice Annopola (alb gorny); Francja poJud- niowa (alb).
Rodzina Leptophragmatidae Schrammen, 1912 Rodzaj Strephinia Hinde, 1884
Strephinia sp.
(Tabl. L fig. 6a, b)
Mat e r i it I. ~ rragmenty.
o
pis, Gqbki ksztahu wqskolisciastego. scianka grubosci 4 - 5 mm. Po- wierzchnia zewn~trzna sieciowata z ostrogrzbietowymi pasmami (szerokosciGl!,bki z albu N obrzeienia Gor Swi~tokrzyskich 373 0,75 - 1,0 mm) szkieletu dermalnego. Wyloty kanalow roznej srednicy 0 zarysach, polygonalnych, okr'lglych i owalnych. Siec parenchymalna zbudowana z hexakty- now.
W y s t ~ pow ani e. Okolice Annopola (alb gorny).
Rodzaj Sphenaulax Zittel, 1878 Sphenaulax sp.
(Tabl. II, fig. 4 - 6)
Mat e ria I. 6 okazow.
W y m i a r y w mm:
Dlugosc Grubosc Srednica
Scianka
3,5- 8
Gal<!zka
12- 22 11- 35
Paragaster
7- 20
o
pis. Gqbki gal'lzkowe z gl~bok'l jamq paragastraln'l. Zebra i bruzdy proste rownolegle, wyrazne na calej powierzchni i wysokosci g'lbki. Siec parenchymalna zbudowana z gladkich heksaktynow 0 beamsach dlugoSci 0,2 0,3 mm.W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny poziom fosforytowy Ag).
Rodzina Porospongiidae Schrammen, 1936 Rodzaj Porospongia d'Orbigny, 1849
Porospongia regularis Eichwald, 1860 (Tabl. II, fig. 2)
1860 Poro.I}JOI1Kili ref{u/lIri.l' Eichwald; E. Eichwald: p. 85, pI. VI, fig. I.
Mat e ria I. 4 fragmenty g<!bek gruboSci 5 - 15 mm.
D i a g n
°
z a. G<!bki miskowate. kielichowate lub wachlarzowate. Obie powierzchnie scianek odmien- nej morfologii. Pory wprowadzaj<!ce duze. luzno ulozone, pory wyprowadzajqce - g~sto ulozone.Szkielet z heksaktynow.
o
pis. Na powierzchni gornej obecne regularnie ulozone pory wyprowadzajqce, o srednicy 4 - 5 mm, w odst~pach 3 7 mm. Pory wprowadzajqce Sq mniejsze od porow wyprowadzajqcych i g~sto rozmieszczone na powierzchni dolnej. Siec pa- renchymalna regularna z otworami czworobocznymi, zbudowana z heksaktynow o beamsach dlugosci 0,15 0,1 mm.W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny poziom A7- As)' ZSRR - okolice Kurska (neokom).
Porospongia sp.
(Tab!. II, fig. I a, b, fig. 3a, b)
Mat e ria l. 8 fragmentow.
U wag i. Okazy Porospoflgi~ sp. rozniq si~ od Porospongia marginata M tinster z jury RFN mniejszymi wymiarami szkieletu, obecnosciq ksztaltnych wypustek brzegowych, mniejszq gruboSciq scianki, okr'lglym zarysem porow wyprowadza-
j,!cych. Heksaktyny maj,! beamsy dlugosci 0,05 mm a promienie spikul dermalnych set dlugosci 0,1 - 0,05 mm.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny).
Rodzina Myliusiidae de Laubenfels, 1955 Rodzaj Chonelasma Schulze, 1886
Mat e ria!. 13 okazow.
W y m i a r y w mm:
Wysokosc Grubosc scianki Grubosc maks. okazu Srednica bazy
Chonelasma sp. A (Tab!. II, fig. 7, 8)
okaz nr 87 okaz nr 88
45 37
3 1.5
19 19 x 21
3 6
o
pis. G,!bka pojedyncza palkowata. Paragaster w,!ski. Brzeg ujscia wygi~tyw trzy faldy zaznaczone na calej wysokoSci jako trzy nierowne zebra zmiennie guzo- wate. Kanaly.nie wyodr~bnione. Szkielet dermalny zalezny, nieregularny. Szkielet parenchymalny zbudowany z heksaktynow gladkich 0 beamsach dlugosci 0,2 mm.
Zmiennosc dotyczy morfologii guzkow, ich ulozenia oraz grubosci scianek. Guzki (odrostki) maj,! zarys stozkowaty lub set zaokr,!glone. Na ich szczycie jest otwor lub sitowato skupione male pory. Okazy z guzkami stozkowatymi i ze sciank'!
grubosci 1 - 2 mm zapewne reprezentuj'! mlody etap rozwoju g,!bki. Natomiast z guzkami zaokr'!glonymi i rurkowato otwartymi ze sciank'! grubosci 3 mm mog'!
reprezentowac etap dojrzaly.
U wag i. Najbardziej zblizone set do gatunku Ch. punctata Schrammen(1910), od ktorego rozni,! si~ mniejsz,! wysokosci'! i grubosci,! scianek, mniejszymi porami wprowadzaj,!cymi oraz ksztaltem na skutek wygi~cia brzegu oskulum. Badane okazy Set homeomorficzne z M icroblastidium decurens Schrammen, ktore nalez'! do Lych- niskida.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny).
Mat e ria!. 18 okazow.
Chonelasma sp. B (Tab!. II, fig. 9)
o
pis. G,!bki nieregularnego ksztaltu lub gruszkowate z nieduzymi guzkami.Cz~sc bazalna zw~zona, wyraznie uformowana. Brak paragastru i ujscia, pory male widoczne na szczycie guzkow. Heksaktyny pol'!czone jak u Ch. hindeii,
P 0 row nan i e. Opisany gatunek rozni si~ od Ch. punctata Schrammen i Chonelasma sp. A brakiem paragastru i zarysem odrostkow.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny As)' Rodzina Euretidae Schulze, 1886
Rodzaj Eurete Semper,] 868 Eurete raujfi Schrammen, 1910
(Tab!. III, fig. 6, 7)
Gqbki z albu N obrzezenia Gar Swi~tokrzyskich
1910 Furt'!£' I 'til III i SChrallll11Cn: A. Schrammcn: p. 211. pI. 2X-X. l) i 44 .'.4 Il)XO EII(('!t' wlIlIi Schrammcn: J. Malecki: tabl. I. pI. III I.
Il)X4 ElIrt'!t' rilulli Schrammen: H. Hurce\\ic;: Atlas Material. Il)okazow.
p. 330. pI. 133- 7.X.
375
U wag i. Omawiany gatunek jest zblizony do E. cO/lIIJlIlare Reid i E. '/Ort/IOSlilll
Reid z cenomanu i turonu AngliL lecz rna mniejszq srednic~ rurek. zaokrqglony brzeg oskulum i rzadszq siec szkieletu.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny i dolny cenoman). Korzkwia k, Krakowa (santon): Francja (turon - poziom Micraster breviporus): RFN Oberg (kampan).
EW'ele co/wlll/urc Reid. 1958 (Tabl. Ill. fig. 8a. b)
1l)58 Eurett' CO/lll1l1wre sp. ntH Z. E. Reid: p. I X - 20. pI. II - 3.6.
\11 ate ria I. 45 okaZ(')\\.
U wag i. Eurclc cO/lIl11l1arC Reid roznisi~ od E. mulli Schrammen zmiennosci q ksztahu maczugowato-palkowatego. wi~kszq srednicq rurek. mniejszq ich dlugos- ciq i zarysem brzegu oskularnego. Natomiast od E. ./()rl11osum krotszymi rurami i slabym ich wystawaniem poza powierzchni~ gqbki oraz malq przestrzeniq pomi~dzy
rurami.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny i dolny cenoman): Anglia (cenoman i turon).
Rod7aj F({rrc(/ BO\\'erhank. I X6~
Farrca maria(' H urcewicz. 1984 (Tabl. Ill. fig. la. b)
Il)X4 Ferrco llli/rio(' Hurcc\\iu: H. Hurcc"iu: Atlas .... p. 330. pI. 1.~3 (1.
Mat e ria I. 5 okazow.
W y m i a r y \\ mm:
Wysokosc 4l) - 6()
Gruhosc 42 (u gory). 6 (u dolu) Srednica rurek II - 15
U wag i. Farc({ mariac Hurcewicz rozni si~ od F. halli Schrammen srednicq rurek (do 15 mm). wi~kszymi wymiarami okazow mniej regularnq sieciq szkieletu oraz drobnq gruzlowatoSciq promieni dermalnych.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny A~J Farrea oak /eyi Reid (Tabl. III. fig. 2 - 5)
1958 Farrea oak/cyi sp, nov.: R,E. Reid: p, )0. pI. I. 1-4,
Mat c ria I. W) ob/t)\\.
o
pis. Gqbki palkowate proste lub zgi~te do 150 mm v,;ysokosci. zbu- dowane z rurek 0 srednicy 4 - 8 mm. ktore dzielc.~ si.~ i "~CZq tak scisle. ze prze-"trzenic 1l1i~dz)TuJ'kowe Sq prawie niewidoczne. Ujscia ma.i<! hr/eg ostr). cicnki niekiedy \"ygi~ty. Scianki grubosci 1 mm. Pory i kanaly nie Sq wyodr~bnione. Szkielet
parenchymalny. sieciowaty 0 oczkach czworobocznych. zbudowan: / hcksaktyno\\
ulozonych w 1 lub 2 - 3 warst\vy.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny. cenoman dolny): Anglia poludnio- wa (turon).
Rzqd Lychniskida Schrammen. 1902 Rodzina Coeloscyphiidae de Laubenfels. 1955 Rod/al ((I('/(ls('\pllio Tate. 1 X65 emend. Hinde. 1 XX]
Coe/oscypilill ste//alum sp. no\·.
(Tab. Ill. fig. 9a - c) I/o!otrpw. GL PI' IX l2~.
Stratum llpiclIlII: piaskowiec marglisty alb gorny A,.
Locus llpin(': Annopol.
Dcr/wain 1/1111 I ill is : ad struktury paragasteru. Lac. Ite//a - gwiazda.
D i a g no z a. Gl:)bka cienkoscienna z gwiazdziscie pofaldowanl:)'sciankl:) i podobnie rozL/!on km\(1I1l:) jam"
p<lragastraln". Brak kana/ow. Szkielet regularny z Iychnisklw\.
\1 ate ria!. I ca/y okaz.
W y m i a r y hoI 0 t y p u w mm:
Wysoko.~c 15
Srednica maks. 25 Grubosc ,cianki 1.5 - 2.0 D/ugosc faldu I ()
o
pis. Gqbka mala, w przekroju poprzecznym okrqgla. Cz~sc dolna stozko- wata. Wierzcholek rowny, z ujsciem 0 brzegu zaokqglonym i pofaldowanym.lama paragastralna ma wgl~bienie gwiazdziste w wyniku pofaldowania scianki.
Pory i kanaly nie wyodr~bnione. Szkielet w brzeznej cz~sci faldow regularny utwo- rzony z 1ychniskow, u ktorych centrum jest delikatne, a beamsy dlugosci 0.5 - 0.7 mm.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny AK).
Rodzina Polyblastdiidae Schrammen. 1912 Rnd/ai PO/l'h/wlidiulJI Zittel. 1 X7X Pol.vblastidium cf. racel110sum (Smith)
(Tab!. Ill. fig. lOa. b)
Mat e ria!. 4 okazy.
W y m i a r y w mm:
okaz nr 770 .Iego odrostki okaz z RFN
Wysokosc 50- 80 8 17 50- 100
Srcdnica maks. 16 9
Srednica szczytu 6 10- 15 1 6
Grubosc scianki 1.5 2.0 1 2-4
o
pis. Gqbki 0 ksztaltach hemisferycznych lub gruszkowatych utworzonc z bezladnie polqczonych lejkowatych pqczkow. Brzeg ujscia zaokrqglony. drobno pofaldowany kanalikami. Szerokosc ujsc rozna. Pory wprowadza.iqcc owalne srednicy 1,0. mm. Negatywy lychniskow majq wyrazne centrum oktoedryczne.beamsy dlugosci 0,4 - 0,6 mm. •
W Y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny); RFN (kampan); Anglia (kreda gorna).
Mat e ria l. 1 okaz.
Wymiary w mm:
Wysokosc
G~bki z albu N obrzezenia Gor Swi~tokrzyskich
Rodzina Becksiidae Schrammen, 1912 Rodzaj Becksia Schluter, 1868
Becksia sp.
(Tabl. IV, fig. 9)
Srednica odrostkow tuboidalnych Grubosc scianki
30-40 7 3
377
o
pis. G,!bka formuj,!ca krotkie boczne tuboidalne odrostki szeroko otwarte, z ujsciami. Paragaster meandruj'!cy. Kanaly nie wyodr~bnione. Pseudopory szero- kosci 1,0 mm rozmieszczone regularnie, ulozone naprzemianlegle i otoczone pas- mami szkieletu. Miejscami zasloni~te delikatnym szkieletem dermalnym. W szkie- lecie parenchymalnym obecne lychniski.U wag i. Od B. arborea Schramm en rozni si~ wi~ksz,! szerokosci,! tub i gladkimi lychniskami.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny).
Rodzaj Plocoscyphia Reuss, 1846 emend. Schramm en , 1910 Plocoscyphia labrosa (Schmith, 1948)
(Tabl. IV, fig. 1, 2)
1848 Brachiolites labrosus Smith; T. Smith: p. 368, pI. 16, fig. 4.
1883 Plocoscyphia lab rosa (Smith); J.G. Hinde: p. 133, pI. XXIX, fig. 2.
1980 Ploscyphia labrosa (Smith); J. Malecki: tabI. I, pI. X, fig. 4.
Typowy gatunek -- Spongites labyrinthicus Mantell, 1822.
D i a g n 0 z a. G'lbki zbudowane z rurek i platkow, wielokrotnie powyginanych i pol'lczonych nieregularnie, ktore tworz'l bulwiaste, gruszkowate b'ldz krzaczkowate ksztalty. Pory wyprowadza- j'lce mieszcz'l si~ w oczkach sieci szkieletu dermalnego. Kanaly wodne i ich wyloty nie s~ wyodr~b
nione w szkielecie, sztywnym utworzonym z lichniskow.
Mat t" ria l. 7 okazow.
o
pis. G,!bki 0 sciankach grubosci 0,5 - 1,0 mm. Rurki srednicy 8 mm otwarte,~,!cz,!ce si~ w platy meandruj,!ce,grubosci 1 mm. Brak por i kanalow.
P 0 row nan i e. Rodzaj Plocoscyphia jest szeroko rozprzestrzeniony i zroz- nicowany w Europie. Cz~sciej wyst~puje od albu po santon. Niektore gatunki wykazuj,! podobienstwo do gatunkow nalez,!cych do Farrea i Eurete, rozni,! si~
struktur,! szkieletu (fig. 2): Albskie gatunki nalez'!ce do Plocoscyphia rozni,! si~
sposobem zespolenia scianek, ich grubosci,! i szerokosci,! rurek (fig. 3).
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb gorny), Korzkiew k. Krakowa (santon);
ZSRR-Podole (cenoman); RFN (turon, poziom Varians Planer); Francja pol- nocna (cenoman, poziom Acanthoceres rotmagense) i Andon (alb); Anglia (ce- noman).
Plocoscyphia labyrinthica (Mantell, 1822) (Tabl. IV, fig. 3 - 5)
1822 Spongites labyrinthicus Mantell; p. 165, pI. XV -7.
1883a Plocoscyphia labyrinthica Reuss; F. Pocta': p. 36 cum synonimica.
1883b Plocoscyphia labyrinthica Mantell; J.G. Hinde: p. 13, pI. 29-5.
Mat e ria 1. 6 okazow.
U wag i. Od znanych gatunk6w tego rodzaju P. 'labyrinthica wyrozma si~
grubosci(! scianek (3 - 4 mm) meandruj(!cych i l(!cz(!cych si~ jedynie platowato tworz(!c szerokie pr6znie mi~dzyplatowe.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb g6rny); Czechoslowacja (senon dolny i turon dolny); Anglia poludniowa (kreda g6ma).
Plocoscyphia communis Moret, 1925 (Tabl. IV, fig. 8a-c)
1925 Plocoscyphia communis Moret; L. Moret: p. 230, pI. 23, fig. 14; pI. 24, fig. 12.
1984 Plocoscyphia communis Moret; H. Hurcewicz (in Atlas ... ); p. 335, tab. 136, fig. 4.
Ma t e ria 1. 13 okaz6w.
Po r 6 w nan i e. Plocoscyphia communis Moret wyrozma si~ zespolenierri scianek tworz(!cych rurki lejkowate 0 innej srednicy u podstawy i szczytu. Po- wierzchnia drobnoporowata, szkielet z lychnisk6w 0 beamsach 0,3 mm.
W y s t ~ pow ani e. Annopol (alb g6rny-dolny cenoman); Francja: Andon (alb), Om i Normandia (cenoman).
Plocoscyphia fenestrata (Smith 1848) (Tabl. IV, fig. 6, 7)
1848 Brachiolites Jenestrata Smith; T. Smith; vol. 1, p. 367, pI. 16, fig. 3.
1958 Plocoscyphia Jenestrata (Smith); S. Defretin-Lefranc: p. 88, pI. XII, fig. 4 cum synonimica.
1980 Plocoscyphia Jenestrata (Smith); 1.M. Malecki: pI. X, fig. 7a, b.
Mat e ria l. 20
U wag i. Liczne fragmenty z Annopola wykazuj(! podobienstwo do g(!bek z cenomanu p6lnocnej Francji i Anglii. Nieregularne brylowate g(!bki s(! zbudowane z cylindrycznych rurek cienkosciennych, srednicy 4 - 8 mm. Lychniski maj(! beasmy dlugosci 0,3 - 0,4 mm i wyrazne duze centrum oktoedryczne. Siec parenchymalna
~.
.
W Y s t ~ pow ani e. Annopol (alb g6rny-cenoman dolny); Kokrzwia k.
Krakowa (santon); Anglia (cenoman-turon); Francja p61nocna (ceno,man).
Zaklad Geologii Uniwersytetu L6dzkiego L6dz, ul. Kosciuszki 21 Nadeslano dnia 7 lipca 1987 r.
PISMIENNICTWO
ATLAS SKAMIENIALOSCI PRZEWODNICH I CHARAKTERYSTYCZNYCH (1984) - Budowa geologiczna Polski, t. 5, z. 2 - Mezozoik-kreda. Porifera - H. Hurcewicz. lust. Geol. War- szawa.
CIESLINSKI S. (1956) - Stratygrafia i tektonika kredy mi~dzy Dobromierzem i 16zefowem a Przed- borzem nad Pilic<!. Biul. Inst. Geol., 113, p. 139-171.
Streszczenie 379 ('IESLINSKI S. (1959) :\Ih i cenoman p()lnocnego ohr/eienia (j(')r S\\i~lOkr/yskich. Pro Ins!. (jeol.. 2X.
('1 ESLI NS K IS .. POZA R YSK I W. ( 197()) St ratygraria me/o/oiku ohr/eienia Gor Swi~tokrzyskich K I'L,d<l PI' In,,1. (jeol.. 56. p. I X5 22-l.
DEFR1:TI'-.-LURA'-.C S. (1l)5X J96()) - Contrihution (I I'etude des Spongiaire .... siliceux du CI'ctace ,UPL'rIL'UI' Liu '-.ord de la France. Thcses Fac. Sci Lille.
IICHWA I.D I \ on ( I Xhh) -- Letheae rossica ou Paleontologie de la Ru ... "ie. 9 Lid .. Bd. 2.
HI'JDI .I(i (IXX'::\ IXX4)
1.I)l1dl)11
Catalogue or rossil sponge ... or the British \1useum. Pabeontogr. Soc.
Ill'RCEWI( 'I II (1966) Siliceous sponges rorm the Upper Cretaceu< or Poland. ('1 I. Tetraxonia.
\cta P<llaeont. Pol.. It. p. 15 119. nr I.
L\(i'J!\l-HFRF'-.(jFR L (1962) Contrihution ~'I I'etude de ... Spongiaire" ,iliceux du Cretace ini'0riL'lIr \1cl11. Soc. (jeol. France. '\;. Scr .. 95.
\lALfTKI .I. t 1(79) Sponge" rrom the :\Ihien Sandstones at (jlan(')\\ near Wolhrol1l. (icologia. 5.
p. X5 l) I. IH 3.
\l\LFCKI .I. (Il)XO) S~\l1tonian Siliceolh Sponge ... rrom Kor/kie\\ near Krako\\. RoC!. Pol. To\\.
(ieol.. 50. p. -lOl) -l'::\ I. nr 3 -l.
RFiD R.F. (19:'7) Lpper Crelacelh Hnal,tinellida or (ireal Britain and ~orthern Ireland, Part I.
Palacontogr. Soc.. I.
RIID R.I 119:,X) Lpper Cn:t~lceIHh He\act inellida oj' (jreal Britain and :\ortilern Ireland. Part II.
PakonlOgr. Soc .. I.
S('HR\\1\1F:\ .\.111)10 1912) Die Kiesel,pongien llL'r oheren Kreide \on "ord-\\e,l Deutschland.
I I. Palaeontogr .. ,uppl .. 5.
XeneHO XYP~EBII1Y
rY6KIIt B OTflO>KEHIltJlX Aflb6A HA CEB.EPHOM 06PAMflEHiltilt CBEHTOKWIltCKIltX rop
B 06noM04HbiX OTn>KeHIIIRX cpeAHero III BepxHero anb6a, 3anerafOllllllX B oKpecTHocTRX AHHO-
nonR III n>KeA60>Ka, nplllcYTcTByeT MHO>KeCTBO ry60K C KpeMHlllcTblM CKeneTOM. B BepxHeM anbFie B oKpecTHocTRX AHHononR Dictyida III Lichiniskida npe06naAafOT HaA Lithistida- Terae/adina. Oco·
MHor04111cneHbi Farrea, Eurete III Plocoscyphia. II1x CTeHKIII MeaHAplllpYfOlllllle III cpocwlllecR B BIilAe Tpy60K IIInlil nnaCH1H COCTaBnRfOT cKeneTHbl~ OCTOB, COCTORllllII~ 1113 reKcaKTIIIH y Farrea III Eurete III 1113 nlllXHIIICKOB y Ploeoseyphia. KpoMe nepe4111cneHHbiX ry60K, nplIICYTCTBYfOT ry6KIII fOPCKIIIX OTnO>KeHIII~ - Trema- diet yon, Sphenaulax, Troehobolus Porospongia, a TaK>Ke BIIIAbl CYllleCTBYfOllllllX .0.0 CIIIX nop MenOBblX ry60K KaK Farrea, Eurete. Aphroealites III Apyrllle.
B oKpecTHocTRX n>KeA60>Ka ry6KIII coxpaHlllnlllcb xy>Ke. C.neAIil HIIIX npe06naAafOT: Halie/ona, Theneopsis, Stolleya III Tetillopsis, CKeneT KOTOPblX COCTOIilT 1113 cnlllKyn He CPOCWIIIXCR B nnOTHbl~ CKeneT- Hbl~ OCTOB. OHIII RBflRfOTCR npeAcTaBIilTeflRMIil OTPRAOB Haplose/erida III Choristida 1113 Kflacca Demo- spongea.
lie-lena HlRCEWICZ
ALBIA:" SPO:"JGES FRO.\J 'i \1ARGI!" OF TilE G()RY SWIF;TOKRZ\ SKIE \ITS
Summar
In the \icinitie~ or Anllopol and Przedh(lrz. detrital deposih or Middle and Upper Alhian contaill a g.reat'llumher or sponges with siliceous skeletons. In the \icinity or Anllop0l. Upper Alhian D/I'Il'ltiu and Lrcllllil/.;,cill pre\'(lil over Lllh/.l!idll-TI'!rac(lIdillll. Extremely ahudanl genera are a~ l·ol.lo\\s: F(/rr('(/.
r/l(t'!(' and P(oc().\C\phi(/. Their rine. meandering and anastomosing tubular. or lohar \\alls are rormed
(11 skeleton composed of hexactines (F(/rr('(/. Eure!!') and lychniscs(P(oco.lnp/llu). Moremcr there are
~ponges kllOI\ rrom Jurassic deposits FrCl/llld,CI\·O/l-. S·pl!l'II(/U(lI.\. Frochoho(lI.I. and POrIJ.I/)(ll1gi(/ a~
\\1.'11 as some. ('retaceous genera which have lived till recent e.g. F(/rr(,lI. f:'lIr('!l' .. -4/I/iroCtl//ln and othn
Spollge~ rrom Pi7edborz \icinity arc worse preserved. The rollowing genera pre\ail in thi~ a~semblagL' 1/1I/i(-/OI1(/. Ih(,IIl'(}/II/.I. S',o//enl and Tel i//O/I.I is. Their skelctoll~ are huilt or spicule~ Iwt pC1'manentl:
i'i\ed. The\ 1'L'prL'~l'llt orda /lap/ose/aida and Choris/idll (D('IIIOS/)(}l1g('{l).
TABLICA I
Fig. I. Rl'l/cra I/cu/lIri(/ (//hiel1.li.1 Lagnea u -Herenger V II 419*
Strona ze\\ net I·Zlla. x ~
Ou ter side \ 11.'\\. x 2
Fig. 2a - d Teli//op.lis sp. IX iSS
w'idok / hoku, x I : b - widok z gory. x ~: c naturalny uklad spikul dermalnych, ,X: d prlL' . kr()1 popr/eCiny. x 7
a side \ie\\. x I: b top view, x 2: c natUral arrangement or dermal spicule~. ,X: d -- crna,
~ectinn. x 7
hg. 3. a, h. 111I/ie/ollo sp. IX 365
widok / hoku. x I: h naturalny uklad spikul. x is a side \ 11.'\\. x I: b - natural arrangement or spiCUles. ,is lig. 4a. h. Fhell('o!,si.1 sp. IX431
widok / hoku, x I: b spikule (a okazy. b -- triaen / ulamanym kolcem. c bltrop) side \ iel\. x I : h spicules (a - oxeas. b - triaene with truncated spille. c - L'alll(lp) lig. Sa, h . . \10//('\'(/ sp. lXi40()
widok / boku. x I: b spikulc (a dichotriell. b oksy. c protrien / ulamanYI11 kladomelll) side \ iel\. x I : b - spicu Ies (a d ichot riaenes. h -- oxeas. c - prot riaene with t nlnL'a t cd cladoI11L') Fig. 6a. h .\/U'/I/iillill sp. IX/337
Fragment pasma szkieletu na powierzchni: a - ekshalacYll1eJ. b inhalacYlllel: ,I ,- ragment (11 -;keleton band: a - on the exhalant surface. h - on the inhalant surface: x I
* K()kkL'I<l ZC; Ul PI' Collection 01' ZG Ul PI'
K wart. Geol., nr 2, 1988 r. TABLICA I
Zc
Helana HURCEWICZ G~bki z osadaw albu palnocnego obrzezenia Gar Swi~tokrzyskich
Fig. lao b: 3a. b. Porospongill sp. IX!]7
I a. 3b - powierzchnia inhalacyjna. x I ; I b - fragment szkieletu kortykalnego. x 5: 3a - powierzchnia ekshalacyjna. x I
I a, 3b - inhalant surface. x I; I b - fragment of cortical skeleton: x 5: 3a exhalant surface. x I Fig. 2. Porospongia regularis Eichwald IX/5
Powierzchnia ekshalacyjna, x I Exhalant surface. x I
F.ig. 4 - 6. Sphenaulax sp.
4' ,- podzial dichotomiczny (lX/l5), xl; 5 - r6wnolegly uklad zeber od strony w~zszej (I X/l6). xl;
6 - postac mloda (lX/28), x 2
4 - dichotomous branching (lX/l5), xl; 5 - parallel pattern of ridges on the narrow side (lX/16).
x I ; 6 - juvenile form (lX/28). x 2 Fig. 7 - 9. Chonelasma sp. A. B
7 - negatywny uklad spikul dermalnych (lX/832). x 10; 8 widok z boku (lX/87). x I: 9 - okaz bez paragasteru (lX/256). x 2
7 - negative pattern of dermal spicules (lX/832), x 10; 8 - side view (lX/87). x I: 9 - specimen without paragaster (lX/256), x 2
Fig. lOa. b. Tremadictyon psilopora (Goldfuss) IX/60 a - wielkosc naturalna; b - fragment szkieletu. x 4 a - natural size; b - fragment of skeleton. x 4
Kwart. Geol., nr 2, 1988 r. TABLICA II
3b
30
4
8
5 7
Helena HURCEWICZ - Gl!bki z osadow albu polnocnego obrzezenia Gor Swi~tokrzyskich
Fig. I a. b. Farrea mariae Hurcewicz IX/14 Wielkosc naturalna
Natural size
Fig. 2 - 5. Farrell oakleri Reid
2 forma gruszkowata (IX/610). x I; I - forma sferyczna (IX/699). x I: 4 - rurka z pasmowym llkladem spikul dermalnych (IX/681). x 5; 5 - szkielet parenchymalny x 8
2 - pear-shaped form (IX/610). x I; 3 - spherical form (lX/699). x I; 4 - tube displaying banded arrangement
or
dermal spicules (lX/681). x 5; 5 - parenchymal skeleton. x 8Fig. 6. 7. f'-urel£' raut/i Scharmmen IX/498
6 - wielkosc natllralna: 7 - rurka - widok z gory. x 3.5 6 - natural si/e: 7 tube - top view. x 3.5
Fig. 8a. h. I~'uj"("e columnare Reid
a widok 7 boku na krotkie rurki male przestrzenie mi~dzyrurkowe (IX/491). xl: b - naszlif
"/kieletu parend~malnego (IX/473). x 8
a - side view. note short tubes and narrow intertabulatar spaces (IX/491). x I: b - polished section of paranchymal skeleton (VI1I!473). x 8
Fig. 9a - c. Coe/osClphia siellaium sp. nov. - holotyp IX/128 a. c - widok z gory. x I: b - widok z boku. x I
a. c top \iew. x I: b - side view. x I
Fig. lOa. b. Po/rhlasliliillm cf. J"lIC£'mOSUIll (Smith) IX/770 a wielkosc naturalna: b - negatywy lichniskow. x 10 a - natural view: b - negatives of lichniscs. x I ()
Kwart. Geol., nr 2, 1988 r. TABLICA III
Helena· HURCEWICZ - G~bki z osadow albu polnocnego obrzezenia Gor Swi~tokrzyskich
Fig. 1, 2. Plocoscyphia labrosa (Smith)
1 - wyrazna cz~s6 bazalna (IX/747; x 0,7; 2 forma owalna (IX/745 , xl 1 distinct basal. part (VIII/747), x 0,7; 2 - oval form (IX/745 , x 1 Fig. 3 - 5. Plocoscyphia labyrinthica (Mantell)
3 - scianka platowa powyginana (IX/733), x 0,7; 4 - scianka z cz~scil! bazalnl! (IX/730), x 0,7;
5 - widok z boku (IX/724), x 0,7
3 - undulating lobar wall (lX/733), x 0,7; 4 - wall with basal part (lX/730), x 0,7; 5 - side view (IX/724), x 0,7
Fig. 6, 7. Plocoscyphia Jenestrata (Smith) IX/700
6 - x 0,75; 7 - rurka cylindryczna (one tube cylindrical shape), x 5 Fig. 8a-c. Plocoscyphia communis Moret IX/736
a - wid ok z boku, xl; b - widok z boku jednej rurki 0 zyrysie lejkowatym, x 9; c - negatywy lichni- sk6w, x 10
a - side view, xl; b - tuqe displaying funnel shape in side view, x 9; c negatives of lychniscs, x 10 Fig. 9. Becksia sp. 1)(/860
Wid ok z boku, x 3 Side view, x 3
K wart. Geol.. nr 2. 1988 r. TABLICA IV
Helana HURCEWICZ - G<tbki z osadow albu potnocnego obrzezenia Gar Swi~tokrzyskich
