Kierowanie zmianą w szkole
dr Michał Pulit
Literatura
• Clarke L., Zarządzanie zmianą, Warszawa 1997, Gebethner i S-ka.
• M a j c h r z a k J . , Z a r z ą d z a n i e z m i a n a m i w przedsiębiorstwie, Poznań 2002, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.
• Chyła M., Społeczno-psychologiczne aspekty motywowania pracowników, Kultura i Edukacja 2003.
• Mazurkiewicz G., Jak być jeszcze lepszym?, Kraków
2012, Wydawnictwo UJ.
Test wiedzy
( Data: 29.04. 2017 r, godz 12.15-13.15, IP. PWSZ, sala 209) (ewentualnie 30.04.2017 r, godz. 16.15, IP, PWSZ, sala 209)
• Ostateczna ocena zależy od łącznej liczby punktów procentowych zgodnie z następującą siatką:
• 100 - 95% = 5,0
• 94 - 90% = 4,5
• 89 - 80% = 4,0
• 79 - 70% = 3,5
• 69- 60% = 3,0
• Poniżej = 2,0
• Ocena końcowa jest wypadkową oceny z testu wiedzy (możliwość uzyskania 50 pkt) i aktywności (możliwość uzyskania max 10 pkt). Z uwagi na formę organizacji zajęć w przypadku
„Kierowania zmianą w szkole” w postaci ćwiczeń istnieje możliwość uzyskania 0 punktów z aktywności i 50 punktów z testu wiedzy i otrzymanie oceny 5.0. Aktywność stanowi zatem dodatkowy profit pozwalający dzięki formule zajęć (ćwiczenia) uzyskać wyższą ocenę z przedmiotu w przypadku deficytów wiedzy w dniu realizacji testu wiedzy.
Pojęcie zmiany
• Można nią nazwać zaistnienie innej sytuacji w stosunku do istniejącej dotychczas albo inaczej: wypełnianie luki między stanem obecnym a pożądanym stanem przyszłym poprzez: planowanie, wdrażanie /proces wykonywania zadań z wykorzystaniem ludzi i materiałów/, ewaluację /ocenianie: czy i na ile zamierzenia zostały zrealizowane (Olczykowska, 2008).
• Zarówno planowane, jak i nieplanowane, pożądane i
niepożądane zdarzenia i procesy (D. Ekiert-Grabowska
i D. Oldroyd).
Charakterystyka zmiany
• Zmiana sama w sobie nie jest wartością ani pozytywną ani negatywną.
• Modyfikowanie stanu w kierunku niższego poziomu jest niekorzystne, gdyż ostatecznie wywołuje opór w
organizacji.
• Ocena zmiany zależy od kategorii zmiany i efektów końcowych, które może ona przynieść.
• Znajomość reguł rządzących zmianą jest nieodzowna, aby móc rozwiązywać problemy ludzkie powstałe w
wyniku reakcji na zmianę.
Podział zmiany
• Podział ze względu na stopień radykalności:
• usprawnienia, modyfikacje i innowacje
• Podział ze względu na zasięg:
• makrosystemowe (reformy)
• mikrosystemowe (zmiany organizacyjno-
metodyczne)
Inny podział (Wawrzyniak, 2001)
•
Funkcjonalne dotyczące procesów.
•
Strukturalne dotyczące struktury organizacji.
•
Ewolucyjne- procesy przystosowawcze zachodzą w ramach przyjętej strategii działania.
•
Rewolucyjne- konieczna jest nowa strategia działania.
•
Organiczne - proces przystosowawczy jest rezultatem dostrzeganych przez członków organizacji potrzeb
usprawnień,motywacji do przeprowadzenia podejmowanych działań.
•
Wymuszone- narzucone z zewnątrz.
Co sprzyja zmianie?
• jest postrzegana jako potrzebna, przynosi korzyści placówce i pracownikom, uwzględnia interesy pracowników
• w placówce wprowadzającej zmianę panują przyjazne warunki (ogólnie popiera się podejmowanie ryzyka)
• jest możliwa do wprowadzenia ze względu na posiadane środki i czas
• jest dobrze zrozumiana w sensie konieczności zdobycia nowej wiedzy, umiejętności i zmiany postaw
• kierownictwo popiera zmianę
• proces wdrażania zmiany uwzględnia współdecydowanie i współpracę wszystkich
• da się podzielić na etapy i wdrażać stopniowo
• zmiana jest monitorowana, wspierana i nagradzana
• opracowana jest strategia działań do realizacji w określonym czasie
• zmiana jest poprzedzona szkoleniem
• agentem zmiany jest osoba mająca odpowiednią pozycję i autorytet
• człowiek materializujący zmiany zachowuje równowagę między wywieraniem presji a wspieraniem ludzi
• osoba przeprowadzająca zmianę ma ugruntowaną opinię i doświadczenie we wprowadzaniu zmian
• jednostka realizująca zmianę posiada umiejętność współpracy i współdziałania z innymi ludźmi
Reakcje ludzi na zmianę
Tworzenie innowacji Aktywny odbiór
Stawianie
oporu
Reakcje emocjonalne ujawniane w sytuacji zmiany
Szok i niewiara w
konieczność zmiany
Odrzucenie sytuacji
Poczucie niekompetencji przy jednoczesnym
uświadomieniu sobie konieczności
zmiany
Testowanie zmiany
Akceptacja zmiany
Integracja-
nowe zachowania wchodzą do normy
zachowań
Przykładowe obszary zmian w polskim systemie oświatowym
•
w sferze innowacji programowych: religia w szkołach
•
w sferze zmian technologicznych: udział komputerów w praktyce szkolnej
•
w sferze zmian organizacyjno- strukturalnych: zwiększenie wolności mające wyraz w autonomii nauczycieli oraz rozszerzenie zakresu uprawnień decyzyjnych wszystkich jednostek szkolnych.
•
w sferze innowacji ustrojowych: przejście od monizmu do pluralizmu ustrojowego, utrata przez państwo monopolu na świadczenie usług edukacyjnych.
•
w sferze zmian związanych z uprawianiem nauk o wychowaniu:
pluralizacja podstaw ideowych oraz urynkowienie sytuacji finansowania
prac badawczo-rozwojowych (Koźmiński, Piotrowski, 2001).
Efektywne wprowadzanie zmian wymaga
• informacji i komunikacji
• wsparcia i presji
• odczuwania integrowania ze zmianą
• czasu (niekiedy dłuższego niż to się wydaje)
• wytrwałości
• dbałości o proces (nie tylko o rezultaty).
Gotowość do zmiany
• Jest zespołem warunków, jakie powinny być spełnione, aby proces zmiany mógł być z
sukcesem realizowany.
• M. Fullan definiuje to jako: adekwatność (zmiana realna do sytuacji), gotowość (potencjał wiedzy, umiejętności i przychylny klimat), zaplecze
(zasoby ludzkie) (Kosińska, 1999).
Pożądane cechy kierowników zmiany
•
Jasność myślenia, umiejętność ustalania priorytetów, w y z n a c z a n i a c e l ó w i r o z w i ą z y w a n i a p r o b l e m ó w, kompetentność.
•
Umiejętność komunikacji interpersonalnej
•
Umiejętność doceniania i rozwijania umiejętności swoich pracowników
•
Efektywność i posiadanie szerokich informacji
•
Zachowanie spokoju w obliczu zmiany lub kryzysu
•
Zdecydowane i szybkie podejmowanie działań (Squaer, 1997).
Cechy dyrektora predestynujące do wprowadzania zmian
•
silna wewnętrzna motywacja zmiany
•
obszerna wiedza tematyczna
•
umiejętność inicjowania
warunków do zmiany, która wyzwala aktywność
współpracowników
•
umiejętność motywowania
pracowników do podnoszenia jakości pracy oraz zachęcania do wprowadzania nowych
metod pracy.
Proces zmiany
•
1. Co? (Innowacja określa, co ma być zmienione?).
•
2. Gdzie? (Warunki. Każda instytucja jest inna).
•
3. Kto? (Agenci zmiany, czyli osoby odpowiedzialne za
urzeczywistnianie zmiany).
•
4. Dla kogo? (Grupa docelowa)
•
5. Jak? (Strategia. Plan
wprowadzenia zmiany) (Ekiert-
Grabowska, Oldroyd, 1996).
Fazy wprowadzania zmiany planowej
• 1.Inicjacja, czyli start
( j e s t t o p r o c e s
p r o w a d z ą c y d o
p o d j ę c i a d e c y z j i o
w p r o w a d z e n i u
innowacji; okres trwania
- ok. kilku miesięcy).
Fazy wprowadzania zmiany planowej
• 2 . I m p l e m e n t a c j a ,
c z y l i w d r a ż a n i e
(wysiłki zmierzające
do urzeczywistnienia
pomysłu w praktyce -
ok. 2 -3 lat).
Fazy wprowadzania zmiany planowej
• 3.Instytucjonalizację, czyli
utrwalenie lub Odrzucenie
(W pierwszym przypadku
i n n o w a c j a s t a j e s i ę
c o d z i e n n ą p r a k t y k ą ,
wchodzi do reper tuaru
zachowań czy metod pracy
danej instytucji i przestaje
być zmianą; w drugim - jeśli
innowacja się nie sprawdza
albo nie daje oczekiwanych
efektów, zostaje odrzucona
lub zaniechana).
Transteoretyczny model zmiany TMZ (DiClemente, 98)
•
1) Przedrefleksyjny (prekontemplacja, brak gotowości) – „Brak zamiaru podjęcia działania w najbliższej przyszłości, brak świadomości, że
zachowanie stanowi problem”.
•
2) Rozważanie zmiany (kontemplacja) – „Początek dostrzegania
problemu, rozważanie wad i zalet dalszego niezmienionego zachowania”
•
3) Przygotowanie – „Zamiar podjęcia działań w najbliższej przyszłości, pierwsze drobne kroki na drodze do zmiany zachowania”
•
4) Działanie – „Konkretna, widoczna dla otoczenia zmiana problemowego zachowania lub nabywanie nowych zdrowych zachowań”
•
5) Podtrzymanie – „utrzymanie i utrwalenie zmienionego zachowania,
praca nad zapobieganiem nawrotom”
Problemem współczesnej
oświaty jest przygotowanie
młodego pokolenia do życia
w społeczeństwie, gdzie
normą będą zmiany. Wynika
z tego prawda, że szkoła
musi stać się organizacją
rozwijającą się, uczącą
twórczego rozwiązywania
problemów i pozytywnego
s t o s u n k u d o z m i a n
warunkujących rozwój.
R o z p o r z ą d z e n i e M i n i s t r a E d u k a c j i Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek.
• Wymagania wobec przedszkoli.
• Wymagania wobec szkół podstawowych,
gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół
a r t y s t y c z n y c h , p l a c ó w e k k s z t a ł c e n i a
u s t a w i c z n e g o , p l a c ó w e k k s z t a ł c e n i a
praktycznego oraz ośrodków dokształcania i
doskonalenia zawodowego (od 1 września 2015
r.)
WYMAGANIA
• Wymaganie 1: Szkoła lub placówka realizuje koncepcję pracy ukierunkowaną na rozwój uczniów.
• Wymaganie 2: Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się.
• Wymaganie 3: Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej.
• Wymaganie 4: Uczniowie są aktywni.
• Wymaganie 5: Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne.
• Wymaganie 6: Szkoła lub placówka wspomaga rozwój uczniów z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji.
• Wymaganie 7: Nauczyciele współpracują w planowaniu i realizowaniu procesów edukacyjnych.
• Wymaganie 8: Promowana jest wartość edukacji.
• Wymaganie 9: Rodzice są partnerami szkoły lub placówki.
• Wymaganie 10: Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego na rzecz wzajemnego rozwoju.
• Wymaganie 11: Szkoła lub placówka organizując procesy edukacyjne, uwzględnia wnioski z analizy
wyników sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego i potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie oraz innych badań zewnętrznych i wewnętrznych.
• Wymaganie 12: Zarządzanie szkołą lub placówką służy jej rozwojowi.
Słownik pojęć:
•
Ewaluacja: należy przez to rozumieć proces gromadzenia, analizowania i komunikowania informacji na temat wartości działań podejmowanych przez szkołę lub placówkę; wyniki ewaluacji są wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji skierowanych na zapewnienie wysokiej jakości organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki oraz ich efektów w szkole lub placówce
•
Ewaluacja zewnętrzna – należy przez to rozumieć ewaluację przeprowadzaną przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny.
•
Ewaluacji wewnętrzna – należy przez to rozumieć ewaluację przeprowadzaną przez dyrektora szkoły lub placówki.
•
Ewaluacja całościowa – należy przez to rozumieć ewaluację zewnętrzną przeprowadzaną w zakresie wszystkich wymagań, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 21a ust. 3 ustawy.
•
Ewaluacja problemowa – należy przez to rozumieć ewaluację zewnętrzną przeprowadzaną w zakresie wybranych wymagań, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 21a ust. 3 ustawy.
•
Reforma: zmiana lub szereg zmian w jakiejś dziedzinie życia, w strukturze organizacji lub sposobie funkcjonowania jakiegoś systemu, mające na celu ulepszenie istniejącego stanu rzeczy; też: wprowadzanie takiej zmiany lub zmian.
•
Nowatorstwo pedagogiczne: w polskim systemie edukacyjnym przyjęto, że mogą to być nowe rozwiązania programowe, organizacyjne lub metodyczne mające na celu poszerzenie lub modyfikację z zakresu realizowanych w szkole/
placówce celów i treści kształcenia, wychowania lub opieki albo poprawę skuteczności działania szkoły.
•
Innowacja: nowość, rzecz nowo wprowadzona, niekonwencjonalna,
nietradycyjna, odkrywcza, oryginalna, pionierska, prekursorska, nieszablonowa,
awangardowa, postępowa, pomysłowa, świeża, śmiała, nieschematyczna,
nowoczesna, niesztampowa, rewolucyjna, niestereotypowa, reformistyczna,
ale też nowo wprowadzona. Innowacje mogą obejmować nauczanie jednego,
kilku lub wszystkich przedmiotów; mogą dotyczyć całej szkoły lub jej części,
czyli oddziałów, klas, grup. Uogólniając, nowatorstwo pedagogiczne należy
wiązać ze złożoną działalnością innowacyjną nauczyciela, opartą na jego
inwencji twórczej.
• Eksperyment pedagogiczny: metoda badawcza, która bada określony wycinek rzeczywistości pobudzając go do zmian. Zmiany te dotyczą zachodzących w tej rzeczywistości wychowawczej procesów wychowawczych i dokonują się pod wpływem nowych czynników, które są do tej rzeczywistości wprowadzane w trakcie badań. Następuje również obserwacja tych zmian w eksperymencie pedagogicznym (Pilch, 1995).
• Monitorowanie: należy przez to rozumieć działania prowadzone w szkole lub placówce obejmujące zbieranie i analizę informacji o działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki.
• Diagnoza pedagogiczna: powinna być procesem przetwarzania danych, procesem rozwiązywania problemu, a nie tylko rejestrowaniem zachowań. Diagnozowanie w pedagogice ma na celu dostarczenie wiedzy służącej projektowaniu form pomocy względem osób lub grup ludzkich zamieszkujących określone terytorium. Aby terapia, kompensacja, profilaktyka była skuteczna niezbędna jest poprawnie przeprowadzona diagnoza. Diagnozę stawia się bowiem w celu ustalenia pewnego aktualnego stanu rzeczy oraz po to, aby dojść do przyczyn tego stanu rzeczy.
• WDN: Wewnątrzszkolne Doskonalenie Nauczycieli. Pomaga wdrażać wszelkie zmiany edukacyjne a będąc najbliżej nauczyciela pozwala na systematyczne rozwiązywanie problemów na terenie placówki, która pozwala eksperymentować z nowymi projektami. WDN pozwala też na rozpowszechnianie zdobytej wiedzy z przeszłości, aby efektywnie uczyć grono pedagogiczne. Ideą WDN jest uświadomienie odbiorców, że podstawowym elementem systemu edukacji nie jest już w obecnej, zreformowanej szkole, pojedynczy nauczyciel przedmiotu, lecz szkoła i zespół nauczycieli współpracujących ze sobą pod kierunkiem dyrektora. Zaangażowani powinni zostać więc w ten proces nie tylko nauczyciele, ale wszyscy pracownicy w szkole oraz — co jest bardzo ważne we współczesnej polskiej szkole — rodzice.
