strefa zdemilitaryzowana

(1)

ROZWOD T© COPYRIGHT - CENTRUM POROZUMIEŃ PRAWNYCH

Dziecko – strefa

zdemilitaryzowana

O tym, jak minimalizować stres dziecka

w sytuacji rozwodu rodziców i przekuć to

doświadczenie w wartościową życiową

lekcję.

(2)

ROZWOD TO NIE WOJN© COPYRIGHT - CENTRUM POROZUMIEŃ PRAWNYCH

Rozstanie rodziców to punkt zwrotny w ży- ciu dziecka. Niesie zagrożenia, ale i potencjał rozwoju. Odpowiednie wsparcie dziecka w tym okresie pozwala mu wypracować zdrowe spo- soby reagowania.

W ramach ogólnopolskiej kampanii #RozwódToNieWojna, o tym jak minimalizo- wać traumę dziecka w sytuacji rozwodu i sprawić, by nauczyło się pozytywnie konfrontować z problemami rozmawiamy z psychologiem Tomaszem Montow- skim, ekspertem z Zespołu Psychologów Centrum Porozumień Prawnych w Gdy- ni.

Tomasz Montowski – Psycholog specjalizujący się w psychologii rodziny oraz psychologii klinicznej. Doświadczenie zdo- bywał m.in. w Rodzinnym Ośrodku Diagnostyczno-Konsul- tacyjnym w Gdańsku oraz Ośrodku Interwencji Kryzysowej w Gdyni. Uczestnik projektu badawczego dot. narzędzi do diagnozowania relacji w rodzinie z ramienia Zakładu Badań nad Rodziną i Jakością Życia UG. Prowadzi rodzinną diagno- stykę psychologiczną oraz przygotowanie rodziny do funk- cjonowania po rozstaniu.

(3)

Który z momentów rozwodu rodziców jest dla dziec- ka najtrudniejszy: ten, w którym się o nim dowiaduje, przebieg rozprawy czy czas, gdy już jest „po wszystkim”, a taty bądź mamy nie ma już na stałe w domu?

Każda sytuacja rozwodowa jest inna i każde dziecko może na nią inaczej zareagować. Dużo zależy od wieku dziecka, jego relacji z każdym z rodziców, ale także cech indywidual- nych. Rozstanie rodziców jest na ogół dłuższym procesem, w którym w poszczególnych okresach pojawiają się określo- ne emocje, różne potrzeby, oczekiwania i doznania

Czy można je jakoś ogólnie określić?

Tak, u dzieci wyróżniamy cztery etapy radzenia sobie z rozwodem rodziców. Są to:

■ faza nieuznawania – gdy pojawiają się takie reakcje jak:

wstrząs, wyparcie, niechęć do zaakceptowania sytuacji rozwodu,

■ faza intensywnych (często skrajnych) emocji – buntu, agresywnych zachowań i rozżalenia, przejawiającego się w pytaniu: Dlaczego to spotkało moją rodzinę?

■ faza pertraktacji i negocjacji – etap nadziei, podczas któ- rego dziecko próbuje stawiać własne warunki, często w drodze szantażu,

■ faza adaptacji – pogodzenia się z nową sytuacją.

To, jak dziecko reaguje na rozwód, w dużym stopniu za- leży także od jego wieku, prawda?

Oczywiście, emocjonalność przedszkolaka znacznie różni się przecież od reakcji emocjonalnych nastolatka. Większość rodziców mówi, że łatwiej rozmawia im się z młodszym dzieckiem niż ze starszym. Nic dziwnego, nastolatek więcej rozumie, zadaje więcej trudnych pytań, bardziej broni swo- jej niezależności, kategoryzuje swoje oczekiwania. Nie da się jednak generalizować. Każdy rozwód i wszystko, co się z nim wiąże – także relacje z dziećmi – to zawsze bardzo indywi- dualna sprawa. Bardzo wiele zależy od sposobu rozstania rodziców. Często rozwodzący się rodzice prowadzą ze sobą otwartą wojnę i pozwalają na regularną „wymianę ognia”

w obecności dziecka, nie zdając sobie sprawy z tego, jak duży wpływ na jego psychikę będzie miał styl ich rozstania i to, jak się ze sobą komunikowali. A ponieważ ludzie uczą się poprzez obserwację zachowań innych, dzieci biorące udział w zaognionym konflikcie rodziców kształtują negatywne wzorce relacji w rodzinie. Dlatego trzeba zrobić wszystko, by ich obraz nie był zaburzony.

Czy rozpad rodziny to z perspektywy dziecka zawsze wyłącznie negatywne emocje?

Na ogół dziecku nie jest łatwo mierzyć się z sytuacją rozwodo- wą, żyje w gąszczu trudnych, niezrozumiałych, sprzecznych emocji, ale niekoniecznie tylko negatywnych. I nie chodzi mi tu tylko o sytuacje, w których np. dziecko doświadcza- ło w rodzinie przemocy ze strony jednego z rodziców, a ich rozstanie jest dla niego zakończeniem jednoznacznie złych doświadczeń. Także w rodzinach, w których nie było przemocy i relacje rodzinne były z perspektywy dziecka ogólnie poprawne, sytuacja rozwodowa może nieść pozytywny po- tencjał. Przede wszystkim dlatego, że w jakimś zakresie uczy konfrontować się z problemem. W sytuacji rozstania rodzi- ców najistotniejszy jest czas i odpowiednie przepracowanie emocji.

Czego w dłuższej perspektywie może nauczyć się dziec- ko, gdy już przejdzie przez rozwód rodziców?

Rozwód może być dla dziecka bardzo wartościową lekcją ży- cia – radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i emocjami, lek- cją zrozumienia, uznania własnych potrzeb i akceptacji dla potrzeb innych. Ale żeby tak się stało, rozwód nie może być areną walki, tylko musi odbywać się kulturalnie – nie może zabraknąć dialogu i wzajemnego szacunku. Bardzo dobrze, by w sytuacji rozwodu całej rodzinie towarzyszył ktoś umie- jący obiektywnie pomóc, doradzić i znaleźć wspólny język ponad emocjami.

Ma Pan na myśli psychologa?

Nie tylko. W tym kontekście chodzi mi raczej o dobrze przy- gotowanego, doświadczonego mediatora, który nie tylko wspiera małżonków w drodze do szybszego, mniej bolesne- go rozwodu, ale niejednokrotnie staje się też niejako „adwo- katem dziecka”. Stara się zrozumieć jego potrzeby i relacje z rodzicami i reprezentować je w imieniu dziecka w procesie mediacji.

A jak obiektywnie najlepiej poznać punkt widzenia dziecka? Skonfliktowani rodzice zwykle dostrzegają tyl- ko własną więź z nim i każdy z nich czuje, że najlepiej zna jego potrzeby.

Obiektywna rozmowa z dzieckiem w trakcie rozstania rodzi- ców jest zawsze trudna. Zwłaszcza, że w sytuacji rozwodu występuje u dzieci często konflikt lojalności i każdemu z ro- dziców dziecko stara się powiedzieć to, co w jego odczuciu

Często rozwodzący się rodzice prowadzą ze sobą

otwartą wojnę i pozwalają na regularną „wymianę ognia” w obecności dziecka, nie zdając sobie sprawy

Rozwód może być dla dziecka bardzo warto-

ściową lekcją życia – radzenia sobie z trudny-

mi sytuacjami i emocjami, lekcją zrozumienia,

uznania własnych potrzeb i akceptacji dla po-

trzeb innych.

(4)

sultujmy się z psychologiem ze specjalistycznego ośrodka diagnostycznego. Pomoże on dziecku przejść przez rozwód rodziców spokojnie, etapami, adekwatnie do jego wieku.

Można skorzystać tam także z konsultacji psychologicznych Co, poza wsparciem psychologa, pomaga dzieciom upo- rać się z rozwodem rodziców?

Na pewno okazywanie im szacunku – szanowanie ich potrzeb na każdym etapie zaistniałej sytuacji. Dodatkowo nie- zbędna jest rozmowa – mądra, spokojna, dostosowana do poziomu percepcji dziecka. Do młodszych dzieci starajmy się mówić o rozwodzie w prostych, krótkich zdaniach, po- sługujmy się obrazami, skojarzeniami, porównaniami. Cza- sem łatwiej jest nie mówić od razu o emocjach, nie pytać:

Jak się z tym czujesz? Co sądzisz o naszej sytuacji? Z kim wolisz zamieszkać? Nie zasypujmy dziecka informacjami, jak to wszystko teraz będzie wyglądało. Warto pamiętać, że sytuacja rozwodowa jest sytuacją dynamiczną – na początku drogi rozwodowej nic jeszcze nie wiadomo na pewno, nie warto więc składać dziecku obietnic bez pokrycia.

A czy dziecko powinno wiedzieć, że rodzice silnie prze- żywają rozwód np. kiedy widzi, że mama często płacze?

Dziecko doskonale wyczuwa emocje rodziców, a także każ- dy fałsz czy kłamstwo. Mówienie, że „wszystko jest dobrze”

i wymuszony uśmiech nie rozwiązują problemu. Dzieci szyb- ko odgadują, że rodzic nie czuje się pewnie i trafnie odczy- tują jego stany emocjonalne. Dobrze jest mówić dziecku – adekwatnie do jego wieku – o swoich emocjach. Ważnym jest również, by w naszej komunikacji z dzieckiem nie prze- nosić winy za negatywne emocje na drugiego rodzica. Przy tym na pewno warto starać się zachować choćby odrobinę dobrego humoru. W połączeniu z prawdziwym uśmiechem może on być pomocny w rozładowaniu emocji związanych z trudną także dla dziecka sytuacją.

Czy pozytywnie wyglądająca relacja rodziców z dziec- kiem daje gwarancję łatwiejszego przejścia dziecka przez rozwód?

W sytuacji rozwodowej nie można stwierdzać niczego jednoznacznie, bo każdy rozwód, każde dziecko i relacje w rodzinie są inne. Jednak na pewno dobra, silna relacja z dzieckiem może ograniczyć negatywne sytuacje i emocje. Warto pa- miętać, że dużo zależy także od tego, jak wyglądają – na po- szczególnych etapach rozwodu – relacje samych rodziców ze sobą. Te zachowania dziecko też obserwuje. Często nie mogąc sobie z nimi poradzić, zamyka się w sobie lub reaguje agresją. Niezależnie od natężenia wrogich emocji między rozwodzącymi się rodzicami, dzieci zawsze powinny pozo- stać w strefie zdemilitaryzowanej.

Dziękuję za rozmowę.

(5)

Centrum Porozumień Prawnych jest interdyscyplinar- nym ośrodkiem, wspierającym rozwodzące się strony w procesie osiągnięcia kompromisu oraz sformułowa- nia i zatwierdzenia prawnie wiążącego porozumienia.

Łączy kompetencje prawne, mediacyjne i psychologiczne w obszarze prawa rodzinnego i cywilnego. Prowadzi mediacje, specjalistyczne badania psychologiczne oraz świadczy pomoc prawną w celu realizacji wspólnego in- teresu stron. W ramach struktur Centrum Porozumień prawnych funkcjonują: Klinika Rozwodowa, Osobno oraz Prywatny Zespół Specjalistów Sądowych „Audi et Vide”.

www.centrumporozumien.pl

#RozwódToNieWojna to pierwsza tego typu kampania związana z problematyką rozwodu, który rokrocznie doty- ka coraz większą liczbę małżeństw z różnym stażem. Celem kampanii jest rzetelne informowanie i szerzenie fachowej wiedzy. Kampania promuje dialog, szacunek i dążenie do uzgodnienia porozumienia. Ustami ekspertów Centrum Po- rozumień Prawnych – doświadczonych psychologów, praw- ników i certyfikowanych mediatorów – poruszane są istot- ne tematy związane z rozwodem: od zagadnień prawnych, poprzez etapy rozwodu, znaczenie mediacji, aż po kwestie emocji i relacji w rodzinie, ze szczególnym uwzględnieniem pozycji dziecka w sytuacji rozwodu rodziców. Kampania jest objęta honorowym patronatem Rzecznika Praw Dziecka.

www.rozwodtoniewojna.pl www.brpd.gov.pl

HONOROWY PATRONAT: