Menopausal symptoms in women and men aged 45-55

(1)

W

Wyyssttêêp po ow wa an niiee o ob bjja aw wó ów w u

uzzn na aw wa an nyycch h zza a ttyyp po ow wee d

dlla a m meen no op pa au uzzyy u u k ko ob biieett

ii m mêê¿¿cczzyyzzn n w w w wiieek ku u 4 45 5––5 55 5 lla att

M

Meennooppaauussaall ssyym mppttoom mss iinn w woom meenn aanndd m meenn aaggeedd 4 45 5--5 55 5

E

Elleeoonnoorraa BBiieellaawwsskkaa--BBaattoorroowwiicczz

Badanie mia³o na celu okreœlenie czy objawy charakterystyczne dla okresu perimenopauzy mog¹ wystêpowaæ równie¿ u mê¿czyzn. Przyjêto nastêpuj¹ce hipotezy: 1. objawy wazomotoryczne wystêpuj¹ wy³¹cznie u kobiet, 2. objawy somatyczne i psychiczne mog¹ wystê- powaæ u obu p³ci, niemniej u kobiet s¹ bardziej intensywne, 3. kobiety charakteryzuj¹ czê- stoœæ i intensywnoœæ objawów niezale¿nie od instrukcji podkreœlaj¹cej ich zwi¹zek z menopauz¹. W badaniu uczestniczy³o 109 kobiet i 96 mê¿czyzn w wieku 45–55 lat, z wykszta³ce- niem co najmniej œrednim, wobec których nie stosowano ¿adnego leczenia hormonalnego.

Zastosowano kwestionariusz „Moje samopoczucie”, opisuj¹cy czêstoœæ i intensywnoœæ ob- jawów wazomotorycznych, psychicznych i somatycznych. Wyniki wskazuj¹ na wystêpowanie u kobiet i mê¿czyzn podobnych objawów, choæ liczba objawów u kobiet by³a istotnie wy¿sza.

Mê¿czyŸni potwierdzili doœwiadczanie objawów wazomotorycznych – np. u 45,8% badanych mê¿czyzn wystêpowa³y uderzenia gor¹ca. Kobiety opisywa³y swoje doznania tak samo, niezale¿nie od tego, jak definiowano je w instrukcji kwestionariusza (jako objawy zwi¹zane z menopauz¹ vs jako przejawy samopoczucia).

S³owa kluczowe: menopauza, objawy menopauzalne, objawy wazomotoryczne, objawy somatyczne, objawy psychiczne

(Przegl¹d Menopauzalny 2005; 1: 53–60)

IInnssttyyttuutt PPssyycchhoollooggiiii UUnniiwweerrssyytteettuu ££óóddzzkkiieeggoo;;

p

p..oo.. ddyyrreekkttoorraa IInnssttyyttuuttuu:: ddrr nn.. hhuumm.. EElleeoonnoorraa BBiieellaawwsskkaa--BBaattoorroowwiicczz

W Wssttêêp p

Objawy towarzysz¹ce menopauzie grupowane s¹ zwykle w kilka kategorii. Podstaw¹ kategoryzacji jest zarówno mechanizm biologiczny, jak i fakt wystêpo- wania objawów w okresie perimenopauzy. Raport ekspertów Œwiatowej Organizacji Zdrowia [1] przyj- muje tê pierwsz¹ perspektywê, wyró¿niaj¹c objawy specyficzne dla okresu menopauzalnego i zwi¹zane ze zmianami hormonalnymi, a mianowicie objawy

wazomotoryczne, atrofiê urogenitaln¹ i nieregularne miesi¹czkowanie, a tak¿e inne objawy wystêpuj¹ce pojedynczo i w zespo³ach, które jednak nie s¹ specyficzne dla zmian hormonalnych zwi¹zanych z menopauz¹. Do tej grupy objawów zaliczono, np. depresjê, napiêcie nerwowe, bezsennoœæ, trudnoœci w koncen- tracji uwagi, bóle i zawroty g³owy, bóle pleców, spa- dek energii. Inne Ÿród³a [2] nie stosuj¹ wyraŸnie ta- kiej klasyfikacji, choæ uwzglêdniaj¹ wymienione grupy, ponadto w³¹czaj¹ do objawów zwi¹zanych z me-

(2)

nopauz¹ równie¿ osteoporozê i choroby uk³adu ser- cowo-naczyniowego.

Kryterium wspó³wystêpowaniu objawów pojawia siê w publikacjach poœwiêconych pomiarom zmian menopauzalnych. Zastosowanie metody analizy czynniko- wej pozwala wyodrêbniæ grupy objawów. Ich liczba waha siê od 3 [3, 4] do 7 [5], przy czym zwykle wystê- puj¹ 3 grupy objawów: wazomotoryczne, somatyczne i psychiczne [3]. Do pierwszej z nich zaliczane s¹ uderzenia gor¹ca i pocenie siê, a do drugiej bóle miêœni i stawów, zawroty i bóle g³owy, drêtwienie ró¿nych partii cia³a, trudnoœci z oddychaniem, zak³ócenia czucia w d³oniach i stopach. Trzecia grupa – objawy psychiczne – obejmuje symptomy charakterystyczne dla niepokoju (np. uczucie napiêcia, napady lêku, podnie- cenie, trudnoœci z zasypianiem, trudnoœci z koncentra- cj¹) oraz depresji (np. utrata zainteresowañ, smutek, poirytowanie, wybuchy p³aczu, uczucie zmêczenia i utrata energii do dzia³ania), co sprawia, ¿e niektórzy autorzy [5] traktuj¹ te grupy objawów odrêbnie. Now- sze opracowania ujmuj¹ je ³¹cznie [3, 4, 6]. Niezale¿nie od kryterium (mechanizm hormonalny czy wspó³wy- stêpowanie) oba podejœcia klasyfikacyjne wyodrêbnia- j¹ objawy wazomotoryczne, a ich obecnoœæ potwierdzaj¹ liczne badania [1, 7, 8, 9].

Charakterystyka objawów typowych dla okresu oko-

³omenopauzalnego staje siê bardziej skomplikowana, je- œli porównuje siê objawy wystêpuj¹ce u kobiet w ró¿- nych krajach. Okazuje siê wówczas, ¿e wyró¿niane przez ekspertów [1] typowe nastêpstwa zmian hormonalnych nie s¹ ani uniwersalne, ani nawet najczêstsze.

Wyniki badañ z udzia³em Indianek z plemienia Majów zamieszkuj¹cych Pó³wysep Jukatan w Meksyku wskazuj¹, ¿e mimo mo¿liwych do zarejestrowania zmian po- ziomu estrogenów u kobiet nie wystêpuj¹ ¿adne z obja- wów ³¹czonych z tymi zmianami [10]. Inne badania pro- wadzone wœród Majów w Gwatemali [11], wskazuj¹ jednak na wystêpowanie typowych objawów wazomotorycznych u ok. po³owy badanych. Raport ekspertów Œwiatowej Organizacji Zdrowia [1] podaje, ¿e objawy wazomotoryczne wystêpuj¹ u 10–22% kobiet w Hong- kongu, 17% kobiet w Japonii, 23% kobiet w Tajlandii, 45% kobiet w Ameryce Pó³nocnej i 80% kobiet w Danii.

Inne dostêpne Ÿród³a tak¿e wskazuj¹ na zró¿nicowane wystêpowania typowych objawów menopauzy. Polskie badania [12] podaj¹ stosunkowo niski (31%) odsetek kobiet doœwiadczaj¹cych objawów wazomotorycznych, zw³aszcza w zestawieniu z danymi z Norwegii (76%) [13], Danii (56%) [14] i Finlandii (75%) [15].

Badania nad rozpowszechnieniem objawów menopauzy wskazuj¹ równie¿, ¿e objawy wazomotoryczne nie s¹ objawami, na jakie najczêœciej uskar¿aj¹ siê kobiety. Na czo³owych miejscach list objawów pojawiaj¹ siê, np. poczucie zmêczenia i brak energii [16, 17], sztywnoœæ i bóle stawów [7], bóle miêœni i stawów [18], bezsennoœæ [19], nerwowoœæ [20], os³abienie

i zmêczenie [21], bóle g³owy [22]. Objawy zaliczane do grupy wazomotorycznych pojawiaj¹ siê na czo³o- wych miejscach w niektórych tylko zestawieniach, np.

intensywne pocenie siê [15] oraz uderzenia gor¹ca [23]. Cytowane dane wskazuj¹ wiêc, ¿e kobiety do- œwiadczaj¹ szeregu ró¿nych objawów, które mog¹ uto¿samiaæ z menopauz¹. Czêœæ z nich mo¿e byæ zwi¹- zana z procesem starzenia siê organizmu i nie jest spe- cyficzna dla menopauzy [24]. Mo¿e byæ jednak ³¹czo- na z menopauz¹ ze wzglêdu na charakterystyczn¹ dla danej kultury koncepcjê zmian zwi¹zanych z traceniem zdolnoœci rozrodczych i towarzysz¹cych temu dolegli- woœci [23, 25].

Zró¿nicowanie czêstoœci objawów wazomotorycznych, a tak¿e pojawianie siê innych rodzajów sympto- mów, sugeruje obecnoœæ pozahormonalnych czynni- ków modyfikuj¹cych ich wystêpowanie i nasilenie. Po- szukiwano ich wœród czynników demograficznych, ta- kich jak wykszta³cenie, sytuacja zawodowa i rodzinna [26–28]. U kobiet z ni¿szym poziomem wykszta³cenia objawy wystêpowa³y istotnie czêœciej [26, 27, 29]

i w znaczniejszym stopniu zak³óca³y codzienne funk- cjonowanie. Kobiety niepracuj¹ce zawodowo [26] oraz w trudnej sytuacji materialnej [29] doœwiadcza³y bardziej intensywnych objawów. Spoœród czynników zwi¹zanych ze stylem ¿ycia kobiet i modyfikuj¹cych intensywnoœæ objawów menopauzalnych na plan pierwszy wysuwa siê palenie tytoniu. Badania wskazu- j¹, ¿e palaczki czêœciej zg³aszaj¹ wystêpowanie obja- wów wazomotorycznych [26, 28], a tak¿e niepokój i obni¿enie popêdu p³ciowego [29], nie dostarczaj¹ natomiast dowodów na wiêksz¹ intensywnoœæ objawów u pal¹cych kobiet. Warto pamiêtaæ, ¿e palenie tytoniu czêœciej jest udzia³em kobiet z ni¿szym wykszta³ce- niem i w gorszej sytuacji ekonomicznej, dlatego trudno rozstrzygn¹æ, w jakim stopniu intensywnoœæ objawów jest pochodn¹ palenia tytoniu, a w jakim wynikiem stresorów zwi¹zanych z sytuacj¹ spo³eczno-ekono- miczn¹ [26].

Cytowane wy¿ej wyniki badañ wskazuj¹ na zwi¹- zek objawów menopauzalnych z czynnikami pozahor- monalnymi. W literaturze pojawiaj¹ siê tak¿e pojedyn- cze doniesienia o mo¿liwoœci wystêpowania sympto- mów podobnych do menopauzalnych w innych okre- sach ¿ycia kobiet [9, 30], a tak¿e u mê¿czyzn [31, 32].

Szczególnie ta ostatnia mo¿liwoœæ wydaje siê interesu- j¹ca i warta uwagi. Silny zwi¹zek objawów wazomotorycznych ze zmieniaj¹cym siê poziomem estrogenu su- gerowa³by, ¿e ewentualne podobieñstwa symptomów u kobiet i mê¿czyzn nie bêd¹ dotyczyæ tej grupy obja- wów. Pozosta³e kategorie objawów mog¹ równie¿ wy- stêpowaæ u mê¿czyzn w tej samej grupie wiekowej. Po- garszaj¹cy siê stan zdrowia (w tym zjawisko andrope- nii) [33] mo¿e prowadziæ do pojawienia siê niektórych objawów somatycznych i psychicznych, a sytuacja ¿y- ciowa mo¿e sprzyjaæ objawom psychicznym.

(3)

C

Ceell b ba ad da añ ñ

Badanie mia³o na celu okreœlenie, czy i w jakim stopniu objawy uznawane za typowe dla menopauzy s¹ charakterystyczne jedynie dla kobiet, a tak¿e czy kobiety ³¹cz¹ objawy ze zmianami hormonalnymi. Przy- jêto, ¿e objawy wazomotoryczne wyst¹pi¹ jedynie u kobiet (hipoteza 1.), kobiety i mê¿czyŸni bêd¹ dekla- rowaæ wystêpowanie podobnych objawów psychicznych i somatycznych, jednak u kobiet objawy te bêd¹ wystêpowaæ czêœciej i z wiêksz¹ intensywnoœci¹ (hipoteza 2.), niezale¿nie od wprowadzenia instrukcji infor- muj¹cej o badaniu objawów zwi¹zanych z menopauz¹ kobiety bêd¹ charakteryzowaæ wystêpuj¹ce u nich doznania tak samo (hipoteza 3.).

M

Ma atteerriia a³³ ii m meetto od da a

W badaniu¹uczestniczy³o 205 osób w wieku 45–55 lat, w tym 109 kobiet (œredni wiek 49,9 lat, SD = 2,4) oraz 96 mê¿czyzn (œredni wiek 51 lat, SD = 2,7). Ba- dani mieli co najmniej œrednie wykszta³cenie. Nie byli poddawani hormonalnej terapii zastêpczej. U kobiet re- jestrowano liczbê miesiêcy, jaka up³ynê³a od ostatniego krwawienia miesi¹czkowego. Wiek badanych kobiet by³ zgodny z typowym wiekiem osób uczestnicz¹- cych w badaniach nad menopauz¹ [34]. Wiek mê¿- czyzn odpowiada³ okresowi, w którym mog¹ pojawiaæ siê skutki stopniowego zmniejszania siê sekrecji hor- monów [33].

Do pomiaru wystêpowania objawów zastosowano kwestionariusz Moje samopoczucie [6] sk³adaj¹cy siê z 25 twierdzeñ. W przypadku ka¿dego z nich okreœla siê na 6-punktowej skali od 0 (nigdy) do 5 (prawie za- wsze) czêstoœæ, z jak¹ wystêpuj¹ objawy, a tak¿e ich in- tensywnoœæ. Tu równie¿ stosowana jest 6-punktowa skala – od 0 (nie dotyczy) do 5 (bardzo du¿a intensyw- noœæ). Twierdzenia tworz¹ 3 skale – objawów psychicznych, wazomotorycznych i somatycznych. Rze- telnoœæ kwestionariusza jest satysfakcjonuj¹ca – uzyskano wysokie wspó³czynniki α Cronbacha, wspó³- czynnik Spearmanna-Browna oraz wspó³czynniki ko- relacji dla metody powtórnego pomiaru [6]. Trafnoœæ kwestionariusza oceniano na podstawie badañ 68 kobiet poddawanych hormonalnej terapii zastêpczej – po- równywano wyniki uzyskiwane w Moim samopoczuciu przed i po leczeniu oraz porównywano zmianê za- rejestrowan¹ w wynikach kwestionariusza z kliniczn¹ ocen¹ zmiany stanu zdrowia kobiet. We wszystkich skalach kwestionariusza uzyskano istotne statystycznie ró¿nice pomiêdzy wynikami przed i po HTZ, zaœ ocena kliniczna dokonywana przez lekarza potwierdzi³a wyraŸn¹ zmianê nasilenia objawów u kobiet, których wyniki zmieni³y siê istotnie [6].

Kwestionariusz Moje samopoczucie zosta³ zasto- sowany do oceny wystêpowania objawów u kobiet, a tak¿e u mê¿czyzn. Dokonano nieznacznej modyfi- kacji kwestionariusza: 1. w twierdzeniu 24. u¿yto sformu³owania trudnoœci, dyskomfort podczas stosunku p³ciowego; 2. w instrukcji kwestionariusza wype³nianej przez czêœæ kobiet (n = 49) wprowadzo- no sformu³owanie wskazuj¹ce, ¿e kwestionariusz bada objawy zwi¹zane z menopauz¹ (standardowa instrukcja odnosi siê do samopoczucia w ci¹gu ostat- nich 3 mies.). Ocenê wystêpowania objawów u kobiet i mê¿czyzn przeprowadzono na 2 sposoby. Po pierwsze, porównano wystêpowanie objawów u kobiet i mê¿czyzn – wykorzystano tutaj dane o liczbie osób, które uzna³y, ¿e dany objaw u nich nie wystê- puje (zaznaczenie 0) i liczbie osób, u których wystê- powa³ (wybór jednego z pozosta³ych punktów skali).

Po drugie, pos³u¿ono siê dokonywan¹ przez badanych ocen¹ czêstoœci i intensywnoœci ka¿dego z ob- jawów, a tak¿e wynikami dla poszczególnych skal kwestionariusza.

W Wyyn niik kii

Wstêpna analiza (test t-Studenta) nie wykaza³a istotnych ró¿nic w zakresie liczby rejestrowanych objawów pomiêdzy kobietami wype³niaj¹cymi kwestionariusz zawieraj¹cy zmodyfikowan¹ i standardo- w¹ instrukcjê, dlatego w dalszych analizach wykorzystano wyniki ca³ej badanej grupy.

Dane dotycz¹ce wystêpowania objawów u kobiet i mê¿czyzn przedstawia tabela I. Spoœród 25 objawów, w 13 nie ma istotnych ró¿nic w zakresie odsetka kobiet i mê¿czyzn, którzy stwierdzili u siebie wystêpo- wanie danego objawu. Wœród objawów, których wy- stêpowanie ró¿ni siê u kobiet i mê¿czyzn, znalaz³o siê kilka zaliczanych do grupy objawów psychicznych (objaw 1., 3., 10., 21. wg tabeli I). Ró¿nice stwierdzono równie¿ w przypadku kilku objawów zaliczanych do grupy objawów wazomotorycznych (objaw 8., 9., 17., 19., 20.), a tak¿e wœród objawów somatycznych (objaw 6., 7.). Wymienione objawy wystêpowa³y czê- œciej u kobiet ni¿ u mê¿czyzn. W przypadku pozosta-

³ych objawów nie stwierdzono istotnych statystycznie ró¿nic w zakresie liczby kobiet i mê¿czyzn, którzy je u siebie zauwa¿yli. Uzyskane dane wskazuj¹, ¿e kobiety i mê¿czyŸni stwierdzali u siebie, choæ niekiedy w ró¿nej proporcji, wystêpowanie tych samych obja- wów. Wœród wymienionych w Moim samopoczuciu doznañ nie znalaz³o siê bowiem takie, które w ogóle nie wyst¹pi³oby w badanej grupie mê¿czyzn. Dotyczy to równie¿ uderzeñ gor¹ca – objawu typowego dla zmian zwi¹zanych z menopauz¹, który pojawi³ siê u 45,8% badanej grupy mê¿czyzn. Mimo wystêpowa-

(4)

nia ka¿dego z doznañ u obu p³ci liczba objawów, któ- re stwierdzili u siebie mê¿czyŸni (œrednio 14,51) jest istotnie ni¿sza (t=4,236; df=203; p<0,01) ni¿ liczba objawów u kobiet (œrednio 18,05).

W dalszym etapie analizy porównano czêstoœæ i intensywnoœæ objawów, korzystaj¹c z listy objawów oraz ze skal kwestionariusza Moje samopoczucie.

Œrednie wartoœci punktowe wszystkich skal przedsta- wiono w tabeli II.

W przypadku wiêkszoœci objawów oraz wszystkich skal (tabela II) kwestionariusza Moje samopoczucie wyniki uzyskane przez kobiety s¹ istotnie wy¿sze ni¿ wyniki mê¿czyzn, co wskazuje na czêst- sze i bardziej intensywne wystêpowanie ka¿dej kategorii objawów. Jedynie w przypadku 8 z 25 objawów nie by³o istotnej ró¿nicy w zakresie œredniej czêstoœci wystêpowania. Objawy te to 3 objawy wazomotoryczne (objaw 5., 18., 25.), 2 objawy psychiczne (ob- Tab. I. Wystêpowanie objawów wymienianych w kwestionariuszu Moje samopoczucie u kobiet i mê¿czyzn (w %)

Objaw *Kobiety Mê¿czyŸni p

1. martwienie siê bez powodu 91,7 68,8 0,05

2. uczucia depresyjne 75,2 64,6 n.i.

3. napiêcie lub ucisk w g³owie b¹dŸ innych czêœciach cia³a 79,8 54,2 0,05

4. bezsennoœæ 79,8 68,8 n.i.

5. brak czucia w d³oniach i stopach 46,8 38,5 n.i.

6. utrata zainteresowañ seksualnych 80,7 55,2 0,05

7. z³a koncentracja 85,3 70,8 0,05

8. palpitacje 70,6 57,3 0,05

9. zimne d³onie i stopy 66,1 42,7 0,05

10. wahania nastroju 88,9 71,9 0,05

11. pobudliwoœæ 91,7 87,5 n.i.

12. brak apetytu 57,8 51,0 n.i.

13. zaparcia 58,7 45,8 n.i.

14. przybieranie na wadze 68,8 59,4 n.i.

15. dra¿liwoœæ 96,3 90,6 n.i.

16. wczesne budzenie siê rano 73,4 63,5 n.i.

17. brak tchu 59,6 43,7 0,05

18. odrêtwienie i uczucie mrowienia 62,4 58,3 n.i.

19. uderzenia gor¹ca 63,3 45,8 0,05

20. bóle g³owy 83,5 69,8 0,05

21. uczucie napiêcia 88,1 72,9 0,05

22. wybuchy p³aczu 68,8 20,8 0,05

23. pieczenie oczu 54,1 46,9 n.i.

24. trudnoœci, dyskomfort podczas stosunku p³ciowego 44,9 44.7 n.i.

25. pocenie siê 67,9 57,3 n.i.

* W wersji wype³nianej przez badanych ka¿dy z objawów by³ szerzej objaœniony

(5)

Tab. II. Czêstoœæ i intensywnoœæ objawów – œrednie wyniki kobiet i mê¿czyzn w skalach kwestionariusza Moje samopoczucie

Skala Kobiety Mê¿czyŸni t p

czêstoœæ – objawy psychiczne 27,84 20,17 4,078 0,001

czêstoœæ – objawy wazomotoryczne 16,85 11,80 3,424 0,01

czêstoœæ – objawy somatyczne 17,51 12,81 3,768 0,01

intensywnoœæ – objawy psychiczne 28,09 20,42 4,320 0,001

intensywnoœæ – objawy wazomotoryczne 17,59 12,37 3,580 0,01

intensywnoœæ – objawy somatyczne 17,47 12,32 4,299 0,001

Tab. III. Œrednie uzyskane przez kobiety i wyniki ANCOVA (kontrolowana liczba miesiêcy od ostatniej miesi¹czki) dla czêstoœci i intensywnoœci objawów w przypadku standardowej (n=60) i zmodyfikowanej (n=49) instrukcji kwestionariusza Moje samopoczucie

Skala Standardowa instrukcja Zmodyfikowana instrukcja

F (1, 107) p

(n=60) (n=49)

czêstoœæ – objawy psychiczne 27,04 28,31 0,135 0,71

czêstoœæ – objawy wazomotoryczne 15,91 16,51 0,037 0,84

czêstoœæ – objawy somatyczne 17,83 17,06 0,123 0,73

intensywnoœæ – objawy psychiczne 28,71 29,03 0,002 0,96

intensywnoœæ – objawy wazomotoryczne 16,16 17,09 0,070 0,79

intensywnoœæ – objawy somatyczne 17,98 16,33 0,675 0,41

jaw 11., 15.) oraz 3 objawy somatyczne (objaw 12., 16., 24.). Porównanie intensywnoœci poszczególnych objawów wskazuje, ¿e w 9 z 25 objawów nie by³o istotnych ró¿nic miêdzy p³ciami. Objawy te nale¿¹ do grupy wazmotorycznych (4 objawy – np. 5., 17.), somatycznych (4 objawy – np. 12., 24.), psychicznych (1 objaw – 15.).

Uzyskane wyniki nie by³y wysokie. Œrednie dla kobiet plasowa³y siê na poziomie 6 stena wg tymczaso- wych norm [6], a œrednie dla poszczególnych objawów zawiera³y siê w przedziale 0,752–2,339 (skala 0–5) w przypadku czêstoœci oraz 0,899–2,312 w przypadku intensywnoœci, co wskazuje, ¿e kobiety nie by³y nad- miernie obci¹¿one ani ze wzglêdu na czêstoœæ, ani in- tensywnoœæ objawów. Œrednie wyniki dla mê¿czyzn by³y jeszcze ni¿sze. Jedynie w przypadku 2 objawów – pobudliwoœci i dra¿liwoœci – nieznacznie przekracza³y 2 pkt. Równie¿ mê¿czyŸni nie doœwiadczali wiêc nad- miernie czêstych i intensywnych objawów.

Porównania czêstoœci i intensywnoœci objawów menopauzalnych, jak¹ deklarowa³y kobiety opisuj¹-

ce swoje samopoczucie (instrukcja standardowa) lub swoje samopoczucie w zwi¹zku z menopauz¹ (instrukcja zmodyfikowana) dokonano, pos³uguj¹c siê analiz¹ wariancji. Kontrolowano przy tym status menopauzalny badanych kobiet wyra¿ony liczb¹ mie- siêcy, jaka up³ynê³a od ostatniego krwawienia miesi¹czkowego. Przy uwzglêdnieniu statusu menopauzalnego nie wykazano efektu g³ównego instrukcji (tabela III). Kobiety podobnie opisywa³y wiêc swoje doznania niezale¿nie od tego, czy wyraŸnie definiowano je jako objawy menopauzalne. Mimo braku istotnych statystycznie ró¿nic warto jednak zwróciæ uwagê na rysuj¹c¹ siê tendencjê – u kobiet w przypadku zmodyfikowanej instrukcji wyniki s¹ nieco wy¿sze w ka¿dej skali z wyj¹tkiem objawów somatycznych.

D

Dyyssk ku ussjja a

Przeprowadzone badanie wykaza³o, ¿e kobiety i mê¿czyŸni deklaruj¹ wystêpowanie podobnych ob-

(6)

jawów – 13 spoœród 25 analizowanych wystêpowa³o u porównywalnej liczby kobiet i mê¿czyzn. Wœród nich znalaz³y siê równie¿ objawy zaliczane do grupy wazomotorycznych i œciœle ³¹czone ze zmianami hormonalnymi towarzysz¹cymi menopauzie. Niemniej analiza wskaŸników (œrednia czêstoœæ i intensywnoœæ) wskazuje, ¿e u kobiet wiele spoœród uwzglêdnianych objawów pojawia siê czêœciej, s¹ równie¿ zdecydowa- nie bardziej intensywne. Potwierdza to tak¿e porów- nanie wskaŸników dla poszczególnych kategorii obja- wów. Objawy wazomotoryczne (hipoteza 1.), jak i psychiczne oraz somatyczne (hipoteza 2.) pojawiaj¹ siê i u kobiet, i mê¿czyzn, ale istotnie czêœciej i z wiêksz¹ intensywnoœci¹ u kobiet. Uzyskane dane nie potwierdzaj¹ hipotezy, ¿e objawy wazomotoryczne s¹ doœwiadczane wy³¹cznie przez kobiety. Pozwa- laj¹ natomiast stwierdziæ, ¿e podobnie jak 2 pozosta³e kategorie objawów, istotnie czêœciej wystêpuj¹ u kobiet. Potwierdza to drug¹ z wysuniêtych hipotez. Uzy- skane dane s¹ zgodne z wynikami badañ prowadzo- nych w Australii [31], w których stwierdzono pojawianie siê u mê¿czyzn objawów wazomotorycznych, mniej intensywnych jednak ni¿ u kobiet. Australijscy badacze równie¿ uzyskali wyniki, potwierdzaj¹ce wiêksze nasilenie wszystkich analizowanych obja- wów u kobiet.

Stwierdzone w badaniach wiêksze nasilenie obja- wów u kobiet mo¿e byæ uwarunkowane dwojako. Po pierwsze, mo¿e wynikaæ z rzeczywistego stanu zdrowia badanych kobiet, w tym zmian zwi¹zanych z menopauz¹, co znalaz³o odzwierciedlenie w deklarowa- nej czêstoœci i intensywnoœci objawów. Zawarte w Moim samopoczuciu objawy s¹ ³¹czone z menopauz¹ [1, 3–5, 35, 36] i rozpoznawane u kobiet w przedziale wiekowym uwzglêdnionym w badaniu.

S¹ wiêc typowe i st¹d ich wystêpowanie u badanych kobiet. Niektóre z objawów zawartych w Moim samopoczuciu s¹ jednak zbie¿ne z objawami czêœcio- wego niedoboru androgenów u starzej¹cych siê mê¿- czyzn, zw³aszcza z jego objawami somatycznymi i psychicznymi [33, 37–39]. Dlatego te¿ uczestnicz¹- cy w badaniach mê¿czyŸni rozpoznali u siebie wiele z wymienionych objawów. Zmiany zwi¹zane ze zmniejszaj¹cym siê poziomem androgenów z regu³y s¹ rozpoznawane ok. 60. roku ¿ycia i stosunkowo rzadko s¹ badane u mê¿czyzn w przedziale 45–55 lat [38]. Byæ mo¿e nie wstêpuj¹ jeszcze w takim nasile- niu jak u kobiet, co t³umaczy³oby ni¿sze wyniki uzyskane u mê¿czyzn.

Drugie wyjaœnienie ³¹czy siê z opisanymi w literaturze tendencjami mê¿czyzn do bagatelizowania i ukrywania w³asnych problemów zdrowotnych [39–41]. Informowanie o mniejszej liczbie, mniej intensywnych objawów by³oby wówczas skutkiem nie

tyle ich mniejszego nasilenia, ile efektem tendencji do pomniejszania w³asnych niedomagañ. W takim przypadku uzyskane wyniki œwiadczy³yby raczej o sposobie, w jaki mê¿czyŸni odnosz¹ siê do swego stanu zdrowia ni¿ o rzeczywistym mniejszym nasile- niu analizowanych objawów.

Warto uwzglêdniæ jeszcze jedn¹ mo¿liwoœæ wyja- œniania wyników uzyskanych przez mê¿czyzn.

Uczestnicz¹cy w badaniach mê¿czyŸni dysponowali wiedz¹ na temat menopauzy i jej objawów, której Ÿród³em mog³a byæ obserwacja stanu zdrowia ich partnerek. Mogli uznaæ przynajmniej czêœæ z listy ob- jawów za typowe dla menopauzy (bo wystêpuj¹ce u znajduj¹cej siê w okresie perimenopauzy partnerki) i dlatego nie rozpoznaæ ich u siebie (zw³aszcza obja- wów wazomotorycznych). Przyczyni³o siê to ni¿szej œredniej liczby objawów, a tak¿e ich ni¿szej czêstoœci i intensywnoœci. Inne objawy, zw³aszcza z grupy ob- jawów psychicznych i somatycznych, s¹ doœæ uniwersalne i mog¹ pojawiaæ siê u osób ró¿nej p³ci, dlatego pojawi³y siê w wynikach badanych mê¿czyzn.

Objawy te s¹ tak¿e zwi¹zane z wystêpuj¹cymi u mê¿- czyzn ok. 50. roku ¿ycia zmianami hormonalnymi [33], tym bardziej wiêc mog³y zostaæ uwzglêdnione przez badanych opisuj¹cych w³asne samopoczucie.

Uzyskane wyniki wskazuj¹ równie¿, ¿e niezale¿- nie od tego czy uwzglêdnione w kwestionariuszu objawy zosta³y wyraŸnie powi¹zane z menopauz¹, czy te¿ nie, uczestniczki badañ charakteryzowa³y swoje doznania tak samo. Tym samym hipoteza 3. zosta³a potwierdzona. Wydaje siê, ¿e w przypadku kobiet, u których objawy nie s¹ zbyt intensywne i które nie s¹ leczone z powodu dolegliwoœci oko³omenopauzal- nych, podkreœlanie zwi¹zku objawów z menopauz¹ nie ma istotnego znaczenia. Wa¿niejsza jest bowiem ocena natê¿enia dolegliwoœci. Jeœli objawy nie s¹ uznawane za czêste i intensywne, to podkreœlanie ich zwi¹zku ze zmianami hormonalnymi nie wp³ywa na ocenê. Wyniki innych badañ, które wykaza³y wyraŸ- ny zwi¹zek opinii o menopauzie i jej objawach z do- œwiadczeniami kobiet w okresie perimenopauzalnym [42], wskazuj¹ na zasadnoœæ takiego wnioskowania.

W Wn niio ossk kii

Objawy uznawane za typowe dla menopauzy nie wystêpuj¹ wy³¹cznie u kobiet. S¹ charakterystyczne tak¿e dla mê¿czyzn w porównywalnej grupie wiekowej, choæ u kobiet pojawiaj¹ siê z wiêksz¹ czêstoœci¹ i intensywnoœci¹. Dla oceny czêstoœci i intensywno- œci objawów przez kobiety nie ma znaczenia wyraŸne podkreœlanie ich zwi¹zku z menopauz¹.

(7)

P

Piiœœmmiieennnniiccttwwoo

1. Badania nad menopauz¹ w latach 90. Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera. £ódŸ 2001.

2. Coope J. Menopauza. W: A. McPherson (red.) Problemy zdrowotne kobiet. Springer PWN Warsza- wa 1997, 203-31.

3. Greene JG. Constructing a standard climacteric scale. Maturitas, 1998; 29, 25-31.

4. Perz J. Development of the Menopause Symptom List: A factor analytic study of menopause associated symptoms. Women & Health 1997; 25: 53-69.

5. Hunter M. The Women’s Health Questionnaire: A measure of mid-aged women’s perceptions of their emotional and physical health. Psychol and Health 1992; 7: 45-54.

6. Bielawska-Batorowicz E. Moje samopoczucie – polska adaptacja kwestionariusza Menopause Symp- tom List Jannette M. Perz. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica 2004; 8: 45-54.

7. The Menopause at the Millenium. The proceedings of the 9^thInternational Menopause Socie- ty World Congress on the Menopause. red. Aso T, Yanaihara T, Fujimoto S. The Parthenon Pu- blishing Group, New York 2000.

8. Menopause. Biology and Pathobiology. red. Lobo RA, Kelsey J, Marcus R. Academic Press. San Die- go 2000.

9. Blumel JE, Castelo-Branco C, Cancelo MJ, et al. Relationship between psychological complaints and vasomotor symptoms during climacteric. Maturitas 2004; 49: 205-210.

10. Beyene Y, Martin MC. Menopausal experiences and bone density of Mayan women in Yukatan, Mexico.

Am J of Human Biol 2001; 13: 505-11.

11. Stewart DE. Menopause in highland Guatemala Mayan women. Maturitas 2003; 44: 293-7.

12. Wojnar M, Dró¿d¿ W, Araszkiewicz A, et al. Assessment and prevalence of depression in women 45- 55 years of age visiting gynecological clinics in Poland. Arch Women’s Mental Health 2003; 6: 193- 201.

13. Holte A. The changing truth about how natural menopause affects health complaints: results from the Norwegian Menopause Project. In: K Wijma, B von Schoultz (red.) Reproductive life. Advances in research in psychosomatic obstetrics and gynecology. The Parthenon Publishing Group. Carnforth 1992, 352-8.

14. Koster A, Eplov LF, Garde K. Anticipations and experiences of menopause in a Danish female general population cohort born in 1936. Arch Women’s Mental Health 2002; 5: 9-13.

15. Jokinen K, Rautava P, Makinen J, et al. Experience of climacetic symptoms among 42-46 and 52-56- year-old women. Maturitas 2003; 46: 199-205.

16. Conboy L, Domar A, O’Connell E. Women at mid-life: symptoms, attitudes, and choices, an internet based survey. Maturitas 2001; 38: 129-36.

17. Aso T. The significance of the menopause in human life in the present and next centuries. In: T Aso, T Yanaihara, S Fujimoto (red.) The menopause at the millenium. The proceedings of the 9th Internatio- nal Menopause Society World Congress on the Menopause. The Parthenon Publishing Group. New York 2000, 88-94).

18. Lam PM, Leung TN, Haines C, et al. Climacteric symptoms and knowledge about hormone replacement therapy among Hong Kong Chinese women aged 40-60 years. Maturitas 2003; 45: 99-107.

Summary

Objective: There were two aims of the study: to look at menopausal symptoms in women and men of the same age, and to test whether menopausal women characterize their experiences in the same way when asked to describe their menopausal symptoms and when asked to describe their present well-being.

Subjects and methods: The sample of 45-55 years old subjects included 109 women and 96 men. None of the participants received any form of hormonal treatment at the ti- me of study. The 25-itmes Menopausal symptoms list ('Moje samopoczucie') was admini- stered. This measure allowed to evaluate the prevalence of symptoms in the sample, and to describe frequency and intensity of symptoms.

Results: All types of symptoms, including vasomotor symptoms, were reported by women and men. However, the mean number of symptoms was significantly lower for men.

Women described their experiences in the same way despite the instruction pointing to menopausal transition or present well-being.

Conclusion: Typical menopausal symptoms, including vasomotor symptoms, are not unique for women. They are also experienced by men, however less frequently and less intensively.

Key words: menopause, menopausal symptoms, vasomotor symptoms, somatic symptoms, psychological symptoms

(8)

19. Pan HA, Wu MH, Hsu CC, et al. The perception of menopause among women in Taiwan. Maturitas, 2002; 41, 269-74.

20. Xiao B, Ge QS. Role of reproductive health in the quality of life of women in the menopause. In: T Aso, T Yanaihara, S Fujimoto (red.). The menopause at the millenium. The proceedings of the 9th Internatio- nal Menopause Society World Congress on the Menopause. The Parthenon Publishing Group. New York 2000, 122-6.

21. Obermeyer CM, Schulein M, Hajji N, et al. Menopause in Marocco: symptomatology and medical ma- nagement. Maturitas 2002; 41: 87-95.

22. Limpaphayom KK. Healthy aging in the 21st century. In: T Aso, T Yanaihara, S Fujimoto (red.).

The menopause at the millenium. The proceedings of the 9th International Menopause Society World Con- gress on the Menopause. The Parthenon Publishing Group. New York 2000, 95-100.

23. Berger G. Menopause and culture. Pluto Press. London 1999.

24. Bradsher JE, McKinlay SM. Distinguishing the effects of age from those of menopause. In: RA Lobo, J Kelsey, R Marcus (red.). Menopause. Biology and pathobiology. Academic Press. San Diego 2000, 203-11.

25. Lock M. Encounters with aging. Mythologies of menopause in Japan and North America. University of California Press. Berkeley 1995.

26. Gold EB. Demographics, environmental influences and ethnic and international differences in the menopausal experience. In: RA Lobo, J Kelsey, R Marcus (red.). Menopause. Biology and pathobiology.

Academic Press. San Diego 2000, 189-201.

27. O’Connor VM, Del Mar CB, Sheehan M, et al. Do psycho-social factors contribute more to symptom reporting by middle-aged women than hormonal status? Maturitas 1995; 20: 63-9.

28. Staropoli CA, Flaws JA, Bush TL, et al. Predictors of menopausal hot flashes. J Women’s Health 1998; 7: 1149-55.

29. Avis NE, Stellato R, Crawford S, et al. Is there a menopausal syndrome? Menopausal status and symptoms across racial/ethnic groups. Soc Sci Med 2001; 52: 345-56.

30. Hahn P, Wong, J, Reid R. Menopausal-like hot flashes reported in women of reproductive age. Fert Ste- ril 1998; 70: 913-8.

31. Calvaresi E, Bryan J. Symptom experience in Australian men and women in midlife. Maturitas 2003;

44: 225-36.

32. Hulka BS, Meirik O. Research on the menopause. Maturitas 1996; 23: 109-12.

33. Mêdraœ M, Bablok L. (red.) Andropauza. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2002.

34. Holte A. Menopause, mood and hormone replacement therapy: methodological issues. Maturitas 1998;

29: 5-18.

35. Hunter M, O’Dea I. Cognitive appraisal of the menopause: the menopause representations questionnaire (MRQ). Psychol Health & Med 2001; 6; 65-76.

36. Hilditch JR, Lewis J, Peter A, et al. A menopause-specific quality of life questionnaire: development and psychometric properties. Maturitas 1996; 24: 161-75.

37. Diamond J. Surviving male menopause. A guide for women and men. Sourcebooks, Inc. Naperville 2000.

38. Korenman SG, Mooradian AD, HendrickV. Changes in men as they age: the manopause. In: RA Lo- bo, J Kelsey, R Marcus (red.). Menopause. Biology and pathobiology. Academic Press. San Diego 2000, 111-33.

39. Tan RS. The andropause mystery. Unraveling truths about the male menopause. AMRED Publishing.

Houston 2001.

40. Brannon L. Psychologia rodzaju. Kobiety i mê¿czyŸni: podobni czy ró¿ni. GWP. Gdañsk 2002.

41. Mandal E. Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów zwi¹zanych z p³ci¹. Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego. Katowice 2000.

42. Abraham S, Llewellyn-Jones D, Perz J. Changes in Australian women’s perception of the menopause and menopausal symptoms before and after the climacteric. Maturitas 1995; 20: 121-8.

A

Addrreess ddoo kkoorreessppoonnddeennccjjii

dr n. hum. EElleeoonnoorraa BBiieellaawwsskkaa--BBaattoorroowwiicczz Instytut Psychologii Uniwersytetu £ódzkiego ul. Smugowa 10/12

91-433 £ódŸ

e-mail: ebator@uni. lodz. pl

1W zbieraniu przedstawionego tu materia³u uczestniczy³a Izabela Lewicka.