„W SAMO POŁUDNIE”
Wybory 4 czerwca 1989 r.
(scenariusz lekcji)
Zajęcia przeznaczone są dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, realizacja zajęć w ciągu 2 godzin lekcyjnych (90 minut).
SpiS treści
Scenariusz lekcji . . . 3
Materiał nr 1. . . 6
Materiał nr 2. . . 7
Materiał nr 3. . . 8
Materiał nr 4 . . . 9
Materiał nr 4a . . . .10
Materiał nr 5. . . .11
Materiał nr 5a . . . .12
Materiał nr 6. . . .13
Materiał nr 6a . . . .14
Materiał nr 7. . . .15
Materiał nr 7a . . . .16
Materiał nr 8. . . .17
Materiał nr 9. . . .18
Materiał nr 10 . . . .19
Materiał nr 11 . . . 20
Materiał nr 12 . . . .21
Prezentacja – część 1 . . . .23
Prezentacja – część 2 . . . .28
Prezentacja – część 3 . . . .34
Prezentacja – część 4 . . . .38
Prezentacja – część 5 . . . .40
3 cele:
po zakończeniu lekcji uczeń powinien:
wyjaśnić, co to są wolne wybory,
X
porównać wybory odbywające się w okresie PRL przed 1989 r. z wyborami 4 czerwca 1989 r.,
X
ocenić, na ile wybory 4 czerwca 1989 r. spełniały warunki wolnych wyborów w demokratycznym
X
państwie,
ocenić rolę przełomu 1989 r. w najnowszej historii Polski,
X
wymienić czołowe postacie życia politycznego w 1989 r. (zarówno ze strony komunistycznego apara-
X
tu władzy, jak i opozycji antykomunistycznej).
Metody i forMy pracy:
praca z tekstem źródłowym i źródłem ikonograficznym,
X
praca w grupach,
X
elementy rozmowy nauczającej.
X
środki dydaktyczne:
wykresy ilustrujące:
X
– frekwencję wyborczą i przykładowe wyniki wyborów parlamentarnych w PRL (materiał nr 1, 2 i 3), – frekwencję wyborczą i wyniki wyborów 4 czerwca 1989 r. (materiał nr 7 i 7a),
– frekwencję wyborczą i przykładowe wyniki wyborów parlamentarnych z lat 1989–2005 (materiał nr 4, 4a, 5, 5a, 6 i 6a),
krótki tekst opisujący genezę i sposób przeprowadzenia wyborów 1989 r. (materiał nr 12),
X
prezentacja multimedialna poświęcona wyborom 1989 r.,
X
krótkie biogramy „drużyny Wałęsy” i kandydatów na posłów i senatorów ze strony PZPR (materiał
X
nr 8 i 9),
komunikaty Państwowej Komisji Wyborczej (PKW) z 8 czerwca 1989 r. (materiał nr 10 i 11).
X
ScENArIUSz lEkcjI
4
przebieg zajęć:
W ramach przygotowania się do lekcji uczniowie mogą przeprowadzić krótką ankietę wśród ro-
X
dziców/znajomych, pytając ich, jak zapamiętali 4 czerwca 1989 r. Wyniki ankiety można przedstawić w przedostatnim punkcie lekcji.
Zapytaj uczniów, jakie wybory można nazwać wolnymi wyborami? Propozycje odpowiedzi zapisuj na
X
tablicy. Poproś o skonkretyzowanie odpowiedzi typu „demokratyczne” – tzn. jakie? Na tablicy powinny się znaleźć 4 przymiotniki określające wolne wybory – powszechne, równe, tajne, bezpośrednie.
Podziel uczniów na 4–6 grup. Grupom rozdaj wykresy ilustrujące wyniki wyborów w PRL i wyniki
X
wyborów z lat III RP (materiał nr 1, 2, 3, 4, 4a, 5, 5a, 6 i 6a). Poproś o pogrupowanie wykresów na 2 zestawy i wyjaśnienie kryterium podziału.
Reprezentanci grup krótko przedstawiają propozycje podziału i kryteria, jakimi się kierowali. Dalsza
X
praca zależy od tego, czy przynajmniej jednej z grup udało się podzielić wykresy prawidłowo, tzn. pogru- pować na te przed i po 1989 r. (kryterium „przed 1989” – 3 partie, prawie identyczne wyniki z miażdżącą przewagą PZPR, brak Senatu, frekwencja wyborcza). Jeśli nie, musisz zaproponować taki podział i wyja- śnić, dlaczego.
Poproś grupy o zastanowienie się, na co wskazują różnice w wynikach wyborów przed i po 1989 r.
X
Uporządkuj wypowiedzi, wyjaśniając krótko, na czym polegały wybory w PRL. Zaznacz, iż nawet kandy- daci określani jako bezpartyjni, w rzeczywistości byli wskazywani przez PZPR.
Poproś uczniów o przeczytanie krótkiego tekstu o genezie i sposobie przeprowadzenia wyborów
X
1989 r. (materiał nr 12). Zwróć uwagę, że w 1989 r. wybierano według reguł wolnych wyborów tylko 35 proc. Sejmu, a w pełni wolne były jedynie wybory do Senatu. Wypowiedz zilustruj pierwszą częścią prezentacji multimedialnej „Wybory 4 czerwca 1989 r.”. Poinformuj, że część środowisk opozycyjnych (np.
Solidarność Walcząca) nie uznała kompromisu zawartego przy Okrągłym Stole (slajd 5 z części 1). Poproś uczniów o zastanowienie się, jakie kroki powinna podjąć opozycja, aby uzyskać maksimum miejsc z przy- dzielonej jej puli sejmowej. Odpowiedzi zapisuj na tablicy.
Pokaż drugą część prezentacji „Wybory 4 czerwca 1989 r.” ilustrującą przygotowania do wyborów.
X
Poproś o prognozę, ile miejsc weźmie opozycja, a ile strona partyjna przy takich działaniach?
5
MATErIAŁY
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Materiał nr 8
Senat
WŁADYSŁAW FINDEISEN
Kandydata rekomenduje Komitet Obywatelski „Solidarność”. Ma 63 lata, jest profesorem Politechniki War- szawskiej, przewodniczy Prymasowskiej Radzie Społecznej.
ANNA RADZIWIŁŁ
Kandydatkę rekomenduje Komitet Obywatelski „Solidarność”. Ma 50 lat, jest doktorem nauk humanistycz- nych, historykiem, pedagogiem, wieloletnim nauczycielem warszawskich liceów. W okresie stanu wojen- nego działała w Prymasowskim Komitecie Pomocy Pozbawionym Wolności i Ich Rodzinom.
WITOLD TRZECIAKOWSKI
Kandydata rekomenduje Komitet Obywatelski „Solidarność”. Ma 63 lata, jest profesorem, ekonomistą, pracownikiem Instytutu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk, działa w Prymasowskiej Radzie Społecznej.
STANISŁAW KWIATKOWSKI
Kandydata rekomenduje Stowarzyszenie Dziennikarzy PRL. Ma 50 lat, jest profesorem i publicystą, dyrek- torem Centrum Badań Opinii Społecznej. Należy do PZPR.
TADEUSZ SZNUK
46 lat, dziennikarz i lektor Polskiego Radia, inżynier elektronik, pilot samolotowy i śmigłowcowy, bezpar- tyjny.
LONGIN PASTUSIAK
54 lata, profesor, amerykanista, pracownik Polskiego Instytutu Studiów Międzynarodowych. Należy do PZPR.
18
Materiał nr 9
Z komunikatu Rady Państwa w sprawie utworzenia okręgów wyborczych do Sejmu:
Województwo stołeczne warszawskie: Dzielnica Warszawa Śródmieście: Liczba mandatów – 2, Numery mandatów – 1, 2
Przeznaczenie mandatów: PZPR – 1, Bezpartyjni – 1 Mandat nr 1 – PZPR
ANDRZEJ WOJCIECH BRATKOWSKI
53 lata, inżynier budownictwa lądowego, pracownik Centralnego Ośrodka Badawczo-Projektowego Bu- downictwa Przemysłowego „Bistyp”, zamieszkały Warszawa Śródmieście.
MACIEJ DUBOIS
56 lat, adwokat, zespól adwokacki nr 25 w Warszawie, zamieszkały Warszawa Wola, dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie.
MACIEJ TADEUSZ PACUŁA
39 lat, dziennikarz, Ośrodek Dziennikarstwa Stowarzyszenia Dziennikarzy PRL, zamieszkały Warszawa Śródmieście.
GRZEGORZ TUDEREK
50 lat, inżynier budownictwa CHZB Budimex, zamieszkały Warszawa Ochota.
Mandat nr 2 – bezpartyjni ANDRZEJ ŁAPICKI
65 lat, aktor, Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Warszawie, zamieszkały Warszawa Mokotów, Komitet Obywatelski „Solidarność”.
JAN JERZY MAJDECKI
69 lat, dziennikarz, wydawnictwo „Odpowiedzialność i Czyn”, zamieszkały Warszawa Śródmieście, katolik JERZY URBAN
55 lat, dziennikarz, Komitet do spraw Radia i Telewizji, zamieszkały Warszawa Mokotów
19
Materiał nr 10
20
Materiał nr 11
21
Materiał nr 12
„[…] Morale społeczeństwa mocno podbudowały kolejne pielgrzymki Jana Pawła II do Polski (1983 i 1987 r.). We wrześniu 1986 r. Lech Wałęsa powołał pierwszą od czasu wprowadzenia stanu wojennego jawną, choć nielegalną, strukturę „Solidarności” (Tymczasową Radę NSZZ „Solidarność”). W 1988 r. po- garszająca się sytuacja gospodarcza i wzrost cen doprowadziły do wybuchu fali strajków (kwiecień–maj, sierpień–wrzesień). W rezultacie władze ogłosiły gotowość do rozmów z opozycją. Obrady tzw. okrągłego stołu rozpoczęto 6 lutego 1989 r. Podpisane po dwóch miesiącach porozumienie przewidywało: legaliza- cję „Solidarności”, „Solidarności” Rolników Indywidualnych i NZS; utworzenie dwuizbowego parlamentu (Sejm i Senat) oraz urzędu prezydenta (wybieranego, tak jak w II Rzeczypospolitej, przez Zgromadzenie Narodowe). W pełni wolne i demokratyczne wybory miały jednak odbyć się tylko do Senatu. Natomiast w wyborach do Sejmu wolne wybory miały objąć jedynie 35 procent mandatów, reszta była zarezerwowa- na dla PZPR i jej sojuszników (ZSL, SD i innych organizacji). W ten sposób strona rządowa miała zachować przewagę w parlamencie, a co za tym idzie faktyczną przewagę w państwie. Wybory, przeprowadzone 4 czerwca 1989 r., okazały się zwycięstwem opozycji, która zdobyła całą dostępną dla niej pulę miejsc w Sejmie (35 procent) i 99 procent w Senacie. […]”
J. Kochanowski, P. Matusik, Człowiek i historia, część 4, Czasy nowe i najnowsze (XIX i XX wiek), Warszawa 2004, s. 365–366