Zbigniew Przybyła Stanisław Korenik Redaktorzy GOSPODARKAPRZESTRZENNAXI

(1)

Biblioteka R egionalisty N r 8 (1/2008)

UNIWERSYTET EKONOMICZNY WE WROCŁAWIU KATEDRA GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ I ADMINISTRACJI

SAMORZĄDOWEJ

KATEDRA GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ W JELENIEJ GÓRZE

GOSPODARKA PRZESTRZENNA

XI

Redaktorzy Stanisław Korenik Zbigniew Przybyła

Wydawnictwo

Katedra Gospodarki Przestrzennej i Administracji Samorządowej Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Wrocław 2008

(2)

GOSPODARKA PRZESTRZENNA XI, 2008

ISBN 978-83-921710-7-2

Elżbieta Sobczak

SEGMENTACJA KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ BAZUJĄCA NA MIĘDZYNARODOWYCH

ZRÓŻNICOWANIACH ROZWOJOWYCH

Wstęp

Zachodzące obecnie procesy globalizacji i integracji stwarzają wiele szans i zagrożeń rozwoju gospodarczego, stąd też zauważa się wzrastające zainteresowanie zagadnieniami dysproporcji rozwojowych. Jednym z podstawowych warunków osiągnię

cia korzyści ekonomicznych w procesie integracji z Unią Europejską jest budowa silnej i stabilnej gospodarki. Umożliwia to sprostanie konkurencji wewnątrz Unii Europejskiej i w perspektywie stwarza warunki rozwoju i utrzymania wysokiego tempa wzrostu go

spodarczego. Występujące dysproporcje rozwojowe proces ten hamują, stad też proble

mem niezwykłej wagi staje się obecnie monitorowanie i niwelacja zróżnicowań między

narodowych.

Rozwój regionalny może być traktowany jako proces pozytywnych zmian wzro

stu ilościowego i postępu jakościowego zachodzących w kraju (regionie), tj. ponadlokal- nym układzie społeczno-terytorialnym identyfikującym się specyficznymi cechami prze

strzeni, strukturą gospodarki a także więzią społeczną wynikającą ze wspólnej krajowej tożsamości1. Jest to zjawisko złożone, dlatego analizy regionalne mogą dotyczyć wielu problemów badawczych.

Celem tego opracowania jest analiza zróżnicowań międzynarodowych i segmentacja krajów Unii Europejskiej w latach 1998-2008, przez pryzmat poziomu i dynamiki produktu krajowego brutto. Takie podejście umożliwia podział rynków zagra

nicznych poddawanych analizie na następujące grupy:

1. makrosegment nadkonkurencyjny - należą do niego kraje będące liderami w rozwoju regionalnym i cechujące się wysokim udziałem w gospodarce międzynarodowej; nadkonkurencyjność oznacza tutaj stan dominacji na ryn

ku światowym lub regionalnym (np. europejskim);

2. makrosegment stabilny - charakteryzuje słabnąca dynamika' rozwoju i duży udział w rynku międzynarodowym;

3. makrosegment „z szansą na rozwój” - cechuje wysokie tempo rozwoju i ni

ski udział w otoczeniu; wymaga nakładów na finansowanie rozwoju, środ

ków pomocowych, stanowiących impuls do wzrostu udziału w otoczeniu, pomagających w dokonaniu transformacji w liderów rozwoju i udziału w rynku;

1 Por. Taksonomia struktur w badaniach regionalnych, red. D. Slrahl, Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1998, s. 29.

(3)

4. makrosegment nierozwojowy - to kraje o niskim tempie rozwoju i gasnącym udziale w otoczeniu, potrzebujące specjalnych posunięć umożliwiających zmianę kierunku rozwoju i aktywności gospodarczej na bardziej nowoczesne i dochodowe; wymagające gruntownej transformacji strukturalnej.

Podział krajów dokonany w powyższy sposób ma charakter umowny i może być poddawany dalszej modyfikacji.

Podstawy metodologiczne segmentacji Procedura klasyfikacji obejmuje poniższe etapy.

Etap I Formalno-statystyczna weryfikacja kryteriów segmentacji

Dwustopniowa dyskryminacja kryteriów segmentacji Y= {fj, Y2} ze względu na dostępność informacyjną i zmienność. Eliminacji podlegają zmienne, dla których poziom brakujących informacji statystycznych przekracza 15%. Usuwa się również zmienne gnasz-stałe, jako nie posiadające zdolności dyskryminacyjnej. Należą do nich kryteria nie spełniające poniższej nierówności:

v k > 1 0 % , (1)

gdzie: vk - współczynnik zmienności dla k-tego kryterium segmentacji

( * = 1^,2^).

Etap II Arbitralne wyznaczenie wartości progowych dla poszczególnych kryte

riów segmentacji:

y \ - wartość krytyczna dla kryterium Yt (udział kraju, regionu w otoczeniu), y 2 - wartość krytyczna dla kryterium Y2 (tempo rozwoju kraju, regionu).

Etap III Podział obiektów Or (r = 1 N) na 4 następujące segmenty.

1) Segment nadkonkurencyjny Si tworzą obiekty Or, dla których zmienne Y\ i Y2 przyjmują w danym momencie obserwacji wartości większe od odpowiednich wartości krytycznych y j i y 2 , czyli

Or

e S, <=> y'rl > y \ a y'r2 > y \ . (2) 2) Segment stabilny S2 tworzą obiekty Or, dla których zmienna Y\ przyjmuje w danym momencie obserwacji wartości większe od wartości krytycznej y *, a zmienna

Y2 wartości mniejsze lub równe y \ , czyli

Or

^e

s2

^{O y'rl}

>

^{y \} ^a ^y'r2

<

^{y'2 .} ⁽³⁾

3) Segment „z szansą na rozwój” S3 tworzą obiekty Or, dla których zmienna Y\

przyjmuje w danym momencie obserwacji wartości mniejsze lub równe wartości kry

tycznej y l , a zmienna Y2 wartości większe od y 2 , czyli

O r e S 3 O y'r] < y i a y ‘r2 > y'2 . (4) 4) Segment nierozwojowy S4 tworzą obiekty Or, dla których zmienne Y\ i Y2 przyjmują w danym momencie obserwacji wartości mniejsze lub równe odpowiednim wartościom krytycznym y l i y 2 , czyli

(4)

O r e S 4 y'rl < y \ a y'r2 < y'2 . (5) Etap III polega na realizacji segmentacji statycznej opisanej za pomocą relacji (2)-(5), odrębnie dla każdego momentu obserwacji t (t = 1,..., T). Umożliwia systema

tyczną analizę zmian wyników segmentacji zachodzących w następujących po sobie momentach obserwacji.

Klasyfikacja krajów UE ze względu na poziom i tempo wzrostu produktu krajowe

go brutto w latach 1998-2008

Klasyfikacji poddano 27 krajów Unii Europejskiej, wykorzystując następujące kryteria segmentacyjne:

fi - produkt krajowy brutto/1 mieszkańca w jednostkach PPS (Purchasing Power Stan

dards) (UE-27= 100).

Y2 - tempo przyrostu produktu krajowego brutto w relacji do roku poprzedniego w % (w cenach z roku poprzedniego).

Zakres czasowy badań obejmował lata 1998-2008, z tym że dla lat 2007-2008 wykorzystano dane prognozowane. Dobierając materiał statystyczny, skorzystano z bazy danych Eurostatu.

Kryteria segmentacji spełniają założone warunki dostępności i zmienności. Po

ziom brakujących informacji wyniósł około 3,5%, współczynnik zmienności przyjmował wartości powyżej 45%. Przyjęto arbitralnie wartości progowe kryteriów segmentacji na poziomie ich przeciętnych wartości, określonych dla 27 krajów członkowskich w latach

1998-2008. Wyniosły one odpowiednio: y* = 100 i y 2 = 4. Wyniki makrosegmentacji przedstawiono w tab. 1.

Makrosegmenty nadkonkurencyjne należały do najmniej licznych, zawierały od jednego do czterech obiektów. Obejmowały kraje, w których zarówno poziom PKB per capita jak i tempo wzrostu PKB w stosunku do roku poprzedniego przekraczały średnią unijną, ustaloną na podstawie wszystkich 27 krajów członkowskich.

Irlandia znajdowała się w makrosegmencie nadkonkurencyjnym w każdym z badanych lat, z wyjątkiem roku 2008, kiedy to segmentacja przeprowadzona została na bazie danych prognozowanych. Kolejnym państwem najczęściej zaliczanym do tego segmentu okazał się Luksemburg, który nie znalazł się tam jedynie w roku 2001 i 2003, z powodu zbyt niskiego tempa wzrostu PKB. Czterokrotnie do makrosegmentu nadkonkurencyjnego należały kraje skandynawskie: Finlandia (w latach 1998, 2000, 2006 i 2007) i Szwecja ( w latach 1999, 2000, 2004, 2006). W roku 1999 znalazły się tam również Niderlandy.

W latach, w których wymienione kraje nie wchodziły w skład makrosegmentu nadkonkurencyjnego, przechodziły do makrosegmentu stabilnego. Segment ten charakte

ryzuje się poziomem PKB per capita wyższym od średniej unijnej i tempem wzrostu PKB nie przekraczającym przeciętnego. Spośród piętnastu starych krajów członkowskich Unii Europejskiej w makrosegmencie stabilnym (poza krajami należącymi do segmentu nadkonkurencyjnego) nie znalazły się w badanym okresie jedynie Grecja i Portugalia, oraz Hiszpania w latach 1998-2001.

(5)

Tab. 1. Makrosegmentacja krajów Unii Europejskiej w poszczególnych latach okre

su 1998-2008

Makrosegroent

Lata

1998 1999 2000 2001 2002 2003

nadkonkurencyjny

Finlandia Irlandia Luksemburg

Irlandia Luksemburg Niderlandy Szwecja

Finlandia Irlandia Luksemburg Szwecja

Irlandia Irlandia Luksemburg

Irlandia

stabilny

Austria Belgia Dania Francja Niderlandy Niemcy Szwecja W. Brytania Włochy

Austria Belgia Dania Francja Niderlandy Niemcy W. Brytania Włochy

Austria Belgia Dania Finlandia Francja Luksemburg Niderlandy Niemcy Szwecja W. Brytania Włochy

Austria Belgia Dania Finlandia Francja Hiszpania Niderlandy Niemcy Szwecja W. Brytania Włochy

Austria Belgia Dania Finlandia Francja Hiszpania Luksemburg Niderlandy Niemcy Szwecja W. Brytania Włochy

„z szansą na rozwój”

Cypr Estonia Hiszpania Litwa Łotwa Polska Portugalia Słowacja Węgry

Cypr Hiszpania Polska Słowenia Węgry

Bułgaria Cypr Estonia Grecja Hiszpania Litwa Łotwa Polska Słowenia Węgry

Bułgaria Estonia Grecja Litwa Łotwa Rumunia Węgry

Bułgaria Estonia Litwa Łotwa Rumunia Słowacja Węgry

Bułgaria Estonia Grecja Litwa Łotwa Rumunia Słowacja Węgry

nierozwojowy

Bułgaria Grecja Malta Rep. Czeska Rumunia Słowenia

Bułgaria Estonia Grecja Litwa Łotwa Malta Portugalia Rep, Czeska Rumunia Słowacja

Malta Portugalia Rep. Czeska Rumunia Słowacja

Cypr Hiszpania Malta Polska Portugalia Rep. Czeska Słowacja Słowenia

Cypr Grecja Malta Polska Portugalia Rep. Czeska Słowenia

Cypr Malta Polska Portugalia Rep. Czeska Słowenia

2004 2005 2006 2007 2008

nadkonkurencyjny

Irlandia Luksemburg Szwecja

Irlandia Luksemburg

Finlandia Irlandia Luksemburg Szwecja

Finlandia Irlandia Luksemburg

Luksemburg

stabilny

Austria Belgia Dania Finlandia Francja Hiszpania Niderlandy Niemcy W. Brytania Włochy

Austria Belgia Dania Finlandia Francja Hiszpania Niderlandy Niemcy Szwecja W. Brytania Włochy

Austria Belgia Dania Francja Hiszpania Niderlandy Niemcy W. Brytania Włochy

Austria Belgia Dania Francja Hiszpania Niderlandy Niemcy Szwecja W. Brytania Włochy

Austria Belgia Dania Finlandia Francja Hiszpania Irlandia Niderlandy Niemcy Szwecja W. Brytania Włochy

(6)

„z szansą na rozwój”

Bułgaria Cypr Estonia Grecja Litwa Łotwa Polska Rep. Czeska Rumunia Słowacja Słowenia Węgry

Bułgaria Estonia Litwa Łotwa Rep. Czeska Rumunia Słowacja Słowenia Węgry

Bułgaria Estonia Grecja Litwa Łotwa Polska Rep. Czeska Rumunia Słowacja Słowenia

Bułgaria Estonia Litwa Łotwa Polska Rep. Czeska Rumunia Słowacja Słowenia

Portugalia Cypr Cypr Cypr Cypr

Malta Grecja Malta Malta Grecja

nierozwojowy Malta Portugalia Portugalia Malta

Polska Węgry Węgry Portugalia

Portugalia _____ wggy__________

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych Eurostatu.

Można uznać, że omówione typy makrosegmentów są charakterystyczne dla większości krajów tzw. unijnej piętnastki (z wyjątkiem Grecji i Portugalii). W całym badanym okresie w makrosegmentach nadkonkurencyjnych i stabilnych nie znalazł się żaden kraj nowego rozszerzenia Unii Europejskiej. Wchodziły one jedynie w skład ma

krosegmentów „z szansą na rozwój” i nierozwojowych.

Makrosegmenty „z szansą na rozwój” obejmują kraje, w których poziom PKB per capita był niższy od przeciętnego w UE, a tempo wzrostu PKB przekraczało 4%. Litwa, Łotwa i Estonia znajdowały się w takim makrosegmencie w całym badanym okresie, z wyjątkiem 1999 roku. Bułgaria należy do makrosegmentu „z szansą na rozwój”

od 2000 roku a Rumunia od 2001. Węgry i Słowacja jedynie odpowiednio w latach 2006-2008 i 1999-2001 znalazły się w makrosegmentach nierozwojowych, w pozosta

łych latach wykazywały „szansę na rozwój”. Polska i Słowenia siedmiokrotnie znalazły się w tym makrosegmencie, a Czechy pięciokrotnie. Spośród krajów starej piętnastki w makrosegmencie „z szansą na rozwój” najczęściej znajdowała się Grecja (w latach 2000-2001, 2003-2004, 2006-2007). Hiszpania tylko w latach 1998-2000 należała do tego segmentu, w 2001 roku znalazła się w makrosegmencie nierozwojowym, a w kolej

nych latach przeszła do makrosegmentu stabilnego. Portugalia w makrosegmencie

„z szansą na rozwój” znalazła się tylko w 1998 roku, we wszystkich pozostałych należała do makrosegmentu nierozwojowego.

W skład makrosegmentu nierozwojowego najczęściej wchodziły następujące kraje: Malta (w całym badanym okresie), Portugalia (w latach 1999-2008), Cypr (w latach 2001-2003,2005-2008) i Republika Czeska (w latach 1998-2003).

Z analizy rys. 1 wynika , że w badanym okresie Luksemburg wyróżniał się naj

wyższym poziomem PKB per capita, wyraźnie odbiegającym od pozostałych krajów, a segment stabilny skupiał kraje najmniej zróżnicowane pod względem wartości kryteriów segmentacji.

Jak wynika z tabeli 1 relatywnie niezmienniczy okazał się podział na grupy kra

jów, w których poziom PKB per capita był wyższy ( y'rI > 1 0 0 ) bądź niższy ( y'rl < 100 ) od średniej unijnej. W pierwszej grupie w latach 1998-2001 znajdowało się

12 krajów członkowskich starej Unii Europejskiej (bez Hiszpanii, Grecji i Portugalii), a w kolejnych latach 13 (bez Grecji i Portugalii). Natomiast podział na grupy krajów,

(7)

których tempo PKB nie przekraczało i przewyższało 4%, był zróżnicowany w poszcze

gólnych latach badanego okresu.

Analiza rys. 1 umożliwia porównanie przeciętnych wartości obu kryteriów seg

mentacji (udziału w otoczeniu i tempa wzrostu) w przekroju makrosegmentów i lat.

makrosegmenty nadkonkurencyjne —■— makrosegmenty stabilne makrosegmenty "z szansą na rozwój" —* — makrosegmenty nierozwojowe

R ys.l. Wykresy średnich wartości PKB per capita w PPS (UE27=100) i tempa wzro

stu PKB (w %) dla poszczególnych makrosegmentów w latach 1998-2008

Źródło: Opracowanie własne.

Przeciętne wartości PKB per capita były najwyższe w makrosegmentach nad- konkurencyjnych, a nieco niższe w makrosegmentach stabilnych. Najmniejsze różnice wystąpiły w latach 2001 i 2003, kiedy Luksemburg znalazł się w makrosegmentach sta

bilnych. Ze względu na bardzo wysoki poziom PKB per capita w Luksemburgu w rela

cji do innych krajów, w przeciętne wartości tego kryterium w obu typach makrosegmen

tów zbliżyły się. W badanym okresie średnie wartości PKB per capita w makrosegmen-

(8)

tach nierozwojowych były wyższe niż w makrosegmentach „z szansą na rozwój”, wyją

tek w tym względzie stanowił rok 1999.

Średnie tempo wzrostu PKB było wyższe w makrosegmentach nadkonkurencyjnych i „z szansą na rozwój” niż w makrosegmentach stabilnych i nierozwojowych.

W latach 1998-2000 makrosegmenty nadkonkurencyjne charakteryzowały się wyższym średnim rocznym tempem wzrostu PKB, w roku 2001 tempo wzrostu PKB wyrównało się w obu typach makrosegmentów, a w kolejnych latach zdecydowanie wyż

sze było w makrosegmentach „z szansą na rozwój”. W przypadku pozostałych typów makrosegmentów, średnie roczne tempo wzrostu PKB było wyższe naprzemiennie w makrosegmentach stabilnych (w latach 1998-2000, 2004, 2006) i nierozwojowych (w latach 2001-2003, 2005, 2008). W 2007 roku średnie tempo wzrostu w obu typach makrosegmentów wynosiło 2,7%.

Podsumowanie

Zróżnicowanie poziomu i tempa wzrostu krajów Unii Europejskiej można uznać za istotne. Nowe kraje członkowskie zdecydowanie różnią się pod tym względem od tzw.

krajów starej piętnastki,

Z przedstawionej analizy wynika, że podział na kraje UE o poziomie PKB per capita niższym i wyższym od średniej unijnej okazał się w latach 1998-2008 bardzo stabilny. Żaden z tzw. krajów nowego rozszerzenia nie osiągnął w tym czasie przeciętne

go poziomu UE-27. Natomiast zdecydowanie bardziej zmienniczy był podział na kraje o niskim i wysokim tempie wzrostu PKB. Wynika to z faktu, że tempo wzrostu PKB podlega większym i bardziej zróżnicowanym w czasie fluktuacjom niż jego poziom, uwarunkowany w większym stopniu działaniem czynników o charakterze długookreso

wym. Dynamikę wzrostu PKB w dużym stopniu kształtują czynniki krótkookresowe jak koniunktura gospodarcza, charakter bieżącej polityki ekonomicznej, stabilność rządów, sposób zarządzania gospodarką, czy tempo wdrażania reform gospodarczych. Zaprezen

towane wyniki segmentacji mogą stanowić podstawę dalszych badań dotyczących m.in.

przesłanek oraz charakteru zmian zróżnicowań rozwoju poszczególnych krajów Unii Europejskiej.

Literatura

[1] Taksonomia struktur w badaniach regionalnych, red. D. Strahl, Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1998.

SEGMENTATION OF THE EUROPEAN UNION COUNTRIES BASED ON THE INTERNATIONAL DEVELOPMENT DISPROPORTIONS

The objective of the hereby study is the analysis o f the international develop

ment disproportions and segmentation o f European Union countries in the years 1998-2008. The basic characteristics used for the analysis are the level and growth rate of gross domestic product. The study is o f empirical nature.

Dr Elżbieta Sobczak

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki Katedra Gospodarki Regionalnej