Oeconomia 6 (2) 2007, 15–26
WPàYW NIEKTÓRYCH CECH KONSUMENTÓW
NA ZAKUPY I SPOĩYCIE OWOCÓW POàUDNIOWYCH
W LUBLINIE
Eugenia Czernyszewicz
1Akademia Rolnicza w Lublinie
Streszczenie. Celem pracy byáo poznanie oraz ocena wpáywu niektórych cech demogra-fi cznych i spoáeczno-ekonomicznych na zakupy i spoĪycie owoców poáudniowych. WystĊ-powanie wspóázaleĪnoĞci oraz jej siáĊ i charakter analizowano na podstawie wyników ba-daĔ ankietowych przeprowadzonych w 2006 r. wĞród mieszkaĔców Lublina. Udowodniono statystycznie istotny wpáyw niektórych cech konsumentów, jak páeü, wiek, wyksztaácenie, dochody, Ĩródáa dochodów, typ rodziny na zakupy i spoĪycie owoców poáudniowych, w tym bananów, mandarynek, pomaraĔczy i grapefruitów, w zakresie czĊstotliwoĞci spoĪy-wania owoców, miejsc zakupu oraz wielkoĞci jednorazowych zakupów.
Sáowa kluczowe: zachowanie konsumentów, spoĪycie, owoce poáudniowe
WSTĉP
SpoĪycie owoców w naszym kraju naleĪy do najniĪszych w Europie. Z danych bilan-sowych wynika, Īe od początku lat dziewiĊüdziesiątych spoĪycie owoców zwiĊkszyáo siĊ prawie dwukrotnie: z 28,9 do 54 kg/M w 2005 r. [Kubiak 2001, Popyt na ĪywnoĞü 2005]. Zmieniáa siĊ równieĪ struktura konsumpcji owoców, co miaáo związek ze wzro-stem dochodów i z importem owoców poáudniowych. SpoĪycie owoców poáudniowych miaáo trend wzrostowy i zwiĊkszyáo siĊ z 0,46 kg/M w 1990 r. do 0,72 kg/M miesiĊcznie w 2005 r. W ostatnich latach udziaá owoców poáudniowych w spoĪyciu owoców Ğwie-Īych, cháodzonych lub mroĪonych spadá z 22,6% w 2000 r. do 20,0% w 2005 r. [BudĪety gospodarstw domowych GUS w latach 2000í2005]. Z badaĔ Babicz-ZieliĔskiej [1999] i Czernyszewicz [2002] wynika, Īe banany, grapefruity, mandarynki i pomaraĔcze, obok jabáek i owoców sezonowych, są zaliczane do najbardziej lubianych owoców w naszym kraju. Popularne i lubiane są takĪe na Litwie, w Niemczech i w innych krajach
[Petkevi-Adres do korespondencji – Corresponding author: Akademia Rolnicza w Lublinie, Katedra Ekonomiki Ogrodnictwa, ul. LeszczyĔskiego 58, 20-068 Lublin,
ciene i Kriaucioniene 2005, Fruchthandel 2002, Obst und Gemüseverzehr in Deutschland 2001, Kubiak i in. 2000]. Biing-Hwan Lin [2004] przewiduje, Īe do 2020 r. konsumpcja cytrusów w USA wzroĞnie aĪ o 27%, podobnie jak jabáek.
OkreĞlenie wpáywu róĪnych cech na zachowania konsumentów pozwala bardziej precyzyjnie ukierunkowaü dziaáania, aby lepiej dostosowaü podaĪ do zmieniających siĊ potrzeb konsumentów. Wiedza o sile i kierunku wpáywu cech demografi cznych i spo-áeczno-ekonomicznych na zachowania konsumentów w zakupie i spoĪyciu owoców poáudniowych moĪe byü interesująca dla wszystkich, którym zaleĪy na optymalizacji odĪywiania i poprawie zdrowia spoáeczeĔstwa. Prezentowany przez Van Duyn i Pivonka [2000] przegląd artykuáów z lat 1989í1999 dostarcza dodatkowych powodów zwiĊk-szenia konsumpcji owoców, zwáaszcza cytrusowych. Wyniki badaĔ epidemiologicznych wskazują bowiem na silny związek pomiĊdzy wzrostem spoĪycia owoców i warzyw a zmniejszeniem ryzyka wielu chorób, jak nowotwory, choroby serca, wylew, nadciĞnie-nie, otyáoĞü i inne.
MATERIAà I METODA
Celem pracy byáo poznanie oraz ocena wpáywu niektórych cech demografi cznych i spoáeczno-ekonomicznych na zakupy i spoĪycie owoców poáudniowych, a wĞród nich bananów oraz cytrusów. Sprawdzono, czy wspóázaleĪnoĞü wystĊpuje oraz jaką ma siáĊ i charakter. AnalizĊ wykonano na podstawie wyników badaĔ ankietowych przeprowa-dzonych w 2006 r. wĞród mieszkaĔców Lublina. W pracy wykorzystano dane z czterech pytaĔ zawartych w kwestionariuszu. Próba konsumentów, w liczbie 502 osób, byáa próbą kwotową, odzwierciedlającą strukturĊ wiekową mieszkaĔców Lublina w piĊciu grupach wiekowych. W analizie uwzglĊdniono jako zmienne objaĞniające páeü konsumentów, ich wiek i wyksztaácenie (4 grupy) oraz miesiĊczne dochody na osobĊ w rodzinie (4 grupy dochodowe), gáówne Ĩródáo utrzymania rodziny (5 grup) i jej typ biologiczny (8 grup). Zmienne dotyczące zachowania konsumentów w spoĪyciu i zakupie owoców poáudnio-wych obejmowaáy znaczenie owoców w Īywieniu czáowieka, czĊstotliwoĞü spoĪywania bananów i mandarynek, miejsce zakupu owoców cytrusowych, wielkoĞü jednorazowych zakupów bananów, mandarynek, pomaraĔczy i grapefruitów.
W celu pokazania zróĪnicowania konsumpcji owoców poáudniowych w grupach go-spodarstw domowych wykorzystano dane wtórne z budĪetów gogo-spodarstw domowych GUS. Dane te są najczĊĞciej wykorzystywanym Ĩródáem informacji o spoĪyciu ĪywnoĞci w Polsce, a stosowane są powszechnie do oceny zmian poziomu i struktury asortymen-towej konsumpcji [Bywalec i Rudnicki 1992]. Dotyczyáy one wydatków i konsumpcji owoców poáudniowych w latach 2000í2005 r. w grupach spoáeczno-ekonomicznych i w zaleĪnoĞci od wielkoĞci rodziny.
AnalizĊ danych z badaĔ ankietowych przeprowadzono na podstawie wspóáczynnika korelacji liniowej Pearsona (r), wspóáczynnika V-Cramera oraz statystykĊ chi-kwadrat jako miarĊ wspóázaleĪnoĞci zmiennych. Związany z wartoĞcią statystyki chi-kwadrat poziom istotnoĞci pozwala przyjąü lub odrzuciü hipotezĊ zerową mówiącą o niezaleĪ-noĞci zmiennych. Odrzucenie hipotezy zerowej na korzyĞü hipotezy alternatywnej, przy danym poziomie istotnoĞci, pozwala wnioskowaü o statystycznej istotnoĞci zaleĪnoĞci.
Wpáyw niektórych cech konsumentów na zakupy i spoĪycie owoców... 17
Oeconomia 6 (2) 2007
Z uwagi na brak moĪliwoĞci wykorzystania testu chi-kwadrat do badania niezaleĪno-Ğci w niektórych przypadkach (gdy wiĊcej niĪ 25% komórek w tablicy ma liczebnoĞü oczekiwaną mniejszą niĪ 5) wykorzystano jako miarĊ zaleĪnoĞci zmiennych í statystykĊ V-Cramera. Statystyka ta przyjmuje wartoĞci od 0 do 1. WartoĞü wspóáczynnika równa 0 wskazuje, Īe zmienne są niezaleĪne. Im wartoĞü wspóáczynnika jest bliĪsza jednoĞ-ci, tym zaleĪnoĞü pomiĊdzy zmiennymi jest silniejsza [Frątczak i in. 2005]. Ponadto, aby sprawdziü siáĊ liniowego związku pomiĊdzy zmiennymi, wykorzystano wspóáczyn-nik korelacji Pearsona (r). Wspóáczynwspóáczyn-nik ten moĪe przyjmowaü wartoĞci z przedziaáu [–1,1]. Korelacja jest tym silniejsza, im bliĪszą jednoĞci wartoĞü przyjmuje, a tym sáab-sza, im wartoĞü wspóáczynnika jest bliĪsza 0. Niska wartoĞü wspóáczynnika (bliska 0) pozwala na stwierdzenie o braku liniowego związku pomiĊdzy zmiennymi. Opisu za-leĪnoĞci miĊdzy zmiennymi objaĞniającymi a zmiennymi objaĞnianymi dotyczącymi czĊstotliwoĞü spoĪywania bananów i mandarynek oraz wielkoĞü jednorazowych zaku-pów bananów i pomaraĔczy dokonano za pomocą analizy regresji liniowej. Zastosowano wybór modelu przez eliminacjĊ poprzednich zmiennych. W analizie uwzglĊdniono trzy poziomy istotnoĞci testu przy Į < 0,05, Į < 0,01 i Į < 0,001. Obliczenia statystyczne wykonano w systemie SAS wersja 9.1.
WYNIKI I DYSKUSJA
W ostatnich latach miesiĊczne wydatki na owoce poáudniowe ogóáem nieznacznie zmniejszyáy siĊ z (3,18 do 2,94 zá/osobĊ í tab. 1). Stanowiáy one ogóáem w 2005 r. 28,2% wydatków na owoce [BudĪety gospodarstw domowych w 2005 r.]. Dla porównania w Niemczech wydatki na owoce cytrusowe stanowią 12,2% wydatków na owoce, a wy-datki na banany 11% [Erzeugung und Verbrauch von Nahrungsmitteln 2006]. PrzynaleĪ-noĞü do okreĞlonej grupy spoáeczno-ekonomicznej i wielkoĞü rodziny istotnie róĪnicuje poziom i strukturĊ wydatków oraz spoĪycia owoców. W latach 2000í2005 miesiĊczne wydatki na owoce poáudniowe w rodzinach rolników byáy ponaddwukrotnie niĪsze niĪ w rodzinach pracujących na wáasny rachunek czy pracowników na stanowiskach nie-robotniczych, a w rodzinach 1-osobowych wyĪsze od 3,7 do 4,0 razy niĪ w rodzinach 6-osobowych i wiĊkszych.
MiesiĊczne spoĪycie owoców poáudniowych w grupach spoáeczno-zawodowych wa-haáo siĊ od 0,43 do 1,27 kg/osobĊ. Konsumpcja tych owoców byáa najwyĪsza w gospo-darstwach domowych pracowników na stanowiskach nierobotniczych oraz pracujących na wáasny rachunek, a najniĪsza w gospodarstwach domowych rolników. WaĪną przy-czyną zanotowanych róĪnic są zmiany w poziomie dochodów, sposobie ich uzyskiwania i wydatkowania. Dane Piekut [2006] wykazują, Īe w 2003 r. róĪnica w miesiĊcznym spo-Īyciu bananów i owoców cytrusowych pomiĊdzy skrajnymi grupami decylowymi byáa odpowiednio 4-krotna i 6-krotna.
Z danych w tabeli 1 wynika, Īe wielkoĞü rodziny takĪe znacząco róĪnicuje poziom spoĪycia owoców poáudniowych. SpoĪycie istotnie maleje wraz ze wzrostem liczby osób w gospodarstwie domowym. W tym przypadku istotną przyczyną róĪnic są rów-nieĪ zmiany w poziomie dochodów, które maleją w miarĊ jak zwiĊksza siĊ liczba osób w rodzinie. Pozytywny i istotny związek spoĪycia owoców cytrusowych i bananów
z liczbą czáonków gospodarstwa domowego w kaĪdej grupie wiekowej i páci zanotowali takĪe Hua He i inni [1995]. Z badaĔ Wysockiego i Kurzawy [2006] wynika, Īe w 2003 r. przy wzroĞcie dochodów o 1% wydatki na owoce poáudniowe w gospodarstwach domo-wych w Polsce rosáy o 0,46%. Oznacza to, Īe popyt jest maáo elastyczny i stosunkowo maáa jest wraĪliwoĞü konsumentów owoców poáudniowych na zmiany dochodów.
Decyzje nabywcze konsumentów są warunkowane równieĪ innymi czynnikami, z których doĞü waĪną rolĊ odgrywają cechy demografi czne i spoáeczne, jak páeü, wiek, wyksztaácenie, typ biologiczny rodziny i inne. Do okreĞlenia siáy i kierunku wpáywu tych Tabela 1. MiesiĊczne wydatki i spoĪycie owoców poáudniowych (cytrusowych áącznie z bananami)
na osobĊ w latach 2000í2005
Table 1. Monthly expenditures and consumption of exotic fruits in the years 2005í2005 (kg per person)
Grupy gospodarstw
Domowych, Households Group 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2000 = 100
Ogóáem, Total A B 3,18 0,91 3,13 0,88 3,03 0,86 3,02 0,84 3,02 0,77 2,94 0,72 92,45 79,12 Pracownicy na stanowiskach robotniczych
Employees in manual labour positions A B 2,80 0,82 2,64 0,78 2,47 0,73 2,45 0,72 2,31 0,62 2,13 0,54 76,07 65,85 Pracownicy na stanowiskach nierobotniczych
Employees in non-manual labour positions A B 4,36 1,27 4,21 1,20 4,01 1,14 4,01 1,12 4,00 1,02 3,78 0,92 86,70 72,44 Rolnicy Farmers A B 1,67 0,46 1,88 0,52 1,88 0,51 1,72 0,47 1,74 0,43 1,78 0,43 105,39 93,48 Pracujący na wáasny rachunek
The self-employed A B 3,97 1,13 3,99 1,10 4,00 1,10 3,86 1,05 3,62 0,90 3,88 0,93 97,73 82,30 Emeryci i renciĞci
Retirees and pensioners
A B 3,68 1,03 3,61 1,00 3,57 1,00 3,54 0,96 3,65 0,91 3,51 0,86 95,38 83,50 SD Standard deviation A B 1,08 0,32 0,98 0,27 0,96 0,27 0,99 0,27 0,98 0,24 0,99 0,23 x x 1-osobowe One-person households A B 5,87 1,63 6,06 1,64 5,69 1,56 5,77 1,54 5,54 1,37 5,20 1,25 88,59 76,69 2-osobowe Two-person households A B 4,69 1,30 4,70 1,28 4,62 1,28 4,54 1,22 4,37 1,09 4,15 1,01 88,49 77,69 3-osobowe Three-person households A B 3,57 1,03 3,43 0,97 3,41 0,97 3,38 0,95 3,19 0,82 3,24 0,80 90,76 77,67 4-osobowe Four-person households A B 2,94 0,86 2,89 0,84 2,74 0,79 2,74 0,79 2,60 0,68 2,55 0,63 86,73 73,26 5-osobowe Five-person households A B 2,33 0,69 2,19 0,63 2,12 0,62 2,10 0,60 1,99 0,52 1,99 0,49 85,41 71,01 6 i wiĊcej osobowe
Six and more person households A B 1,59 0,46 1,60 0,46 1,50 0,43 1,56 0,44 1,40 0,36 1,38 0,34 86,79 73,91 SD Standard deviation A B 1,57 0,42 1,65 0,43 1,57 0,42 1,58 0,41 1,54 0,37 1,42 0,34 x x A – wydatki, expenditures; B – spoĪycie, consumption
ħródáo: Dane z BudĪetów gospodarstw domowych GUS z lat 2000í2005 oraz obliczenia wáasne.
Wpáyw niektórych cech konsumentów na zakupy i spoĪycie owoców... 19
Oeconomia 6 (2) 2007
cech na zachowania konsumentów w zakupie i spoĪyciu owoców cytrusowych i bananów posáuĪyáy dane z badaĔ ankietowych, przeprowadzonych w 2006 r. wĞród mieszkaĔców Lublina. Niektóre cechy badanej populacji konsumentów przedstawiono w tabeli 2.
WĞród badanych dominowaáy kobiety (61%), które czĊĞciej decydują o spoĪyciu ĪywnoĞci w rodzinie i zaopatrują ją w odpowiednie produkty, w tym w owoce. W badanej próbie konsumentów okoáo 83% stanowiáy osoby z wyksztaáceniem co najmniej Ğrednim, z tego 33% miaáo wyksztaácenie wyĪsze. Okoáo 47% respondentów deklarowaáo mie-siĊczne dochody na osobĊ w rodzinie w przedziale 501í1000 zá, 25% í powyĪej 1001 zá, a tylko 7% ankietowanych miaáo dochody niĪsze niĪ 300 zá. Dla okoáo 55% badanych przewaĪającym Ĩródáem utrzymania rodziny byáy dochody z pracy najemnej, dla 21% í emerytura lub renta, a dla 15% í dochód z pracy na wáasny rachunek. WĞród responden-tów nieco ponad 3% utrzymywaáo siĊ ze Ĩródeá niezarobkowych, a 6% z pracy najemnej i uĪytkowania gospodarstwa rolnego. NajwiĊkszy odsetek ankietowanych pochodziá z ro-dzin z 2 i wiĊcej dzieci – 47%, z tego roro-dziny z 2 dzieci byáy reprezentowane przez 31% ankietowanych, rodziny z 3 dzieci – 12%, a z 4 dzieci i wiĊcej – 4%. Rodzin z 1 dzie-ckiem byáo 16%, a ponadto 18% stanowiáy osoby samotne bez dzieci i 8% maáĪeĔstwa bezdzietne. Pozostaáe typy rodzin byáy reprezentowane przez okoáo 10% badanych. Tabela 2. Statystyki opisowe próby konsumentów ogóáem i wedáug páci, wieku, wyksztaácenia
i dochodów
Table 2. Descriptive statistics of total consumer’s sample and according to sex, age, education and income Wyszczególnienie Specifi cation Liczba osób ogóáem Total number of person
% liczby osób ogóáem % of the total number of persons ogóáem total kobiety women mĊĪczyĨni men Ogóáem total 502 100 61 39 Wiek – Age: 20í29 lat years 30í39 lat years 40í49 lat years 50í59 lat years
PowyĪej 60 lat Over 60 years old
172 79 113 77 61 34 16 23 15 12 54 65 70 69 49 46 35 30 31 51 Wyksztaácenie – Education: Podstawowe – Elementary Zawodowe – Technical ĝrednie – Secondary WyĪsze – University level
22 62 251 165 4 12 50 33 64 52 67 56 36 48 33 44 Dochody miesiĊczne na osobĊ
w rodzinie – Monthly income in zlotys per family number:
Do 300 zá – up to 300 zlotys 301–500 zá – 301–500 zlotys 501–1000 zá – 501–1000 zlotys PowyĪej 1001 zá – over 1001 zlotys
34 103 225 121 7 21 47 25 68 72 63 49 32 28 37 51 ħródáo: Badania wáasne.
Z badaĔ wynika, Īe blisko 78% konsumentów sądzi, Īe owoce są niezbĊdne lub bardzo waĪne w odĪywianiu czáowieka. Páeü, wyksztaácenie oraz Ĩródáa uzyskania do-chodów istotnie róĪnicowaáy wypowiedzi respondentów w tej kwestii (tab. 3). Kobiety, osoby lepiej wyksztaácone i uzyskujący dochody z pracy najemnej statystycznie istotnie wyĪej oceniaáy znaczenie owoców w Īywieniu czáowieka. Konsumenci cenią w owocach przede wszystkim ich walory zdrowotne (32% wskazaĔ), ale takĪe smak (21%) oraz fakt, Īe są one naturalnym Ĩródáem witamin i mineraáów (20%).
Z owoców dostĊpnych przez caáy rok banany, pomaraĔcze i mandarynki naleĪą, obok jabáek, do spoĪywanych w najwiĊkszych iloĞciach w ciągu roku. Stwierdzono statystycz-nie istotną wspóázaleĪnoĞü pomiĊdzy pácią i wiekiem konsumentów a czĊstotliwoĞcią spoĪywania bananów. W przypadku mandarynek takiej zaleĪnoĞci nie potwierdzono. Wyniki analizy odnoĞnie związku pomiĊdzy czĊstotliwoĞcią spoĪycia bananów i man-darynek a cechami respondentów przedstawiono w tabelach 3, 4 i 5. Z badaĔ wynika, Īe kobiety oraz osoby z máodszych grup wiekowych istotnie czĊĞciej spoĪywają banany niĪ mĊĪczyĨni i osoby starsze przyzwyczajone do jabáek i owoców sezonowych. Co naj-mniej 2 razy w tygodniu spoĪywaáo banany 16,1% osób w wieku 20í29 lat, 10,4% osób w wieku 30í39 lat, 13,0% í w wieku 40í49 lat, 13,6% í w wieku 50í59 lat i 14,1% respondentów w wieku powyĪej 60 lat. SpoĪycie bananów co najmniej dwa razy w tygo-dniu deklarowaáo 16,7% kobiet wobec 9,8% mĊĪczyzn. Roininen i in. [2004] stwierdzili na podstawie badaĔ przeprowadzonych w Finlandii i Anglii, Īe banany obok malin, tru-skawek i winogron naleĪą do owoców áatwych do zjedzenia, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia osób starszych. PomaraĔcze byáy postrzegane przez starszych konsu-mentów jako owoce káopotliwe do zjedzenia. Wyniki badaĔ dotyczące spoĪycia bananów w róĪnych grupach wiekowych w Lublinie potwierdzaáyby wiĊc tamte badania.
Wedáug badaĔ Hua He i in. [1995], wszystkie grupy páeü/wiek wykazywaáy pozytyw-ną i istotpozytyw-ną wspóázaleĪnoĞü w konsumpcji bananów. Wpáyw wyksztaácenia byá równieĪ pozytywny i ogólnie istotny. Dochody nie miaáy wpáywu na konsumpcjĊ bananów, a ceny miaáy wpáyw istotny i negatywny. Oznacza to, Īe wzrost ceny bananów powodowaá istot-ny statystycznie spadek ich konsumpcji.
Analiza danych uzyskanych z badaĔ wĞród mieszkaĔców Lublina wykazaáa, Īe czĊĞ-ciej, w porównaniu z pozostaáymi grupami ankietowanych, mandarynki spoĪywaáy oso-by uzyskujące dochody z pracy na wáasny rachunek oraz emeryci i renciĞci. ZaleĪnoĞü pomiĊdzy czĊstotliwoĞcią spoĪycia mandarynek a Ĩródáem uzyskania dochodów nie byáa jednak statystycznie istotna. Z przeprowadzonych analiz wynika, Īe inne wspóázaleĪno-Ğci, jeĞli wystĊpują, nie mają charakteru liniowego.
Biing-Hwan Lin [2004] ocenia, Īe do 2020 r. konsumpcja cytrusów na osobĊ wzroĞ-nie w USA o 7,4% na osobĊ, a najwiĊkszy wpáyw na wzrost spoĪycia cytrusów bĊdą mia-áy w kolejnoĞci wzrost wyksztaácenia i dochodów, typ gospodarstwa domowego, wiek konsumentów i ich miejsce zamieszkania.
Owoce cytrusowe, inaczej niĪ jabáka i owoce sezonowe, kupowane są najczĊĞciej w supermarkecie (38% wskazaĔ). Mniej ankietowanych wskazaáo jako miejsce zakupu sklep owocowo-warzywny (27%) i targowisko miejskie (23%). Analiza wspóázaleĪno-Ğci wykazaáa, przy krytycznym poziomie istotnowspóázaleĪno-Ğci Į = 0,05, liniową zaleĪnoĞü miĊdzy miejscem zakupu owoców cytrusowych a pácią respondentów. Kobiety czĊĞciej kupo-waáy owoce cytrusowe w sklepie owocowo-warzywnym i na targowisku osiedlowym
T
abela 3.
Wspó
áczynniki korelacji liniowej Pearsona i
V
-Cramera oraz statystyki chi-kwadrat
T
able 3.
Coef
fcient of Person linea
á correlations and Cramer
’s
V
and chi-square statistics
Zmienne Variables Rodzaj statystyki Kind of statistic
P1 Páe ü Sex P2 Wiek Age P3 W ykszta ácenie Education P4 T yp rodziny T ype of family P5 Dochody z á/osob Ċ
Income zlotys per
person
P6
ħ
ród
áo utrzymania rodziny
Source of income
Znaczenie owoców w
Īywieniu cz
áowieka
Fruits importance in nourishment N = 458 (1-5) A B C 0,104* 6,805 0,1 17 0,075 18,880 0,097 –0,106** 23,91 1* 0,127 –0,003 32,695 0,129 –0,020 12,337 0,093 0,130** 17,247 0,095 Cz Ċstotliwo Ğü spo Īycia bananów
The frequency of bananas consumption N = 437 (1-7) A B C –0,100* 8,576 0,134 –0,097* 40,908* 0,147 –0,005 19,313 0,1 17 –0,034 47,318 0,130 –0,076 13,167 0,098 0,017 31,193 0,130 Cz Ċstotliwo Ğü spo Īycia mandarynek
The frequency of mandarines consumption N = 428 (1-7) A B C –0,013 1,670 0,060 –0,023 39,859 0,146 0,065 16,213 0,108 –0,052 36,732 0,1 15 0,085 13,240 0,099 0,023 27,959 * 0,125 W ielko Ğü
jednorazowych zakupów bananów
Size of single purchase of bananas N = 377 (1-5) A B C –0,01 1 0,145 0,019 –0,087 12,955 0,089 0,023 8,578 0,084 0,007 18,727 0,108 0,037 17,231 0,121 –0,039 14,678 0,096 W ielko Ğü
jednorazowych zakupów pomara
Ĕczy
Size of single purchase of oranges N = 371 (1-5) A B C 0,001 7,315 0,136 –0,149** 34,202 ** 0,147 0,130** 9,427 0,089 –0,050 30,143 0,138 0,059 10,923 0,097 –0,72 30,823 * 0,141 W ielko Ğü
jednorazowych zakupów mandarynek
Size of single purchase of mandarines N = 384 (1-5) A B C –0,008 2,461 0,077 –0,207*** 32,865 ** 0,141 0,130** 22,495 * 0,135 0,016 23,540 0,120 0,042 16,324 0,1 17 –0,077 42,648*** 0,163 W ielko Ğü
jednorazowych zakupów grapefuitów
Size of single purchase of grapefruit N = 233 (1-5) A B C 0,126* 16,227 ** 0,255 –0,054 11 ,274 0,106 0,147* 9,772 0,1 15 0,099*** 22,687 0,152 0,242 20,974 * 0,171 –0,142* 21,855 0,150
Miejsce zakupu owoców cytrusowych Purchase places of exotic fruits N = 4 29 (1-8) A B C 0,177*** 16,576 * 0,189 –0,052 25,512 0,1 17 –0,01 1 26,880 0,139 0,019 50,541 0,135 0,002 16,509 0,1 1 1 0,002 33,009 0,135 A í W sp ó ác zy n n ik k o re la cj i P ea rs o n a, P ea rs o n c o ef fi ci en t; B í S ta ty st y k a ch i-k w ad ra t, S ta ti st ic c h i-S q u ar e; C í W sp ó ác zy n n ik V -C ra m er a, C ra m er ’s V Istotno Ğü wspó ázale Īno Ğci przy Į < 0,05*; Į < 0,01**; Į < 0,001***; *p < 0,05; **p < 0,01; ***p < 0,001 Pogrubienie – oznacza, Īe nie mo Īna wykorzysta ü testu chi-kwadrat do badania niezale Īno Ğci, gdy Ī wi Ċcej ni Ī 25% komórek w tablicy ma liczebno Ğü oczekiwan ą mniejsz ą ni Ī 5. W takim przypadku w áa Ğciw ą miar ą zale Īno Ğci zmiennych b Ċdzie statystyka V -Cramera; Bold means, that we cannot use chi-square test to examine independence because more than 25 percent of data in the table has an expected quantity lower than 5. In such a case the right measure of variable connections should be V -Cramer statistic ħ ród áo: Badania w
Tabela 4. Związek pomiĊdzy czĊstotliwoĞcią spoĪycia bananów a niektórymi cechami konsumentów na podstawie analizy regresji liniowej N = 437
Table 4. Correlates between the frequency of bananas consumption and some features of consumers based on the linear regression analyses
Zmienne Variables Krok 0 Step 0 R2 = 0,026 Krok 1 Step 1 R2 = 0,026 Krok 2 Step 2 R2 = 0,024 Krok 3 Step 3 R2 = 0,023 Krok 4 Step 4 R2 = 0,019 ȕ P ȕ P ȕ P ȕ P ȕ P Páeü, Sex –0,26 0,05 –0,26 0,05 –0,26 0,05 –0,28 0,03 –0,26 0,05 Wiek, Age –0,12 0,02 –0,12 0,02 –0,12 0,02 –0,12 0,01 –0,10 0,03 ħródáo utrzymania rodziny
Source of income 0,07 0,21 0,07 0,20 0,06 0,26 0,07 0,20 Dochody, Income –0,07 0,41 –0,07 0,37 –0,07 0,40
Typ biologiczny rodziny
Type of family –0,03 0,39 –0,03 0,39 Wyksztaácenie, Education –0,01 0,96
R2 – wspóáczynnik determinacji, R í square, percentage of explained ariance; ȕ í standaryzowany wspóáczynnik regresji, ȕ – standardized regression coeffi cient; P – empiryczny poziom istotnoĞci dla testów statystycznej istotnoĞci wspóáczynników liniowej analizy regresji, P í values derived from linear regerssion analyses ħródáo: Badania wáasne.
Source: Own research.
Tabela 5. Związek pomiĊdzy czĊstotliwoĞcią spoĪycia mandarynek a niektórymi cechami konsumentów na podstawie analizy regresji liniowej N = 428
Table 5. Correlates between the frequency of tangerines consumption and some features of consumers based on the linear regression analyses
Zmienne Variables Krok 0 Step 0 R2 = 0,014 Krok 1 Step 1 R2 = 0,013 Krok 2 Step 2 R2 = 0,012 Krok 3 Step 3 R2 = 0,010 Krok 4 Step 4 R2 = 0,007 Krok 5 Step5 R2 = 0,005 ȕ P ȕ P ȕ P ȕ P ȕ P ȕ P Wyksztaácenie, Education 0,09 0,34 0,09 0,34 0,11 0,22 0,14 0,11 0,12 0,18 0,12 0,15 Typ biologiczny rodziny Type of family –0,04 0,27 –0,04 0,27 –0,04 0,28 –0,04 0,23 –0,03 0,32 ħródáo utrzymania rodziny Source of income 0,07 0,19 0,07 0,21 0,06 0,27 0,06 0,27 Dochody, Income 0,10 0,26 0,09 0,30 0,08 0,36 Wiek, Age –0,04 0,45 –0,04 0,49 Páeü, Sex –0,09 0,53
R2 – wspóáczynnik determinacji, R í square, percentage of explained variance; ȕ í standaryzowany wspóáczynnik regresji, ȕ – standardized regression coeffi cient; P – empiryczny poziom istotnoĞci dla testów statystycznej istotnoĞci wspóáczynników liniowej analizy regresji, P – values derived from linear regerssion analyses ħródáo: Badania wáasne.
Wpáyw niektórych cech konsumentów na zakupy i spoĪycie owoców... 23
Oeconomia 6 (2) 2007
(odpowiednio 31 i 25% wskazaĔ) niĪ w supermarkecie, na który czĊĞciej wskazywa-li mĊĪczyĨni (42% wskazaĔ mĊĪczyzn wobec 35% wskazaĔ kobiet). Pozostaáe cechy demografi czne i spoáeczno-ekonomiczne konsumentów nie byáy wspóázaleĪne liniowo z miejscem zakupu owoców cytrusowych. Wspóáczynniki statystyki V-Cramera wahaáy siĊ od 0,111 do 0,139.
Wyniki analiz dotyczących związku pomiĊdzy wielkoĞcią jednorazowych zakupów bananów, pomaraĔczy, mandarynek i grapefruitów, a cechami respondentów przedsta-wiono w tabelach 3 oraz 6 i 7. Analiza danych pokazaáa, Īe konsumenci najczĊĞciej ku-powali jednorazowo do 1 kg bananów i owoców cytrusowych. Zakupy powyĪej 2 kg tych owoców dokonywaáo mniej jak 6% respondentów. Wyniki te są zbieĪne z danymi Licz-nar-MaáaĔczuk i in. [2002] uzyskanymi na podstawie badaĔ przeprowadzonych wĞród mieszkaĔców Wrocáawia oraz danymi KurzawiĔskiego [2001] dotyczącymi responden-tów z województwa maáopolskiego. Z badaĔ niemieckich wynika, Īe banany są najczĊĞ-ciej kupowane spontanicznie z powodu ĞwieĪoĞci i apetycznego wyglądu [Fruchthandel 2002].
Przy poziomie istotnoĞci 0,05 stwierdzono istotną wspóázaleĪnoĞü liniową pomiĊdzy zmiennymi okreĞlającymi wielkoĞü jednorazowych zakupów pomaraĔczy i mandarynek a wiekiem i wyksztaáceniem pytanych oraz rodzajem Ĩródáa utrzymania rodziny. Kon-sumenci starsi czĊĞciej nabywali mniejsze porcje owoców w porównaniu z kupującymi z máodszych grup wiekowych. Kupujący z co najmniej Ğrednim wyksztaáceniem czĊĞciej nabywali mniejsze porcje bananów i owoców cytrusowych w porównaniu z ankietowa-nymi z niĪszym wyksztaáceniem, którzy sporadycznie lub wcale nie kupowali jednorazo-wo wiĊcej jak 2 kg. Emeryci i renciĞci istotnie czĊĞciej kupowali mniejsze porcje ojednorazo-wo- owo-ców do (0,5 kg) w porównaniu z pozostaáymi grupami konsumentów. MoĪe to wynikaü z uciąĪliwoĞci dostarczenia do domu wiĊkszych porcji zakupów przez osoby starsze oraz z niĪszych dochodów tych osób w porównaniu z pozostaáymi grupami konsumentów. W przypadku bananów Īadna z analizowanych cech konsumentów nie byáa wspóázaleĪna z wielkoĞcią jednorazowych zakupów tych owoców. Statystyki chi-kwadrat obliczane dla hipotezy zerowej, mówiącej o niezaleĪnoĞci dwóch zmiennych, przy zaáoĪeniu krytycz-nego poziomu istotnoĞci Į = 0,05, wykazaáy wartoĞci pozwalające przyjąü hipotezĊ zero-wą. Z uwagi na to, Īe w przypadku zmiennych dotyczących cech konsumentów (oprócz páci) ponad 25% wartoĞci teoretycznych miaáo liczebnoĞü mniejszą niĪ piĊü, skorzystano ze statystyki V-Cramera jako miary zaleĪnoĞci zmiennych. WartoĞü tej statystyki wahaáa siĊ odpowiednio od 0,019 do 0,121 (tab. 3). WielkoĞü kupowanych porcji grapefruitów byáa wspóázaleĪna z pácią ankietowanych, a takĪe z ich wyksztaáceniem, typem rodziny i Ĩródáem uzyskania dochodów (tab. 3). Kobiety istotnie czĊĞciej niĪ mĊĪczyĨni kupo-waáy mniejsze iloĞci grapefruitów do (1 kg). Maáe porcje grapefruitów do (0,5 kg) ku-powaáo 55% osób utrzymujących siĊ z emerytury lub renty, ponad 57% ankietowanych z wyksztaáceniem podstawowym oraz ponad 47% maáĪeĔstw bez dzieci lub z jednym dzieckiem. W porównaniu z pozostaáymi grupami konsumentów nieco wiĊksze porcje (0,5í1 kg) grapefruitów kupowaáy statystycznie istotnie czĊĞciej osoby samotne, utrzy-mujący siĊ z pracy najemnej oraz z wyĪszym wyksztaáceniem.
Tabela 6. Związek pomiĊdzy wielkoĞcią jednorazowych zakupów pomaraĔczy a niektórymi cechami konsumentów na podstawie analizy regresji liniowej N = 371
Table 6. Correlates between the size of single purchase of oranges and some features of consumers based on the linear regression analyses
Zmienne Variables Krok 0 Step 0 R2 = 0,038 Krok 1 Step 1 R2 = 0,037 Krok 2 Step 2 R2 = 0,037 Krok 3 Step 3 R2 = 0,036 Krok 4 Step 4 R2 = 0,034 ȕ P ȕ P ȕ P ȕ P ȕ P Wiek, Age –0,08 0,02 –0,08 0,02 –0,08 0,02 –0,07 0,03 –0,07 0,02 Wyksztaácenie Education 0,09 0,13 0,09 0,14 0,09 0,13 0,10 0,07 0,11 0,05 Typ biologiczny rodziny
Type of family –0,01 0,48 –0,01 0,52 –0,01 0,51 –0,01 0,47 Dochody, Income 0,04 0,47 0,04 0,48 0,03 0,52 Páeü, Sex –0,05 0,59 –0,04 0,63 ħródáo utrzymania rodziny Source of income 0,01 0,72
R2 – wspóáczynnik determinacji, R í square, percentage of explained ariance; ȕ í standaryzowany wspóáczynnik regresji, ȕ – standardized regression coeffi cient; P – empiryczny poziom istotnoĞci dla testów statystycznej istotnoĞci wspóáczynników liniowej analizy regresji, P í values derived from linear regression analyses ħródáo: Badania wáasne.
Source: Own research.
Tabela 7. Związek pomiĊdzy wielkoĞcią jednorazowych zakupów bananów a niektórymi cechami konsumentów na podstawie analizy regresji liniowej N = 377
Table 7. Correlates between the size of single purchase of bananas and some features of consumers based on the linear regression analyses
Zmienne Variables Krok 0 Step 0 R2 = 0,014 Krok 1 Step 1 R2 = 0,014 Krok 2 Step 2 R2 = 0,014 Krok 3 Step 3 R2 = 0,013 Krok 4 Step 4 R2 = 0,012 Krok 5 Step 5 R2 = 0,011 ȕ P ȕ P ȕ P ȕ P Ǻ P ȕ P Wiek, Education –0,08 0,04 –0,08 0,04 –0,07 0,03 –0,07 0,03 –0,07 0,03 –0,06 0,03 Dochody, Income 0,06 0,06 0,05 0,06 0,05 0,05 0,04 0,05 0,04 0,05 Páeü, Sex –0,05 0,09 –0,05 0,09 –0,05 0,09 0,05 0,09 ħródáo utrzyma-nia rodziny Source of income 0,01 0,04 0,01 0,04 0,01 0,04 Wyksztaácenie Education –0,02 0,07 –0,02 0,07 Typ biologiczny rodziny Type of family 0,00 0,02
R2 – wspóáczynnik determinacji, R í square, percentage of explained ariance; ȕ í standaryzowany wspóáczynnik regresji, ȕ – standardized regression coeffi cient; P – empiryczny poziom istotnoĞci dla testów statystycznej istotnoĞci wspóáczynników liniowej analizy regresji, P í values derived from linear regerssion analyses ħródáo: Badania wáasne.
Wpáyw niektórych cech konsumentów na zakupy i spoĪycie owoców... 25
Oeconomia 6 (2) 2007
PODSUMOWANIE
Przeprowadzone analizy pozwalają wnioskowaü o statystycznie istotnym związku niektórych cech demografi cznych i spoáeczno-ekonomicznych konsumentów z czĊsto-tliwoĞcią spoĪywania owoców poáudniowych, miejscami ich zakupu oraz wielkoĞcią jednorazowych zakupów. Kobiety istotnie czĊĞciej niĪ mĊĪczyĨni spoĪywaáy banany, a osoby starsze czĊĞciej niĪ konsumenci z máodszych grup wiekowych. Badania wyka-zaáy poza tym, Īe kobiety czĊĞciej zaopatrywaáy siĊ w owoce cytrusowe w sklepie owo-cowo-warzywnym i na targowisku osiedlowym niĪ w supermarkecie, na który czĊĞciej wskazywali mĊĪczyĨni. WielkoĞü jednorazowych zakupów pomaraĔczy i mandarynek byáa wspóázaleĪna z wiekiem i wyksztaáceniem kupujących, a grapefruitów wspóázaleĪna z pácią, wyksztaáceniem, typem rodziny i Ĩródáem uzyskania dochodów. Inne zaleĪnoĞci, jeĞli wystĊpują, nie mają liniowego charakteru.
PIĝMIENNICTWO
Babicz-ZieliĔska E., 1999: Food preferences among the Polish young adults. Food Quality and Preferences, Vol. 10:139–145
Biing-Hwan Lin, 2004: Fruit and vegetable consumption looking ahead to 2020. Agriculture Infor-mation Bulletin 792–7, USDA: 1í4.
BudĪety gospodarstw domowych w latach 2000–2005, GUS, Warszawa.
Bywalec Cz., Rudnicki L., 1992: Podstawy teorii i metodyki badania konsumpcji. AE w Krakowie, Kraków.
Czernyszewicz E., 2002: Wybrane aspekty spoĪycia owoców w Lublinie. Handel WewnĊtrzny, Numer Specjalny, IRWiK, SGGW, Warszawa: 38–40.
Erzeugung und Verbrauch von Nahrungsmitteln, Statistisches Bundesamt 2006, Wiesbaden, www.destatis.de/presse/deutsch/pk/2006/awi_nahrungsmittel_i.pdf
Frątczak E., PĊczkowski M., Sienkiewicz K., Skaskiewicz K., 2005: Statystyka od podstaw z syste-mem SAS. SGGW w Warszawie. Warszawa.
Fruchthandel, 2002: Bannanenkäufe hauptsächlich spontan. 44: 12í13.
Hua He., Huang Ch., Houston J.E., 1995: U.S. Household Consumption of Fresh Fruits. Journal of Food Distribution Research, Vol. 26, Nr 2: 28í38.
Kubiak K., Krajewski A., Mirkowska Z., Strojewska I., 2000: SpoĪycie produktów ogrodniczych w Polsce i w wybranych krajach. COBRO, Warszawa.
KurzawiĔski J., 2001: Marketingowe badania konsumentów owoców. Mat. Konf. IV Ogólno-polskiej Konferencji Ogrodniczej nt. Marketing w ogrodnictwie. 12í13 XII 2001, AR w Lublinie: 97í100.
Licznar-MaáaĔczuk M., Szewczuk A., 2002: Analiza preferencji mieszkaĔców Wrocáawia przy zakupie jabáek na podstawie badaĔ ankietowych. Mat. XLI Ogólnopolskiej Naukowej Konferencji Sadowniczej, Skierniewice, 28í30 VIII: 70.
Obst und Gemüseverzehr in Deutschland. 2001, ZMP, CMA, Bonn Padilla L., Acharya R., 2000: Effects of Heath Information on Fruit and Vegetable Consumption. Selected Paper, Amer. Agri. Econ. Assoc., Annual Meeting, Tampa, Florida, 15 pages.
Petkeviciene J., Kriaucioniene V., 2005: Vegetables and fruit consumption in Lithuania. Sodinin-kystre ir Darzininkyste 24 (1): 88–97, abstract.
Popyt na ĪywnoĞü. Stan i perspektywy. Analizy Rynkowe. GrudzieĔ 2005, IERiGĩ, ARR, MRiRW, Warszawa.
Roininen K., Filion L., Kilcast D., Lähteenmäki L., 2004: Exploring diffi cult textural properties of fruit and vegetables for the elderly in Finland and the United Kindom. Food Quality and Preference, 15: 517í530.
Van Duyn M.A., Pivonka E., 2000: Overview fruit and vegetable consumption for the dietetics professional: Selected literature. Journal of the American Dietetic Association, Vol. 100, Nr 12: 1511í1521.
Wysocki F., Kurzwa I., 2006: Ksztaátowanie siĊ preferencji konsumpcyjnych artykuáów ĪywnoĞ-ciowych w relacji miasto-wieĞ. Zag. Ekon. Rol. 2(307): 49í67.
THE EFFECT OF SOME CONSUMER FEATURES ON PURCHASE AND CONSUMPTION OF EXOTIC FRUITS
Abstract. The aim of the research was to recognize and evaluate the effect of some demographic and social-economic features on exotic fruit purchase and consumption. The incidence of correlations and their strength and characteristics were analyzed. The research has been conducted based on the results of questionnaire surveys conducted among Lublin’s inhabitants in 2006.
It has been proved that features of consumers such as sex, age, education, income, source of income, type of family have a statistically essential infl uence on purchase and consump-tion of exotic fruits like banana, tangerine, orange and grapefruit for the frequency of fruit consumption, purchase places and size of single purchase part.
Key words: consumers behaviour, consumption, exotic fruits
