Z dziejów prawa karnego
PRZESTĘPSTWO
SSP I rok – zajęcia nr 5, 07 listopada 2017 r.
Prawo karne w historii
Omawiany okres – starożytność, średniowiecze, renesans i oświecenie Różnice i podobieństwa w prawie karnym na przestrzeni wieków.
Ewolucja historyczna i prawna.
PRZESTĘPSTWO
Prawo karne materialne (prawo karne sensu stricto) to zespół przepisów prawnych normujących czyny będące przestępstwami, zasady
odpowiedzialności za te czyny oraz środki prawne stosowane wobec ich sprawców.
Przestępstwo to czyn zabroniony, uznany za zasadniczo społecznie szkodliwy lub społecznie niebezpieczny, konkretnie zdefiniowany i zagrożony karą na mocy prawa karnego.
Prawo karne w starożytności
- przestępstwo to działanie lub zaniechanie wymierzone w bezpieczeństwo publiczne, naruszające interes całej grupy - kazuistyczność przepisów karnych
- nierówność wobec prawa
- brak odpowiedniego aparatu urzędniczo-sądowego
Prawo karne w wczesnym średniowieczu
• Nie wykształciły się ogólne zasady odpowiedzialności karnej.
• Nie odróżniano bezprawia karnego od cywilnego (np. złodziej odpowiadał tak samo jak dłużnik będący w zwłoce).
• Za przestępstwo uważano każde działanie lub zaniechanie, które powodowało szkodę.
• Szeroko traktowano związek przyczynowy (nexus causalis) między zachowaniem sprawcy a zaistniałym skutkiem. Sprawca odpowiadał nawet za przypadek.
• Przyjmowano zasadę przyczynowości formalnej (wystarczyło jakiekolwiek powiązanie skutku z osobą sprawcy) np. właściciel stawu odpowiadał za śmierć topielca.
• Z czasem pojawił się tendencje do ograniczenia związku przyczynowego (tworzenie domniemań, rozwój empirii kryminalnej).
• Z reguły nie brano pod uwagę winy sprawcy. Z drugiej strony pojawiły się początku subiektywizacji odpowiedzialności (zabójstwo z przypadku wykluczało możliwość stosowania odwetu); przewidywano mniejszą odpowiedzialność za przestępstwa popełnione niechcący, ale przypadkiem; zaczęto
uwzględniać okoliczności popełnienia przestępstwa.
Zmiany w późnym średniowieczu
• Różnicowano odpowiedzialność sprawcy ze względu na jego subiektywny stosunek do czynu.
• Rozstrzygnięcia podejmowano w sposób kazuistyczny, opierając się na przesłankach zewnętrznych (np. jeżeli sprawca ukrył zwłoki –
zachodziło domniemanie o złym zamiarze).
• Przestępstwa popełnione ze złym zamiarem karano surowiej.
Przełom w prawie karnym
Constitutio Criminalis Carolina (Carolina lub CCC) – 1532
Nazwa od cesarza Karola V Habsburga (Święty Cesarz Rzymski i Król Hiszpanii)
- przyjęcie zasady publicznoprawnej w ściganiu przestępstw - określenie winy jako podstawy odpowiedzialności karnej - zniesienie systemu kar kompozycyjnych
- przyjęcie zasady prawdy materialnej i zasady racjonalnych środków dowodowych w procesie karnym
- radykalne zwiększenie surowości kar
Regres prawa karnego
Epoka oświecenia przyniosła ze sobą pozytywne, jak i negatywne zmiany
Constitutio Criminalis Theresiana – 1768 r. ; Maria Teresa - Palenie bluźnierców na stosie
- Kwalifikowane kary śmierci
- Okrutne kary odstraszające (charakter prewencyjny) - Kary arbitralne
Landrecht pruski -1794
• Jako pierwsza kodyfikacja szeroko zarysował granicę nieumyślności.
• Obrona konieczna traktowana subsydiarnie – można ją było zastosować, o ile nie dało się uciec albo powiadomić władz.
• Definiował stan wyższej konieczności jako przymus nie do odparcia.
• Przyjmował zasadę akcesoryjności – zależności odpowiedzialności podżegacza i pomocnika od odpowiedzialności sprawcy głównego.
• Występowała w nim prewencja ogólna i oparta na niej teoria odstraszania potencjalnych przestępców od popełnienia przestępstwa.
• Kara była bezwzględnie określona (około 60 przestępstw było zagrożonych wyłącznie karą śmierci).
• Przewidywał kwalifikowaną karę śmierci.
• Przewidywał środki zabezpieczające.
• Zastosowano w nim tradycyjny podział przestępstw na publiczne i prywatne,
• Przyjmował zasadę "nullum crimen sine lege".
