Proces zarastania jeziora Świdwie i zmiany w użytkowaniu jego otoczenia od początku XIX do końca XX wieku = Process of overgrowing of Świdwie lake and changes in its surroundings land use from the beginning of the 19th century until the end of the 20th ce

POLITEC HNIKA Z I ELONOGÓR SKA • ZESZ Y T Y NAUKOW E NR 125

. ^,

NR 11 IN Z YNI ERIA SRODOWISKA 2001

,

Paweł PI EN KOWSKI, Michał KUPI EC

PROC ES ZA RA STAN IA JEZIORA ŚW IDWI E I ZMIANY W UZYTKOWANIU JEGO OTO • CZE NIA

OD POCZĄTKU XIX DO KOŃ CA XX WIEKU

PRO CESS OF OVERGROWING OF ŚW IDWI E ^{LAKE AND} CHANGES IN lTS SU RRO U NDING S LAND USE FROM THE BEGINNIN G OF THE 19T ¹¹ CENTURY UNTIL THE END OF THE

20T ¹¹ CENTURY

Akademia R ol ni cza w Szczec inie , K ated ra E k o l og ii i Ochrony Środowiska

Academ y o f Ag riculture in Szczec in, Depa rt ment o f Ecology and En vironm ent Protec ti on

Streszczenie

Niniejs za praca przedYtCI I via etapy zan ikania płytkiego e utro fi cznego j ez iora Sw ' ic/w ie, któr e od roku 1 963 jest czę.5ciq rezenvatufauny. Zmiany w samej zlewni (obszar wolnej wody i trzcin) oraz wykor zys tanie zlewni I V

zasięgu 1 ,5 km od br::egu je::iora w ciągu os tatnich dwustu lat były

przed miotem badań op artych na map ach topograficznych i zdjęciach

lotniczych. Analiza materia/ów kartograficznych wykonanych p r::y zastosmvaniu programów C !S pozwo li la na pot wierdzenie wpływu prac hydrotechn icznych na ::mniejszenie powierz chni lus tra wody. Największe

nasilenie tego procesu m ożna hylo zaobserwować w latach 1 830-1888 (budowa r m rów m elioracyjnych) or az w latach 1936-1 948 (obniżenie

p oziomu powierzchni wody). Na zmeliorowanej powierzchni nastąpi/a

charakter ystyc:: na wegetacja rmUin. Po drugiej wojnie .~wiatow ej w pólnocn ej czę.~c i zbiornika p o jaw ił y s i ę zespoły lasów bagiennych, nat om ias t wegetacja trzcin przen i osła się na powierzchnię wód wolnych, w wyniku czego n astąpiło ich =mniejszenie = 467, l h a w 1 830 do 75,9 ha w roku /996. R ównież utylizacja części obszaru zlewni będącego

przedmiotem badań została poddana dość i stotnym transformacjom. W latach trzydz ies tych X I X w po la uprawn e s t anowiły t ylko 11 , 1 % zlewni natom iast 40 lat później ich obszar wzrósł do 54,5% (główn ie kosztem

lasów i ter en ów podmokłych). W ok resie powojenn ym ponownie nastąpi ło

zm niejszenie powierzchni pól upr mvnych do 18,2% (w wyniku zalesienia

pól i p ozostawienia ichjako nieużytki) .

266 Marcin PIEŃKOWSKI, Michał KUPIEC

Summary

This paper presents ·t he stages of disappearance of a shallow eutrophic lake Świdwie, which since 1963 is a part of.faunal reserve. Changes in the lake basin itself (area of an open wa/er and reeds), as we/l as ulilisalian area ofthe basin with a buffer of 1,5 kmfrom the basin shores were studied in the twa hundred years period based on topographica/

maps and aerial photos. Analyses of cartographic material conducted with use of CIS programmes allowed 10 ascertain the influence of hydrotechnica/works on decrease ofthe open water swface. The greatesl esca/ation afthis proces.\· was observed between 1830-1888 (construction of ditches) and in 1936-1948 (lowering ofthe water surface level). On the meliorated surfaces there was a distinctive succession of vegetalion. In t he northern part of t he reservoir after the 2"d Word War swamp forest communities appeared, whereas reed vegetation moved upon the open wat er swface, resulting in i ts decrease from 467, l ha in /830 to 75,9 ha in 1996. Likewise ulilisalian of the researched seclion of the basin underwent significant transformations. In the years 1830 fields constituted only /l, l%, whereas ajier 40 years their ar e a increased to 54,5% (mainly at the expense of fores/s and wetlands area~). In the period after the war there was again decrease in the swface area of arabie lanc/s clown to /8,2% as a result ofajforestation ofthejields and abandonment as was/e lanc/s.

l. WSTĘP

Jeziora są stosunkowo nietrwałym elementem krajobrazu i z tego względu uważa się

je za wskaźnik młodości krajobrazów polodowcowych. O szybkości zanikania jezior decyduje wiele czynników z których do najważniejszych zalicza się: typ jeziora,

środowisko morfogenetyczne, budowę geologiczną obszaru, rozwój stect hydrologicznej, klimat, szatę roślinną i gospodarkę człowieka [Mikołajski, 1966]. W pierwszym rzędzie zanikają płytkie jeziora eutroficzne, natomiast głębsze jeziora typu rynnowego są znacznie bardziej trwałe.

Ocenia się, że w holocenie w dawnym woj. szczecińskim zanikło już około 2/3 jezior [Kalinowska za Mikołajskim, 1966]. Przy obecnym tempie zaniku jezior w Polsce ich perspektywiczny wiek w większości przypadku można szacować na kilkaset do 2-3 tys.

lat [Choiński, 1995]. Procesy zarastania i lądowienia jezior, przyśpieszone w ostatnich latach działalnością człowieka, wywierają niewątpliwie wpływ na faunę związaną ze

środowiskiem otwartych wód powierzchniowych, zwłaszcza płazów i ptactwa wodno błotnego.

W niniejszej pracy przedstawiono etapy zanikania płytkiego eutroficznego jeziora Świdwie, które od roku 1963 wchodzi w skład rezerwatu faunistycznego. Zmiany w obrcrbie samej misy jeziora (obszar otwartej toni i trzcinowisk), jak również użytkowania

zlewni w promieniu l ,5 km od brzegów misy na przestrzeni dwustu lat prześledzono na podstawie map topograficznych oraz zdjęć lotniczych.

2 . M K. "Ochron a i R ek ultywacja Obszar ów Dorzecza Od1y ... " 267

2. MAT E RIAŁ l METODY

Anali zę u żytkowani a bada n ego ob sza ru prze prow adzo no na pod stawi e ni emi ec ki ch i pol s kich m ap t opog rafi czn yc h w skal i l :25 000 z l at 1 834, 1888 , 1 936 , 1 984 o r az zdjęć

l otniczych z l at 1 948 i 1 996.

Po r e j estracj i m a t er ia ł ów w układzie współrzędnyc h 1 965, w programie A rc lnfo zdigitalizowano poli go n y zazn aczo ne na ni e miec ki ch i polsk ich mapach t opograficz nych j a ko : wody, bagna, pod m ok ł e ł ą ki , ·ł ąk i , grun ty orn e i l asy , a t a k że li ni e r owów i ci ek ów . W pracy przy a n a li z i e zm i an po kr yc i a ter e nu pos ł użono s i ę

nazewnictwem stosowanym n a ma p ac h topo gra fi czny ch. Ze w zg l ędu na tru d n ośc i w interpretacji stopnia uwil gotni eni a o b sza r ów p rzedsta wi onych na zdjęc i ac h l otni czych powierzchnie b ag i en, podmokłych ł ąk oraz ł ąk wy liczo n o łącz n ie. Poszczegó lne powierzchni e w yzn aczono oddzie lnie dla misy jeziora , zna jdującej się wewnątr z

p ozi o mi cy 1 3,5 m (po w. 508,3 ha) oraz dla pow i e rzc hni poza m i są w buforze 1500 m (pow . 1 9 49 ,73 h a). Z mi any i tran s f orm acj e w u żytk owa n i u te r e nu u stalono po rasteryzac j i w program ie I dri s i.

3. OBSZAR BADAŃ

J e zi oro Sw ' id wie l eży na obsza rze Równ iny W k rza ń ski ej [K ondrack i , 2000 ],

położone j na terasac h Za lewu Szczeci ń sk i ego i Odry (rys. l), kt órej ge n ezę na l eży wiązać z d z iał a ln ośc i ą wód r oztopowyc h i peryg l ac j aln ych , two r zących znaczn e powierzchni e sandrowe [Karczewsk i , 1 96 8]. Obsza r ten char akteryzuje s i~ g l e b ami pias zczystymi , s ilnie zbi e li cowa n ymi , w ni ekt órych mi e j scach uło żo n y mi w wydmy

porośnięte przez l asy sos n owe. Ty lk o na nie lic z nych pła t ac h more n y de nn ej j es t on

użytkow any rolniczo . W zlew ni jez i ora, li czącej 48,6 km ^{2 ,} n a ob szarac h zajętych przez uzytki zi elon e, wystę puj ą gł ówn i e gle b y mu rszowa te, murszowo-mine ra ln e oraz mu rsze n a torfach .

Pierwotn y zasięg jeziora od tworzony na po dstawie za legania osadów gyt ii [Jas nowski , Jas n ows ka, 1 960 ] wynosi ł 1216 ha. W I po l owie X I X wiek u otwarte lustro wody zajmowało 46 7, l ha, jed nak przep r ow adzo n e pr zed li w o jn ą św i ato wą int en syw n e prace m elioracyjne (ry c. 2) s p o wo d o wały z n aczn e j ego zmniejs ze ni e. Obecn ie jez ioro wra z z zesp ołami ro ś linn ośc i szuw arowe j za jmuj e łącz ną p o wi e rzc hni ę 35 8 ha , nat omias t powierzc hnia od krytego lu stra zł ożo n ego z dwóch w i ę kszych obsza rów wodnych wynos i 60 ha. Część południ owa, sta nowi ąca j ezioro "wł aśc i we" zaj muj e obecnie 47,2 ha, a c zę ść p ół nocna 1 2,6 ha (s tan z roku 1 997) .

Dominuj ącą rol ę w l ądowien iu jez i ora Sw • idwie o d gry wa j ą zes po ły sz u wa rowe z klasy Phragm i tetea comm unis, a poś ród ni ch n ajw i ę k szą po wi erzc hni ą zajmu je sz uwa r trzcin owy - Phrag mit etu m [B ac i eczko, Kow al ski 1993]. Sz cze gół o w ą c h arakt e rystyką

geobotaniczn ą rezerwatu j ezi o ra Ś widwie ora z opi s wys tę pując e j w nim roś linno ś ci

wodnej i szuwarowe j przedstawi li w swoich pracach [Kowa l ski i Baci eczka 1 993].

268 Marc in PIE Ń KOW S KI, Michał KUPIEC

l l l l ..

[ . ^{.. .. ..}

1 St ol ce

t

\

\

\

wody :-:-:-: . . ^. lasy

. .. ^{.. ..}

teren zabudowany

= ^drogi

---

'

granica ^państwa

. . .

. ^{· :~:).}}?j}

. . . .

.

. ^.. .

.. . . _{.. ..} . _{.... .. .. ..} . ^.. ... _. ^.. . - ^.. _.. .... _.. . . ... . . _{... -} .. .

_. . . . . . .

^... . ... . .. . . .. . . . .. _- ^{.. ..} ... .. . _... .. . . . . . . . - ^{.. .. ..} .. ^.. .. . - . .. . . ^.. . . ^{.. ..}

.. _. . _.. .. _.. .. .. .. . .. _.. ^.. _... .. .. _.. . . .. - _- .. _{. . -} - ^... .. _... . - .. . ^. . ^.. . ^. . . ^{.. .. ..}

.. . .. .. .. .. ..

. . - . . .. - -

"·.·.· .. ·.·-·-·- ·.·-· - · .·

=~:}}}' ^{.. .} ... . ^{.. ..} _.. ^.. _{. .} ^{. ..} _. ^{. ..} _{- .} ^. _.. ^{. .. .. .}

. . . . . .

. . .

Roztoka

Odrzańslm

S km

Rys . l Polożeniejeziora Swidwie (a -pierwotny zasięg wg Jasn owski i Jasnm <~'s ka,

1960)

4. OMÓWIENIE WYNIKÓW

4.1. Z mian y w obrębie misy jeziora

Na podstawie analizy topograficznej mapy z roku 1830 można stwi erdzić, że już w pierwszej połow i e XIX wieku w o brę bi e ana lizowanej misy jez i ora, zwła szcza w jej

po łudni owo-zachod ni e j części, zn ajdowały s i ę duże płaty ro ś linno śc i wynurzonej (ryc.

3). O twa rie lustro wody występował o od strony Wę go rnika (Aalgraben), w miejscu

wypływu z jezio ra rzek i G u ni cy oraz przy brzegu od strony Zalesia (Sonnemvalde). Ze

wzg l ędu iż pruskie mapy topograficzne z początku XIX w. charakteryzowały się dużą gene ralizacją, wielkość otwartego J ustra wody w tamtym okresie można jedynie

szacować na 200 ~ 235 ha (tab.2).

Na m apie z omawianego okresu na południ e od brzegu Świdwia zaznaczo no również

mały zbiornik wodny o powierzchni l ,O ha oraz większe jeziorko (Krintz See) z otwart ym lustrem wody o pow. 26,3 ha. Obszary , na których znajdowały s i ę te zb iorniki, na późniejszej mapi e niemieckiej z 1 888 rok u zazna czono już j ako ł ąki i podmokłe łąki,

odwod ni one siec i ą rowów.

•

2. M K. "Ochrona i Rekultywacja Obszarów Dorzecza Odry ... " 269

TA BELA l p _{race l 1y( d} rotec mczne ^{h .} przeprawa zone na _d b d a . anym o b szarze w ^XIX l ·xx w •

poziom lustra

L ata wody prace hydrotechniczne sytuacja

lm n.p .m .!

przed 1888 - budowa sieci rowów . .

1 830 spadek

w porownan1u z ^r.

melioracyjnych powierzchni otwartego Justra wody o

1888 12,8 37%

--- nicdobory wody, szybkie zarastani e i

wypłycanie zbiornika.

1965- 1 978 12 ,0

1978 - budo."va drewnianej podwyżSzenie poziomu lustra wody:

zastawki na wypływającej zjeziora wciąż postępujące wypłycanie l ^.

1 978 - 1 99 1 12 ,3 Gunicy zarastanie fragment ów brzegów

zbiornika

1994 - budowa betonowego progu polepszenie warunków hydrologii; w z reg ul owa n ą zastawą okresie letnim poziom lu stra wody

1991 - 1994 1 2,5 spad a po ni żej progu zastawy

1 995 - '1-Vymuszone nawodnie ni e podniesienie stanu wody do poziomu rezerwatu od strony jcz. Stoisko pozwalającego na ^{ca ł oroczny}

1 995- 1996 12.5 pr Lep lyw wody przez ^{zast awę} na

Gunicy

* na podstaw i e opracowan i a: "Transgra ni czna ocena oddz i aływania na środowisko

planowan ych przedsięwzięć wodno-budowlanych i hydrotechnicznych w zlew ni Jezio ra

Świdwie", l 994

TABELA 2 Zmiany w obrębie misyjeziora Swidwie ' (wnętrze poziomicy l 3,5m)

Lata

Powierzchnia 183 0 1886 1936 1948 1984 1996

ha ^% ha ^{% ha %} ha ^% ha % ha %

otwartego

lustra wod y 467 ' l 91,8 295,0 58.0 294.8 57,9 85,4 16,8 62,7 12 ,3 75.9 14,9

roślinności

wynur;onej* 235,0 - ^74.7 - ^43.5 - ^{o. o - o. o -} - ^-

bagien

(szuwarów) 75,3 1 4,8 86,0 16 ,9 284 ,6 56,0

łąk

podmokł ych 39,6 7,7 99 ,0 19,5 45,9 9,0 374,3 73 , 6 98,2 1 9,3 393 ,0 77 ,3

łąk 5, l l ,O 45 , l 8,9 26,8 5,2

l asów

0,0 0,0 0.0 0,0 l ' 7 0,5 l g ,R 3,7 7,9 l ,6 29,3 5,7 gru ntów

o rnych l ,6 0,5 33 ,9 6,7 35,6 6 ,8 29 ,R 5,9 28 , 1 5,6 l O , l 2, l

*wylic zo no szac unkowo w obrębie otwattego lustra wody

270 Marcin PIEŃKOWSKI, Michał KUPIEC

f/he

rst'cll

t/(r }:(, , .. 1./~1>/f"t 1"' ^{,1/,/ ... •u'u'l(}

=· ,--.,

o

J(ranicc po11 i atu gran icc ob~zaru spółek

mdioraC)Jil)'ch

dział wodny

południoM! granica tJia.>ków dolinowvch numer spółki

melioracvinct

Spółki melioracyjne:

l. Molmngcn (Mierzyn) 3. Polit1. (Policc) 4. Stoe11cu (Stobno)

5. Stocwcn-Sparrcnłld (Stobno) 10. Duchow (Duchowo) 13. Aalbach (W~gornik) 18. Volchentlorf (Wolczkowo)

Ry . 2 Zasi~g prac melioracyjnych planmranych w latach dwudziestych w dawnym powiecie Randow.

2. M. K. "Ochrona i Rekultywacja Obszarów Dorzecza Od1y. .. " 271

W przeciwieństwie do mapy wcześniejszej mapa z roku 1888 dość dokladnie odzwierciedla stan zbiornika i użytkowanie obszaru, dodatkowo zaznaczono na niej poziomice, które ułatwiają interpretację. Na mapie rej stwierdza się znaczne zmniejszenie obszaru zajmowanego przez otwarte lustro wody. Proces lądowienia

zaznaczyi się głównie w zachodniej części jeziora, gdzie w miejscu dawnego lustra wody zbudowano sieć rowów odwadniających. Obszar ten zaznaczono na mapie jako

podmokłe łąki. Z wyjątkiem części północno-wschodniej w pobliżu brzegów zbiornika stwierdza się także około 50-l 00 metrowy pas roślinności wynurzonej. Platy roślinności

wynurzonej zaznaczono także wewnątrz misy jeziora (tab. 2, rys. 3). W pobliżu wypływu Gunicy z jeziora zaznaczono również groblę z kanałem odwadniającym.

Na mapie z roku 1936 nie stwierdzono istotnych zmian w stosunku do mapy z kor1ca XIX w. Zauważa się jedynie zanik płatów roślinności wynurzonej wewnątrz

zbiornika (rys. 3 i 4). Natomiast największe zmiany powierzchni otwartego lustra wody

nastąpiły w latach 1939-1948, gdy jego powierzchnia zmniejszyła się z 294,8 ha do 85,4 ha. ranchromatyczne zdjęcie lotnicze z roku 1948 ilustruje znaczny przyrost powierzchni szuwarów i utworzenic w tym okresie istniejących do dzisiaj dwóch otwartych powierzchni wodnych (rys. 4). Pomiędzy nimi w roku 1948 widoczne są

jeszcze małe enklawy wodne pozbawione roślinności wynurzonej o łącznej powierzchni 1,3 ha. Proces lądowienia zaznaczyi sil( również w północnej części zbiornika, gdzie na obszarach oznaczonych w l polowie XIX w. jeszcze jako wody po II wojnie światowej pojawiły sil( płaty bagiennych zbiorowisk leśnych o łącznej powierzchni !8,8 ha.

Do roku 1984 zaszły nieznaczne zmiany w powierzchni zajmowanej przez szuwary.

Stwierdzono jedynie 26,7 % spadek powierzchni południowego lustra (zwłaszcza jego

części zachodniej) i 22,8% lustra północnego. W roku 1997, w następstwie podwyższenia poziomu wody w jeziorze, spowodowanego budową betonowego progu z

regulowaną zastawą (rok I 994), stwierdzono na zdjęciu lotniczym ponowne zwiększenia się powierzchni otwartej wody z 62,7 ha w roku 1984 do 75,9 ha. W części północnej

zbiornika zaobserwowano również dalsze zwiększenie się powierzchni bagiennych zbiorowisk leśnych, które w 1996 roku zajmowały obszar 29,3 ha. Zmiany poziomu lustra wody jeziora oraz prace hydrotechniczne przeprowadzone w latach 1965-1996 przedstawiono w tabeli l.

4.2 Zmiany użytkowania wokół jeziora (ekwidystanta 1500m)

W roku 1830 powierzchnia obszaru przyległego do misy jeziora zajęta była głównie

przez bagna, łąki i podmokłe łąki ( 46,5%) oraz lasy ( 41 ,0%), natomiast znikomą część stanowiły pola uprawne, zlokalizowane w sąsiedztwie Zalesia (Sonnenwalde) oraz nie

istniejących już dzisiaj gospodarstw Kuhblankhorst i Raminshagen. Pola w tym czasie

zajmowały około l l, l% całej powierzchni (tab. 3).

Porównanie map topograficznych z lat 1830 i I 888 (rys. 3) pozwala na określenie

zmian jakie zaszły w analizowanym przedziale czasu w użytkowaniu badanego obszaru.

Polegały one głównie na znacznym zwiększeniu areału pól uprawnych, w wyniku przeprowadzonych prac melioracyjnych oraz objęcia pod użytkowanie rolnicze obszarów, na których uprzednio prowadzono gospodarkę leśną. Powierzchnia pól

wzrosła wówczas z 217, l do l 062,3 ha, natomiast zmniejszyła się powierzchnia łąk i

272 Marcin PIEŃKOWSKI, Michał KUPIEC

bagien (z 906,8 do 435,0 ha) oraz lasów (z 800,8 do 447,3 ha). Na grunty orne przejęto

obszary podmokłych łąk, na których przeprowadzono melioracje odwadniające, polegające na budowie sieci otwartych rowów, głównie w części poludniowej i wschodniej. Na analizowanym obszarze, stwierdzono przyrost sumarycznej sieci rowów z 15,3 km w roku 1830 do 53,7 km w roku 1888 (tab. 4). Ponadto zaobserwowano powstanie licznych torflanek na wschód od osuszonego zbiornika Krintzsee (ryc. 3). W okresie pomiędzy 1888-1936 nie zaobserwowano wyraźnych zmian użytkowania. Z porównania stanów użytkowania w ponad stuletnim przedziale czasu (lata 1830-1936) wynika, że przyrost powierzchni gruntów ornych z 217, l ha do l O 12.1 ha nastąpił głównic kosztern obszarów łąk i podmokłych łąk (536,3 ha), a także kosztem powierzchni leśnych (348,3 ha) (tab. 5).

W okresie powojennym (rok 1948), oprócz nieznacznego przyrostu powierzchni łąk

i podmokłych łąk kosztem pól, nie zauważono wyraźnych zmian użytkowania w stosunku do roku 1936. Dopiero analiza stanu użytkowania przedstawionego na mapie topograficznej z roku 1984 pozwala na stwierdzenie ponownego znacznego wzrostu powierzchni leśnych ( 19,3 o/o w stosunku do roku 1948) kosztem pól uprawnych. W latach 1984-1996 oprócz zaprzestania uprawy znacznej części gruntów ornych nie obserwuje się wyraźnych zmian użytkowania (tab. 6).

2 . M K. "Ochro na i Rekult y wa cja Obsz arów Dorzecza Od 1 y ... "

l l 2

- J a - J b L: ... l Je

li: : :1 4

~ 5

l l l

- J

u f.'.l l 4

~5

__ 6

•

rok 1 888

1 000 m

rok 18 30

l 000 łll

273

Rys 3 Zarastanie j eziora S widwie i z mia n y użytkowaniajego zle w ni w obrębie buf o ra 1500 m.

l- o t warte lus tro wody, 2 - wynurzo na roś l i nn ość w odna, 3 - ł ąki i obs zary po dm okłe , 3a - bagna, 3b -

po d mokłe ł ąki , 3c - ł ąki,4 - gr unt y orn e , 5 - lasy, 6 - rowy i c iek i

274

- 3a

- 3b

c:::::J Je ELJ 4

~5

- G

c=:J l :.'>'//: 2

-3

~5 6

Marcin PIEŃKOWSKI, Michał KUPIEC

rok 1936

1000 m

Rys 4. Zarastanie jeziora .~wic/wie i zmiany użytkowaniajego zlewni w obrębie bufora l 500 ^111.

l-otwarte lustro wody, 2-wynurzona roślinność wodna, 3 -Jąki i obszary podmoklc, 3a-bagna, 3b- podmoklc łąki, 3c- łąki, 4- grunty orne, 5-lasy, 6-rowy i cieki

Z. M K. .. Ochrona i Rekult)!lvacja Obszarów Dorzecza Odry ... "

c=J

.'

....

- - ^mo

~ 5

c:::J l y.·:·:<:.:-.w 2

- 3

Dilll4

~5

rok 1984

rok 1996

1000 m

275

Rys S. Zarastanie jeziora Świdwie ^{i =miany} użytkowania jego zlewni w obrębie ^bufora 1500 m.

1-otwarte lustro wody. 2-U')'/11/r:ona ro.1'lumość wodna. J- łąki 1 obs:ary podmokłe. Ja- bagna. Jb podmok/e ląk1, Je-łąki. 4 grumy orne, 5 lmJ'. 6- rowy 1 c1ek1

276 Marcin PIEŃKOWSKl, Michał KUPIEC

TABELA 3 Zmiany użytkowania w obszarze bufora 1500 ¹¹¹ wokół misy jeziora Swidwie

Lata

Rodzaj 1830 1886 1936 1948 1984 1996

użytku ha % ha o/o ha o/o ha o/o ha % ha o/o

wody 26,3 1,4 6,4 0,3 3,0 0,2 6,4 0,3 4,7 0,2 4,2 0,2

bagna 105,3 5,4 103,7 5,3 34,2 1,8

podmokł

906,8 46,5 91,2 4,7 44,1 2,2 466,9 23,9 245,9 12,6 608,3 31,2 c łąki

łąki 238,5 12,2 220,5 l l ,3 3 l 7,8 16,3

las)' 800,8 41,0 447,3 22,9 566,9 29,1 595.6 30,5 970,9 49,8 982,8 504 grunty

217.1 11,1 1062,3 54,5 1012,8 51,9 882,1 45,3 377,5 19,3 355,7 18,2 orne

TABELA 4

s

Polo7.enic rowów ^Długość rowów i cieków [km]

l 830 1888 1936 1984

w misie jeziora (wnętrze poziomicy 13,5 m)

o

TABELA 5 Zmiany użvtkowania w obszarze bufora w latach 1830-1936

Zmiany użytków gruntowych ha]

rok 1936 grunty

las obsz. podm.

woda ogółem

Rodzaj użytku orne i łąki

[ha]

Przyrost

.l< grunty orne 123,94 348,32 536,33 3,48 1012,07

.!:! las 62,36 386,08 117,81 0,19 566,44

~ obsz. podm. i łąki 30,8 62,89 251 81 22,67 368,35

.o

::l

woda 0,00 0,03 3,02 0,00 3,05

rok 1830

217,1 797,32 908,97 26,34 1949,73

ogółem [ha]

TABELA 6 Zmianv użytkowania w obszarze bufora w latach 1936-1984

Zmiany użytków gruntowych [hal rok 1984 Rodzaj u7.ytku grunty las łąka podrn. bagno woda ^ogółem

orne łąka [ha]

przyrost

grunty orne 383 96 0,00 4,72 000 0,00 0,00 388,68

las 402,49 505,74 28,47 5,52 18,94 0,00 961 16

.l<

łąka 177,94 29 56 63,46 23,06 ł9,13

o

...

.o podm. łąka 42,19 31.16 122,52 15,5 32,27 2,72 246,36

::l

bagno 0,00 0,00 0,97 0,00 33,15 0,00 34,12

woda 3.93 o 00 0,38 0,00 o 15 0,33 4,79

rok 1936 ogółem

1010.51 566,46 220,52 44,08 103,64 3,05 1949,73 [ha]

2. M. K. "Ochrona i Rekultywacja Obszarów Dorzecza Odry ... " 277

5. WNIOSKI

Na podstawie analizy materiału kartograficznego _, , przedstawiającego stan pokrycia badanego fragmentu zlewni jezi ora Swidwie w latach 183 0 -I996 można wysnuć

następujące wnioski:

Przeprowadzone na obszarze zlewni i misy jeziora prace hydrotechnic zne wpłynęły

na zmniejszenie powierzchni otwartego lustra wody. Największe nasilenie tego procesu zaobserwowano pomiędzy latami 1830-1888 (budowa sieci rowów) oraz I936-1948

(obniżenie poziomu lustra wody). Na zmeliorowanych powierzchniach nastąp iła wyraźna sukc esja roślinności. W północnej części zbiornika po II wojnie światowej pojawiły s i ę bagienne zbiorowiska leśne, natomiast roślinność szuwarowa wkroczyła na obszar otwartego lustra wody , powodując s padek jego powierzchni z 467 , I ha w I8 30

r. do 75 ,9 ha w roku 1996 . Użytkowanie badan ego fragmentu z lewni ulegało wyraźnym przekształceniom. W łatach 18 30 pola stanowiły zaledwie II, l% , natomiast po 40

latach ich udział wzr ósł do 54,5 %(głównie kosztem lasów i obszarów podmokłych). W okresie powojennym nastąpił ponowny spadek powi erzchni gruntów ornych do 18 ,2 % w wyniku zalesienia pól oraz pozostawienia ich jako odłogów.

6. LITERATURA

[l] BACIECZKO W. _, , Kowa lski W. W.: R o/;/inn ość wod na r ezen-vatufaunistyczn ego

"Jez ioro Swidwie" kolo Szczecina. Zesz. Nauk. AR w Szczecinie, R olnictwo LIV Seria Przyrodnicza 155: 1 25-142 (1993)

[2] CHOIŃSKI A.: Zarys limnologii fizycznej Polski. Wyd.Nauk.UAM. Poznań (1995)

[3] JASNOWSKI M. , Jasnowska A.: Torfowis ka zlewni rzeki Gunicy, Dokum entacja geobotaniczna. WSR, Mini sterstwo Rolnictwa, Szczecin (maszynopis) ( 1960)

[4] KONDRACKI J.: Geografia regionalna Polski. PWN. Warszawa (2000)

[5] KOWALSKI W., Bac i eczka W.: C harakte 1 ystyka geobotaniczna r ezerw atu faunistyczneg o J ezioro Świdwie. Ze sz . Nauk. AR w Szczecinie, Rolnictwo LIV

Seria Przyrodnicza 155: 97-124 ( 1993)

[6] MIKOŁAJSKI J.: Geografia województwa szczeciński ego . STN. T om XI.

Szczecin ( 1966)

[7] STEINBRUECK G.: Di e Bes iedlung des Kreis es Rand ow . Moorbesied lun g l:

77-83 . (1920)

[8] Trans g raniczna ocena o ddziaływania na środow i sko p lan owanych przedsięwzięć

,

wodno-budowlany ch i hydrot echnicznyc h w zlewnijeziora Swidwie. Projekt 6832

Berlin / Szczecin ( 1994)