Wpływ śródoperacyjnego leczenia antyseptycznego w trakcie endoskopowej operacji zatok na wczesne wyniki pooperacyjne

(1)

Wpływ śródoperacyjnego leczenia

antyseptycznego w trakcie endoskopowej

operacji zatok na wczesne wyniki pooperacyjne

The impact of intraoperative antiseptic nasal irrigation during

endoscopic sinus surgery on early postoperative results

Piotr Rot

^ABCDE

, Kornel Szczygielski

^ABCF

, Łukasz Skrzypiec

^CD

, Dariusz Jurkiewicz

^ADE

Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej z Klinicznym Oddziałem Czaszkowo-Szczękowo-Twarzowej, Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa; Kierownik: prof. dr hab. n. med. Dariusz Jurkiewicz

Article history: Received: 30.01.2021 Accepted: 01.02.2021 Published: 04.02.2021

STRESZCZENIE: Cel: Głównym celem niniejszej pracy było określenie zasadności śródoperacyjnego leczenia antyseptycznego w trakcie endo- skopowej operacji zatok przynosowych oraz ocena wpływu takiego leczenia na wyniki pooperacyjne.

Materiał i metody: Do badania włączono 55 chorych na przewlekłe zapalenie zatok, zakwalifikowanych do leczenia operacyjnego.

Jest to prospektywne badanie randomizowane, zaślepione. Zabiegi chirurgiczne wykonywano obustronnie, w tym samym zakresie.

W kolejnym etapie, po otwarciu zatoki przynosowej, jedną stronę płukano roztworem soli, a drugą roztworem oktenidyny.

Wyniki: Analiza wykazała istotną statystycznie redukcję strupienia pooperacyjnego mierzonego w skali Lund-Kennedy między grupą badaną a kontrolną. Zarówno w grupie kontrolnej, jak i badanej, wykazano większy wpływ śródoperacyjnego płukania zatok przynosowych na zmniejszenie ogólnej liczby dodatnich wyników posiewów pooperacyjnych w stosunku do płukania przedoperacyjnego.

Wnioski: Badanie wykazało korzystny wpływ zabiegu polegającego na płukaniu Octeniseptem na redukcję strupienia w oce- nie pooperacyjnej.

SŁOWA KLUCZOWE: endoskopowa operacja zatok, leczenie, leki przeciwbakteryjne, przewlekłe zapalenie zatok

ABSTRACT: Introduction: The main objective of the study was to determine the validity of intraoperative antiseptic treatment during endoscopic sinus surgery and the impact of such a treatment on the postoperative outcomes.

Material and methods: Fifty-five patients with chronic sinusitis, qualified for surgical treatment were enrolled into the trial. It was designed as a prospective, randomized, blinded study. The surgical procedures were performed on both sides, in the same scope. In the next stage, after opening, one side was flushed with saline solution, and the other side with octenidine solution.

Results: The analysis showed a statistically significant reduction in postoperative crusting measured using the Lund-Kennedy scale between the test and the control group. Intraoperative lavage of the paranasal sinuses in both control and study group showed an effect on decreasing the total number of positive postoperative cultures relative to preoperative ones.

Discussion: Study showed a beneficial effect of the intervention consisting in rinsing with Octenisept on the reduction of crusting in the postoperative assessment.

KEYWORDS: anti-infective agents, endoscopic sinus surgery, sinusitis, treatment

Wkład autorów:

A – Projekt badań B – Zbieranie danych C – Analiza statystyczna D – Interpretacja danych E – Przygotowanie manuskryptu F – Analiza literatury G – Zbieranie funduszy

WYKAZ SKRÓTÓW

PZZP – przewlekłe zapalenie zatok przynosowych ZMO – zakażenie miejsca operacji

WSTĘP

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych (PZZP) to złożona choroba zapalna górnych dróg oddechowych, która dotyka coraz

(2)

MATERIAŁY I METODY

Randomizowane badanie kliniczne przeprowadzono w latach 2017–2018. Kryteriami włączenia do badania były: PZZP rozpozna- ne na podstawie EPOS 2012, nieskuteczne optymalne leczenie, obu- stronne zmiany charakterystyczne dla przewlekłego zapalenia zatok, formularz świadomej zgody. Natomiast kryteria wyłączenia to: brak formularza świadomej zgody, jednostronne zmiany chorobowe, mu- kowiscydoza, dyskineza rzęsek, podejrzenie zakażenia grzybiczego, nadużywanie leków sympatykomimetycznych, podejrzenie choroby rozrostowej, chorób autoimmunologicznych, niedobór odporno- ści, powikłania śród- lub pooperacyjne, antybiotykoterapia miesiąc przed lub po operacji.

Do badania włączono 55 pacjentów z przewlekłym PZZP zakwalifikowanych do leczenia operacyjnego. Badanie zostało zaprojektowa- ne jako prospektywne, randomizowane, zaślepione i obejmowało 23 kobiety oraz 32 mężczyzn. W tej grupie 32 osoby miały przewlekłe zapalenie zatok z polipami nosa, a 23 bez polipów nosa. Obie jamy nosowe oceniano oddzielnie, każdy pacjent należał do grupy kontrolnej i badanej. Ostatecznie zebrano dane ze 110 jam nosowych.

Randomizacja została przeprowadzona przez niezależną osobę nie- związaną z badaniem.

Test chi-kwadrat wykazał, że nie można zaobserwować istotnej statystycznie różnicy w rozkładzie normalnym i próbie losowej [χ2 (1)

= 2,33; p = 0,127]. Średni wiek chorych wynosił 47,82 ± 12,33 lat, mediana 45 lat i zakres od 25 do 70 lat. PZZP rozpoznano w latach 1979–2017. Średni czas od diagnozy do aktualnego zabiegu wyniósł 7,8 roku (Tab. I.).

Większość pacjentów (63,6%) nie była wcześniej poddawana endoskopowej operacji zatok. Większość pacjentów miała: astmę oskrze- lową, alergiczny nieżyt nosa, atopię lub alergie pokarmowe, przy N = 16 w obu grupach. Tylko 4 osoby miały nietolerancję niesteroido- wych leków przeciwzapalnych (N = 4). Osiem osób (N = 8) zgłosiło chorobę inną niż wskazana w badaniu.

Pacjenci przeszli ten sam zakres endoskopowych operacji zatok wykonywanych obustronnie przez tego samego operato- ra, który miał doświadczenie w chirurgii zatok przynosowych.

Jeden chirurg wykonał pooperacyjne endoskopie nosa, a inny badanie kontrolne.

Śródoperacyjnie przed przystąpieniem do usuwania wyrostka haczy- kowatego pobierany był wymaz z przewodu nosowego środkowego.

większej liczby osób wśród populacji dorosłych. Powoduje ona znaczne obniżenie jakości życia i często skojarzona jest z innymi chorobami. PZZP to niejednorodna grupa chorób. W patofizjo- logii ich powstawania ważną rolę odgrywają bakteryjne patoge- ny oraz wielokierunkowe procesy interakcji pomiędzy nimi a or- ganizmem chorego, w tym działanie układu immunologicznego.

Procesy te nie zostały w pełni poznane [1].

Udowodniono skuteczność płukania zatok roztworem chlorku sodu lub węglanu sodu w postępowaniu pooperacyjnym. Postępowa- nie takie zmniejsza częstość wczesnych powikłań przebiegających w postaci ostrych stanów zapalnych. Ponadto dla tej procedury wykazano poprawę stanu błony śluzowej w obrazie endoskopo- wym we wczesnym okresie pooperacyjnym (skala Lund-Kenne- dy). Zaobserwowano również wpływ śródoperacyjnego płukania zatok roztworem chlorku sodu na redukcję liczby kolonii bakterii:

S. aureus, P. aeruginosa i S. pneumoniae (mierzoną techniką PCR) [2, 3]. Stosowanie oktenidyny może wpływać na zmniejszenie ko- lonizacji MRSA. Podczas stosowania donosowego oktenidyny nie wykazano znaczących skutków ubocznych [4]. W związku z tym postawiono hipotezę, że śródoperacyjne płukanie zatok przynosowych roztworem antyseptycznym może poprawić wczesne wyniki pooperacyjne i skrócić czas rekonwalescencji po zabiegu operacyj- nym i/lub zmniejszyć potrzebę rewizji. Płukanie pola operacyjnego roztworem oktenidyny jest obecnie wykorzystywane podczas wie- lu zabiegów małoinwazyjnych, w tym endoskopowych. Poprawa długoterminowych efektów funkcjonalnej endoskopowej operacji zatok przynosowych, jako małoinwazyjnej, bezpiecznej metody leczenia przewlekłego ich zapalenia, wydaje się wartościowym kierunkiem badań [5, 6].

Głównym celem randomizowanego badania klinicznego było określenie zasadności śródoperacyjnego postępowania antyseptycznego w trakcie endoskopowej operacji zatok przynosowych oraz ocenienie wpływu takiego leczenia na wyniki pooperacyjne.

Ponadto niniejsza analiza obejmuje ocenę korelacji między śród- operacyjną irygacją zatok przynosowych a zmianami dotyczący- mi dolegliwości związanych z samą operacją oraz z PZZP. Oce- niliśmy także związek między śródoperacyjną irygacją zatok przynosowych a składem flory zasiedlającej błonę śluzową zatok przynosowych po operacji. Zależność między śródoperacyjnym antyseptycznym płukaniem zatok przynosowych a wyżej wymie- nionymi zmianami oceniano oddzielnie, biorąc pod uwagę feno- typ PZZP (grupy z polipami nosa i bez polipów). Każdy pacjent należał zarówno do grupy badanej, jak i kontrolnej – obie jamy nosowe badano oddzielnie.

Tab. I. Charakterystyka pacjentów.

M SD Mdn Min. Max. Q1 Q3

Wiek [lata] 47,82 12,33 45,00 25,00 70,00 39,00 58,00

Waga [kg] 81,62 15,38 84,00 49,00 120,00 74,50 90,00

Wzrost [cm] 171,65 8,57 171,00 154,00 188,00 166,00 178,00

Czas od rozpoznania

PZZP do operacji [lata] 7,8 7,8 5,5 1 39 2 10

M – średnia; Mdn – mediana; SD – odchylenie standardowe; Min i Maks. – najniższa i najwyższa wartość rozkładu.

(3)

wprowadzono doustne leczenie steroidami w malejących dawkach.

Wizyta kontrolna odbyła się zgodnie ze standardami opieki szpital- nej, tj. po 7–14 dniach od zabiegu. Zarówno w okresie przedopera- cyjnym, jak i pooperacyjnym, oceniano pacjentów za pomocą skali endoskopowej Lund-Kennedy [8] oraz skali POSE [9]. Endosko- powy system punktowy Lund-Kennedy ocenia stany patologiczne nosa i zatok przynosowych w odniesieniu do: polipów, obrzęków, wydzieliny, strupienia i blizn [8]. POSE to skala okołooperacyjnej oceny endoskopii zatok przynosowych [8]. Pacjenci wypełnili kwe- stionariusz SNOT-22 [10] i niezależnie oceniali dolegliwości dla obu jam nosowych za pomocą skali VAS przed i po operacji.

Analiza statystyczna została przeprowadzona przy użyciu IBM SPSS Statistics 25. Statystyki opisowe zostały przeprowadzone z uwzględnieniem: testów Shapiro-Wilka, testów chi-kwadrat i testów U Manna-Whitneya, testów t-studenta dla próbek niezależnych i testu Wilcoxona. Oceniono poziom istotności α < 0,05.

Badanie przeprowadzono zgodnie z normami etycznymi określo- nymi w Deklaracji Helsińskiej z 1964 r. i jej późniejszych zmianach (Fortaleza). Uczestnicy zostali poinformowani o celu badania i wy- razili na nie świadomą zgodę. Badanie wykonano za zgodą Komisji Etycznej Wojskowego Instytutu Medycznego.

WYNIKI

Wykazano wpływ śródoperacyjnego płukania zatok preparatem Octenisept na gojenie pooperacyjne. W ocenie pooperacyjnej analiza wykazała istotną statystycznie redukcję strupienia mierzoną skalą Lund-Kennedy w grupie badanej w porównaniu z grupą kon- trolną (Tab. II., Ryc. 1.).

Nie wystąpiły istotne statystycznie różnice pomiędzy porównywa- nymi grupami, zarówno przed, jak i po operacji. Subiektywne do- legliwości przed i po operacji nie różniły się istotnie między grupą badaną a kontrolną.

Śródoperacyjne płukanie zatok przynosowych, zarówno w grupie kontrolnej, jak i badanej, zmniejszyło wartość całkowitej liczby dodatnich posiewów pooperacyjnych w stosunku do przedoperacyj- nych, ale bez istotnych różnic między grupami (p = 0,248). Zarów- no w grupie pacjentów z przewlekłym zapaleniem zatok z polipami nosa, jak i z przewlekłym zapaleniem zatok bez polipów nosa, uzy- skana wartość prawdopodobieństwa (p) była wyższa niż zakładany poziom istotności, co wskazywało na brak istotnych statystycznie różnic między grupą badaną a kontrolną w zakresie oceny stopnia zmian parametrów obrazu endoskopowego i dolegliwości pacjentów.

W obu grupach całkowita liczba posiewów była niższa po operacji.

Przed operacją wykazano, że mikroflora badana po pobraniu posiewów z przewodu nosowego środkowego nie zawsze była identyczna z mi- kro-florą światła zatoki szczękowej (były różne w 42,7% przypadków).

Złagodzenie objawów mierzonych skalami VAS i SNOT-22 we wczesnym okresie pooperacyjnym zostało potwierdzone w obu grupach. Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie między grupą badaną a kontrolną.

W dalszym etapie po otwarciu zatoki szczękowej do jej światła po- dawane było 5 ml jałowego roztworu 0,9% NaCl, które następnie było aspirowane i pobierane do jałowego pojemnika celem badania mikrobiologicznego.

Obie strony były operowane w takim samym zakresie. Po zakończo- nym zabiegu izolowano je od siebie przy pomocy cewnika Foleya umieszczanego w obrębie nozdrza tylnego strony badanej i pod kon- trolą endoskopu wypełnionego roztworem chlorku sodu w stopniu zapewniającym zamknięcie światła nozdrza tylnego. Następnie strona badana była płukana roztworem preparatu Octenisept (zawiera- jącym: dichlorowodorek oktenidyny, alkohol fenoksyetylowy i sub- stancje pomocnicze) rozcieńczonym 1:1 jałowym 0,9% roztworem chlorku sodu. Następnie zatoki strony badanej płukano sumarycznie 100 ml roztworu do irygacji, jego nadmiar usuwano przy pomocy ssaka. Strona druga płukana była 100 ml roztworu 0,9% NaCl. Po tych interwencjach dokonywano usuwania pozostawionych nierów- ności, fragmentów kości i błony śluzowej. W trakcie tych czynności dokonano oceny porównawczej strony badanej i kontrolnej, oceniając krwawienie według skali Boezaarta i van der Merwe, która jest skalą porządkową, oceniającą pole operacyjne od 0 do 5 [7]. Po operacji nie stosowano antybiotykoterapii. Zalecono przepłukanie obu jam nosowych zestawem do irygacji zatok przynosowych i izotonicz- nym roztworem chlorku sodu oraz natłuszczanie jamy nosowej przy użyciu oleju sezamowego. Ponadto u pacjentów z PZZP i polipami Tab. II. Pooperacyjne porównanie skali Lund-Kennedy w grupie badanej i kontrolnej.

Z p r

Polip -0,01 0,989 0,00

Obrzęk -0,69 0,488 0,03

Wydzielina -0,12 0,901 0,00

Zrosty -0,78 0,436 0,03

Strupienie -1,99 0,047 0,07

Lund-Kennedy: suma -0,95 0,341 0,03

Z – wynik testu U Manna-Whitney’a; p – istotność statystyczna testu U Manna- -Whitney’a; r – siła efektu testu U Manna-Whitney’a.

Ryc. 1. Ocena w skali Lund-Kennedy – strupienie.

grupa badana grupa kontrolna po zabiegu

Median 25%-75%

Mn-Mbks p = 0,047

(4)

Badania przeprowadzone na szczurach wykazały pozytywny wpływ pasty chlorheksydyny na gojenie się rany podniebiennej (która wydaje się podobna do stanu śluzówki zatoki) [11]. W innym badaniu, również przeprowadzonym na eksperymentalnym modelu zwierzęcym, wykazano, że antyseptyki (jodopowidon, chlorhek- sydyna) są skuteczniejsze niż antybiotyki (erytromycyna), gdy są stosowane we wczesnym okresie gojenia ran pourazowych [12].

Yadav i wsp. wykazali, że płukanie rany chirurgicznej zmniejszyło liczbę bakterii w bioptatach i przyspieszyło proces gojenia. Płukanie śródoperacyjne po operacji wszczepienia implantu jest standardem w postępowaniu, stanowiąc profilaktykę ostrych zakażeń związa- nych z wszczepieniem implantu [13]. Wydaje się rozsądne, aby spró- bować przełożyć te praktyki na tworzenie standardów w endoskopowej chirurgii zatok przynosowych w celu poprawy ich wyników.

W innym badaniu, również z zakresu chirurgii ogólnej, porówny- wano pooperacyjne przepłukiwanie rany solą fizjologiczną i płu- kanie roztworem chlorheksydyny, wykazując przewagę roztworu antyseptycznego w zmniejszaniu odsetka zakażeń miejsca operacji (ZMO) [14].

Inny systematyczny przegląd wykazał przewagę śródoperacyjne- go płukania rany pooperacyjnej roztworem jodopowidonu nad płukaniem antybiotykami. Jednocześnie, wskazując na korzyść takiego postępowania, stwierdzano, że siła dowodów jest niska [15]. Podobnie, zmniejszenie odsetka ZMO obserwowano po śródoperacyjnym płukaniu roztworem powidonu w chirurgii oka i ortopedii [16].

Ottaviano i wsp. [17] przeprowadzili prospektywne, randomizowane, podwójnie zaślepione i kontrolowane placebo badanie, w którym oceniano wpływ żelu do nosa zawierającego połączenie związku antyseptycznego (z jonami srebra) na gojenie się ran po operacji endoskopowej. Jednak ta interwencja była również stoso- wana pooperacyjnie. W grupie badanej poprawa objawów specy- ficznych (oceniana na zwalidowanej skali SNOT22) była szybsza niż w grupie placebo. Zaobserwowano również szybszą poprawę Ponadto nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w zakresie

zmiany parametrów endoskopowych mierzonych skalą Lund-Ken- nedy, POSE oraz objawów subiektywnych ocenianych skalą VAS pomiędzy badaną a grupą kontrolną w stosunku do grupy z PZZP z polipami i bez polipów (Tab. III.–V.).

Nie wykazano wpływu śródoperacyjnego płukania zatok przynosowych środkiem antyseptycznym na krwawienie w trakcie zabiegu mierzone w skali Boezaarta i van der Merwego.

DYSKUSJA

Dotychczas nie zbadano wpływu śródoperacyjnego leczenia antyseptycznego podczas endoskopowej operacji zatok na wyniki pooperacyjne. Jednak w innych gałęziach chirurgii takie postę- powanie okazało się korzystne.

Tab. III. Porównanie różnic w ocenie dolegliwości z zastosowaniem skali VAS, przed i po operacji w grupie badanej i kontrolnej.

Z p r

Różnica: uczucie pełności, ucisku w okolicy policzka, okolicy za okiem

-0,29 0,771 0,03

Różnica: ból okolicy oka,

policzka, czoła -0,45 0,651 0,04

Różnica: uczucie zatkania

jamy nosa -0,06 0,955 0,00

Różnica: wodnista

wydzielina jamy nosa -0,12 0,902 0,01

Różnica: wydzielina nosa zabarwiona na zielono, żółto i brązowo

-0,40 0,691 0,03

Różnica: swędzenie w jamie

nosa -0,01 0,993 0,00

Różnica: podkrwawianie

jam nosa -0,13 0,899 0,01

Różnica: VAS: suma -0.50 0.618 0,03

Tab. IV. Grupa z polipami – porównanie różnic w zakresie wyników oceny endo- skopowej Lund-Kennedy, skali VAS przed i po operacji w grupie badanej i kontrolnej oraz skali POSE.

Grupa z polipami

Suma rangGrupa badana

Suma rang Grupa kontrolna

U Z p

Różnice w wynikach po i przed operacją Lund-Kennedy_SUMA

979 1101 451 -0,812 0,417

Różnice w wynikach po i przed operacją VAS_SUMA

996 1084 468 -0,584 0,559

POSE_SUMA 972 1108 444 -0,906 0,365

Tab. V. Grupa bez polipów – porównanie różnic w zakresie wyników oceny endoskopowej Lund-Kennedy, skali VAS przed i po operacji w grupie badanej i kontrolnej oraz skali POSE.

Grupa z polipami Suma rangGrupa badana

Suma rang Grupa kontrolna

U Z p

Różnice w wynikach po i przed operacją Lund-Kennedy_

SUMA

545 537 261 0,077 0,939

Różnice w wynikach po i przed operacją VAS_SUMA

531 550 255 -0,198 0,843

POSE_SUMA 534 548 258 -0,143 0,886

Z – wynik testu U Manna-Whitney’a; p – istotność statystyczna testu U Manna- -Whitney’a; r – siła efektu testu U Manna-Whitney’a.

(5)

Podsumowując, warto zauważyć, że opisywane badanie wykazało korzystny wpływ interwencji polegającej na płukaniu Octenisep- tem na redukcję strupów w ocenie pooperacyjnej mierzonej ska- lą Lund-Kennedy’ego. Jest to jeden ze wskaźników prawidłowego leczenia. Uzyskane wyniki wskazują na korzystny wpływ śródo- peracyjnego leczenia antyseptycznego na jakość gojenia. O ogra- niczeniu takiego postępowania świadczy brak poprawy wyników sumarycznych mierzonych skalą POSE i Lund-Kennedy’ego.

Do rozważenia są dalsze badania, w tym rozszerzenie procedury o stosowanie antyseptyku w okresie pooperacyjnym. Ponadto potwierdzono korzystny efekt operacji u prawidłowo zakwalifikowanych pacjentów mierzony poprawą subiektywnych odczuć w skali SNOT-22 i VAS.

skal endoskopowych. Lepszy obraz błony śluzowej nosa utrzy- mywał się podczas długotrwałej obserwacji pomimo przerwania interwencji, co pozwala na wyciągnięcie wniosku, że takie leczenie antyseptyczne może być korzystne.

Seiberling i wsp. [18] w swoim badaniu dodali mupirocynę do śródoperacyjnej irygacji. Wykazano, że irygacja mupirocyną znacząco zmniejsza ilość S. aureus wykrywaną w błonie ślu- zowej zatoki szczękowej w porównaniu z przemywaniem samą solą fizjologiczną do 10 dni po operacji. Jednocześnie w niektó- rych doniesieniach poruszono kwestię ograniczeń związanych z miejscową antybiotykoterapią i wskazano, że można ją stoso- wać w ograniczonych przypadkach, kierując w ten sposób badania na miejscowe stosowanie antyseptyków [19].

PIŚMIENNICTWO

1. Wilson M., Wilson P.J.K.: Chronic Sinusitis. In: Close Encounters of the Microbial Kind. Springer 2021, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3- 030-56978-5_15.

2. Klimek L., Koennecke M., Hagemann J., Wollenberg B., Becker S.: Immu- nologie der Polyposis nasi als Grundlage für eine Therapie mit Biologi- cals [Immunology of chronic rhinosinusitis with nasal polyps as a basis for treatment with biologicals]. HNO, 2019; 67(1): 15–26. doi: 10.1007/

s00106-018-0557-7.

3. Szaleniec J., Gibała A., Pobiega M. et al.: Exacerbations of Chronic Rhi- nosinusitis-Microbiology and Perspectives of Phage Therapy. Antibiotics (Basel), 2019; 8(4): 175. doi: 10.3390/antibiotics8040175.

4. Poddighe D., Vangelista L.: Staphylococcus aureus Infection and Persistence in Chronic Rhinosinusitis: Focus on Leukocidin ED. Toxins, 2020; 12(11):

678. https://doi.org/10.3390/toxins12110678.

5. Scott G.M., Diamond C., Micomonaco D.C.: Assessment of a Lateral Nasal Wall Block Technique for Endoscopic Sinus Surgery Under Lo- cal Anesthesia. Am J Rhinol Allergy, 2018: 194589241877026. doi:

10.1177/1945892418770263.

6. Waniewska-Leczycka, M., Cieslik T., Popko M.: Combined minimally inva- sive surgical management of a nasal dermoid sinus cyst affecting the fron- tal sinus: literature review and new classification. Videosurgery and Other Miniinvasive Techniques/Wideochirurgia i inne techniki małoinwazyjne, 2020. https://doi.org/10.5114/wiitm.2020.93327.

7. Dongare D.H., Saundattikar G.Y.: Comparison of intraoperative bleeding and surgical fields with and without tranexamic acid in Functional endoscopic sinus surgery. Indian J Clin Anaesth, 2018; 5(2): 233–236. doi:

10.18231/2394-4994.2018.0043.

8. Schneider S., Campion N.J., Villazala-Merino S. et al.: Associations between the Quality of Life and Nasal Polyp Size in Patients Suffering from Chronic Rhinosinusitis without Nasal Polyps, with Nasal Polyps or Aspi- rin-Exacerbated Respiratory Disease. J Clin Med, 2020; 9(4): 925. https://

doi.org/10.3390/jcm9040925.

9. Wu X., Kong W., Zhu Q. et al.: Improved perioperative quality of life in endoscopic sinus surgery by application of enhanced recovery after surgery. Ther Clin Risk Manag, 2019; 15: 683–688. https://doi.org/10.2147/

TCRM.S199630.

10. Dejaco D., Riedl D., Huber A. et al.: The SNOT-22 factorial structure in European patients with chronic rhinosinusitis: new clinical insights. Eur Arch Otorhinolaryngol, 2019; 276: 1355–1365. https://doi.org/10.1007/

s00405-019-05320-z.

11. Khan M.M., Parab S.R., Paranjape M.: Repurposing 0.5% povidone iodine solution in otorhinolaryngology practice in Covid 19 pandemic. Am J Oto- laryngol, 2020; 41(5): 102618. doi: 10.1016/j.amjoto.2020.102618.

12. Teixeira D.D.S., de Figueiredo M.A.Z., Cherubini K. et al.: Topical chlorhexidine, povidone-iodine and erythromycin in the repair of traumatic ulcers on the rat tongue: Clinical, histological and microbiological evaluation.

Arch Oral Biol., 2018; 87: 218–225. doi: 10.1016/j.archoralbio.2018.01.001.

13. Yadav S.K., Sanyal S. Biofilms: The Good and the Bad. In: Biofilms in Hu- man Diseases: Treatment and Control. Eds.: Kumar S., Chandra N., Singh L., Hashmi M., Varma A. Springer 2019, Cham. https://doi.org/10.1007/978- 3-030-30757-8_2.

14. Goztok M., Terzi M.C., Egeli T. et al.: Does Wound Irrigation with Clor- hexidine Gluconate Reduce the Surgical Site Infection Rate in Closure of Temporary Loop Ileostomy? A Prospective Clinical Study. Surg Infect (Larchmt), 2018; 19(6): 634–639. doi: 10.1089/sur.2018.061.

15. Meng L., Deresinski S., Holubar M.: Intraoperative bacitracin irrigations for the prevention of surgical site infections – Consider the alternatives. Infect Control Hosp Epidemiol, 2020; 41(7): 831–832. doi:10.1017/ice.2020.67.

16. Peyman A., Hosseini M., Narimani T.: Comparison of the Effects of Po- vidone-Iodine 5%, Polyhexamethylene Biguanide, and Chlorhexidine as a Preoperative Antiseptic in Endophthalmitis Prophylaxis in Patients Un- dergoing Phacoemulsification Cataract Surgery. Adv Biomed Res., 2020;

9: 15. Published 2020 Apr 22. doi: 10.4103/abr.abr_155_19.

17. Ottaviano G., Blandamura S., Fasanaro E. et al.: Silver sucrose octasulfa- te nasal applications and wound healing after endoscopic sinus surgery:

a prospective, randomized, double-blind, placebo-controlled study. Am J Otolaryngol, 2015; 36(5): 625–631. doi: 10.1016/j.amjoto.2015.02.014 18. Seiberling K.A., Aruni W., Kim S. et al.: The effect of intraoperative mupi-

rocin irrigation on Staphylococcus aureus within the maxillary sinus. Int Forum Allergy Rhinol., 2013; 3(2): 94–98. doi: 10.1002/alr.21076.

19. Lee J.T., Chiu A.G.: Topical anti-infective sinonasal irrigations: update and literature review. Am J Rhinol Allergy, 2014; 28: 29–38, doi: 10.2500/

ajra.2014.28.3988.

(6)

DOI:

Copyright:

Competing interests:

Corresponding author:

Cite this article as:

Word count: 1976 Tables: 5 Figures: 1 References: 19 10.5604/01.3001.0014.7220 Table of content: https://otolaryngologypl.com/issue/13862

Some right reserved: Polish Society of Otorhinolaryngologists Head and Neck Surgeons. Published by Index Copernicus Sp. z o.o.

The authors declare that they have no competing interests.

The content of the journal „Polish Society of Otorhinolaryngologists Head and Neck Surgeons” is circulated on the basis of the Open Access which means free and limitless access to scientific data.

This material is available under the Creative Commons – Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0).

The full terms of this license are available on: https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/legalcode

lek. Piotr Rot; Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej z Klinicznym Oddziałem Czaszkowo-Szczękowo- -Twarzowej, Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa; Szaserów 128, 04-141 Warszawa, Polska; tel.: +48 506-806-254;

e-mail: prot@wim.mil.pl

Rot P., Szczygielski K., Skrzypiec L., Jurkiewicz D.: The impact of intraoperative antiseptic nasal irrigation during endoscopic sinus surgery on early postoperative results; Otolaryngol Pol, 2021: 75 (4): 27-32