Marta Szuniewicz
Deportacja cudzoziemców w świetle
zobowiązań Europejskiej Konwencji
Praw Człowieka
Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 5, 91-115
2014
U W M w Olsztynie 2014 IS S N 2082-1786
M a rta Szuniewicz
Instytut Bezpieczeństwa Narodowego W ydział Dowodzenia i Operacji Morskich
Akadem ia Marynarki Wojennej im. Bohaterów W esterplatte w Gdyni
Deportacja cudzoziemców w świetle zobowiązań
z artykułu 8 Europejskiej Konwencji
P ra w Człowieka1
S ło w a k lu c z o w e : cudzoziemiec, wydalenie, Europejska Konwencja Praw Człowieka, Europej ski Trybunał Praw Człowieka, imigracja, życie rodzinne
Uwagi wstępne
Punkt wyjścia dla rozw ażań przedstawionych w niniejszym opracowaniu stanowi kw estia suwerenności państw, której im peratyw em od zawsze była niczym nieskrępow ana swoboda w zakresie decydowania w przedm iocie wjazdu, pobytu i deportacji z jego terytorium cudzoziemców. Zarówno dok tryna, ja k i orzecznictwo m iędzynarodowych organów sądowych konsekwent nie stoją na stanowisku, że wyłączna kompetencja państw w zakresie decy dow ania o deportacji osób nieposiadających je g o ob yw a telstw a w yn ik a z zasady suwerenności państw oraz zwierzchnictwa terytorialnego2. Jednak ju ż z końcem X IX w. skonkretyzowano pierwsze ograniczenia w zakresie deportacji cudzoziemców3. W ramach Rady Europy na gruncie Konwencji 0 ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. (E K P C )4 w y pracowano reżim warunków (obowiązków nałożonych na władze państwowe 1 gwarancji przyznanych cudzoziemcom), ja k im i obostrzono w ykonyw anie praw a do deportacji cudzoziemców. Celem niniejszego artykułu jest rekon
1 W niniejszym artykule szeroko wykorzystano m ateriał badawczy i ustalenia poczy nione w: M. Szuniewicz, Łączenie rodzin cudzoziemców. S tu d iu m prawnom iędzynarodowe, Gdynia 2014, s. 62 i n. (w druku).
2 Por. np. J. Symonides, Terytorium państwowe w świetle zasady efektywności, Toruń 1971, s. 56 i 75; B. W ierzbicki, Ekstradycja, azyl, wydalenie, „Państw o i P raw o” 1976, nr 4, s. 94 i n.; M. N. Shaw, In te rn a tio n a l Law , Cambridge 1986, s. 342 i n.
3 J. Białocerkiewicz, Status prawny cudzoziemca w świetle standardów międzynarodo
wych, Toruń 1999, s. 371-372.
4 Konwencja o praw ach człowieka i podstawowych wolności (Rzym , 4.11.1950 r.); tekst polski: Dz.U. z 1993 r., N r 63, poz. 284; znana jako Europejska Konwencja P raw C złowie ka (E K PC ).
strukcja i analiza wym ogów ustanowionych w tym zakresie przez Europejski Trybunał P ra w C złowieka w Strasburgu (E T P C ) w kontekście zobowiązań p aństw a do poszanow ania życia rodzinnego jed n ostek znajdujących się w ramach jego jurysdykcji (art. 8 E K PC ).
Europejska Konwencja Praw Człowieka a wydalanie
cudzoziemców
R ozstrzyganie spraw dotyczących deportacji cudzoziemców E T P C tra d y cyjnie rozpoczyna od stwierdzenia, że „do Um aw iających się Stron należy utrzym anie porządku publicznego, w szczególności poprzez w ykonyw anie ich prawa, zgodnie z ustalonym prawem m iędzynarodowym i z zastrzeżeniem ich zobowiązań traktatow ych do kontrolowania w jazdu i pobytu cudzoziem ców, a zw łaszcza do zarządzania w ydalenia cudzoziem ców skazanych za przestępstwo karne”5. Tym samym E T P C podkreśla, że akty władcze wobec cudzoziemców m uszą być zgodne z obowiązującym prawem m iędzynarodo wym, z m om entem bowiem wpuszczenia cudzoziemca na własne terytorium po stronie państwa Rady Europy rodzi się obowiązek zapew nienia takiej osobie ochrony prawnej i praw przew idzianych w E K P C 6.
N orm y praw a m iędzynarodowego nie chronią cudzoziemców przed de portacją w ogóle, ponieważ stanowiłoby to wkroczenie w sferę suwerennych uprawnień państwa i ogólnych zasad praw a m iędzynarodowego. W prawie m iędzynarodowym praw człowieka ustanowiono jednak swoistą „siatkę bez pieczeństwa” w odniesieniu do deportacji cudzoziemców, m ającą zapewnić ich zgodność z zasadą legalizm u i praworządności. Z aw iera ona m.in. zakaz deportacji cudzoziem ca do kraju przeprowadzającego pozasądowe w yroki
5 Zob. wyrok w sprawie E l B ouja id i przeciwko F ra ncji z 26.9.1997 r., nr skargi 25613/94, § 39; w yrok w sprawie B o u lt if przeciwko S zw ajcarii z 2.8.2001 r., nr skargi 54273/00, § 46; w yrok w sprawie D a lia przeciwko F ra n c ji z 19.2.1998 r., nr skargi 26102/95, § 52; w yrok w sprawie C. przeciwko B e lg ii z 7.8.1996 r., nr skargi 21794/93, § 31; w yrok w sprawie
Radovanovic przeciwko A u s trii z 22.4.2004 r., nr skargi 42703/98, § 31; w yrok w sprawie M ehem i przeciwko F ra n c ji z 26.9.1997 r., nr skargi 25017/94, § 34; w yrok w sprawie Jaku- povic przeciwko A u s trii z 6.2.2003 r., nr skargi 36757/97, § 25; w yrok w sprawie Boughane- m i przeciw ko F ra n c ii z 24.4.1996 r., nr skargi 22070/93, § 41; w yrok w sprawie N a sri przeciwko F ra n c ji z 13.7.1995 r., nr skargi 19465/92, § 41; w yrok w sprawie Bouchelkia przeciwko F ra n c ji z 29.1.1997 r., nr skargi 23078/93, § 48; w yrok w sprawie B ou jlifa prze ciwko F ra n c ji z 21.10.1997 r., nr skargi 25404/94, §42; w yrok w sprawie A m ro lla h i prze ciwko D a n ii z 11.7.2002 r., nr skargi 5681/00, §33; w yrok w sprawie Y ild iz przeciwko A u s trii z 31.10.2002 r., nr skargi 37295/97, § 41; decyzja w spraw ie Charles N dangoya przeciwko Szwecji z 22.6.2004 r., nr skargi 17868/03; w yrok W ysokiej Izby w sprawie Uner przeciwko H o la n d ii z 18.10.2006 r., nr skargi 46410/99, § 54.
6 B. Gronowska, Wydalenie cudzoziemców - wybrane problem y międzynarodowych stan
dardów praw człowieka oraz praw a polskiego, [w:] O praw ach człowieka w podw ójną rocz nicę Paktów . Księga pa m ią tkow a w hołd zie P ro fe s o r A n n ie M ic h a ls k ie j, (red .) C. M ik
śmierci lub stosującego tortury, zakaz zbiorowej deportacji cudzoziemców7, zgodność z prawem w ew nętrznym decyzji deportacyjnych oraz inne warunki ograniczające arbitralność podejmowanych decyzji8, zachowanie proporcjo nalności środka władczego do działania lub zaniechania, jakiego dopuścił się cudzoziemiec, zakaz naruszania innych chronionych m iędzynarodowo praw i wolności jednostki oraz konieczność przyznania cudzoziemcowi odpowied niego środka zaskarżenia decyzji deportacyjnej9. W konsekwencji, cudzozie m iec legalnieprzebywający na terytorium danego państwa podlega ochronie, a tym samym decyzja nakazująca jego deportację musi znajdować oparcie w m aterialnych i proceduralnych normach praw a w ew nętrznego10. Tym sa m ym prawo m iędzynarodowe chroni cudzoziemców jedynie przed bezprawną deportacją, a więc „nie ingeruje w substancję upraw nienia państwa, ale w prow adza gwarancje i ograniczenia obowiązujące przy podejm owaniu i w y konywaniu decyzji o w ydaleniu cudzoziemców” 11.
Z form alnego punktu w idzenia E K P C nie gwarantuje cudzoziemcowi praw a do w jazdu i pobytu na terytorium Państw a—Strony ani prawo do ochrony przed deportacją12, co zgodnie potw ierdzają przedstaw iciele doktry- n y13. Tym bardziej postanowienia E K P C nie kreują obowiązku państwa do respektowania wyboru m iejsca zam ieszkania przez cudzoziemca i jego człon ków rodziny14. W gestii władz poszczególnych państw spoczywa prawo do decydowania w kw estii kontroli im igracyjnej, tj. wjazdu, pobytu i wyjazdu cudzoziemców z jego terytoriu m 15. Z drugiej jednak strony, praw a gw aranto wane w E K P C nie są ograniczone do obyw ateli Państw —Stron konwencji, ale
7 Zakaz zbiorowej deportacji cudzoziemców z art. 4 Protokołu Dodatkowego nr 4 do E K P C (1963).
8 Por. art. 1 Protokołu Dodatkowego nr 7 do E K P C (1984). 9 J. Białocerkiewicz, Status..., s. 374-375.
10 Por. wyrok w sprawie Moustaquim przeciwko B elgii z 18.2.1991 r., nr skargi 12313/96, § 38; N a s ri przeciwko F ra n c ji, § 36; C. przeciwko B elgii, § 27.
11 J. Białocerkiewicz, Status... , s. 372.
12 Por. w yrok w sprawie Sisojeva i in n i przeciw ko Łotw ie z 16.6.2005 r., nr skargi 60654/00, § 99-100; w yrok w sprawie Lupsa v. R u m u n ii z 8.6.2006 r., nr skargi 10337/04, § 25; w yrok w sprawie Shevanova przeciwko Łotw ie z 15.6.2006 r., nr skargi 58822/00, § 64;
E l B ou ja id i przeciwko F ra n cji, § 39; M ou staquim przeciwko B elgii, § 36; B o u lt if przeciwko S zw ajcarii, § 39; Jakupovic przeciwko A u s trii, § 24; Radovanovic przeciwko A u s trii, § 30.
13 Zob. L. J. Clements, N . M ole, European H um an R ights: Taking a Case under the
Convention, London 1999, s. 131; G. Cvetic, Im m ig ra tio n Cases in Strasbourg: the R ig h t to F a m ily L ife under A r tic le 8 o f the E u rop ea n C onvention, IC L Q 1987, vol. 36, s. 647;
S. Frontman-Cain, B o u lt if v. S w itzerland: The E C H R F a ils to P rovid e Precise C riteria for
R esolving A rticle 8 D eporta tion Cases, „Layola o f Los Angeles International and Compara
tive L a w R eview ” 2003, vol. 25, afl. 2, s. 328.
14 Por. np.wyrok w sprawie A l-N a s h if przeciw ko B u łg a rii z 20.6.2002 r., nr skargi 50963/99, § 114 oraz w yrok w sprawie Keles przeciwko N iem com z 27.10.2005 r., nr skargi 32231/02, § 54.
15 Zob. w yrok w spraw ieLiu i L iu przeciwko R osji z 6.12.2007 r., nr skargi 42086/05, §49; B o u lt if przeciwko S zw ajcarii, § 39; Sisojeva i in n i przeciwko Łotw ie, §99; E l B ou jaid i
m uszą być - w m yśl jej art. 1 - zapewnione w szystkim osobom znajdującym się w ramach jurysdykcji tych państw 16. Tym samym, jakkolw iek E T P C nie kwestionuje wyłączności państw w zakresie regulacji kw estii deportacji cu dzoziemców, to jednak zastrzega, że polityka im igracyjna tych państw musi być zgodna z zobowiązaniam i w ynikającym i z E K P C 17 i w tym zakresie dokonuje kontroli decyzji deportacyjnej.
W konsekwencji, Trybunał w Strasburgu - choć podkreśla niekwestiono w aną prerogatyw ę państw w zakresie regulacji kw estii związanych z depor tacją cudzoziemców z ich terytorium - to jednocześnie zastrzega, że sposób, w ja k i państwa wykonują powyższe uprawnienia, może w niektórych przy padkach rodzić odpow iedzialność w św ietle postanow ień E K P C 18. Jako pierw szy w yjątek w om awianej m aterii został sform ułowany zakaz deporta cji i ekstradycji cudzoziemców do państwa, gdzie groziłyby im tortury lub nieludzkie traktow an ie19 albo kara śm ierci20. Jako drugą kategorię zwykło wym ieniać się przypadki, w których deportacja cudzoziemca z terytorium państwa, w których żyją członkowie jego rodziny, stanowiłaby ingerencję w prawo do poszanowania życia rodzinnego (a czasami życia pryw atnego)21, gwarantowane w art. 8 EK PC .
W rezultacie zidentyfikow ane w orzecznictwie strasburskim obowiązki państw w zakresie ochrony życia rodzinnego osób znajdujących się w ramach ich jurysdykcji odgryw ają głów ną rolę w zakresie ochrony cudzoziemców
16 Por. uwagi przedstawione w: A. Sherlock, D eporta tion o f aliens and article 8 E C H R , „Hum an Rights Survey” 1998, „European Law R eview ” 1998, vol. 23, no. 1, s. 62.Ponadto, w związku z przenikającym i prawo m iędzynarodowe standardam i w zakresie ochrony praw cz,łowieka, w ydalenie cudzoziemca musi być rozpatryw ane w szerokim kontekście praw i wolności każdej osoby ludzkiej i nie może prowadzić do naruszenia m iędzynarodowo chro nionych praw i wolności; por. A. Drzemczewski, The P o sitio n o f A lien s in relation to the
European Convention on H um a n R ights, Strasbourg 1985, s. 7 i n.
17 Zob. R. van Dijk, C. J. H. van Hoof, Theory and P ra ctice o f the C onvention on H u m an Rights, Hague 1998, s. 507.
18 M. A. Nowicki, Ochrona praw cudzoziemców w orzecznictwie organów Europejskiej
Konw encji Praw Człowieka, „Palestra” 1998, nr 9-10, s. 109.
19 Zob. w yrok w sprawie Chahal przeciwko Zjednoczonem u Królestw u z 15.11.1996 r., nr skargi 22414/93, § 76 i n.; por. też w yrok w sprawie V ilvarajah i in n i przeciwko
Zjednoczonem u Królestw u z 30.10.1991 r., nr skargi 13163/87 i in., § 102; w yrok w sprawie S oering przeciwko Zjednoczonem u Królestw u z 7.7.1989 r., nr skargi 14038/88, § 90-91.
20 Zob. w yrok w sprawie Saadi przeciwko Włochom z 28.2.2008 r., nr skargi 37201/06, § 124 i n. oraz w yrok w sprawie A l-S aad oon i M u fd h i przeciwko Zjednoczonem u Królestwu z 2.3.2010 r., nr skargi 61498/08,§ 120.
21 Zobowiązania z zakresu ochrony życia prywatnego z art. 8 E K PC w kontekście de portacji cudzoziemców nie zostaną omówione w niniejszym opracowaniu. Szerzej nt. zob. A. Szklanna, O chrona praw cudzoziemca w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka, W arszaw a 2010, s. 253-257; K. Gałka, Ochrona życia rodzinnego i p ry watnego im igra ntów w orzecznictw ie E uropejskiego Trybunału Praw Człowieka (wybrane zagadnienia), [w :] Europejska Konwencja Praw Człowieka i j e j system kontrolny - perspek tywa systemowa i orzecznicza, (red.) M. Balcerzak, T. Jasudowicz, J. Kapelańska-Pręgow-
przed deportacją22. Tym niemniej na gruncie E K P C dopuszczalna jes t inge rencja w prawo do poszanowania życia rodzinnego, o ile spełni warunki przew idziane w jej art. 8 ust. 2 (klauzula lim itacyjna). W om awianych przy padkach akt władz im igracyjnych danego państwa, ingerujący w prawo do poszanowania życia rodzinnego, przybiera postać decyzji deportacyjnej23. W m yśl klauzuli lim itacyjnej z art. 8 ust. 2 E K P C , ingerencja w prawo do poszanowania życia rodzinnego musi być: przew idziana przez prawo, podjęta w „praw ow itym celu” i „konieczna w dem okratycznym społeczeństwie” dla osiągnięcia powyższego celu. W rezultacie, decyzja deportacyjna powinna mieć odpowiednią podstawę praw ną (test legalności), być dokonana w im ię ochrony jednego z celów prawowitych oraz być „konieczna w dem okratycz nym społeczeństwie” w rozum ieniu proporcjonalności podjętego środka w ład czego potrzebnego do ochrony wskazanego celu praw ow itego(test konieczno ści ściśle połączony z testem proporcjonalności). W konsekw encji, je ś li deportacja cudzoziemca jes t zgodna z treścią art. 8 ust. 2 E K P C , tj. z ustalo nym i w niej warunkam i klauzuli lim itacyjnej, nie stanowi ona naruszenia praw a do poszanowania życia rodzinnego cudzoziemca przez władze danego państwa24 i nie stanowi naruszenia Konwencji.
Zakres chronionego „życia rodzinnego" w sprawach
deportacyjnych
W każdym przypadku rozpatryw an ia kw estii deportacji cudzoziem ca z kraju, w którym przebyw ają członkowie jego rodziny, należy rozważyć wszystkie istotne okoliczności i poczynić szereg ustaleń. N a początku należy zbadać, czy w rozpatrywanym przypadku istnieje przedm iot konwencyjnej ochrony, czyli ocenić, czy relacje wiążące cudzoziemca z danym i osoby są wystarczające do określenia ich m ianem chronionego „życia rodzinnego” . Zgodnie z zasadą autonomiczności pojęć konwencyjnych, chodzi o „życie ro dzinne” w rozum ieniu art. 8 E K P C , zdekodowanym w relew antnym orzecz nictw ie strasburskim, a nie norm praw a w ew nętrznego danego państwa. W ypracowana w orzecznictwie strasburskim szeroka i funkcjonalna interpre tacja wskazuje na konieczność elastycznego podejścia do definicji pojęcia
22 Por. np. K. Hailbronner, Im m ig ra tio n and A sylum Law and P olicy o f the European
U nion, H ague-Lon don-B oston 2000, s. 486.
23 N iezależn ie od form y relewantnych decyzji im igracyjnych (np. decyzja zobowiązują ca cudzoziemca do opuszczenia terytorium danego państwa, decyzja nakazująca wydalenie cudzoziemca do kraju je go pochodzenia, decyzja deportacyjna), autorka w niniejszym opra cowaniu będzie posługiwać się term inem „deportacja” i „decyzja deportacyjna”, z zastrzeże niem, że niniejsze rozw ażania zachowują pełną aktualność w odniesieniu do ekstradycji i procedury przekazania osoby w ramach Europejskiego N akazu Aresztowania.
24 Por. np. w yrok w sprawie Berrehab przeciwko H o la n d ii z 21.6.1988 r., nr skargi 10730/84,§ 28-29.
„rodziny” , uwzględniającego zm iany cywilizacyjne i kontekst kulturowy oraz przesuwa punkt ciężkości na istnienie „wystarczająco trw ałych i regularnych w ięzi rodzinnych”25. Skuteczne powołanie się na art. 8 E K P C przez cudzo ziem ca objętego nakazem deportacji w ym aga zatem w ykazania odpowied nich w ięzi rodzinnych, co jednak nie przesądza o rozstrzygnięciu spraw y26.
P rzeg lą d w yroków zdaje się jed n ak wskazyw ać, że w brew szerokiej i funkcjonalnie uwarunkowanej definicji „życia rodzinnego” z art. 8 E K PC , w sprawach im igracyjnych E T P C opowiada się za w ąskim rozum ieniem ter m inu „rodzina” , ograniczającym zakres w ięzi rodzinnych do tradycyjnej nuc lear fa m ily 27. W pozostałych przypadkach Trybunał w ym aga w ykazania do datkowej zażyłości w ięzi i zależności m iędzy osobami, a więc udowodnienia okoliczności wskazujących na istnienie zależności m iędzy osobami w ykracza jącym i poza zwykłe w ięzy przyw iązania28, choć pewną liberalizację pow yż szego podejścia można zaobserwować w najnowszym orzecznictwie strasbur- skim29. Co więcej, ochroną otoczone jes t jedynie „życie rodzinne” istniejące w chw ili w ydania decyzji deportacyjnej30 i to pod warunkiem, że zostało ono zaw iązane w trakcie legalnego pobytu cudzoziemca na terytorium danego państwa. E T P C w yraźnie akcentuje, że deportacja cudzoziemca posiadające go silne w ięzy rodzinne na terytorium danego państwa nie może być uznana za środek nieproporcjonalny, jeś li zostały one nawiązane w czasie, gdy jego status im igracyjny nie był uregulowany. W przypadku świadomości konse kwencji grożących za naruszenie praw a im igracyjnego i zagrożeń dla konty nuowania na terytorium danego państwa tworzonych w ięzi, tylko w yjątkow e okoliczności mogą czynić deportację niedopuszczalną w św ietle zobowiązań w ynikających z art. 8 E K P C 31.
25 Zob. np. w yrok w sprawie K roon i in n i przeciwko H o la n d ii z 27.10.1994 r., nr skargi 18535/91, § 30 i w yrok w sprawie Keegan przeciw ko Irla n d ii z 18.7.2006 r., nr skargi 28867/03, § 45. Szerzej nt. zob. M. Szuniewicz, Łączenie rodzin ..., s. 20 i n.
26 Por. P. Sandecki, Praw a uchodźców w E uropejskiej Konw encji Praw Człowieka i in
nych aktach prawnych - część I I, „Palestra” 2001, nr 7—8, s. 62.
27 Zob. w y ro k W ie lk ie j Iz b y w s p ra w ieS livenk o przeciw ko Ł o tw ie z 9.10.2003 r., nr skargi 48321/99, §94; Shevanova przeciwko Łotw ie,§ 67 i Sisojeva i in n i przeciwko Ł o
twie, § 103. W arto zauważyć, że takie podejście spotkało się z krytyką w ramach samych
składów orzekających; por. zdania odrębne złożone przez A. K ovlera do wyroku w sprawie
Slivenko przeciw ko Łotw ie oraz do wyroku w sprawie Sisojeva i in n i przeciw ko Ł o tw ie ,
a także częściowo konkurencyjne opinia D. Spielm anna do w yroku w sprawie Shevanova
przeciwko Łotw ie.
28 Zob. S livenko przeciwko Łotw ie, § 97; Shevanova przeciwko Łotw ie, § 67; Sisojeva
i in n i przeciwko Łotw ie, § 103 i decyzja w sprawie Kw akye-Nti i D ufie przeciwko H ola nd ii
z 7.11.2000 r., nr skargi 31519/96.
29 Zob. w yrok w sprawie A. W. K han przeciwko Zjednoczonemu Królestwuz 12.01.2010 r., nr skargi 47486/06. Szerzej nt. zob. M. Szuniewicz, O chrona życia rodzinnego w kontekście
wydalenia cudzoziemca - glosa do wyroku E T P C z z 12.01.2010 r. w sprawie A.W . K han v. Zjednoczone Królestw o), „Europejski Przegląd Sądowy” 2012, nr 4, s. 48—49.
30 Por. B ou jlifa przeciwko F ra n cji, § 36 i Bouchelkia przeciwko F ra n cji, § 41.
31 Zob. w y ro k w spraw ie K on sta tin ov przeciw ko H o la n d iiz 26.4.2007 r., nr skargi 16351/03, §48; B ou ch e lk ia przeciw k o F r a n c ji, §52; D a lia przeciw k o F r a n c ji, § 53-54;
W iele kontrowersji rodzi również kw estia w ięzów rodzinnych cudzoziem ca (zw łaszcza kontaktów z dzieckiem pozostającym pod opieką drugiego ro dzica) w razie separacji lub rozwodu, gdy na skutek ustania w ięzi m ałżeń skich cudzoziemcowi odm awia się przedłużenia zezw olenia na zam ieszkanie i zobowiązuje go do opuszczenia terytorium danego kraju. Tymczasem, zda niem E T P C , fakt zakończenia „wspólnego życia” m iędzy rodzicam i pozostaje bez w pływ u na istnienie „życia rodzinnego” m iędzy rodzicem a dzieckiem, jeś li rodzic utrzym uje częsty i regularny kontakt z dzieckiem 32. M oże to rodzić konieczność zezw olen ia na dalszy pobyt na terytoriu m państw a w związku z w ypływ ającym i z art. 8 E K P C obowiązkam i pozytyw nym i w za kresie poszanowania życia rodzinnego33.
W literatu rze przedm iotu podkreśla się, że obowiązki państwa w zakre sie ochrony życia rodzinnego odgryw ają głów ną rolę na płaszczyźnie ochrony cudzoziemców przed deportacją34. A rt. 8 E K P C w ym aga każdorazowo odpo w iedzi na pytanie, czy w okolicznościach danej sprawy władze państwowe m usiały podjąć pozytyw ne kroki dla ochrony życia rodzinnego35. Organy strasburskie w ielok rotnie powtarzały, że granice pom iędzy pozytyw nym i i negatyw nym i zobowiązaniam i państwa w zakresie poszanowania życia ro dzinnego nie poddają się precyzyjn em u rozd zielen iu i zd efin iow an iu 36, a zasady znajdujące zastosowanie do obu rodzajów zobowiązań są podobne, w ym agają bowiem zwrócenia uwagi na słuszną równowagę pom iędzy ry w a li zującymi interesam i jednostki i ogółu a państwu przyznają pewien m argines oceny37. W yraźnie widać to właśnie na przykładzie rozpatryw ania na gruncie art. 8 E K P C spraw deportacyjnych, albowiem w sprawach o naruszenie życia A.W . K han przeciwko Zjednoczonem u Królestw u, § 46-47; decyzja w spraw iePriya przeciwko D a n ii z 6.07.2006 r., nr skargi 13594/03, s. 7; decyzja w sprawie Useinov przeciwko H o la n d ii z 11.04.2006 r., nr skargi 61292/00, s. 8. Taki w yjątek stanowił np. w yrok w sprawie Rodrigues da S ilv a i H oogkam er przeciwko H o la n d ii z 31.01.2006 r., nr skargi 50435/99,
§ 39, gdzie E T PC szczególną wagę przyw iązał do najlepszego interesu dziecka.
32 Por. np. w yrok w sprawie C iliz przeciwko H o la n d ii z 11.07.2000 r., nr skargi 29192/ /95, § 72.
33 Co do pozytywnych zobowiązań wynikających z art. 8 E K PC w sprawach dotyczą cych deportacji zob. J. Czepek, Wydalenie cudzoziemców w kontekście obowiązków pozytyw
nych państwa na tle praw a do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego z art. 8 E K P C ,
[w:] Status cudzoziemca w praw ie międzynarodowym publicznym . Im plika cje w praw ie U n ii
E uropejskiej i p olskim porządku praw nym , (red.) O. Łachacz, J. Galster, O lsztyn 2014,
s. 41-50.
34 Por. K. Hailbronner, op. cit., s. 496.
35 Szerzej nt. zob. J. Czepek, Zobow iązania pozytywne państwa w sferze praw czło
wieka pierw szej gen eracji na tle E uropejskiej K onw encji Praw Człowieka, O lsztyn 2014,
s. 135 i n.
36 Zob. w yrok w sprawie A h m u t przeciwko H o la n d ii z 28.11.1996 r., nr skargi 21702/ /93,§ 63; w yrok w sprawie Tuquabo-Tekle i in n i przeciwko H o la n d ii z 1.12.2005 r., nr skar gi 60665/00, § 42; w yrok w sprawie S tjerna przeciwko F in la n d ii z 25.11.1994 r., nr skargi 18131/91, § 38; K onstatinov przeciwko H o la n d ii, § 46.
37 Zob. A h m u t przeciwko H o la n d ii, § 63; Stjern a przeciwko F in la n d ii, § 38; K onstati-
nov przeciwko H o la n d ii, § 46; Tuquabo-Tekle i in n i przeciwko H o la n d ii, § 42; Useinov prze ciwko H o la n d ii, s. 8.
rodzinnego na skutek deportacji cudzoziemca zachodzi trudność klasyfikacji, czy w przedmiotowej sprawie chodzi o negatyw ny obowiązek zaniechania (odstąpienia od) deportacji ingerującej w życie rodzinne cudzoziemca, czy o pozytyw ny obowiązek przyznania cudzoziemcowi praw a do pobytu na tery torium danego państwa, wynikający z konwencyjnych zobowiązań w zakre sie ochrony życia rodzinnego38.
W razie zakw alifikow ania w ięzi łączących deportowanego cudzoziemca z innym i osobami przebyw ającym i na terytorium danego państwa jako speł niających w ym óg „życia rodzinnego” , kolejnym krokiem jes t ocena, czy m iała miejsce ingerencja władz państwowych w życie rodzinne jednostki. W orzecz nictwie strasburskim podkreślono, że zobowiązanie cudzoziemca do opusz czenia kraju lub jego deportacja z terytorium państwa, na którym przebyw a ją członkowie jego rodziny, może stanowić ingerencję w prawo do posza nowania życia rodzinnego39 i rodzić konsekwencje na tle art. 8 E K P C 40. N ie dojdzie jednak do ingerencji, jeśli członkowie rodziny cudzoziemca m ogą bez przeszkód kontynuować życie rodzinne na terytorium innego państwa (tzw. elsewhere test)41.
Jeśli uznano, że m iała miejsce ingerencja władz państwa w należycie potwierdzone życie rodzinne, konieczne staje się skonfrontowanie decyzji władz im igracyjnych z klauzulą lim itacyjną z art. 8 ust. 2 E K P C i ustanowio nym i w niej warunkam i dopuszczalnego ograniczenia jednostki w korzysta niu z praw a do poszanowania życia rodzinnego.
Wymóg zgodności z prawem decyzji deportacyjnej
Pierw szym elem entem klauzuli lim itacyjnej z art. 8 ust. 2 E K P C jest tzw. test legalności, w m yśl którego należy zbadać, czy mająca miejsce inge rencja była „zgodna z praw em ” . Żadna ingerencja w prawo lub wolność chronione w E K P C nie może być arbitralna i musi być wyraźnie przewidziana
38 Zob. konkurencyjną opinię L. W ildhabera do wyroku w sprawie Stjerna przeciwko
F in la n d ii; por. też C. Warbrick, The S tructure o f A rticle 8, E H R L R 1998, issue 1, s. 38
i J. Viljanen, The European C ourt o f H um a n R ig hts as a Developer o f the General D o c tri
nes o f H um an R ights Law : A Study o f the L im ita tio n Clauses o f the European Convention on H um a n R ig h ts , Tam pere 2003, s. 179.
39 Zob. A m ro lla h i przeciwko D a n ii, § 26; M ou staquim przeciwko B elgii, § 36; B o u ltif
przeciwko S zw ajcarii, § 39; A l-N a s h if przeciwko B u łg a rii, § 114; Lupsa przeciwko R u m u n ii,
§ 25; Radovanovic przeciwko A u s trii, § 30; decyzja w sprawie Solom on przeciwko H ola nd ii z 5.9.2000 r., nr skargi 44328/98,s. 6.
40 Zob. B o u lt if przeciwko S zw ajcarii, § 39; A m ro lla h i przeciwko D a n ii, § 26; M oustaqu
im przeciwko B elgii, § 36; Lupsa przeciwko R u m u n ii, § 25; L iu i L iu v. Rosja, § 49;Jakupo- vic przeciwko A u s trii, § 24.
41 Szerzej nt. zob. H. Storey:The R ig h t to F a m ily L ife and Im m ig ra tio n Case Law at
Strasbourg, „International and Com parative Law Q uarterly” 1990, vol. 39, no. 2, s. 328;
K. Hailbronner, op. cit., s. 277; M. Szuniewicz, Praw o do połączenia rodziny ja k o przykład
przez prawo. Test legalności wym aga, aby decyzja deportacyjna została w y dana zgodnie z prawem krajowym , spełniającym zrekonstruowane w stras- burskim case law w ym ogi jakościowe „praw a”42. Musi mieć ona zatem pod stawę prawną, czyli w yraźne umocowanie w ustawodawstwie danego kraju, które jes t powszechnie dostępne, dostatecznie precyzyjne i przew idyw alne, wskazujące zakres uznania organów państwa oraz gwarantujące cudzoziem cowi prawny środek ochrony przed arbitralnością ingerencji ze strony w ładzy państwowej i odpowiednie gwarancje procesowe43.
W sprawach deportacyjnych E T P C kładzie w yraźn y nacisk na koniecz ność zapew nienia cudzoziemcowi odpowiedniego stopnia ochrony przed arbi tralnością działania państwa, w tym środek zaskarżenia decyzji imigracyj- nej. Sytuacja, w której cudzoziem iec nie korzysta z m inim alnego zakresu ochrony przed arbitralnością ze strony w ładzy oznacza, że decyzja o w yd ale niu cudzoziemca nie była zgodna z prawem, tzn. nie m oże być uznana za wydaną na podstawie przepisów prawnych spełniających konwencyjny w y móg legalności, a w związku z powyższym stanowi — z uw agi na uchybienie warunkom klauzuli lim itacyjnej — niedopuszczalną ingerencję w życie ro dzinne cudzoziemca, a w konsekwencji naruszenie artykułu 8 E K P C 44. W e wnętrzne regulacje prawne, w oparciu o które wydano decyzję deportacyjną, muszą zatem gwarantow ać odpowiedni środek prawny, um ożliwiający podda nie niekorzystnej da cudzoziemca decyzji „jakiejś form ie kontradyktoryjnego postępowania przed niezależnym organem uprawnionym do zbadania pod staw decyzji oraz odnośnych dowodów”45.
Prawowity cel uzasadniający deportację cudzoziemca
N astępnie należy ustalić czy będąca przedm iotem rozw ażań ingerencja (w postaci w ydania i w ykonania decyzji deportacyjnej) została dokonana z uwagi na jeden z „celów prawowitych” , o których mowa wart. 8 ust. 2 EKPC . Konwencja przew iduje sześć dóbr prawnych, w im ię ochrony których może nastąpić ograniczenie jednostki (w tym cudzoziemca) w korzystaniu z prawa
42 Zob. A l-N a s h if przeciwko B u łg a rii, §121; podobnie w yrok w sprawie P.G. i J.H . prze
ciwko Zjednoczonem u Królestw u z 25.9.2001 r., nr skargi 44787/98, § 46.
43 Por. w yrok w sprawie O n u r przeciw ko Zjednoczonem u K rólestw u z 17.2.2009 r., nr skargi 27319/07, § 48; Lupsa przeciwko R u m u n ii, § 32; A l-N a s h if przeciwko B u łgarii, § 119; L iu i L iu przeciwko Rosji, § 56; Shevanova przeciwko Łotw ie, § 72; Slivenko przeciw
ko Łotw ie, § 100.
44 W yrok W ielkiej Izb y w sprawie A m a n n przeciwko S zw ajcarii z 16.2.2000 r., nr skar gi 27798/95, § 55-56; w yrok W ielkiej Izby w sprawie R otaru przeciwko R u m u n ii z 4.5.2000 r., nr skargi 28341/95, § 55 i n.; A l-N a s h if przeciw ko B u łg a ria, §128; Lupsa przeciwko
R u m u n ii, §42.
45 Zob. L iu i L iu przeciw ko R o sji, § 59; A m a n n przeciw ko Szw ajcarii, § 55-56; A l-
N a s h if przeciwko B u łg arii, § 123-124; Lupsa przeciwko R u m u n ii, § 33-34 i 38; R otaru prze ciwko R u m u n ii, §55 i n.
do poszanowania życia rodzinnego, tj. bezpieczeństwo narodowe, bezpieczeń stwo publiczne, dobrobyt gospodarczy kraju, porządek publiczny i zapobiega nie przestępstwom, zdrowie i moralność publiczna oraz praw a i wolności innych osób.
P rz y deportacji cudzoziemców kluczową kw estią jest zakres i stopień konkretyzacji przesłanek będących jej podstawą46. Tym czasem konwencyjne „cele praw ow ite” , uzasadniające ingerencję władz państwowych w życie ro dzinne jednostki przyjęły postać nieostrych pojęć, zbiór desygnatów który jes t zbyt szeroki, aby m ożliw a była precyzyjna ocena konkretnych podstaw uzasadniających deportację cudzoziemca. Choć rodzi to ryzyko zbyt daleko idącej interpretacji i nadużyć, należy w yraźnie podkreślić, że interpretacja okoliczności służących za podstawę deportacji cudzoziemca - jako w yjątek od zasady pełnej ochrony praw człowieka - musi podlegać regule w ykład nie xceptiones non sunt extendendae47. R elatyw izm w ocenach zagrożenia bezpieczeństw a państw a i porządku publicznego zdaje się być oczyw isty wobec niem ożności en u m era tyw n ego w y lic ze n ia okoliczności w sk a zu ją cych na istnienie relewantnych zagrożeń, odznaczających się znaczną różno rodnością w przedmiocie charakteru i form, ewoluujących w czasie i n iezw y kle trudnych do precyzyjnego zdefin iow an ia48. Wobec powyższego E T P C uznał zasadność pozostaw ienia w ładzom państw ow ym m arginesu oceny w przedmiocie dookreślenia zagrożeń, zastrzegając jednocześnie, że nie ozna cza to m ożliwości rozciągnięcia granic tych pojęć poza ich norm alne zna-czenie49.
Jakkolw iek zrozum iałe są trudności w zakresie dokładnej oceny kon kretnych podstaw uzasadniających w ydanie decyzji deportacyjnej oraz pre cyzyjnego zdefiniow ania celów prawowitych i relewantnych zagrożeń, zdaje się to kłócić z przesłanką przew idyw alności praw a wym ienionej wcześniej jako niezbędny składnik jakościow y prawa, w oparciu o które może nastąpić deportacja cudzoziemca50. W orzecznictwie strasburskim wskazano, że po zostawienie władzom luzu decyzyjnego w zakresie ustalenia, co leży w in te resie ochrony bezp ieczeń stw a państw a i porządku publicznego nie stoi w sprzeczności z zasadą przewidywalności prawa, pod warunkiem, że zakres i sposób korzystania z m arginesu oceny zostały sformułowane w ystarcza jąco precyzyjnie, by uchronić jednostkę przed arbitralnością. W konsek wencji, przedm iotowe regulacje prawne m uszą w skazyw ać zakres swobody
46 J. Białocerkiewicz, Status..., s. 378.
47 Tzn. zakaz poddawania w yjątków rozszerzającej wykładni.
48 Zauważa to sam E T PC ; por. A l-N a s h if przeciwko B u łg a rii, § 121 i Lupsa przeciwko
R u m u n ii, § 37. Szerzej nt. zob. M. Szuniewicz, K ryteriu m .., s. 9-10.
49 Zob. w yrok w sprawie L iu przeciwko R osji (n r 2) z 26.7.2011 r., nr skargi 29157/09, § 88 oraz w yrok w sprawie C.G. i in n i przeciwko B u łg a riiz 24.04.2008 r., nr skargi 1365/ /07, § 43.
50 Por. A l-N a s h if przeciwko B u łg a rii, § 119 i n.; C.G. i in n i przeciwko B u łg a rii, § 40 i Lupsa przeciwko R u m u n ii, § 33-34.
podejm owania decyzji przez organy państwowe oraz zapewnić jednostce od powiednie gwarancje procesowe, w tym środek ochrony przed arbitralnością ze strony w ładz51.
Wymóg „konieczności w demokratycznym społeczeństwie"
i zasada proporcjonalności
Ostatnim elem entem klauzuli lim itacyjnej, najistotniejszym dla ustale nia dopuszczalności ingerencji w poszanowanie życia rodzinnego cudzoziem ca na skutek deportacji, jes t dokonanie oceny, czy odnośna ingerencja była „konieczna w dem okratycznym sp ołeczeń stw ie” dla osiągn ięcia jed n ego z prawowitych celów z art. 8 ust. 2 E K PC . O ile E T P C przyznaje państwom Rady Europy m argines swobody oceny52 w przedmiocie tego, czy podjęta ingerencja (tu: deportacja cudzoziemca) jes t konieczna w dem okratycznym społeczeństwie, jednocześnie konsekwentnie podkreśla, że w ym aga to zbada nia, czy ingerencja była „usprawiedliw iona przez naglącą potrzebę społecz ną” (ang. presssing social need), a w szczególności czy była „proporcjonalna w stosunku do realizowanego celu praw ow itego”53.
Tym samym na gruncie orzecznictwa strasburskiego w yraźnie podkre ślono w ym óg proporcjonalności ingerencji w stosunku do „dobra” z ust. 2 art. 8 E K P C , w im ię ochrony którego została dokonana. Proporcjonalność ingeren cji wym aga, aby podejmujący akt władczy organ państwowy orzekł środek w ystarczający do osiągnięcia celu. Deportacja cudzoziemca mającego rodzinę w danym państwie jes t najsurowszym środkiem i powinna stanowić ostatecz ność u spraw iedliw ioną tylko w najbardziej w yjątkow ych okolicznościach. W konsekwencji, w każdej sytuacji na organie w ydającym decyzję deporta cyjną spoczywa obowiązek zbadania, czy jest m ożliwe osiągnięcie celu po przez zastosowanie środka łagodniejszego. Tym samym deportacja cudzo ziem ca będzie sta n ow iła naruszenie art. 8 E K P C , je ś li - dla ochrony
51 Zob. A m a n n przeciwko S zw ajcarii, § 55-56 oraz R ota ru przeciwko R u m u n ii, §55 i n.; podobnie w yrok w sprawie E strikh przeciwko Łotw ie z 18.1.2007 r., nr skargi 73819/01, § 177; Shevanova przeciwko Łotw ie, § 72; Lupsa przeciwko R u m u n ii, § 42; A l-N a s h if prze
ciwko B u łg a rii, § 119, 123-124 i 128.
52 O ile początkowo E T PC pozostawiał władzom państwowym szeroki m argines swobo dy oceny (np. Boughanem i przeciwko F ra n cji, § 41; Berrehab przeciwko H o la n d ii, §28; M o-
ustaquim przeciwko B elgii, § 43), nowsze orzeczenia wspom inają ju ż tylko o pewnym (ang. certa in ) m arginesie uznania (zob. w yrok W ielkiej Izb y w sprawie M aslov przeciwko A u s trii
z 23.6.2008 r., nr skargi 1638/03, § 76 i decyzja w sprawie A ngelov przeciwko F in la n d ii z 5.9.2006 r., nr skargi 26832/02, s. 8).
53 Zob. M ehem i przeciwko F ra n c ji, § 34; N a s ri przeciwko F ra n cji, § 41; B ou jlifa prze
ciw ko F ra n c ji, § 42; A m r o lla h i przeciw ko D a n ii, § 33; D a lia przeciw ko F ra n c ji, § 52; C. przeciwko B elgii, § 31; Bouchelkia przeciwko F ra n c ji, § 48; B o u lt if przeciwko Szw ajcarii,
wskazanego celu prawowitego — wystarczające byłoby zastosowanie mniej inwazyjnego środka albo w ydanie nakazu opuszczenia kraju o ograniczonym czasowo charakterze54.
Pom im o pozostawienia władzom państwowym m arginesu oceny w zakre sie ustalenia, czy ograniczenia ze w zględu na ochronę tych dóbr są proporcjo nalne, Trybunał w Strasburgu konsekwentnie powtarza, że jego zadaniem jes t zbadanie, czy zastosowany środek w postaci decyzji deportacyjnej za
pew nia słuszną równowagę (ang. struck a fa ir balance) pom iędzy odnośnymi interesam i, tj. interesem publicznym uosobionym w jednym ze wspom nia nych celów prawowitych a interesem cudzoziemca w zakresie poszanowania jego w ięzi rodzinnych istniejących w danym państwie. Organ im igracyjny powinien starać się o zharm onizowanie obu tych interesów i nie pojmować w sposób mechaniczny i sztyw ny zasady nadrzędności interesu społecznego nad interesem indywidualnym. N ab iera to szczególnego znaczenia w kontek ście pojawiających się w praktyce państw tendencji do uznania zagrożenia dla bezpieczeństwa państw a za wartość najwyższą, m ającą pierwszeństwo przed dobrami osobistymi cudzoziemca, w tym poszanowaniem jego życia rodzinnego55. To, którem u z nich należy dać pierwszeństwo, w ym aga każdo razowo dokonania szeregu ustaleń z uwzględnieniem całokształtu okoliczno ści rozpatrywanej sprawy, co z kolei w ym aga przeprowadzenia procesu „w a żenia” argum entów przem aw iających za każdym z tych interesów (tzw. balancing test)56. W konsekwencji, w każdym przypadku organ im igracyjny powinien dokonać w ażenia wchodzących w grę wartości: interesu publiczne go przem awiającego za deportacją cudzoziemca i praw a cudzoziemca do po szanowania jego życia rodzinnego57.
Czyni to koniecznym przeprowadzenie wszechstronnego i rzetelnego po stępowania wyjaśniającego i dokonania w jego ramach ustaleń w zakresie zarówno okoliczności świadczących za zagrożeniem stw arzanym przez cudzo ziem ca dla „celu praw ow itego” , przem awiających za przyznaniem priorytetu interesow i publicznemu, ja k iw przedmiocie osobistej sytuacji cudzoziemca, w tym charakteru w ięzi łączących go z państwem dokonującym deportacji, a w szczególności zawiązanego w nim życia rodzinnego58.
54 Zob. Radovanovic przeciwko A u s trii, § 34 i 37; podobnie por. w yrok w sprawie Ezzo-
uhdi przeciwko F ra n c ji z 13.2.2001 r., nr skargi 47160/99, § 35; Keles przeciwko N iem com ,
par. 66; Uner przeciwko H o la n d ii, § 65; M aslov przeciwko A u s trii, § 99. 55 M. Szuniewicz, K ry te riu m ..., s. 14.
56 L. Wildhaber, The rig h t to respect fo r priva te and fam ily life: naw case-law on A rt. 8
od the European Convention on H u m an Rights, [w:] The m odern w orld o f hum an rights. Essays in h on ou r o f Thom as B u rgenth a l, (ed.) A .A . Cancado Trindade, San José 1996,
s. 103 i n.
57 Zob. D a lia przeciwko F ra n cji, § 52; C. przeciwko B elgii, § 32; Boughanem i przeciwko
F ra n cji, § 42; Bouchelkia przeciwko F ra n cji, § 49; B ou jlifa przeciwko F ra n c ji, § 43; A m ro l- la h i przeciwko D a n ii, §34; B o u lt if przeciwko S zw ajcarii, § 47; Radovanovic przeciwko A u strii, § 32; Jakupovic przeciwko A u s trii, § 26.
Okoliczności świadczące za potrzebą ochrony interesu publicznego co do zasady sprowadzają się do kw estii stopnia zagrożenia stwarzanego przez cudzoziemca, którego m iernikiem jest charakter i ciężar popełnionych czy nów, ich powtarzający się charakter (recydyw a) oraz surowość orzeczonych kar59. Sam fakt skazania cudzoziemca za naruszenie praw a wewnętrznego nie stanowi podstawy do uznania, że istnieją powody do jego deportacji, lecz konieczne jes t wykazanie związku m iędzy skazaniem a istnieniem zagroże nia porządku publicznego ze strony cudzoziemca60. W św ietle orzecznictwa E T P C tylko poważne przestępstw a i realne zagrożenie dla porządku publicz nego i bezpieczeństwa państwa powinny stanowić podstawę do tak daleko idącej ingerencji w praw a i wolności jednostki, jakdeportacja cudzoziemca61.
W orzecznictw ie E T P C brakuje jed n ak konsekwencji w podejściu do spraw deportacyjnych, w których cudzoziemcy podnoszą zarzut naruszenia art. 8 E K PC . Pom im o zaakcentowania we wcześniejszym orzecznictwie kw e stii ch arakteru i ciężaru przestępstw a popełnionego przez cudzoziem ca w ramach testu proporcjonalności62 w sprawie B o u ltif v. Szw ajcaria Trybu nał skupił w iększą uwagę na późniejszym zachowaniu cudzoziemca i zaak centował w ątek jego rehabilitacji63. Co więcej, przegląd orzecznictwa stras- burskiego zdawał się wskazywać, że istnieją pewne kategorie najcięższych p rzes tę p stw (ja k g w a łty 64, p rzem y t n a rk oty k ów 65 czy ak ty przem ocy66), w których E T P C nie zw ykł uznawać naruszenia art. 867, tym czasem w naj nowszym orzecznictwie podkreślano, że naw et handel narkotykam i nie ma charakteru przew ażającego68.
59 Por. E l B ou ja id i przeciwko F ra n c ji, § 40 oraz N a s ri przeciwko F ra n c ji, § 40.
60 Zob. np. w yrok w sprawie D. przeciw ko Zjednoczonem u Królestw u z 2.5.1997 r., nr skargi 30240/96, § 46 oraz B o u lt if przeciwko S zw ajcarii, § 49-50.
61 Por. np. S livenko przeciwko Łotw ie, § 127 i n. W sprawie Yildiz przeciwko A u s trii E T PC podkreślił, że w ydalenie - jako bardzo inw azyjny środek - nie powinno być stosowa ne wobec osoby, która dopuściła się niegroźnych czynów karalnych lub drobnych w ykro czeń, np. kradzież w sklepach czy w ykroczenia samochodowe (§ 46 wyroku). W sprawie
A m ro la h i przeciwko D a n ii, lekkie naruszenie prawa nie powinno autom atycznie skutkować
deportacją cudzoziemca (§ 27 wyroku).
62 D la przykładu w sprawie Boughanem i przeciwko F ra n c ji charakter napaści i rabun ku przew ażył, choć na drugiej szali był im igrant drugiej generacji z bardzo silnym i w ięza m i rodzinnym i z Francją.
63 Zob. § 51 wyroku. Podobnie Ezzouhdi przeciwko F ra n c ji, § 34 oraz M aslov przeciwko
A u s trii, § 95.
64 Por. np. w yroki w sprawach Bouchelkia przeciwko F ra n c ji oraz Boughanem i prze
ciwko F ra ncji.
65 Por. w yrok w sprawie B a g h li przeciwko F ra n c ji z 30.11.1999 r., nr skargi 34374/97 oraz w yroki w sprawach: E l B ou ja id i przeciwko F ra n cji, C. przeciwko B elg ii i D a lia prze
ciwko F ra n c ji.
66 Zob. np. B ou jlifa przeciwko F ra n c ji (rozbój i kradzież) czy U ner przeciwko H o la nd ii (zabójstwo i napaść).
67 Zob. S. Frontm an-Cain, op. cit., s. 336.
68 Por. w yrok np. w sprawie A.W . K han przeciwko Zjednoczonem u Królestw u; por. też M. Szuniewicz, O chrona ..., s. 50 i 52.
Z kolei w ramach rozw ażenia okoliczności dotyczących życia rodzinnego cudzoziem ca w pierw szym rzędzie n ależy ustalić, w ja k im stopniu życie rodzinne ulegnie przerw aniu69 oraz zbadać, czy zaniechanie w ydalenia cu dzoziemca i zezwolenie na jego dalszy pobyt na terytorium danego kraju jest jed yn ą m ożliwością zachowania życia rodzinnego70. W pierw szym rzędzie w sprawach deportacyjnych należy zbadać, czy deportowany cudzoziem iec i jego najbliżsi m ają m ożliwość prow adzenia życia rodzinnego w innym m iej scu, tj. czy m ożna rozsądnie w ym agać od członków rodziny podążenia za deportowanym cudzoziemcem71. Jeśli członkowie rodziny m ogą żyć razem w innym państwie lub jeś li od członków rodziny cudzoziemca można racjo nalnie oczekiwać podążenia za cudzoziemcem do kraju przeznaczenia, depor tacja cudzoziemca nie będzie — ja k ju ż zaznaczono — oznaczać naruszenia art. 8 E K P C 72. W związku z powyższym niezw ykle istotne są okoliczności stano wiące przeszkody nie do przezwyciężenia, które nie pozw alają przenieść ży cia rodzinnego do kraju pochodzenia jednego z m ałżonków 73, do których zaliczyć m ożna stan zdrow ia członka rodziny, jego zintegrowanie z państwem dokonującym d ep ortacji czy m ożliw ość p row a d zen ia n orm aln ego życia w państwie, do którego będzie musiał się przenieść (m.in. znajomość języka i ku ltury)74.
Szczególne znaczenie w zakresie ustalenia sytuacji osobistej cudzoziem ca E T P C przypisuje okolicznościom świadczącym za integracją cudzoziemca, które przem aw iają za odstąpieniem od deportacji i zezwoleniem cudzoziem cowi na pozostanie w danym państwie. N iew ątp liw ie podstawowym czynni kiem zdaje się być długoletni okres zam ieszkiwania na terytorium danego państwa i fakt założenia rodziny. O ile jednak przesłanka długości pobytu w państwie dokonującym deportacji odegrała istotną rolę w szeregu spraw 75, to ostatnie w yroki wskazują, że nie jes t ona decydująca, albowiem Trybunał przyznał taką sam ą ochronę cudzoziemcom z krótkim okresem domicylu76.
69 W y rok w sp raw ie X ., Y. i Z przeciw k o Zje d n o cz o n e m u K rólestw u z 22.4.1997, nr skargi 21830/93.
70 Zob. np. w y ro k w spraw ie G u l przeciw ko S zw a jca rii z 19.2.1996 r., nr skargi 23218/94.
71 Zob. B o u lt if przeciwko S zw ajcarii, § 52.
72 M. E. V illiger, E x p u lsion and the R ig h t to Respect fo r P riv a te and F a m ily L ife
(A rticle 8 o f the C onvention) - A n In tro d u ctio n to the Com m ission’s Case-law, [w :] P ro te c tin g H um an Rights. The European D im ension, (eds.) F. Matscher, H. Petzold, K ohl 1988,
s. 659.
73 Zob. np. rozw ażania przedstawione w sprawach: X., Y. i Z . przeciwko Zjednoczonem u
Królestw u oraz B o u lt if przeciwko Szw ajcarii.
74 M. E. Villiger, op. cit., s. 659.
75 Np. w y ro k i w sprawach: M o u sta q u im przeciw ko B e lg ii, Berrehab przeciw ko H o
la n d ii, B e ld jo u d i przeciw ko F r a n c ji, N a s r i przeciw ko F r a n c ji oraz M e h em i przeciw ko F ra n cji.
76 Np. w yroki w sprawach: Boughanem i przeciwko F ra n cji, B o u lt if przeciwko Szw ajca
E T P C dostrzega specyfikę spraw dotyczących deportacji w ieloletnich re zydentów z uwagi na daleko posuniętą ich integracją ze społeczeństwem danego państw a77 i bierze pod uwagę takie okoliczności ja k fakt przybycia do danego państwa w młodym w ieku 78, edukacja79 i praca80 w danym kraju, fakt zam ieszkiwania na jego terytorium przez wszystkich lub większość naj bliższych krewnych cudzoziemca (często posiadających obywatelstwo danego państw a)81 oraz założenia w tym kraju własnej rodziny82. Problem atyka do puszczalności deportacji zintegrowanych cudzoziemców w kontekście zobo w iązań z art. 8 doprowadziła do znacznej rozbieżności zdań wśród sędziów strasburskich83. W rezultacie E T P C — przy m aterialnie podobnych stanach faktycznych dotyczących im igrantów, którzy przybyli na terytorium państwa przyjmującego w bardzo młodym wieku i zostali skazani za poważne prze stępstwa na długi okres bezwarunkowego pozbawienia wolności) — w czę ści spraw stwierdził, że deportacja nie stanowi naruszenia art. 8 E K P C 84,
77 Szczególną kategorię osób w tym kontekście stanowią tzw. „im igranci drugiej gene racji” (ang. second-generation im m igran ts), tj. cudzoziemcy, k tórzy urodzili się lub od naj młodszych lat m ieszkają na terytorium państwa zam ierzającego ich deportować.
78 I tak okoliczność przybycia na terytorium państwa w bardzo m łodym wieku została odnotowana m.in. w wyrokach w sprawach: E l B ou ja id i przeciwko F ra n c ji (7 lat); B a gh li
przeciwko F ra n c ji (2 lata ) oraz B ou jlifa przeciwko F ra n c ji (5 lat).
79 Por. E l B o u ja id i przeciw k o F r a n c ji, § 40; C. przeciw k o B e lg ii, § 33; B ou g ha -
nem i przeciwko F ra n cji, § 43; B ou jlifa przeciwko F ra n cji, § 44; M ehem i przeciwko F ra ncji,
§ 36.
80 Zob. Boughanem i przeciwko F ra n cji, § 43; B ou jlifa przeciwko F ra n cji, § 44; C. prze
ciwko B elgii, § 33; M ehem i przeciwko F ra n cji, § 36; E l B ou ja id i przeciwko F ra n cji, § 40; Lupsa przeciwko R u m u n ii, § 26.
81 Zob. C. przeciw ko B e lg ii, § 33; Boughanem i przeciw ko F ra n c ji, § 43; E l B oujaid i
przeciw k o F r a n c ji, § 40; B o u jlifa przeciw k o F r a n c ji, § 44; U n er przeciw ko H o la n d ii,
§ 62; N a s ri przeciwko F ra n c ji, § 44.
82 Por. M ehem i przeciwko F ra n cji, § 36 (m ałżonka z włoskim obywatelstwem i troje dzieci mających francuskie obywatelstwo); C. przeciwko B elgii, § 33 (żona i dziecko); B o
ughanem i przeciwko F ra n cji, § 43 (kobieta i dziecko); Shevanova przeciwko Łotw ie, § 66
(siedm ioletnie m ałżeństwo i fakt urodzenia dziecka); U ner przeciwko H o la n d ii, § 62 (part nerka i syn - szybki koniec konkubinatu); Charles N dangoya przeciw ko Szw ecji (dwoje dzieci i kontakt z nim i po rozwodzie).
83 Por. M .A. Nowicki, I. Rzeplińska, op. cit., s. 110, przyp. 55 i wskazane w nim zdania odrębne sędziów ETPC .
84 Np. C. przeciwko B elg ii (spraw a obywatela m arokańskiego skazanego za posiadanie narkotyków, m ieszkającego w B elgii od 11 roku życia i mającego syna z obywatelską b elgij ską); Boughanem i przeciwko F ra n c ji (obyw atel Tunezji m ieszkający we Francji od ósmego roku życia, deportowany po odbyciu kary 8 lat pozbaw ienia wolności za włam anie i napad);
B o u lt if przeciwko F ra n c ji (deportacja za popełnienie poważnego przestępstwa cudzoziemca
m ieszkającego we Fran cji od piątego roku życia przez 20 lat, podczas gdy jeg o rodzice i ośmioro rodzeństwa również m ieszkało w e F ran cji); B ouchelkia przeciw ko F ra n c ji (d e portacja po odbyciu kary pozbaw ienia wolności za gw ałt ze szczególnym okrucieństwem pomimo zam ieszkiw ania we Fran cji od drugiego roku życia oraz posiadaniu we Francji żony i dziecka); D a lia przeciwko F ra n c ji (deportacja obyw atelki A lg ie rii w zw iązku z za rzutam i o popełnienie przestępstw narkotykowych, pomimo że była m atką samotnie w y chowującą dziecko posiadające francuskie obywatelstwo i cała jej rodzina m ieszkała w tym kraju).
podczas gdy w innych takie naruszenie orzekł85. W literatu rze przedmiotu kazuistyczne podejście do zagadnienia deportacji cudzoziemców, w tym długo letnich rezydentów uznano - wobec braku jednoznacznych wskazań - za swo istą „loterią dla władz krajowych”86. Co więcej, sami sędziowie strasburscy podkreślili wynikające z tego trudności dla E T P C zobligowanego do porówna nia rozpatrywanej sprawy ze swoimi wcześniejszymi rozstrzygnięciam i87.
W edług krytyków takiego stanu rzeczy, antidotum na powyżej wskazaną niekonsekwencję orzecznictwa strasburskiego byłoby zaakceptowanie szero ko prezentowanego w zdaniach odrębnych przez sędziów E T P C stanowiska, w m yśl którego zintegrowani cudzoziemcy, którzy praktycznie całe życie spę dzili na terytorium danego państwa nie powinni być deportowani, lecz trak towani w tym zakresie ja k obyw atele88. W w yroku w sprawie M aslov p rze ciw ko A u s tr ii w 2008 r. w skazano, że istn ie je bardzo m ały m argin es uspraw iedliw ienia deportacji zintegrowanego cudzoziemca w oparciu o fakt, że popełnił jako m ałoletni przestępstwo niezw iązane z użyciem siły89, usta nawiając tym samym zasadę, że deportacja w takich okolicznościach stanowi p rim a facie naruszenie gwarancji art. 8 E K P C 90. Jakkolwiek jednak wiele państw członkowskich Rady Europy w prow adziło odpowiednie gwarancje w zakresie ochrony długoletnich im igrantów przed deportacją, takie prawo nie może być wyprowadzone z art. 8 E K P C i nawet im igranci o bardzo stabil nym statusie rezydenta i wysokim stopniu integracji nie posiadają pozycji równej obywatelowi w kontekście uprawnienia państwa do jego deportacji91.
85 Np. M ou staquim przeciwko B elg ii (deportacja cudzoziemca m ieszkającego w B elgii od drugiego roku życia z uw agi na fakt, że popełnił on przestępstw o ja k o nastolatek);
N a s ri przeciw ko F ra n c ji (spraw a głuchoniem ego cudzoziem ca, k tóry spędził w e Francji
większość swojego życia, wobec którego wydano nakaz deportacji w zw iązku ze skazaniem za grupowy gw ałt i inne przestępstwa); M ehem i przeciwko F ra n c ji (cudzoziem iec skazany za handel narkotykam i, wobec którego wydano nakaz deportacji, który oznaczałby oddzie lenie od żony i trójki dzieci, posiadających obywatelstwo francuskie); Beldjoudi przeciwko
F ra n c ji (Algierczyk, wobec którego wydano nakaz deportacji w zw iązku ze skazaniem za
poważne przestępstwa, który pozostawał od 20 lat w zw iązku m ałżeńskim z obywatelską francuską, niebędącą w stanie udać się do kraju pochodzenia małżonka).
86 Zob. np. zdanie odrębne S. K. M artensa do wyroku w sprawie Boughanem i przeciw
ko Fra ncja , par. 4; E. Reid, A P ra ctitio n e r’s Guide to the European Convention on H um an Rights, London 1998, s. 383.
87 Zob. np. zdanie odrębne S. K. M artensa do wyroku w sprawie Boughanem i przeciw
ko F ra n c ji oraz wspólne zdanie odrębne A. B aki i P. van D ijka do wyroku w sprawie B ou jlifa przeciwko F ra n cji.
88 Por. zdania odrębne S. K. M artensa i A. Baki do wyroku w sprawie Boughanem i
przeciwko F ra n c ji oraz wspólna opinia odrębna A. B aki i P. van Dijka do w yroku w spra
w ie B ou jlifa przeciwko F ra n cji. Podobne stanowisko zaprezentowała też na szczeblu Rady Europy Zgrom adzenie Parlam entarne w Rekomendacji nr 1504 (2001) o niewydalaniu dłu goterm inowych cudzoziemców.
89 § 75 wyroku.
90 R. R. M arin, R. O’Connell, The European Convention and the R elative R ig hts o f
Resident A lien s, „European L a w Journal” 1999, vol. 5, no. 1, s. 13.
91 Zob. decyzję w sprawie H iz ir K ilic przeciwko D a n ii z 22.1.2007 r., nr skargi 20277/ /05, s. 5.
Ponadto należy zbadać siłę w ięzów cudzoziemca oraz jego m ałżonka i/lub dziecka z krajem pochodzenia92, ja k również szkodliwe dla nich konsekwen cje wykonania decyzji deportacyjnej93. Deportacja cudzoziemca dotyka bo w iem rów nież członków jego rodziny, ponieważ skutkuje ich deportacją, jeśli nie posiadają oni autonomicznych zezwoleń na zam ieszkanie na terytorium danego państwa. N a w et jednak w przypadku posiadania przez nich obyw a telstw a państwa dokonującego deportacji (lub stabilnego statusu im igracyj- nego) nadal w grę wchodzi problem naruszenia decyzją deportacyjną tzw. praw powiązanych (rykoszetowych), a w szczególności jej w pływ na dobro dzieci94. Członkowie rodziny cudzoziemca albo zostaną na terytorium pań stwa dokonującego deportacji, ale zostaną rozłączeni od cudzoziemca, albo — chcąc pozostać razem z cudzoziemcem — podążą za nim do kraju jego pochodzenia, co zazwyczaj będzie w iązało się — poza zerwaniem ustalonych w ięzi społecznych — z pogorszeniem sytuacji m aterialnej oraz koniecznością podjęcia życia w nowym, nieznanym , często obcym językow o czy kulturowo społeczeństwie.
N ie bez znaczenia jes t tu również w iek dzieci, które m ają podążyć za deportowanym rodzicem do kraju, z którym nie m ają — poza obywatelstwem — żadnych w ięzi oraz fakt silnego zintegrow ania członków rodziny z pań stwem dokonującym deportacji. Podkreśla się w agę tzw. w ieku adaptacyjne go dzieci, wskazując, że pomimo braku znajomości język a i kultury danego państwa bardzo m ałe dzieci odznaczają się łatwością aklim atyzacji w nowej społeczności i naw iązyw ania stabilnych w ięzi. Z drugiej jednak strony — choć rzadko na to zwraca się uwagę w literaturze przedm iotu — w powyższych sytuacjach na władzach im igracyjnych ciąży obowiązek zapew nienia dzie ciom należnej ochrony zgodnie z powszechnie uznaną zasadą „najlepszego interesu dziecka” . W św ietle w ym ogów Konwencji P ra w D ziecka z 1989 r. państwo m a obowiązek zapewnić, że dziecko nie zostanie rozdzielone od jego/ /jej rodziców w brew ich woli, chyba że w ym aga tego najlepszy interes dziec- ka95. Zdaniem doktryny, wspom niane postanowienie stanow i najw iększą ochronę rodziny zagrożonej rozdzieleniem na skutek deportacji jednego z jej członków i w przeciwieństwie do E K P C (i jej art. 8 ust. 2) nie uznaje in tere
92 Por. D a lia przeciwko F ra n cji, §53; Boughanem i przeciwko F ra n cji, § 44; C. przeciwko
B elgii, § 34; Uner przeciwko H o la n d ii, § 62.
93 Jakkolw iek dotkliw e m ogą być ekonomiczne konsekwencje przeniesienia życia ro dzinnego do innego kraju, panujące w nim gorsze m ożliwości zarobkowe i edukacyjne nie oznaczają, że nieracjonalnym byłoby wym aganie od członków rodziny podążenia za depor towanym cudzoziemcem; por. M. E. Villiger, op. cit., s. 659; P. van Dijk, G. J. H. van Hoof,
op. cit., s. 519. Jednak w sprawie M ehem i przeciwko F ra n c ji E T PC uznał, że przeniesienie
życia do kraju pochodzenia cudzoziemca byłoby zbyt w ielk im wstrząsem dla dzieci (§ 36 wyroku).
94 J. Białocerkiewicz, Glosa do wyroku T K z dnia 15 listopada 2000 r. (sygn. akt P.12/
/99), „Przegląd Sejm owy” 2001, nr 4, s. 183.
95 Konwencja o prawach dziecka (N ow y York, 20.11.1989 r.), tekst polski: Dz. U. z 1991 r., N r 120, poz. 526), art. 9.
su publicznego jako argum entu stawianego na szali naprzeciw niedobrowol nemu rozdzieleniu rodziny96.
W związku z cechującym się kazuistyką podejściem E T P C do konwencyj nej przesłanki „konieczności w dem okratycznym społeczeństwie” i zw iązane go z tym „w ażenia” argumentów, przem awiających za koniecznością ochrony interesu prywatnego cudzoziemca i interesu publicznego, celem ustalenia, którem u z nich należy dać priorytet w danej sprawie, wskazano na potrzebę w ypracow ania jed n olitego katalogu okoliczności służących oparciem przy rozstrzyganiu spraw dotyczących deportacji cudzoziemców. Kierując się po w yższym celem w 2001 r. E T P C w sprawie B o u ltif przeciw ko Szw ajcariiw y- m ienił osiem w ytycznych dla dokonania ustalenia, czy deportacja była „ko nieczna w dem okratycznym społeczeństw ie”97. W śród nich zn ala zły się: 1) ch ara k ter i cięża r przestęp stw a, ja k ie g o dopuścił się cudzoziem iec; 2) długość pobytu w danym państwie, co niew ątpliw ie w iąże się ze wspo m nianą kw estią integracji cudzoziemca ze społecznością państwa w ydalają cego; 3) czas, ja k i upłynął od popełnienia przestępstw a i sposób zachowywa nia się danej osoby w tym czasie; 4) narodowość i obywatelstwo osób, których sprawa dotyczy; 5) sytuacja rodzinna cudzoziemca, ja k np. długość m ałżeń stwa; 6) inne okoliczności wskazujące na rzeczywiste życie rodzinne łączące parę; 7) posiadanie przez współm ałżonka w iedzy o popełnieniu przestępstwa przez cudzoziemca w chw ili zaw arcia z nim związku małżeńskiego; 8) pocho dzenie dzieci z m ałżeństwa i ich wiek. Ponadto Trybunał podkreślił wagę ciężaru i charakteru trudności, z ja k im i prawdopodobnie zetknie się współ m ałżonek osoby wydalanej w kraju pochodzenia tego ostatniego (tj. przesłan ka przeszkód nie do przezwyciężenia, które nie pozw alają przenieść życia rodzinnego do kraju pochodzenia jednego z małżonków). Pow yższe kryteria E T P C uzupełnił w w yroku w sprawie U n er przeciw ko H o la n d ii98 o zasadę najlepszego interesu i dobra dziecka99, a w szczególności wspom niany już rozm iar trudności, które mogą napotkać w kraju przeznaczenia (co do zasady kraj pochodzenia deportowanego rodzica) oraz trwałość w ięzi społecznych, kulturowych i rodzinnych z państwem nakazującym deportację i państwem pochodzenia cudzoziemca.
96 Zob. K. Jastram , K. N ew land, F a m ily unity and refugee protection , [w :] Refugee
p ro te ction in in tern a tion a l law. U N H C R «s G loba l C onsultations on In te rn a tio n a l P ro te c tion, (eds.) E. Feller, V. Türk, F. Nicholson, Cambridge 2003, s. 575 oraz E. F. Abram, The ch ild rig h t to fa m ily unity in in tern ation al im m igra tion law, „L aw and Policy” 1995,
Vol. 17, No. 4, s. 418, gdzie podkreślono, ze „a competent state authority m ay decide to deport a parent in accordance w ith m unicipal law for carefully weighed and relevan t re asons, yet the separation o f the child from the parent m ay violate the state’s obligation and the child’s right to fam ily unity under article 9” .
97 B o u lt if przeciw S zw ajcarii, § 48. 98 Uner przeciwko H o la n d ii, § 58.
99 Por. w yrok w sprawie Sen przeciwko H o la n d ii z 21.12.2001 r., nr skargi 31465/96 oraz w yrok w sprawie Tuquabo-Tekle i in n i przeciwko H o la nd ii.
W spom niane powyżej okoliczności m ają jednak tylko przykładow y cha rakter (choć często znajdują odzwierciedlenie w późniejszym orzecznictwie E T P C ), albowiem w każdym przypadku Państw a—Strony E K P C powinny brać pod uwagę szczególne okoliczności rozpatrywanej sprawy. Organ imi- gracyjny zobowiązany jest do wnikliwego zbadania sytuacji osobistej i rodzin nej cudzoziemca, w tym uwzględnienia skutków jego deportacji dla członków rodziny (zwłaszcza dzieci), oraz przeanalizowania okoliczności przem awiają cych za koniecznością ochrony interesu publicznego. Wszechstronna analiza okoliczności sprawy umożliwi zachowanie należytej rozwagi w ocenie konfron towanych wartości i dokonanie odpowiedniego „w yw a żen ia ” wchodzących w grę interesów i zapewnienie „słusznej rów now agi” m iędzy nimi.
Gwarancje procesowe w procedurach deportacyjnych
W orzecznictwie strasburskim zrekonstruowano szereg gwarancji natury procesowej przysługujących cudzoziemcom w postępowaniu deportacyjnym. M ożna wśród nich wyróżnić m.in.: 1) w ym óg przeprowadzenia rzetelnego postępowania wyjaśniającego; 2) gwarancje słusznej (rzetelnej)procedury de portacyjnej; 3) środek zaskarżenia decyzji deportacyjnej; oraz 4) odpowiednie zabezpieczenia w przypadku ograniczeń związanych z w ykorzystaniem infor macji niejawnych.
Jak wcześniej wskazano, w każdej sprawie, dotyczącej deportacji cudzo ziem ca należy badać kwestie związane z jego życiem rodzinnym oraz okolicz ności wskazujące na potrzebę ochrony interesu publicznego, co niew ątpliw ie w ym aga przeprow adzenia w tym zakresie rzetelnego postępowania w yja śniającego, celem ustalenia stanu faktycznego sprawy i zebrania w ystarcza jącego m ateriału dowodowego, u m ożliw iającego wszechstronne zbadanie sprawy i w yw ażenie sprzecznych interesów. N iezm iernie istotne jes t odwoła nie się w decyzji deportacyjnej do okoliczności konkretnego przypadku, znaj dujących oparcie w należycie zgrom adzonym m ateriale dowodowym spra- w y 100, albowiem jej przesłanki m uszą być w yraźn ie sprecyzowane i do- wodowo umotywowane. O dzw ierciedleniem spełnienia tych warunków jest treść uzasadnienia decyzji deportacyjnej, obejmująca podanie jej konkret nych przesłanek faktycznych i prawnych101.
Szczególnego znaczenia — z punktu w idzen ia spełnienia powyższych gwarancji, zwłaszcza zindyw idualizow ania decyzji deportacyjnej, zachowania proporcjonalności podejmowanego aktu władczego i zapobieżenia arbitralno ści ze strony organów państwa — nabierają m inim alne gwarancje procesowe, jakie powinny przysługiwać deportowanym cudzoziemcom102. Dlatego kolejną
100 Por. Szuniewicz, K ry teriu m ..., s. 13. 101 Ibidem, s. 17 i n.