141
Copyright 2015 Psychologia Spo ecznaRola p ynno!ci przetwarzania
w procesach wnioskowania spo ecznego
z ekspresji mimicznej twarzy
Micha Olszanowski
1, Piotr Winkielman
21 Szko a Wy!sza Psychologii Spo ecznej, Wydzia Psychologii
2 Uniwersytet Kalifornijski, San Diego, Szko a Wy!sza Psychologii Spo ecznej, Wydzia Psychologii
Niniejsza praca eksploruje procesy emocji i poznania spo ecznego w kontek!cie oceniania mimicznej eks-presji emocji. Prezentowane badanie sprawdza, czy poznawczy wysi ek zwi"zany z kategoryzacj" ekseks-presji twarzy wp ywa na wnioskowanie o czytelno!# intencji aktora oraz na ch$# jego bli%szego poznania przez obserwatora. Zak adano, %e ekspresja emocji podstawowych jest atwo przetwarzana (szybko kategoryzo-wana), a osoba j" prezentuj"ca – atwo oceniana (np. kto! z wyrazem z o!ci – jako agresywny, z wyrazem rado!ci – jako mi y). Jednak nieczytelne/mieszane wyrazy mimiczne s" trudne w przetwarzaniu (wolno kategoryzowane), co wywo uje negatywn" reakcj$ i s"dy. W trakcie eksperymentu uczestnikom pokazy-wano zdj$cia twarzy, których ekspresje komputerowo zmodyÞkopokazy-wano, przechodz"c w 14 krokach od z o-!ci do radoo-!ci. Zadanie polega o na jak najszybszej kategoryzacji wyra%anej emocji (z o!# lub rado!#), a nast$pnie badany ocenia cechy widzianej twarzy (tj. jak czytelne s" intencje osoby oraz czy chcia by j" pozna#). Wyniki pokaza y, %e oceny twarzy z mieszanymi emocjami zosta y obni%one w stosunku do prognozowanej liniowej tendencji wzrostu na wymiarze negatywno-pozytywnym (tj. im wi$cej rado!ci, tym wy%sza ocena). Artyku dyskutuje potencjalny wp yw p ynno!ci przetwarzania na z o%one s"dy eczne i wnioskowanie o cechach.
S owa kluczowe: ekspresja mimiczna emocji, dynamika przetwarzania, ocena spo eczna
Micha Olszanowski, Szko a Wy%sza Psychologii Spo ecznej, ul. Cho -dakowska 19/31, 03-815 Warszawa.
Korespondencj$ w sprawie artyku u prosimy kierowa# do Micha a Olsza nowskiego, e-mail: molszanowski@swps.edu.pl
Badania prezentowane w niniejszej pracy by y finansowane ze !rodków Narodowego Centrum Nauki, grant 2011/01/B/HS6/0335.
Jak reagujemy na ekspresje emocji innych ludzi? Jak ich na tej podstawie oceniamy? Co sprawia, %e twarz wydaje nam si$ sympatyczna, wiarygodna, atrakcyjna lub przyst$pna? S" to klasyczne problemy, które psy-chologia spo eczna bada ju% od lat. Wi$kszo!# bada& skupia si$ na tym, jak emocje i oceny s" uwarunkowane tre!ci" informacji – tym „co” jest przetwarzane, czy-li specyficznymi cechami bod'ca. Na przyk ad osoba o proporcjonalnej budowie twarzy b$dzie oceniana jako atrakcyjniejsza (Rhodes, 2006), kto! o ostrych rysach zostanie oceniony jako bardziej dominuj"cy (Todorov, Said, Engell, Oosterhof, 2008), natomiast u!miechni$ty – jako sympatyczny (Reis i in., 1990; Knutson, 1996;
LaFrance, Hecht, 1995). Istnieje bardzo wiele pozycji literatury opisuj"cych rol$ specyficznych cech fizycznych w procesie oceniania (Rhodes, 2006).
Jednak w emocji i ocenie nie liczy si$ tylko tre!#. Przedmiotem zainteresowania jest równie% dynamika pro-cesu operowania informacjami (Johnston, Dark, Jacoby, 1985). Ludzie monitoruj" nie tylko zawarto!# (czyli „co”) reprezentacji poznawczej, lecz tak%e jako!# (czyli „jak”) przetwarzania. Do „jako!ci” nale%" takie niespecyficzne parametry, jak pr$dko!# przetwarzania, jego atwo!#, si a powi"zania ze sob" poszczególnych reprezentacji, ich stabilno!# i zmienno!# czy te% stopie& zgodno!ci pomi$-dzy nadchodz"cymi informacjami a przechowywanymi reprezentacjami. Mimo %e istniej" ró%nice pomi$dzy tymi parametrami, zazwyczaj okre!la si$ je wspólnym termi-nem „p ynno!# przetwarzania” lub „fluencja” (Jacoby, Kelley, Dywan, 1989; Schwarz, Clore, 2007).
Zainteresowanie p ynno!ci" ze strony badaczy emocji i oceny spo ecznej pochodzi z obserwacji, %e fluencja
ma konsekwencje afektywne. P ynno!# przetwarzania jest z regu y lubiana, a jej brak – nielubiany, co przeja-wia si$ zarówno w s"dach deklaratywnych, jak i w reak-cjach fizjologicznych, sugeruj"c zmiany na podstawowym poziomie procesów emocji (Reber, Winkielman, Schwarz, 1998; Winkielman, Schwarz, Fazendeiro, Reber, 2003). Jednak dlaczego tak jest? Mo%na to zrozumie#, rozpatruj"c funkcje fluencji jako wskazówki o stanach wewn$trznych i zewn$trznych. Wysoka p ynno!# przetwarzania wskazuje na poprawny przebieg procesu rozpoznawania bod'ca, roz-wi"zywania zadania czy relacji mi$dzy przekonaniami. To rodzi pozytywny afekt, który mo%e stanowi# dodatkow" motywacj$ oraz wzmacnia# podejmowanie i utrzymywa-nie skutecznych strategii (Ra machandran, Hirstein, 1999; Vallacher, Nowak, 1999). I na odwrót, stany umys owe charakteryzuj"ce si$ nisk" spójno!ci" (takie jak poczu-cie dysonansu poznawczego) s" nieprzyjemne (Harmon--Jones, 2000). Niska p ynno!# mo%e równie% by# sygna em b $dów lub niezgodno!ci w przetwarzaniu poznawczym, a tak%e motywowa# do zmiany strategii przetwarzania (Fernandez-Duque, Baird, Posner, 2000).
Dynamika przetwarzania mo%e mie# te% emocjonalne konsekwencje, poniewa% informuje (z pewnym prawdo-podobie&stwem) o tym, czy spostrzegany bodziec jest dobry, czy z y. Na przyk ad, wiadomo, %e znane bod'ce, które s" przetwarzane p ynnie, wywo uj" poczucie emo-cjonalnego ciep a (Titchener, 1910). Jedn" z przyczyn zwi"zku mi$dzy „znajomo!ci"” i ciep em s" biologiczne predyspozycje prowadz"ce do ostro%no!ci w kontakcie z nowymi, a wi$c potencjalnie szkodliwymi bod'cami (Zajonc, 1998). Inne dane wskazuj" na fakt, %e poleganie na „znajomo!ci” lub „ atwo!ci” jest te% po prostu wyuczo-n" „szybk" i oszcz$dwyuczo-n"” heurystyk", sprzyjaj"c" atwej identyfikacji i dokonywaniu wyborów, które obiektywnie s" lepsze (Gigerenzer, 2007). Z kolei koncepcje Schwarza (2007) sugeruj", %e pozytywny rezultat p ynnego prze-twarzania mo%e informowa# podmiot o afektywnym zna-czeniu spostrzeganego bod'ca1.
Na podstawie wcze!niejszych doniesie& badawczych wiemy, %e atwo!# (dynamika) przetwarzania cech twa-rzy wp ywa na jej ocen$. Dla ptwa-rzyk adu: takie cechy twarzy, jak symetria czy proporcjonalna budowa powo-duj" wzrost atrakcyjno!ci, natomiast u!rednienie cech fizycznych zbioru nawet bardzo zró%nicowanych twarzy powoduje zbli%enie jej do proporcjonalnego i atrakcyjne-go dla odbiorcy „prototypu” (Rhodes, Tremewan, 1996; Thornhill, Gangestad, 1993). A prototypy, nawet prostych
1 Przegl"d bada& dotycz"cy wp ywu dynamiki przetwarzania
na afekt i oceny mo%na znale'# w pozycji: Winkielman, Huber, Olszanowski, 2011.
bod'ców geometrycznych, s" atwo przetwarzane i przez to, przynajmniej cz$!ciowo, bardziej lubiane ni% bod'ce nieprototypowe (Winkielman, Halberstadt, Fazendeiro, Catty, 2006). Warto jednak zwróci# uwag$, na ile to, czy bodziec jest atwy i prototypowy, zale%y od konkretne-go zadania wykonywanekonkretne-go przez osob$ badan". Kiedy zadanie wymaga klasyfikacji twarzy w kategorii, np., grup etnicznych, atwiejsze do klasyfikacji i relatywnie bardziej lubiane s" twarze czyste w sensie reprezento-wania bardziej idealnych cz onków grupy (Halberstadt, Winkielman, 2014).
Badanie prezentowane w niniejszym artykule podejmu-je prób$ rozszerzenia wp ywu p ynno!ci przetwarzania na procesy wnioskowania i oceny spo ecznej w kontek-!cie oceny ludzkich twarzy i ich wyrazu mimicznego. Mimika, zw aszcza za! ekspresja emocji, to wa%ny as pekt w codziennej interakcji spo ecznej, stanowi"cy wskazów-k$ dotycz"c" stanu wewn$trznego nadawcy. Pozwala lepiej przewidywa# jego reakcje i – co za tym idzie – efektywniej planowa# w asne zachowania (E man, 1997; Fridlund, 1994; Plutchik, 1980). Mo%e jednocze!nie stanowi# pod-staw$ do formu owania s"dów atrybutywnych, budowania postaw i przekona& o drugiej osobie. Wiadomo obecnie, %e podstawowe emocje przenoszone za pomoc" wyrazu twarzy s" specyficzne gatunkowo i do!# uniwersalne kulturowo (Darwin, 1872/1988; Ekman, Friesen, 1971). Osoby z bardzo ró%nych kultur tworz" podobne wzorce reakcji mimicznych w odpowiedzi na takie same sytua-cje rzeczywiste lub wyobra%one (Ekman, Friesen, 1971; Matsumoto, 1990; Scherer, Wallbott, 1994). Jednoczenie warto podkre!li#, %e ten typ ekspresji jest czytelny, deko-dowany w sposób automatyczny i do!# jednoznacznie interpretowany przez obserwatorów (Dimberg, Thunberg, Grunedal, 2002; Öhman, 2002). Mimo to, mo%emy wska-zywa#, %e w wi$kszo!ci sytuacji spo ecznych nadawca komunikatu zmieni ekspresj$, uwzgl$dniaj"c obowi"-zuj"ce kulturowo regu y okazywania emocji. Ponadto w wielu sytuacjach odczuwa# te% b$dzie bardziej z o%one stany emocjonalne, które prowadz" do zniekszta cenia ekspresji emocji podstawowych, czyni"c je trudniejszy-mi w odbiorze (zob. Ekman, 1997; Fridlund, 1994; Hess, Adams, Kleck, 2005; Plutchik, 1980).
Podstawowe sygna y mimiczne aktywizuj" typowe sche maty zachowa& przybli%ania (np. w odpowiedzi na ra do!#) i oddalania (np. w odpowiedzi na z o!#) (Plutchik, 1980). Na podstawie wcze!niejszych bada& wiemy te%, %e ekspresja pozytywnych emocji jest oceniana jako jas ny, oczekiwany spo ecznie komunikat %yczliwych in tencji, natomiast wyraz emocji negatywnych – jako mniej oczeki-wany i mniej czytelny (Ambady, Weisbuch, 2011; Ekman, Oster, 1979). Zaobserwowano równie%, %e afektywne
znaczenie ekspresji rzutuje na szeroko rozumiane wnio-skowanie i oceny spo eczne. Szczególnie wra% liwym wymiarem s" w tym wypadku oceny zwi"zane z cechami wspólnotowymi, jak np. zaufanie, %yczliwo!# czy te% lojal-no!# (zob. Wojciszke, Abele, Baryla, 2009) b"d' ogólnie rozumiana atrakcyjno!# interpersonalna. T$ drug" mo%na rozpatrywa# zarówno w wymiarze behawioralnym – np. sk onno!# do przybli%ania/oddalania, poczucie psychicz-nej lub fizyczpsychicz-nej blisko!ci, czy afektywnym – np. lubie-nie, podobanie si$ (zob. Montoya, Horton, 2014). W tym wypadku wyniki bada& pokazuj", %e osoby u!miechni$te s" oceniane nie tylko jako fizycznie atrakcyjniejsze, lecz tak%e przypisuje si$ im bardziej pozytywne cechy ni% ludziom np. z wyrazem z o!ci (LaFrance, Hecht, 1995; Knutson, 1996). Podobnie osoby o agodnych rysach twa-rzy s" np. obdarzane wi$kszym zaufaniem ni% te o rysach ostrych (Todorov i in., 2008).
Bior"c pod uwag$ wyniki bada& dotycz"ce ocen ekspresji jednoznacznie pozytywnych i jednoznacznie ne gatywnych, mo%na przypuszcza#, %e wi$kszy udzia po -zytywnej emocji w ekspresji mieszanej prze o%y si$ na bardziej pozytywn" reakcj$ obserwatora. Innymi s owy, ka%de nawet najmniejsze prze amanie negatywnej emocji ekspresj" rado!ci b$dzie zbli%a# do nadawcy, a im wi$k-szy jej udzia , tym proporcjonalnie wy%sza czytelno!# i interpersonalna atrakcyjno!#. Jednak uwzgl$dniaj"c rol$ dynamiki przetwarzania, zak adamy, %e wzorzec zacho-wania b$dzie odmienny. Niska p ynno!# przetwarzania i trudno!# w identyfikacji mieszanych emocji wywo aj" negatywne stany afektywne i obni%enie ocen ogl"danych twarzy. Widok z o!ci prze amanej u!miechem spowoduje, %e obserwator odczuje nisk" spójno!# poznawcz" bod'ca i b$dzie mia problem z okre!leniem intencji drugiej oso-by. Tym samym czytelno!# i interpersonalna atrakcyjno!# osób z emocjami mieszanymi, zamiast zmienia# si$ wraz z proporcjonaln" zmian" udzia u emocji podstawowych, oka%e si$ podobna (lub nawet ni%sza) w porównaniu z oso-bami jednoznacznie negatywnymi.
M
ETODAOsoby badane
W badaniu udzia wzi$ o 18 studentów Szko y Wy%szej Psychologii Spo ecznej – 9 kobiet i 9 m$%czyzn.
Materia y
Wykorzystano zdj$cia 18 osób/aktorów (9K + 9M) z zestawu opracowanego przez Halberstadta i Niedenthal (2001). Ka%da z osób prezentowa a dwie ekspresje: rado-!ci i z orado-!ci, które zosta y poddane obróbce cyfrowej, tj. morfowaniu, w celu uzyskania klatek prezentuj"cych po!rednie fazy przej!cia ekspresji od z o!ci do rado!ci.
Przej!cie to nast$powa o w 12 krokach, a wi$c uzyskano 14 klatek, z których dwie skrajne (1. i 14.) prezentowa y czyste emocje podstawowe, a klatki po!rednie w ró%nych proporcjach ukazywa y mieszank$ ekspresji. ("cznie do badania wykorzystano 252 zdj$cia. Eksperyment zosta zaprojektowany z wykorzystaniem programu e-prime i prowadzony by z u%yciem komputera klasy PC.
Procedura
Uczestnicy wykonywali zadanie dotycz"ce percepcji spo ecznej. W ramach zaprogramowanej procedury pro-gram losowa 54 próby/zdj$cia z dost$pnej puli 252, równo-wa%"c wykorzystan" w pojedynczym badaniu liczb$ zdj$# ka%dego z aktorów. Próba eksperymentalna u o%ona by a w nast$puj"c" sekwencj$ – na ekranie pojawia si$ punkt fiksacji (0,5 s), a nast$pnie zdj$cie osoby (2 s) wraz z pro!b" o dokonanie kategoryzacji: „Jak" emocj$ prezentuje osoba na zdj$ciu: rado!# czy z o!#?”. Pomiar czasu potrzebnego na wykonanie tego zadania s u%y okre!leniu dynamiki przetwarzania bod'ca. Po zako&czeniu prezentacji zdj$cia plansza odpowiedzi pozostawa a widoczna na ekranie do chwili udzielenie odpowiedzi. Nast$pnie, w losowej kolej-no!ci, uczestnik badania by proszony o ocen$ widzianej twarzy na wymiarze: (1) czytelno!ci – pytanie „Na ile czytelne s" intencje danej osoby?” oraz (2) ch$ci poznania jako miary atrakcyjno!ci interpersonalnej na wymiarze behawioralnym (zob. Montoya, Horton, 2014) – pytanie „Okre!l, na ile chcia by! pozna#/unikn"# poznania si$ z t" osob"?”. W przypadku obydwu pyta& dost$pna by a dziewi$ciopunktowa skala odpowiedzi, gdzie 1 oznacza o odpowiednio (1) ma o czytelne lub (2) unikn"# poznania, a 9 – (1) bardzo czytelne lub (2) pozna#.
Wska!niki zmiennej niezale"nej i hipotezy operacyjne
P ynno#$ percepcyjna. Wska'nikiem dynamiki
prze-twarzania jest czas reakcji na przetwarzany bodziec (Johnson i in., 1985). Oczekiwano, %e uk ad czasu kate-goryzacji ekspresji b$dzie mia zale%no!# kwadratow" (odwrócon" u -kszta tn"): tj. im bardziej niejednoznaczna ekspresja, tym d u%szy czas odpowiedzi.
Interpretacja ekspresji i ocena. Oczekiwano, %e
eks-presja rado!ci b$dzie interpretowana jako bardziej czytelna ni% ekspresja z o!ci (Ambady, Weisbuch, 2011; Ekman, Oster, 1979). Podobnie wi$ksza b$dzie deklarowana ch$# kontaktu z osobami radosnymi ni% z ymi (Knutson, 1996; LaFrance, Hecht, 1995; Reis i in., 1990). Jednak uwzgl$d-niaj"c dynamik$ przetwarzania, zak adamy, %e w przypad-ku ekspresji mieszanych, pomimo proporcjonalnego wzro-stu udzia u rado!ci, nast"pi za amanie liniowego trendu
wzrostu i b$dzie mo%na zaobserwowa# istotny trend o cha-rakterze kwadratowym (u-kszta tnym). Osoby wyra%aj"ce mieszane emocje b$d" oceniane podobnie lub nawet ni%ej ni% te, które wyra%aj" emocje jednoznacznie negatywne.
Wyniki
Uzyskane wyniki poddano analizie kontrastów we -wn"trz obiektowych w ramach analizy wariancji z powta-rzanym pomiarem (ANOVA) z 14 poziomami czynnika ekspresji (tj. przej!cie emocji: od z o!ci do rado!ci).
Dynamika przetwarzania. Czasy
reakcji/kategory-zacji by y zapisane i analizowane jako wyniki standa-ryzowane oddzielnie dla ka%dego uczestnika. Zgodnie z oczekiwaniami stwierdzono krzywoliniow" zale%no!# w czasie potrzebnym na skategoryzowanie wyra%anych przez osob$ emocji – im bardziej ambiwalentna ekspresja, tym d u%sza reakcja – F(1, 17) = 19,56; p = 0,001; $² =0,53 (rysunek 1).
Interpretacja ekspresji i ocena. Obserwowane
zale%-no!ci w interpretacji intencji, jak i oceny ch$ci poznania, nie odzwierciedla y prostego uk adu proporcji wyra%anej
rado!ci i z o!ci (czyli im wi$kszy udzia rado!ci w ekspre-sji, tym wy%sza ocena). Testy kontrastów wielomiano wych wykaza y istotn" zale%no!# kwadratow" zarówno w przy-padku interpretacji jasno!ci intencji: F(1, 17) = 10,87;
p = 0,01; $² = 0,39 (rysunek 2a), jak i oceny ch$ci bli%szego
poznania: F(1, 17) = 12,89; p = 0,01; $² = 0,43 (rysunek 2b). Istotne by y równie% efekty liniowe – w przypadku oceny intencji F(1, 17) = 13,82; p = 0,01; $² = 0,45 i ch$ci poznania
F(1, 17) = 44,78; p = 0,001; $² = 0,725, co wskazuje na
ogól-ny wzrost czytelno!ci i oceogól-ny dla twarzy wyra%aj"cych pozytywne emocje. Dodatkowe analizy ró%nic w oce-nie ch$ci bli%szego poznania dla poszczególnych klatek (porównania parami) wykaza y, %e dopiero od klatki 9. (M = 4,98; SD = 0,33; klatka 10.: M = 5,53; SD = 0,32; klat-ka 11.: M = 6,13; SD = 0,3; klatklat-ka 12.: M = 6,29; SD = 0,27; klatka 13.: M = 6,37; SD = 0,38; klatka 14.: M = 6,52;
SD = 0,29) pojawia si$ systematyczna, istotnie wy%sza
ch$# poznania osoby w porównaniu z klatk" 1., wyra%aj"c" czyst" z o!# (M = 3,68; SD = 0,42) – p = 0,05. Podobnie ekspresja od poziomu klatki 12. – M = 6,34; SD = 0,37 (i pó'niejsze – 13.: M = 6,69; SD = 0,34, i 14.: M = 6,33;
SD = 0,42) jest okre!lana jako czytelniejsza ni% klatka 1.
(M = 5,37; SD = 0,37) – p = 0,05.
Rysunek 1. Standaryzowany czas kategoryzacji ekspresji dla poszczególnych zdj$# przedstawiaj"cych zmian$ ekspresji
Aby stwierdzi# po!rednicz"cy wp yw dynamiki twarzania bod'ca na jego interpretacj$ i ocen$, prze-prowadzono dodatkow" analiz$ mediacji dla liniowych modeli mieszanych (multilevel approach) proponowan" przez Bauera, Preachera i Gil (2006), a umo%liwiaj"c" analiz$ na poziomie pojedynczych obserwacji, które za gnie%d%one s" w poszczególnych osobach badanych. Wielko!# efektu po!redniego czasu kategoryzacji (p yn-no!ci przetwarzania) obliczono, ustalaj"c spostrzegan" czytelno!# intencji lub deklarowan" ch$# poznania jako zmienn" zale%n", jako zmienn" niezale%n" za! – poziom „czysto!ci” emocji (od poziomu 1 – maksymalnie „czyste” ekspresje: rado!ci lub z o!ci, do poziomu 7 – maksymalnie „zmieszane” emocje rado!ci i z o!ci). Istotny okaza si$ wp yw poziomu „czysto!ci” na czas kategoryzacji (!cie%-ka a) (B = 0,07, p = 0,01, SE = 0,023) oraz czas (!cie%- kategory-zacji na spostrzegan" czytelno!# (!cie%ka b) (B = –0,38,
p = 0,001, SE = 0,097). Efekt wp ywu poziomu „czysto!ci”
na ocen$ czytelno!ci, przy kontroli mediatora (tj. czasu kategoryzacji – !cie%ka c’), okaza si$ s abszy w porówna-niu z efektem ca kowitym, cho# nadal istotny (B = –0,12,
p = 0,05, SE = 0,045; warto!# B dla !cie%ki c = –0,15).
Ostatecznie efekt po!redni czasu reakcji na ocen$ mie!ci si$ w 95% przedziale ufno!ci [CI] od –0,051 do –0,005 (M = –0,028; SE = 0,011). Jednak%e analogiczne testy dla deklarowanej ch$ci poznania nie wykaza y efektu po!red-niego, jako %e regresja czasu kategoryzacji na ocen$ nie osi"gn$ a poziomu istotno!ci.
D
YSKUSJAPrezentowane badanie dotyczy o wp ywu dynamiki przetwarzania ekspresji mimicznej na preferencje eczne. Oczekiwano, %e pozytywne emocje, jako bardziej oczekiwane spo ecznie, b$d" lepiej rozumiane i oceniane ni% emocje negatywne. Jednocze!nie czytelno!# i inter-personalna atrakcyjno!# osób wyra%aj"cych emocje mieszane (mimo %e ich mimiczny komunikat zawiera# mia elementy emocji pozytywnych) b$dzie podobna (lub nawet ni%sza) jak u osób wyra%aj"cych emocje jedno-znacznie negatywne. Zak adano, %e to zjawisko po!rednio wynika z niskiej p ynno!# przetwarzania i kategoryzowa-nia emocji mieszanych.
Rysunek 2a i 2b. Zale%no!# pomi$dzy ocen" czytelno!ci intencji (skala 1–9, gdzie „1” oznacza o ma " czytelno!#, a „9” –
du%") oraz deklarowan" ch$ci" bli%szego poznania (skala 1–9, gdzie „1” to unikn"# poznania, a „9” – pozna#) dla poszcze-gólnych zdj$# przedstawiaj"cych zmian$ ekspresji mimicznej od z o!ci (1) do rado!ci (14). Linia ci"g a reprezentuje esty-mowan" krzyw" trendu kwadratowego, przerywana za! – estymowany trend liniowy.
Rysunek 3. Testowany efekt mediacji p ynno!ci
przetwarza-nia (czas kategoryzacji bod'ca) na wnioskowanie o spostrze-ganej osobie (czytelno!ci intencji i ch$ci bli%szego poznania) w zale%no!ci od poziomu czysto!ci wyra%anej emocji (emo-cje podstawowe – emo(emo-cje mieszane).
Uzyskane rezultaty pozwalaj" cz$!ciowo przyj"# sta-wiane hipotezy. Obserwuj"c zale%no!ci mi$dzy czasem potrzebnym na przetworzenie ekspresji mimicznej i jej skategoryzowanie a dokonanym wnioskowaniem o zna-czeniu komunikatu twarzy, mo%emy za o%y#, %e atwe i jednoznaczne przyporz"dkowanie dostarcza jedno-znacznych przes anek do wnioskowania, jednak trud-no!# w zaszeregowaniu (innymi s owy – niska p yntrud-no!# przetwarzania) sygnalizuje, i% co! jest „nie tak”. Tym samym mniej „p ynna” ekspresja jest mniej czytelna, a interpersonalna atrakcyjno!# nadawcy (rozumiana jako deklarowana ch$# nawi"zania kontaktu) – zbli%ona do osób jednoznacznie negatywnych. Sugeruje to przeciwny do potocznych przekona& wniosek, %e „dobra mina do z ej gry” mo%e przynie!# pozytywny efekt u odbiorcy. Nale%a oby wskaza#, %e próby maskowania z ych emocji przez dodanie pozytywnej ekspresji nie przynosz" po%"-danych rezultatów, jako %e ich nadawca jest spostrzegany raczej negatywnie. Wyniki analizy mediacji pokazuj" istotny wp yw szybko!ci, z jak" mo%na bodziec skate-goryzowa#, na wnioskowanie o jego intencjach. Cho# podobnej zale%no!ci nie znaleziono dla deklarowanej ch$-ci poznania, to nale%y zauwa%y#, %e w innych badaniach, gdzie zastosowano skale odnosz"ce si$ do afektywnych ocen ludzi (np. atrakcyjno!# fizyczna, szczero!#, psycho-logiczne ciep o), po!redni wp yw p ynno!ci przetwarza-nia zosta zaobserwowany (Halberstadt, Winkielman, 2014; Lick, Johnson, 2013).
Prezentowane badania, cho# maj" charakter wst$pny, wskazuj" na potencjalnie interesuj"ce zale%no!ci mi$-dzy wysi kiem poznawczym w o%onym w przetwarzanie bod'ca o charakterze spo ecznym – w tym wypadku ekspresji emocji drugiego cz owieka – a interpretacj" jego znaczenia. Elementem, który nie jest jednak w !wietle bie-%"cych bada& wyja!niony i wymaga dalszej eksploracji, s" zale%no!ci mi$dzy mechanizmami poznawczymi i afek-tywnymi, po!rednicz"cymi w obserwowanych zmianach oceny. Zauwa%my, %e ocena „osoby docelowej” (jej inten-cji, ch$ci jej poznania, atrakcyjno!ci, zaufania itp.) mo%e odzwierciedla# dzia anie ró%nych mechanizmów. Jeden z nich to proces analizy poznawczej, gdzie trudno!# kate-goryzacji („co to za emocja – rado!# czy gniew?”) uje nieprzyjemne stany. Drugi mechanizm to „zimne” wnioskowanie z nieczysto!ci ekspresji o negatywnych cechach aktora (np. chce co! przed nami ukry#). Trzeci mechanizm mo%e dzia a# na poziomie wywo anych pro-cesów emocjonalnych. Kiedy ta sama osoba budzi w nas jednocze!nie pozytywne i negatywne uczucia, powoduje to nieprzyjemne, niestabilne stany (Cacioppo, Berntson, 1994). Mo%liwe alternatywne wyja!nienia dotycz"ce mechanizmów oceny mo%na ró%nicowa# w badaniach
psychofizjologicznych, mierz"c pozytywny i negatywny afekt technik" elektromiografii twarzy (EMG). Opisane ju% badania pokazuj", %e jest to metoda, dzi$ki której mo%na mierzy# dynamik$ nawet bardzo subtelnych reak-cji afektywnych, trudno uchwytnych w pomiarze deklara-tywnym (DeVries, Holland, Chenier, Starr, Winkielman, 2010; von Helversen, Gendolla, Winkielman, Schmidt, 2008; Winkielman, Cacioppo, 2001). Tym samym mo%-liwy do uchwycenia staje si$ moment wyst"pienia zmian afektywnych – czyli na poziomie wczesnego spostrze-gania samego bod'ca, dokonywania jego kategoryzacji czy pó'niejszego formowania bardziej z o%onych reakcji poznawczo-emocjonalnych.
Na podstawie uzyskanych wyników mo%na pokusi# si$ jednak o postawienie kolejnych interesuj"cych pyta& badawczych na temat roli tego% wysi ku w kszta towa-niu postaw oraz bardziej z o%onych ocen i s"dów ecznych. W literaturze znajdujemy przyk ady na to, %e cechy fizyczne twarzy powi"zane z ekspresj" wp ywaj" na przypisywanie cech wspólnotowych (jak np. zaufanie) czy sprawczych (jak np. dominacja) (Todorov i in., 2008). Mo%na si$ zatem zastanawia#, czy dynamika przetwarza-nia mieszanych emocji wp ynie równie% na tego typu s"dy. Id"c dalej – czy brak p ynno!ci innych wymiarów (np. p ci, pochodzenia etnicznego) te% prze o%y si$ na niech$# b"d' wstrzemi$'liwo!# w podejmowaniu interakcji z „nie-jednoznaczn"” osob"? Na ko&cu za! – czy postawy wobec innych osób mog" wynika# z atwo!ci, z jak" dostrzegamy ich specyficzne w a!ciwo!ci fizyczne, zwi"zane z p ci", wiekiem, pochodzeniem etnicznym? Na te pytania nale%y szuka# odpowiedzi w kolejnych badaniach.
L
ITERATURACYTOWANAAmbady, N., Weisbuch, M., (2011). Facial expressions: Culture and context. W: A. J. Calder, G. Rhodes, J. V. Haxby, M. H. Johnson (red.), The handbook of face perception (s. 479–488). Oxford: Oxford University Press.
Bauer, D. J., Preacher, K. J., Gil, K. M. (2006). Conceptualizing and testing random indirect effects and moderated mediation in multilevel models: New procedures and recommendations. Psychological Methods, 11, 142–163.
Cacioppo, J. T., Berntson, G. G. (1994). Relationship between attitudes and evaluative space: A critical review, with empha-sis on the separability of positive and negative substrates. Psychological Bulletin, 115, 401–423.
Darwin, C. (1872/1988). O wyrazie uczu# u cz owieka i zwierz"t, prze . Z. Majlert, K. Za#wilichowska. Warszawa: Pa&stwowe Wydawnictwo Naukowe.
De Vries, M., Holland, R. W., Chenier, T., Starr, M. J., Win-kielman, P. (2010). Happiness cools the warm glow of fami-liarity: Psychophysiological evidence that mood modulates the familiarity-affect link. Psychological Science, 21, 321–328.
Dimberg, U., Thunberg, M., Grunedal, S. (2002). Facial reac-tions to emotional stimuli: Automatically controlled emotio-nal responses. Cognition & Emotion, 16, 449–471.
Ekman, P. (1997). Should we call it expression or communica-tion. Innovations in Social Science Research, 10 (4), 333–344. Ekman, P., Friesen, W. V. (1971). Constants across cultures
in the face and emotion. Journal of Personality and Social Psychology, 17, 124–129.
Ekman, P., Oster, H. (1979). Facial expressions of emotion. Annual Review of Psychology, 30, 527–554.
Fernandez-Duque, D., Baird, J. A., Posner, M. I. (2000). Executi-ve attention and metacognitiExecuti-ve regulation. Consciousness and Cognition, 9, 288–307.
Fridlund, A. J. (1994). Human facial expression: An evolutio-nary view. San Diego: Academic Press.
Gigerenzer, G. (2007). Gut feelings: The intelligence of the unconscious. New York: Viking Press.
Halberstadt, J. B., Niedenthal, P. M. (2001). Effects of emotion concepts on perceptual memory for emotional expressions. Journal of Personality and Social Psychology, 81, 587–598. Halberstadt, J., Winkielman, P. (2014). Easy on the eyes, or hard
to categorize: Classification difficulty decreases the appeal of facial blends. Journal of Experimental Social Psychology, 50, 175–183.
Harmon-Jones, E. (2000). A cognitive dissonance theory per-spective on the role of emotion in the maintenance and change of beliefs and attitudes. W: N. H. Frijda, A. R. S. Manstead, S. Bem (red.), Emotion and beliefs (s. 185–211). Cambridge, UK: Cambridge University Press.
von Helversen, B., Gendolla, G. H. E., Winkielman, P., Schmidt, R. E. (2008). Exploring the hardship of ease: Sub-jective and obSub-jective effort in the ease-of-processing para-digm. Motivation and Emotion, 32 (1), 1–10.
Hess, U., Adams, R. B. Jr., Kleck, R. E. (2005). Who may frown and who should smile? Dominance, affiliation, and the display of happiness and anger. Cognition and Emotion, 19, 515–536. Jacoby, L. L., Kelley, C. M., Dywan, J. (1989). Memory attri-butions. W: H. L. Roediger, F. I. M. Craik (red.), Varieties of memory and consciousness: Essays in honour of Endel Tulving (s. 391–422). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Johnston, W. A., Dark, V. J., Jacoby, L. L. (1985). Perceptual fluency and recognition judgments. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Perception, 11 (1), 3–11. Knutson, B. (1996). Facial expressions of emotion influence
interpersonal trait inferences. Journal of Nonverbal Behavior, 20, 165–182.
LaFrance, M., Hecht, M. A. (1995). Why smile generate lenien-cy. Personality and Social Psychology Bulletin, 21, 207–214. Lick, D. J., Johnson, K. L. (2013). Fluency of visual process-ing explains prejudiced evaluations followprocess-ing categorization of concealable identities. Journal of Experimental Social Psychology, 49, 419–425.
Matsumoto, D. (1990). Cultural similarities and differences in display rules. Motivation and Emotion, 14, 195–214. Montoya, R. M., Horton, R. S. (2014). A two-dimensional mo del
for the study of interpersonal attraction. Personality and Social Psychology Review, 18 (1), 59–86.
Öhman, A. (2002). Automatic and the amygdala: Nonconcious responses to emotional faces. Current Directions in Psy cho-logical Sciences, 11 (2), 62–66.
Plutchik, R. (1980). Emotion: a psychoevolutionary synthesis. New York: Harper & Row.
Ramachandran, V. S., Hirstein, W. (1999). The science of art: A neurological theory of aesthetic experience. Journal of Consciousness Studies, 6, 15–51.
Rhodes, G. (2006). Evolutionary psychology of facial beauty. Annual Reviews in Psychology, 57 (7), 1–28.
Rhodes, G., Tremewan, T. (1996). Averageness, exaggeration, and facial attractiveness. Psychological Science, 7, 105–110. Reber, R., Winkielman, P., Schwarz, N. (1998). Effects of
per ceptual fluency on affective judgments. Psychological Science, 9, 45–48.
Reis, H. T., Wilson, I. M., Monestere, C., Bernstein, S., Clark, K., Seidl, E., Franco, M., Gioioso, E., Freedman, L., Radoa-ne, K. (1990). What is smiling is beautiful and good. Europe-an Journal of Social Psychology, 20, 259–267.
Scherer, K. R., Wallbott, H. G. (1994). Evidence for universa-lity and cultural variation of differential emotion response patterning. Journal of Personality and Social Psychology, 66 (2), 310–328.
Schwarz, N. (2007). Attitude construction: Evaluation in con-text. Social Cognition, 25, 638–656.
Schwarz, N., Clore, G. L. (2007). Feelings and phenomenal experiences. W: A. Kruglanski, E. T. Higgins (red.), Social psychology. Handbook of basic principles (s. 385–407). New York: Guilford.
Thornhill, R., Gangestad, S. W. (1993). Human facial beau-ty: Averageness, symmetry and parasite resistance. Human Nature, 4, 237–269.
Titchener, E. B. (1910). A textbook of psychology. New York: Macmillan.
Todorov, A., Said, C. P., Engell, A. D., Oosterhof, N. N. (2008). Understanding evaluation of faces on social dimensions. Trends in Cognitive Sciences, 12, 455–460.
Vallacher, R. R., Nowak, A. (1999). The dynamics of self-regu-lation. W: R. S. Jr. Wyer (red.), Perspectives on behavioral self-regulation (s. 241–259). Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates.
Winkielman, P., Cacioppo, J. T. (2001). Mind at ease puts a smile on the face: Psychophysiological evidence that processing facilitation leads to positive affect. Journal of Personality and Social Psychology, 81, 989–1000.
Winkielman, P., Halberstadt, J., Fazendeiro, T., Catty, S. (2006). Prototypes are attractive because they are easy on the mind. Psychological Science, 17, 799–806.
Winkielman, P., Huber, D. E., Olszanowski, M. (2011). Rola p ynno!ci percepcyjnej w dynamice emocji i procesach oce-ny. W: D. Doli&ski, W. B aszczak (red.), Dynamika emocji: Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Winkielman, P., Schwarz, N., Fazendeiro, T., Reber, R. (2003).
The hedonic marking of processing fluency: Implications for evaluative judgment. W: J. Musch, K. C. Klauer (red.), The
psychology of evaluation: Affective processes in cognition and emotion (s. 189–217). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum. Wojciszke, B., Abele, A. E., Baryla, W. (2009). Two dimensions
of interpersonal attitudes: Liking depends on communion,
respect depends on agency. European Journal of Social Psy-chology, 39, 973–990.
Zajonc, R. B. (1998). Emotions. W: D. T. Gilbert, S. T. Fiske, G. Lindzey (red.), The handbook of social psychology (s. 591– 632). Boston, MA: McGraw-Hill.
The role of perceptual ßuency
in social inferences from facial expressions
Micha Olszanowski
1, Piotr Winkielman
21 University of Social Sciences and Humanities, Faculties in Warsaw, Department of Psychology 2 University of California, San Diego, Department of Psychology;
University of Social Sciences and Humanities, Faculties in Warsaw, Department of Psychology
A
BSTRACTThis work examines the relation between emotion and social cognition in the context of evaluation of human facial expression. The presented study tests whether the effort of processing facial displays inßuences social judgments, such as intention clarity and willingness to meet. More precisely, we assume that facial displays of basic emotion have high ßuency. This is reßected in fast categorization and easy attribution of social traits (e.g. anger – aggressive, happy – nice). However, unclear/ambiguous facial displays elicit disßuency. This difÞculty of categorization and trait attribution causes negative reactions, which lowers social judgments. During the experiment participants saw pictures of emotional displays, each changing within 14 steps/frames into a different emotional category (e.g. angry to happy). Participants were asked to quickly categorize each picture on emotion, and then judge some displayer traits (e.g. intentions). Results support our hypothesis that faces with ambiguous emotional display are relatively devalued, as compared to the standard linear effect of positive expressive traits. We discuss possible consequences of categorization conßict on various socio-cognitive processes.
Keywords: facial expression of emotion, ßuency of processing, social evaluation
Z o%ono tekst: 29.11.2013
Z o%ono poprawiony tekst: 28.05.2014/11.08.2014/2.09.2014 Zaakceptowano do druku: 2.09.2014
