Olgierd Puciata
Prace konserwatorskie
-województwo warszawske 1959-1963
Ochrona Zabytków 17/4 (67), 51-61
Zespoły urbanistyczne
Płock miasto
A.rt. 16. P racom z z a k re su ochrony, ko n se rw a c ji i w y k o p a lis k za w sze będzie to w a r zy szy ć pow stanie d o kła d n ej d o k u m e n ta c ji w postaci sp ra w o zd a ń ana lity c zn y c h i k r y ty c z n y c h , ilu stro w a n y ch ry su n k a m i i fo to g ra fia m i. Z ostaną w n ie j zg rom adzone w s z y s tk ie fa z y prac o d k r y w k o w y c h , za b e zp iec za ją cych, re k o n s tr u k c y jn y c h i scalających, ja k ró w n ież z id e n ty fik o w a n e w t o k u prac e le m e n ty k o n s tr u k c y jn e i form alne. D o k u m e n ta c ja ta będzie złożona w archiw ach in s ty tu c ji p u b lic zn e j i u d ostępniona badaczom ; zaleca się je j p u b lika cję.
W K o m is ji re d a k c y jn e j M ięd zyn a ro d o w ej K a r ty O chrony i K o n serw a cji Z a
b y tk ó w u d zia ł w zięli:
P. P ie tro G azzola (W łochy) P rzew odniczący, P. R aym ond Le iMalire (Belgia) P ro to k o la n t, P. B assegoda N onell J. (H iszpania), P. B e n av e n te Luis (P o rtu g alia), P. Boscović D ju rd je (Jugosław ia), P . D aifu k u H iro sh i (UNESCO), P. De V rieze P . (H olandia), P. L a n g b e rg H a ra ld (Dania), P. M atteu cci M ichele (Włochy), P. M erlet J e a n (F ran cja), P . F lo res M a rin i С. (M eksyk), P. P a n e R oberto (Włochy), P. P a v e l S. C. J (C zechosłow acja), P. P h ilip p o t P a u l (M iędzynarodow y O środek B a d a ń n a d O chroną i K o n se rw a c ją D óbr K u ltu raln y ch ), P. P im e n te l V ictor (Peru), P. P le n d e rle ith H aro ld (M iędzynarodow y O środek B ad ań n a d O chroną i K o n serw ac ją D ó b r K u ltu raln y ch ), P . Reddg de Cam pos (C ittâ del V aticano), P. S o n n ier J e a n (F ran c ja) P. S o rlin F ra n ço is (F ran cja), P. S tik as E u sta th io s (G recja), P . T rip p G e rtru d (A ustria), P. Z achw atow icz J a n (Polska).
U P O W S Z E C H N I E N I E :
PRACE KONSERWATORSKIE — W OJEW ÓDZTWO WARSZAWSKIE 1959—1963*
O kres o sta tn ic h p ięciu la t c h a ra k te ry z o w a ł się n a te re n ie w o jew ó d z tw a w a r szaw skiego k o n c e n tra c ją k red y tó w i z a in te re so w ań n a z a g ad n ien iu k o n se rw a c ji i zabezpieczeniach czołow ych o biektów a rc h itek to n icz n y ch M azow sza. Z asa d ą g e n e ra ln ą w w y b o rze i k la sy fik a c ji o b iek tó w zaby tk o w y ch do re m o n tó w z k re d y tó w k o n se rw a to rsk ic h b y ło w w sp o m n ia n y m o k resie p e łn e w y k o rz y sta n ie i a d a p ta c ja zab y tk ó w d la p o trz e b w spółczesnych. Z asad a ta znalazła sw ój w y ra z w w łą c z e n iu do plan ó w ro b ó t k o n se rw a to rsk ic h szereg u obiektów siln ie zniszczonych i n ie - u ży tk o w a n y ch w o k resie pow ojennym . W iększość w y k o n y w an y ch p ra c n o siła c h a r a k te r o dbudow y — re k o n stru k c ji, podczas gdy bieżące r e m o n ty p ro w a d zo n e b yły (bezpośrednio przez użytkow ników . P a rę d anych liczbow ych z ilu s tr u je n a j le piej p ro p o rc je , ja k ie zachodziły w o k resie spraw ozdaw czym m ię d zy o d budow ą — r e k o n s tru k c ją o biektów a rc h itek to n icz n y ch , a bieżącym i re m o n ta m i zabezpiecza jącym i.
W o k re sie 1959—63 n a odbudow ę i a d a p ta c ję dla now ych p o trz e b 20 o b iek tó w z ab y tk o w y ch przeznaczono z k re d y tó w c e n tra ln y c h o raz te re n o w y c h k w o tę 35 m i lionów złotych. R ów nocześnie u ży tk o w n icy o biektów za b y tk o w y ch w y k o n a li ko sz te m 28,5 m ilio n a złotych rem o n ty k a p ita ln e i bieżące 285 obiektów . T ak w ięc p ra c e k o n se rw a to rsk ie o różnym zak resie i fo rm a ch p row adzone b yły w la ta c h 1959—63 p rz y 305 o b ie k ta c h izabytkow ych, stan o w iąc y ch blisko 50°/o ogólnej liczby z a b y t k ó w n ie ru c h o m y ch w o jew ództw a w arszaw sk ieg o .1
W la ta c h 1962—63 p o d ję ta została na te re n ie P łocka szeroko p o m y ślan a a k c ja p o rzą d k o w a n ia zabytkow ego ce n tru m m ia sta . W okresie ty m z k re d y tó w G ospo d a rk i K o m u n aln ej m ia sta , re m o n ta m i elew ac ji o b ję te zostały zab y tk o w e k a m ie n i ce p rzy u licach : K o legialna 20, 24; N aru to w icza 8, 10; N ow otki 2, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 15, 19, 21, 22, 23, 25; S ienkiew icza 16; K w ia tk a 1, 10, 21, 29; W ieczorka 8, 15; B ielska 5; N ow y R ynek 2; T um ska 6, 16; K ościuszki 2, 9, 12; M ostow a 1, 2, 5/7; N ow otki 14, 16; G rodzka 13; St. R yn ek 9. P o n ad to opraco w an y został przez zespół
■“P or.: „O chrona Z a b y tk ó w ” V (1952), n r 2 (17), s. 126; V III (1955), n r 1 (28), s. 57; X (1957), n r 4 (39), s. 279. P ra c e k o n se rw a to rsk ie za ro k 1958 po r.: „B iuletyn K o n se rw a to rsk i w o jew ó d ztw a w arsza w sk ie g o ”, W arszaw a 1958.
1 D ane liczbow e w o p a rc iu o sp raw o zd a n ia roczne w ojew ódzkiego K o n se rw a to ra Z a b y tk ó w w W arszaw ie.
1. P łock. O pactw o p o b en e d y k ty ń sk ie, w idok ogólny (Fot. A. Z borski)
2. P łock. O pactw o, o d k ry ta podczas w y k o p alisk ściana w cz esn o ro m a ń sk iej au li pałacow ej z 2
pol. X I w. (Fot. M. Rydel)
3. P łock. O pactw o, o d k ry ty podczas w y k o p alisk fu n d a m e n t a b sy d y m o n a ste ru b e n e d y k ty ń sk ieg o
z pol. X I w. (Fot. M. Rydel)
4. P łock. K am ien ica ul. G ro d zk a 2 po k o n se r w ac ji (Fot. A. Zborski) 5. P u łtu sk . G otycka w ieża ra tu sz o w a po k o n se rw ac ji (Fot. K. J a błoński) 4 5
pod k ie ru n k ie m ant. p la sty k a A. Ja n o ty p ro je k t tzw. k o lo ry sty k i m ia sta . A k c e p to w an a przez G łów ną K om isję K o n serw ato rsk ą w 1963 r. ko n cep cja obecnie je s t
w tra k c ie rea liza cji.
-Z k red y tó w k o n se rw a to rsk ic h przeprow adzono w okresie sp raw o zd a w cz y m n a stę p u ją c e p ra c e :
O p a c t w o p o b e n e d y k t y ń s k i e z X I—X V III w. W ra m a c h o p ra c o w y w a n ia przez P K Z W arszaw a d o k u m e n tac ji dla a d a p ta c ji d. o p a c tw a (il. I1) n a C e n tr a ln e M uzeum H isto ry czn e M azow sza przeprow adzono w la ta c h 1Θ62—63 p ra c e w yko p alisk o w e n a te re n ie dziedzińca. B ad an ia prow adzone przez doc. S zafrań sk ieg o z IH K M P A N przy n io sły o d k ry cie czterech X I-wiiecznych b u d o w li k am ien n y ch . W skład o d k ry te g o p rero m ań sk ieg o zespołu b u d y n k ó w w eszła ro tu n d a , a u la p a ła cow a X I-w iecznego zam k u płockiego — rez y d en cji m o n a rc h y W ład y sław a H e rm a n a (il. 2), m o n a ste r b en e d y k ty ń sk i (il. 3) oraz p ro k a te d ra o try k o n c h o id a ln y m z a m k n ięciu p re z b ite riu m . O dkrycia płockie, sta n o w iąc e now y in te re s u ją c y w k ła d w dzieje p o lsk iej a r c h ite k tu ry w czesnorom ańskiej, sta n o w ić b ęd ą u zu p e łn ie n ie ekspozycji w p ro je k to w a n y m m uzeum .
M u r o b r o n n y z X IV w . W la ta c h 1962—63 poddano zabiegom k o n se rw a to rsk im zachow any w P łocku fra g m e n t gotyckich m urów o b ro n n y ch z czasów K a zim ierza W ielkiego. Z achow any odcinek m u ru długości ok. 12 m zabezpieczony został p rze z uzu p ełn ien ie b ra k u ją c y c h p a rtii oraz założenie o k ap u . U p o rz ąd k o w a n ie najbliższego otoczenia objęło także w ytyczenie i oznaczenie w a rs tw ą cegły k lin k ie ro w e j przeb ieg u niezach o w an y ch ju ż dziś p a rtii obw arow ań. P ra c e k o n se rw a to rsk ie p ro w ad ziły P K Z WTarszaw a.
D. k o l e g i u m j e z u i c k i e z X V III w. W ra m a c h re a liz a c ji U ch w ały R z ą dow ej n r 418 z k re d y tó w MRN w P łocku p rzy w spó łu d ziale słu ż b y k o n se rw a to rsk ie j zaad a p to w an o pn. sk rzy d ło d. kolegium jezuickiego z przezn aczen iem n a liceu m p ań stw o w e. P ra c e p row adzone w 1962—64 r. o bjęły odbudow ę pn. części kolegium , połączoną z w y m ia n ą stro p ó w , re m o n ta m i w n ę trz a i elew acji o raz d o budow ą n o w oczesnego sk rz y d ła m ieszczącego rozszerzony p ro g ra m u ży tk o w n ik a. P ro je k t o d budow y op raco w ało W ojew ódzkie B iuro P ro je k tó w A rc h ite k to n ic zn y c h , W arszaw a, p rac e b u d o w lan e w yko n y w ało M iejskie P rz ed się b io rstw o B udow lane „P e tro b u d o - w a ” Płock.
K a m i e n i c a ul . G r o d z k a 2. P óźnobarokow a k am ien ica, u sy tu o w a n a w n aro ż u R yn k u , o d b udow ana została w la ta c h 1(959—60 z p rzezn aczen iem n a p r a cow nię u rb a n isty c z n ą MRN w P łocku (ił. 4). P ro je k t odbudow y ii re a liz a c ję p o w ie rzono P K Z W arszaw a. R oboty b u d o w lan e o bjęły w ym ianę stro p ó w i k o n stru k c ji d achow ej, o raz p rze m u ro w a n ie i w zm ocnienie ścian.
D. o d w a c h z р о с z. X IX w. W la ta c h 1961—63 P K Z W arszaw a w y k o n a ły p ra c e rem o n to w e i a d a p ta c ję o b ie k tu n a ośro d ek PTT K . W ra m a c h p r a c k o n s e r w a to rsk ic h w y konano w y m ia n ę k o n stru k c ji i p okrycia dachu, izolację poziom ą o raz ty n k i ze w n ętrzn e bud y n k u .
W i e ż a a r i a ń s k a z X V II/X V III w. U sytuow any na te re n ie S zp ita la M ie j skiego w P łocku o b ie k t rem o n to w a n y był w 1963 r. przez M iejskie P rz e d się b io rstw o R obót B udow lanych. W ykonano tu w y m ian ę k o n stru k c ji d achow ej, ty n k i z e w n ętrzn e i w e w n ę trz n e oraz częściow ą w y m ian ę sto lark i.
R o g a t k i w a r s z a w s k i e z р о с z. X IX w. K lasycystyczne ro g a tk i p o d d a n e zostały w 1963 r. zabiegom k o n se rw ato rsk im rea lizo w a n y m przez P K Z W arszaw a. W b u d y n k u w schodnim po w y m ian ie stro p ó w oraz rem o n cie w n ę trz a i elew acji um ieszczony z a sta ł p u n k t biblioteczny. R oboty b u d o w lan e p rz y ro g atc e zachodniej rea lizo w a n e b ę d ą w 1964 r.
K a m i e n i c a p 1. N a r u t o w i c z a , o b e c n i e M u z e u m , k l a s y c y s - t y c z n a z ok. 1820 r W la ta c h 1960—63 w y konano rem o n t k a p ita ln y b u d y n k u , o b ejm u ją cy częściow ą w y m ia n ę stro p ó w n a d kon d y g n acją p a r te r u o raz re m o n t k o n stru k c ji p okrycia dachu. P ra ce w y k o n y w ała Spółdzielnia R e m o n to w o -B u d o w la na z G ostynina.
Pułtusk miasto
W ram a ch k o n ty n u a c ji odbudow y zabytkow ego zespołu u rb a n is ty c z n o -a rc h i-• tek tonicznego w P u łtu sk u , je d n y m z b a rd z ie j zniszczonych podczas d z ia ła ń w o je n n y c h m ia st w ojew ództw a, w o k resie spraw ozdaw czym p row adzono z k re d y tó w k o n se rw a to rsk ic h p rac e p rzy w ieży ratu szo w ej, dzw onnicy kolegiaty, d. k ap licy zam kow ej ii baszcie obro n n ej. Z ab y tk o w y R ynek o raz głów ne ciągi k o m u n ik a c y j n e o trzy m ały w ty m czasie opracow anie k o lorystyczne w g p ro je k tu prof. В. U rb a now icza z A k ad e m ii S ztu k P ięk n y ch w W arszaw ie.W i e ż a r a t u s z o w a z XV w. stanow iąca jedyny zachowany elem ent go tyckiego ratu sza usytuowanego pośrodku długiego, bo liczącego 400 m, prostokątnego rynku. Wieża, odbudow ana d częściowo rekonstruow ana wg. p rojektu arch. M. Rze peckiego w latach 1951—52, została adaptow ana w 1962—63 na Muzeum Regionalne (ii. 5). P race adaptacyjne wg. projektu opracowanego przez Wojewódzkiego K on serw ato ra Zabytków wykonało M iejskie Przedsiębiorstw o Robót Budowlanych w P ułtusku. W wieży ratuszow ej wymienione zostały stropy na 8 kondygnacjach, d k la tk a schodowa. P onadto w latach 1961—62 objęto rem ontem gotyckie podziemia d. ratusza, które zostały osuszone i podłączone do sieci centralnego ogrzewania. D z w o n n i c a k o l e g i a t y z XV—XVIII w. gotycka, odbudow ana w XV III w ieku i zwieńczona obeliskiem. W dzisiejszej swej form ie architektonicznej stanowa jeden z ciekaw szych klasycystycznych przykładów budownictwa tego typu. Prace rem ontow e, prow adzone w latach 1949—52 i po przerw ie w latach 1962—64, objęły uzupełnienia uszkodzonych m urów, wzmocnienie ścian oraz odnowienie elew acji (roboty w toku). Prace rem ontowo-budowlane w ykonuje Spółdzielnia Cechm istrz z W arszawy.
B a s z t a o b r o n n a z XV w. stanow iąca fragm ent dawnych obw arow ań m iejskich. W 1962 r. przeprowadzono zabezpieczenie obiektu polegające na zmianie pokrycia dachowego oraz flekow aniu ubytków m uru. Prace wykonało M iejskie Przedsiębiorstw o Robót Budowlanych.
D. k a p l i c a z a m k o w a t z w . „ M a g d a l e n k a ” z XV II/X V III w. R e konstruow any w latach 1952—54 po zniszczeniach w ojennych obiekt doczekał się w 1962 r. zakończenia odbudowy. Roboty wykończeniowe, prowadzone przez Spół dzielnię Cechm istrz z Warszawy, objęły w ykonanie stropu, tynków oraz stolarki drzwiowej i okiennej.
8
Zabytki nieruchome
C z e r s k , p aw . P iaseczno — zam ek gotycki z X IV —X V I w . W zw ią zk u z o p r a cow yw aniem p ro je k tu w y k o rz y sta n ia w zgórza zam kow ego w C zersk u dla p o trz e b k u ltu ra ln y c h (a m fite a tr) p rzeprow adzono w la ta c h 1961—63 p ra c e w y k o p alisk o w e e k s p lo ru ją c e cały te re n podw órca zam kow ego. R e zu ltaty b a d a ń pozw oliły p rz e s u nąć chronologię u ży tk o w a n ia w zgórza zam kow ego n a X w. o ra z d o sta rc zy ły c ie kaw ego m a te r ia łu w y kopaliskow ego.2 P o n ad to zabezpieczona została b aszta w ja zdow a zam ku, gdzie po w y k o n a n iu stro p ó w oraz uzup ełn ien iu u b y tk ó w m u ru go tyckiego urządzono m agazyny ek sp ed y c ji archeologicznej. P ra c e b u d o w lan e p rzy w ieży p ro w a d ziła spółdzielnia C e ch m istrz z W arszaw y.L i w , p o w . W ę g r ó w — z a m e k g o t y c k i z X IV —X V I w . W la ta c h 1956—60 przep ro w ad zo n o b a d a n ia w ykopaliskow e i h isto ry czn e o raz k o n se rw a c ję i częściow ą re k o n stru k c ję zam ku (il. 6). P ra c e w ykopaliskow e i b a d a n ia a r c h ite k to niczne w y k o n ał Z ak ład A rc h ite k tu ry P olskiej P.W. (zespół pod k ie ru n k ie m inż. Z. T o m a sze w sk ieg o )3, d o k u m e n ta c ję h isto ry czn ą m gr. J. M ik u lsk a P K Z W arszaw a. P ro je k t o d b u d o w y zam k u o p rac o w a ł zespół pod k ie ru n k ie m inż. W. P od le w - skiego, P K Z W arszaw a, całość ro b ó t budow lan y ch w y k o n y w ały P K Z W arszaw a. K o n serw ac ją o b ję ta została w ty m w y p a d k u w ieża w jazdow a o raz podziem ia go tyckiego tzw. „D om u D użego”. Z re k o n stru o w an o n a to m ia st w o p a rc iu o p rz e k a z y ik o n ograficzne w zniesiony w X V III w. na ru in a c h pd.-zaeh. części zam k u b u d y n e k — d. siedzibę s ta ro s ty liw skiego. W odbud o w an y m za m k u m ieści się obecnie zb rojow nia e k sp o n u jąc a h isto rię b ro n i polskiej i obcej (il. il. 7, 8).
S i e r p c , m. p o w i a t o w e — kościół p.w. św. D ucha, g o ty c k i z pocz. X V I w . — W zw iązku z o d k ry cie m w 1959 r. zachow anego w d aw nym p re z b ite riu m kościoła zespołu późnogotyckich m a lo w id eł ściennych z pocz. XVI w . p rzep ro w ad z o n o w la ta c h 1Θ59—62 k o n se rw a c ję o b ie k tu o raz p rac e zabezpieczające m alow idła. P ro je k t odbudow y o raz ro b o ty b u d o w lan e w y k o n y w ały P K Z W arszaw a. K o n se rw a c ję m a low ideł ściennych p rze p ro w ad z ił m gr. J. B u rsch e z zespołem P ra c o w n i D o św iad czalnych Z P A P Łódź. R oboty b u d o w lan e o bjęły odw odnienie b u d y n k u przez za sto so w an ie d renażu.
B r o c h ó w , p o w . S o c h a c z e w — k o ś c i ó ł p a r a f i a l n y . G otycki ob ro n n y kościół w B rochow ie, w zniesiony w la ta c h 1551—61 przez w a rs z ta t m u ra - torsiki zw iązany z J a n e m B a p ty stą z W e n e c ji4, rem o n to w a n y był w la ta c h 1960—62, p rzy czym w y k o n aw cą ro b ó t były P K Z W arszaw a. P rz ep ro w a d zo n e ro b o ty k o n s e r w a to rsk ie o b ję ły odw odnienie te re n u kościoła, ren o w ację cokołu i m urów , w y m ia n ę stro p ó w o ra z w y k o n an ie schodów w wieży.
C e g ł ó w , p o w . m i ń s k o - m a z o w i e c k i — k o ś c i ó ł p a r a f i a l n y , g o ty c k o -ren e san so w y z pocz. X V I w . O bjęty został p rac am i k o n se rw a to rsk im i w l a ta ch 1962—63. W o k re sie tym p rzep ro w ad z an o w y m ian ę stro p ó w n ad n a w a m i bocz n ym i kościoła o raz k a p ita ln y re m o n t k o n stru k c ji dachow ej.
С h r z ę s n e , p o w . W o ł o m i n . P óźnorenesansow y p a ła c z 1635 r., p rz e b u dow any w 1750 r., a d a p to w an y został w la ta c h 1960—64 n a o śro d ek T o w arzy stw a P rz y jac ió ł Dzieci. P ra c e k o n se rw a to rsk ie z k red y tó w u ży tk o w n ik a o raz w o jew ó d z kiego k o n se rw a to ra p row adziły P K Z W arszaw a, k tó re też w y k o n ały p ro je k t o d b u dow y (inż. J. B ra b a n d e r). A d a p ta c ją o b ję ty został zespół b u d y n k ó w , w k tó reg o sk ła d w eszły: d. pałac, p rzeznaczony n a in te r n a t i sa le w y k ład o w e , o ra z sp ic h rz i paw ilon m ieszczące zaplecze gospodarcze, kuchnie, stołów kę i kotłow nię. U k ład w n ę trz a p a ła c u zach o w an y został b ez zm ian (z w y ją tk ie m k la tk i schodow ej). P rz y k o n se rw ac ji zachow anych w k o n d y g n ac ji I p ię tra m odrzew iow ych belek stro p o w y ch zastosow ano s tro p podw ieszony.
R a d z i e j o w i c e , p o w . G r o d z i s k M a z o w i e c k i założenie pałaco w e z X V II—X V III i X IX w . W la ta c h 1956—64 prow adzono p ra c e k o n se rw a to rsk ie w p ałac u o raz w zniesiono n ow y b u d y n e k z dala czynnej kotło w n i. A d a p ta c ję dla
2 S. S u c h o d o l s k i , C zersk w c zesn o śred n io w ie czn y w św ie tle badań 1961 r. Wyd. Rok Ziem i M azow ieckiej, P łock 1962, s. 131— 148.
3 Z. T o m a s z e w s k i , Sp ra w o zd a n ie z działalności Z a k ła d u A r c h ite k tu r y P o lsk iej P.W. „ K w a rta ln ik A rc h ite k tu ry i U rb a n isty k i” , I (1956) s. 205.
4 J. A. M i ł o b ę d z k i , Z a ry s d zie jó w a r c h ite k tu r y w Polsce, W arszaw a 1963, s 254.
oelów re k re a c y jn y c h (Dom P ra c y T w órczej) o b ie k tu p ro w a d zą P K Z W arszaw a w g p ro je k tu inż. J. C ydzika. W o k resie sp raw ozdaw czym odbudow ano n ie m al całkow icie b u d y n ek p ałac u , w y m ie n ia ją c stro p y , k o n stru k c ję dachow ą o raz w y k o n u ją c w n ę trz a I i ÎI k o ndygnacji. D aw n e poddasze w y k o rz y sta n e zostało do now ych p otrzeb, drogą w p ro w a d ze n ia lu k a rn , zw ięk szając pow ierzchnię użytkow ą b u d y n k u . R ów nolegle z ro b o tam i b u d o w lan y m i w y k o n an o k o n se rw ac ję polichrom ii stro p u , 9 odrzw i oraz s u p ra p o rt z ok. 1810 r. P ra c e k o n se rw ato rsk ie p rzy p o lich ro m iach w y k o n ał J. B ursche z zespołem P ra co w n i D ośw iadczalnych Z P A P Łódź.
J a b ł o n n a , p o w . n o w o d w o r s k i . K lasycystyczne założenie pałacow e, dzieło a rc h ite k ta D. M erliniego, o b ejm u ją ce p ałac w zniesiony 1774—75, p aw ilon k ró le w sk i z 1778 r., p aw ilo n p raw y m ieszczący d. a p a rta m e n ty ks. Jó zefa P o n ia to w skiego o raz o ra n ż e rię w zniesio n ą w 1800 r. w g p ro je k tu S. B. Zuga. A d ap to w a n y został w 1962/63 r. n a ośro d ek P olsk iej A kadem ii N auk oraz M in iste rstw a S p ra w Z agranicznych. P ro w ad z o n e od 1949 r. prace z a b e z p ie c z a ją c e 5 i odbudow a o b ie k tu w eszły w o k re sie sp raw o zd aw czy m w sta d iu m ro b ó t w ykończeniow ych. P ra c e p r o je k to w e w y k o n a ł zespół pod k ie ru n k ie m inż. M ieczysław a K u m y P K Z W arszaw a, re k o n stru k c ję p a r k u p ro je k to w a ł p rof, d r G erard Ciołek. Całość p rac k o n se rw a to rsk ic h w y k o n a ły P K Z W arszaw a. W la ta c h 1959—63 zakończono odbudow ę p ałac u (il. 9) obu oficyn, o ra n ż e rii oraz b udynków gospodarczych. U po rząd k o w an y został
5 P or. M. S z y m a ń s k i , W o jew ó d ztw o w a rsza w sk ie (spraw ozdanie z dzia
łalności słu ż b y ko n se rw a to rsk ie j). „O chrona Z ab y tk ó w ” V (1952) s. 133 o raz S. L o
r e n t z , Jabłonna, W rocław 1961.
9. Ja b ło n n a . P ała c, elew ac ja ogrodow a po k o n se rw a c ji (Fot. A. Zborski)
10. Ja b ło n n a . P ałac, w n ętrz e po k o n se rw ac ji (Fot. A. Z borski)
11. Ja b ło n n a . P ała c, w n ętrz e po k o n se rw ac ji (Fot. K. Jab ło ń sk i)
12
13
12. P łońsk. K am ien ica R y n ek 21a, w idok ogólny po k o n se rw ac ji (Fot. A. Zborsłri)
13. P łońsk. K am ien ic a R ynek 21a, w n ętrz e a d a p tow an e na k a w ia rn ię (Fot. A. Zborski) 14. S tanisław ów . Z ajazd ipo k o n se rw a c ji (Fot.
A. Z borski)
15. O pinogóra. Zam eczek po k o n se rw ac ji (Fot. K. Jab ło ń sk i)
16. O pinogóra. Z am eczek, w n ę trz a z neogotyckim i s z tu k a te ria m i po k o n se rw ac ji (Fot. K. Jab ło ń sk i) 14
w ty m o k resie zabytkow y p ark oraz w y k o n a n e rob o ty k o n se rw a to rsk ie p rzy X V III- wieczmych po lich ro m iach ściennych w p a ła c u i paw ilo n ie k ró lew sk im (il. il. 10, 11). K a s k i , p o w . G r o d z i s k M a z o w i e c k i . D w ór m u ro w a n y z pocz. X IX w. A d ap to w a n y został na w iejsk i ośrodek k u ltu ry , m ieszczący św ietlicę o raz b ibliotekę. P ra c e p ro je k to w e oraz re m o n t b u d y n k u w y k o n ały P K Z W arszaw a. W la ta c h 1960—63 w ym ieniono s tro p y i k o n stru k c ję d a c h o w ą oraz przep ro w ad zo n o re m o n t elew acji.
G ó r a K a l w a r i a p o w . P i a s e c z n o . K lasy cy sty czn y ra tu s z i ja tk i z pocz. X IX w. rem o n to w a n y był w la ta c h 1961—62 n a koszt M iejskiej R ady N a ro d o w ej. R em ontem o b jęte zostały w n ę trz a oraz elew ac je ob u obiektów . W ykonaw cą ro b ó t b y ła W ielobranżow a S p ó łdzielnia P ra c y W arszaw a.
P ł o ń s k , m. p o w i a t o w e . K am ien ic a R ynek 21a z I poł. X IX w., u sy tu o w a n a w n a ro ż n ik u R y n k u u zbiegu szos w a rsz a w sk ie j i g d ań sk iej. U sy tu o w an ie o b ie k tu , 'uniem ożliw iającego w łaściw e ro zw ią zan ie w ęzła kom u n ik acy jn eg o , s tw o rzyło konieczność w p ro w ad zen ia w k o n d y g n ac ji p a r te r u p rz e św itu ark a d o w e g o w fo rm ie p o d cien i (ił. 12). O d b u d o w an y w la ta c h 1959—60 w g p ro je k tu P K Z W a r szaw a, o b ie k t a d a p to w an y został n a re s ta u ra c ję i k a w ia rn ię . Nowy p ro g ra m u ż y tk o w a n ia pociągnął za sobą całk o w itą zm ian ę p rze strzen n e g o u k ła d u w n ę trz a (il. 13). R oboty b u d o w lan e w y k o n ały P K Z W arszaw a.
P ł o c h o c i n , p o w . P r u s z k ó w . K uźn ia z pocz. X IX w., sta n o w iąc a rz a d k i n a te re n ie w ojew ództw a w arsza w sk ie g o p rz y k ła d a r c h ite k tu ry p o dw orskiej (p rz e m ysłow ej). R em ont b u d y n k u p rze p ro w ad z o n y w la ta c h 1962—63 (w ykonaw ca S p ó ł dzieln ia C echm istrz, W arszaw a) o b ją ł ro b o ty m u ra rs k ie , w y m ian ę stro p ó w oraz k o n s tru k c ji i p o k ry cia dachow ego.
S t a n i s ł a w ó w , p o w . m i ń s k o - m a z o w i e c k i . K lasycystyczny zajazd z 1 poł. X IX w. O dbudow any został po zniszczeniach w o jen n y c h w la ta c h 1960—61 przez P K Z W arszaw a (dl. 14). P ra c e k o n se rw a to rsk ie o b ję ły re k o n s tru k c ję spalonego z a b y tk u o ra z a d a p ta c ję n a kino i sied zib ę GRN. N ow e fo rm y u ży tk o w a n ia o b ie k tu stw o rz y ły konieczność całk o w itej zm ian y u k ła d u pom ieszczeń drugiego tra k tu .
O p i n o g ó r a , p o w7. C i e c h a n ó w . P a ła c y k neogotycki z około 1827 r., w zn iesio n y przez g en e rała W incentego K ra siń sk ieg o d la jego syna, poety Z yg m u n ta. A u to rstw o tego w ybitnego dzieła a rc h ite k tu ry ro m an ty czn e j w P olsce w iązan e je st z osobą V io lle t-b e -D u c ’a ϋ. Zniszczony podczas d ziała ń w o jen n y c h w 1915 r. p a ła c y k został o d b u d o w an y i częściowo z re k o n stru o w a n y w la ta c h 1956—611. D o k u m en tac ję h isto ry c zn ą , p ra c e p ro jek to w e o ra z re a liz a c ję odbudow y w y k o n ały P ra co w n ie K o n s e rw a c ji Z abytków . W oparciu o zach o w an e p rze k azy ik onograficzne przyw rócono p ła sk i d a c h k o rp u su pałacow ego i w ieży, zach o w u jąc je d n a k X X -to w ieczny sc h o d kow y szczyt n ad elew acją fro n to w ą (il. 15). Częściow o zniszczona b o g ata d e k o ra c ja s z tu k a to rs k a w n ę trz p ałac u została u zu p e łn io n a w o p arc iu o odlew y zachow anych o ry g in a ln y c h fra g m en tó w (ii. 16). W p ałac y k u opinogórskim m ieści się dziś ek sp o zy cja m uzealn a, koncepcją sw ą z w ią za n a nie ty lk o z osobą Z y g m u n ta K r a sińsk ieg o , lecz o b raz u jąc a także te n d e n c je k o le k cjo n e rsk ie i g u sty ludzi doby r o m a n ty zm u .
W i n i a r y , p o w . g r ó j e c k i . P a ła c z 1 poł. X IX w. ro zb u d o w an y w 2 poł. X IX stu le c ia . W la ta c h 1963—64 p row adzono tu p rac e k o n se rw ato rsk ie, m a jąc e n a celu a d a p ta c ję o b ie k tu na m u z eu m im. K az im ie rz a P ułaskiego. P ro je k t a d a p ta c ji w y k o n ało W ojew ódzkie B iuro P ro je k tó w A rch ite k to n ic zn y c h , W arszaw a. R oboty b u d o w lan e w y k o n u ją P K Z — W arszaw a. W ra m a c h przep ro w ad zo n y ch p ra c k o n s e rw a to rs k ic h d rew n ia n e stro p y w p ała c u w ym ieniono n a żelbetow e oraz zm ieniono
k o n stru k c ję i pokrycie dachu. P ra c e w y kończeniow e w toku.
Ż y r a r d ó w m. p o w i a t o w e . P a ła c y k ek lek ty c zn y z około 1890 r. d aw na siedziba ro d z in y D ietrich ó w — w łaścic ieli Ż y ra rd o w sk ich Z ak ład ó w L m a rsk ich . O biek t o bogatym w yposażeniu w n ę trz (sto lark a, stro p y oraz boazerie) z końca X IX w. został a d a p to w an y z zach o w an iem d aw nego u k ła d u p rze strzen n e g o i w y s tr o ju na M uzeum H isto rii R uchu R obotniczego m ia s ta Ż y ra rd o w a (il. 17). P ra ce a d a p ta c y jn e w y k o n ało M iejskie P rz ed się b io rstw o R obót B u dow lanych w 1960—61 r.
® J. B a r a n o w s k i , N e o g o ty c k i za m e c ze k w O pinogórze. „O chrona Z a
b y tk ó w ” X III (1960) s. 32. .
17. Ż y rard ó w . P a ła c y k ad a p to w a n y na m uzeum , sta n po k o n se rw ac ji
(Fot. K. Jab ło ń sk i)
Pomniki
W zw iązku z obchodam i rocznicy p o w sta n ia 1863 r. w zniesiono n a te re n ie w o je w ó d z tw a w 1963 r. p o m n ik i w M yszyńcu, pow. O strołęka w g p ro je k tu inż. S ta n isła w a K ozińskiego, oraz w N agoszew ie i P o ręb ach -K o cęb ach , pow. O stró w M azow iecka w g p ro je k tu L. W inogradow a. 130-rooznica b itw y pod Ig an ia m i u p a m ię tn io n a została w 1961 r. odsłonięciem , zniszczonego podczas w ojn y , p o m n ik a w Iganiach, re k o n stru o w an e g o w g p ro je k tu inż. S tan isła w a K ozińskiego (il. 18) W 1960—61 ir. w zniesiono w S ochaczew ie po m n ik pośw ięcony p am ięci F ry d e ry k a C hopina w g p ro je k tu inż. S ta n is ła w a K ozińskiego. O gólnokrajow a a k c ja u p a m ię tn ie n ia m ie jsc stra c e ń , w a lk i i m ę cz eń stw a z n a la z ła sw ój w y raz n a te re n ie w o jew ó d z tw a w re a liz a c ji pod p a tro n a te m R ady O chrony P om ników W alk i M ęczeństw a po m n ik a w T re b lin c e pow. Sokołów7 P o d lask i. W zniesiony na m iejscu obozu z a głady blisko m iliona m ie sz k ań có w ze w sz y stk ic h k ra jó w o k u pow anych przez h itle row ców , pom nik w y k o n a n y został w g p ro je k tu prof. prof. S try n k iew icza, H a u p ta i D uszenki. Na całość założenia pom nikow ego s k ła d a ją się trzy sym boliczne e le m e n ty a rc h ite k to n ic z n o -p rz e strz e n n e , u p a m ię tn ia ją c e obóz zagłady, obóz p ra c y oraz m iejsca s tra c e ń 7 (il. 19).13. łg an ie. P o m n ik na m ie jsc u bitw y w 1831 r., sta n po k o n se rw ac ji
(Fot. A. Z borski) 19. T re b lin k a . P om nik, w idok ogólny (Fot.
F. Fuchs)
18 19
Zabytki ruchome
W 1961 r. z re k o n stru o w a n o m ieszczącą się n a w ieży ra tu s z a w S iedlcach fig u ręRzeźba
A tla sa z końca X V III w. wg p r o je k tu a rt. rzeźb. Ja rn u szk iew icza. P ra c e m ontażow e oraz k o n stru k c y jn e w y k o n ały P K Z — W arszaw a. W 1963 r. rozpoczęto za k ro jo n e n a sz e re g la t p rac e zw iązane z k o n se rw a c ją w czesnorenesansow ego o łta rz a z 1510 r. z kościoła p a ra fia ln e g o w Cegłow ie, pow. m ińsko-m azow iecki. Zespół pod k ie ru n k ie m A. K ozłow skiej p rz e p ro w a d z ił k o n se rw a c ję 4 rzeźb oraz fra g m e n tó w g órnej p a r tii o łta rza.7 J. G u m k o w s k i , A. R u t k o w s k i , T re b lin k a , W arszaw a 1961.
W iększość ro b ó t k o n se rw a to rsk ic h w za k resie m a la rs tw a ściennego była w y -
Malarstwo
k o n a n a łączn ie z prow adzonym i p ra c a m i b u d o w lan y m i (Jab ło n n a, S ierp c (il. 20), R adziejow ice) i om ów iona została w dizdale za b y tk ó w n ieruchom ych. P o n ad to p ro w adzono w la ta c h 1959—62 p rac e w kościele p a ra fia ln y m w K obyłce, pow. W ołom in K o n se rw a c ją o b ję ty tu został zespół późnobarokow ych m a low ideł w n aw ie głów nej kościoła z ok. 1750 r. oraz późniejszej p o lichrom ii n a w bocznych (il. 21). P ra c e w y k o n ał a rt. m al. T iu n in — P ra co w n ie D ośw iadczalne Z P A P Łódź.
20. S ierp c. F ra g m e n t późnogotyckich m alo w id eł p o k o n se r- 21. K obyłka. K ościół p a ra fia ln y , w inętrze z m a - w acji (Fot. J. B ursche) low idłam i ścien n y m i po k o n se rw a c ji (Fot. J.
S zandom irski)
Grafika
Zdobnictwo
25. S e rw a n tk a cisow a z pocz. X IX w., ob ecn ie w M uzeum w O pino górze, po k o n se rw ac ji (Fot. A. Zborsiki) 26. S zp in et z ok. 1820 r., po k o n se rw ac ji, obecnie w M uzeum w O p in o górze (Fot. A. Z borski)W 1963 r. P K Z W arszaw a w y k o n ały ek sp erty zę X V lII-w iec zn y ch m alo w id eł ściennych w kościele św. A ntoniego w O stro łęce oraz u su n ę ły zaw ilgocenia w y stę p u ją c e na gotyckiej P ie tà (m alow idło ścienne) w kościele w C z erw iń sk u pow. płoński. P o n ad to w 1963 r. w y k o n a n a zo stała k o n se rw a c ja 9 p o rtre tó w z X V III i X IX w ., zabezpieczonych w te re n ie p rze z służbę k o n se rw a to rsk ą w o jew ó d ztw a, w śró d n ic h p o r tre ty m ałżonków K uczyńskich z 1 poł. X V III w. — in te re s u ją c y p rzy k ła d p o rtre tu szlacheckiego (il. il. 22, 23).
W 1961 r. P K Z W arszaw a w y k o n ały k o n se rw ac ję 80 a k w a fo rt Goyi z cyk lu „C ap rie h o s” z la t 1793—95 ze zbiorów T o w arzy stw a N aukow ego P łockiego.
W 1960 r. w y konano k o n se rw ac ję zespołu em pirow ych m ebli z O pinogóry, w tym dw óch se rw a n te k cisow ych z pocz. X IX w. (il. 25) oraz szpinetu, tzw. ż y ra fy z ok. 1820 r., w y ró b w ied e ń sk i (il. 26). W 1961 r. w y k o n an o k o n se rw a c ję tk a n in y gobelinow ej herb o w ej z 1 poł. X IX w., niegdyś w łasność K ra siń sk ich , oraz d ag e- ro ty p u — p o rtre tu Elizy K ra siń sk ie j z dziećm i z ok. 1840 r. (il. 24).
Olgierd Puciata 24. P o r tr e t Elizy K ra siń sk ie j z dziećm i, d a g e ro ty p z ok. 1840 r., po k o n se rw a c ji (Fot. A. Zborski)
