Janusz Lehmann
"Bulletin de l’Institut Royal du
Patrimoine Artistique", T. XI, 1969 :
[recenzja]
Ochrona Zabytków 26/2 (101), 158-160
P I Ś M I E N N I C T W O
PRZEGLĄD ZAGRANICZNYCH CZASOPISM KONSERWATORSKICH*
BULLETIN DE L'INSTITUT ROYAL DU PATRI MOINE ARTISTIQUE. Bruksela. Ukazuje się raz w roku. I
Tom X I (1969) stron 234, ilustracje.
A. P h i l i p p o t , N. G o e t g h e b e u r i R. G u i s - l a i n - W i t t e r m a n , L ’Adoration des Mages de
Bruegel au Musée des B ea u x-A rts de Bruxelles. T raitem ent d’un „Tüchlein”. (Pokłon Trzech Króli Bruegla z Muzeum Sztuki w Brukseli. K onserwacja obrazu „Tüchlein”) ss. 5—33, 27 il., str. w jęz. fla mandzkim.
Obraz, zwany z niemieckiego „Tüchlein” malowany jest farbą wodną na cienkim lnianym płótnie. Płótno w tego rodzaju obrazach zwykle nie jest pokryte za praw ą (gruntem). Z tego względu technika przepro wadzania konserw acji różni się zasadniczo od kon serw acji obrazów olejnych na płótnie i przypomina konserw ację grafiki, a najbardziej konserw ację m a larstw a japońskiego. W kolejnych rozdziałach auto rzy podają przykłady obrazów m alowanych techni ką „Tüchlein”, dane techniczne i technologiczne oma wianego obrazu, jego w ym iary (121,5X94 cm), stan zachowania tablicy drew nianej, na którą było naciąg nięte płótno, stan zachowania płótna oraz w yniki ba dań spoiwa i pigmentów. Dane technologiczne, stan zachowania i wyniki badań laboratoryjnych stały się podstawą w yboru właściwej metody konserwacji. Opi sano poszczególne etapy konserw acji: oczyszczenie po wierzchni, utrw alenie w arstw y m alarskiej, dublow a nie, w yprostowanie pofałdowań, montaż, retusze i za lecenia dotyczące sposobu eksponowania obrazu. Na uwagę zasługują: 1) podana metoda czyszczenia de likatnej powierzchni za pomocą kompresów z papieru japońskiego nasyconego odpowiednimi rozpuszczalni kam i organicznymi, 2) metoda dublowania z równo czesnym w yrównaniem pofałdowań na klajster skro biowy przyrządzony według oryginalnej recepty ja pońskiej (recepty na przyrządzanie 2 rodzajów kleju stosowanego w Japonii podano na s. 23), 3) montaż w yrów nujący naprężenie pow stające w skutek zmian wilgotności względnej powietrza, polegający na po łożeniu specjalnego 5-warstwowego m ateraca z p a pieru japońskiego między obrazem a listwowym pod- ram kiem . Autorzy podali specyfikację m ateriałów uży tych w czasie konserwacji.
Etude technique de la tapisserie Tournaisienne au XVe siècle. (Studium techniczne gobelinów z Tournai z XV w.) ss. 34—58, 10 il., 3 tab., str. w jęz. flam andz kim, lit. 25 poz.
Studium składa się z krótkiego w stępu podpisanego I.P.A. oraz 3 odrębnych artykułów : 1) L. Masschelein- Kleiner, N. Znam ensky-Festraets i L. Maes, Les co lorants. (Barwniki), ss. 34—41. Autorzy podają w yni ki badań analitycznych barw ników 16 gobelinów z XV w. z Tournai, znajdujących się w różnych m u zeach świata. Badania mikrochemiczne pozwoliły na niew ątpliw ą identyfikację barw ników roślinnych i noś ników (zapraw). Ogólne rozważania na tem at fa r bowania gobelinów i metod identyfikacji barw ników oraz wyniki badań barw ników z 3 fragm entów gobe linu zamieszczono w poprzednim tomie Biuletynu. 2) R. Leféve i J. Vynckier, La texture. (Tekstura) ss. 41—53, 5 il. 2 tabl. Autorzy podają wyniki badania technologicznego włókien nici, splotów i sposobów w y konania 44 gobelinów z Tournai, znajdujących się w różnych muzeach świata. 3) J. P. Asselberghs
i R. Versteegen, Contribution de la photographie. (Udział fotografii) ss. 53—56, 2 il. Autorzy om aw iają sposoby w ykorzystania do porównań m akrofotografii fragm entów gobelinów znajdujących się w różnych miejscach, technikę wykonywania zdjęć m akro oraz podają wymagania, jakie muszą spełniać takie zdjęcia.
N. G o e t g h e b e u r , Exam en et traitem ent d’un
sarcophage égyptien du Vleeshuis a Anvers. (Badanie i konserwacja sarkofagu egipskiego z Vleeshuis w A n
twerpii) ss. 59—65, 4 il. str. w jęz. flamandzkim. A rtykuł zawiera przebieg i wyniki identyfikacji m a teriałów drewnianego sarkofagu, polichromowanego, stan przed konserw acją, dane dotyczące sposobu w y konania konserw acji i kryteria doboru m ateriałów do wypełnienia ubytków drewna (figowego), utrw alenie m alatury i retuszów. Zidentyfikowano następujące m ateriały: drewno — figowe, zapraw y — glinka i k re da, spoiwo — guma z tam aryszka lub platanu, spoiwo m alatury — cukry (miód?), barw niki — błękit egip ski, ochra czerwona, kreda, auripigm ent; w erniks ży wiczny.
H. R o o s e n s, Merovingische gouden sierschijf van
Rosmeer. Archeologisch onderzoek. (Fibula M erowiń- ska ze złota i em alii znaleziona w Rosmeer. Studium archeologiczne) ss. 67—73, 6 il., str. w jęz. francuskim , lit. 6 poz.
Autor opisuje wyjątkowo cenną fibulę znalezioną w 1969 r. w grobie nr 90 na cm entarzysku w Rosmeer, datowaną na 610—620 n.e. oraz porównuje znalezisko ze znanymi fibulam i merowińskimi w W ittislingen, Engelmanshoven, Baslieux, Kobern i Beckum.
D. T h o m a s - G o o r i e c k x , Une fibule m érovin
gienne en orfèvrerie cloisonnée trouvée a Rosmeer. Exam en de laboratoire. (Fibula m erowm ska ze złota i em alii znaleziona w Rosmeer. Badanie laboratoryjne)
ss. 73—80, 5 il., str. w jęz. flamandzkim, lit. 8 poz. Autorka podaje w yniki badania technologicznego, opis emalii i kam ieni szlachetnych (granaty), osadzenia emalii i kam ieni, opis filigranów i wytłoczeń. Fibula pokryta była czarnym i tłustym i osadami, pochodzący mi z rozłożonego drew na i innych substancji organicz nych. Oczyszczono ją benzenem, amoniakiem i cjan- kiem potasu w kąpielach przy użyciu ultradźwięków. P. d e H e n a u i B a T i n t , Contribution a l’etude
des peintures murales de Pagan en Birmanie. (Przy czynek do studium m alow ideł ściennych w Pagan
w Birmie) ss. 82—93, 5 il., str. w jęz. flamandzkim. A rtykuł zawiera: 1) identyfikację, lokalizację i ogólny opis malowideł, 2) opis pobranych próbek, 3) badanie mikroskopowe minerałów, struktury, stanu krystalicz nego, porowatości, układu w arstw , 4) analizę chemicz ną składników rozpuszczalnych w wodzie i 25% roz tworze kw asu solnego, 5) analizę mikrochemiczną m e todą testów celem określenia pigmentów, w ypełnia czy, spoiw. Przebadano 12 prób zapraw z m alatur po chodzących z 7 świątyń z X II—X III w. z okolicy Pagan. Podano opisy obrazów mikroskopowych szli fów cienkich, pięciokrotnie powiększonych, tabelę sk ła du m ineralnego 12 prób zapraw, wyniki analizy g ra
* S t a ł y p r z e g lą d z a g r a n i c z n y c h c z a s o p i s m k o n s e r w a t o r s k i c h o b e j m u j e 11 w y d a w n i c t w , k t ó r y c h z e s t a w z a m i e s z c z o n o w z. 3 (62) r o c z n i k a X V I (1963) „ O c h r o n y Z a b y t k ó w ” , s. 69.
nulometrycznej kruszyw a oraz krzywe kum ulatyw ne frakcji piasku w zaprawach, wyniki identyfikacji pig mentów w arstw y m alarskiej, przeprowadzonej m eto dami mikroanalizy chemicznej. W ykryto: cynober, ochrę jasną i ciemną, m alachit, czerń węglową i gips. Próby identyfikacji spoiwa metodą widmowej analizy absorpcyjnej w podczerwieni nie dały w yniku, ponie waż widmo absorpcji nie jest podobne do żadnego z widm wzorcowych posiadanych przez Instytut. Wszystkie badane próby reprezentują jednakowy tech nologicznie typ malowideł na cienkiej w arstw ie gipsu nałożonej na zapraw ę w apienną (10 przypadków) lub glinianą (2 przypadki), ścisłą, o małej porowatości. Malowidła wykonywane były na suchym podkładzie. M. B a e s - D o n d e y n e , Een teruggevonden luik van
het Brussels Geboorteretabel uit The Cloisters te New York. (Odnalezione skrzydło brukselskiego ołtarza „Na rodzenie” z Cloisters w Nowym Jorku) ss. 93—108, 4 il., str. w jęz. francuskim , lit. 7 poz.
W Cloisters — oddziale sztuki średniowiecznej M etro politan Museum w Nowym Jorku — znajduje się po- liptyk brukselski z XV w. przedstaw iający Narodzenie. Ołtarz ten był niekompletny. Konserw ator M etro politan Museum Th. Rousseau znalazł ponad 20 lat tem u 1 skrzydło ołtarza, przedstaw iające scenę Zw ia stowania, w pryw atnej kolekcji angielskiej. Kolejność scen poliptyku w ynikała z rozważań przepisanych na poniedziałek (Meditationes Vitae Christi), tak że b ra kujące skrzydło powinno przedstaw iać Ofiarowanie C hrystusa w świątyni. Dzięki pracy Narodowego Cen trum Badania „Prym itywów Flam andzkich” stw ier dzono, że w jednei ze szwajcarskich kolekcji p ry w a t nych znajduje się obraz przedstaw iający obrzezanie, m alowany przez m alarza brukselskiego około 1450— 1460, pod bezpośrednim wpływem Rogera van der Veyden. Obraz ten okazał się brakującym skrzydłem poliptyku znajdującego się w Cloisters. W artykule w skazuje się na celowość wszczęcia poszukiwań a r chiwalnych w Segowii (Hiszpania), które mogą dostar czyć danych dotyczących fundatora poliptyku, tem atu obrazu brakującego na rew ersie sceny zwiastowania, historii poliptyku i okoliczności sprzedaży 2 skrzydeł. I. V a n d e v i v e r e , R. G u i s l a i n - W i t t e r m a n n ,
La Lam entation du Maître de la Virgo inter Virgines â l’höspital Säint-Nicolas d’Ënghien. („Opłakiwanie” M istrza Virgo inter Virgines w szpitalu św. Mikołaja w Enghien) ss. 109—133, 14 il., str. w jęz. flamandzkim. W latach 1965—1966 poddany został konserw acji obraz malowany na desce dębowej form atu 79X65 cm., za grożony zniszczeniem. Przedstaw iał opłakiwanie i po chodził ze szpitala św. M ikołaja w Enghien. P rzepro wadzona analiza stylistyczna i ikonograficzna, poszu kiw ania archiw alne i studium literatu ry pozwoliły na przypisanie obrazu Mistrzowi Virgo inter Virgines i datow anie na 1480—1490. W części artykułu pośw ię conej konserw acji autorzy opisali stan zachowania obrazu przed konserw acją, skład m ateriałow y i topo grafię w arstw y m alarskiej, opis zabiegów m ających na celu zabezpieczenie obrazu przed dalszym niszcze niem, oczyszczenie, uwolnienie od szpecących prze- m alowań i retuszu.
A. M. D i d i e r - L a m b o r a y , Deux vitra u x de
l’Histoire de Daniel d’aprés Martin van H eem skerck â l’église Saint Antoine de Liège. (Dwa w itraże przed staw iające Historię Daniela w edług Martina van Heem skercka w kościele pw. św. Antoniego w Liège)
ss. 134—141, 4 il., str. w jęz. flamandzkim. A utorka przeprow adza porównanie witraży kościoła pw. św. Antoniego w Liège z miedziorytam i M artina van H eem skercka (1498—1572) wydanymi w 1563 i 1565 r. i stwierdza, że autor w itraży powtórzył dokładnie sceny przedstawione na miedziorytach.
M. S o n к e s, Notes sur des procédés de copie en usage
chez les prim itifs flamands. (Nota na tem at w ykon y w ania kopii przez „prym ityw ów flam andzkich”) ss. 142—153, 10 il., str. w jęz. flamandzkim.
Na podstawie badań przeprowadzonych- w Narodo wym C entrum Badania „Prym ityw ów Flam andzkich” autor udowadnia, że w XV w. obok pracow ni w iel kich m istrzów istniały w arsztaty, których produkcja zbliżona była do produkcji rzemieślniczej i które za dowalały się dostarczaniem swojej klienteli kopii dzieł wielkich mistrzów.
G. A m a n d d e M e n d i e t a , J. M. L e q u e u x ,
Les Nalinnes, orfèvres dinantais du X V IIIe siècle et leur oeuvre. (Nalinne’owie, X V III-w ieczni złotnicy z Dinant i ich dzieło) ss. 153—166, 4 il., str. w jęz. flamandzkim, katalog prac.
W ram ach pracy nad inw entarzem fotograficznym sanktuariów belgijskich autorzy odnaleźli szereg dzieł wykonanych przez złotników z rodziny Nalinne z Di nant, znanej w latach od 1725—do ok. 1770. Podają rysunki punc kolejnych sukcesorów zakładu — G il berta, Karola, K arola i Arnolda oraz H enryka G il berta Nalinne’ôw.
B. G e u k e n s, Het zïlveren beeldje van Sint Pieter
uit de Schat van Tongeren. Een w erk van Meester Leonard van Luik. (Sw. Piotr — srebrna figurka ze skarbca w Tongres. Dzieło mistrza Leonarda z Liège)
ss. 167—171, 3 il., str. w jęz. francuskim.
Seria srebrnych figurek przechowywanych w skarbcu bazyliki w Tongres składa się z 2 grup, według po działu chronologicznego. Kilka z nich pochodzi sprzed 1435 г., pozostałe z 1 połowy XVI w. Opisywana figur ka Sw. P iotra zaliczana była do pierwszej grupy. Po dokładnym zbadaniu i sprawdzeniu dokumentów z archiw um okazało się, że została ona wykonana w 1530 r. przez m istrza Leonarda z Liège. Niektórzy autorzy sugerują identyfikację m istrza Leonarda z L iè ge ze znanym złotnikiem z Liège Leonardem de Bommershoven.
D. C o e k e l b e r g h s , Précisions sur la vie et l’oeuvre
du peintre restaurateur bruxellois Frédéric D umesnil (vers 1710—1791). (Szczegóły dotyczące życia i dzieła malarza konserwatora brukselskiego Fryderyka Du- m esnila (ok. 1710—1791) ss. 172—178, 2 il., str. w jęz. flamandzkim.
A rtykuł zaw iera zarys chronologiczny działalności F. Dumesnila jako m alarza artysty, eksperta autentyzm u 1 w artości dzieł m alarstw a i konserw atora. Wskazano
wiele źródeł archiw alnych i bibliograficznych doty czących Dumesnila.
J. J a n s e n , Een onbekend w erk van H ieronymus III
Francken te Balen. (Nieznane dzieło Hieronima III Francken w Balen) ss. 179—180, 1 il., str. w jęz. fra n cuskim. Nieznany obraz Hieronima III Francken — „Odwiedziny 3 aniołów u A braham a” (olej na płótnie, wym. 208X156 cm) znajduje się w kościele św. A n drzeja w Balen (prowincja Antwerpia). Obraz jest sygnowany — J. Francken i datowany — 1656. J. L a f o n t a i n e - D o s o g n e , J. J. B o l l y , T a
bleaux peu connus d’Engelbert Fisen (1655—1733) dans les provinces de Namur et de Liège. (Mało znane obra zy Engelberta Fisena (1655—1733) w prowincjach N a mur i Liège) ss. 181—185, 2 il., str. w jęz. flamandzkim. W artykule opisano 3 obrazy mistrza z Liège, Engel b erta Fisena: 1) „Anioł Stróż”, olej na płótnie, wym. 102X179 cm., Isnes, kościół Saint-H adelin, 2) „Ukrzy żowanie”, olej na płótnie, wym. 133X306 cm., Sur-le- Mez, kościół Świętych Aniołów Stróżów, 3) „Uczta w Em aus”, olej na płótnie, wym. 90X103 cm., w yko nany dla klasztoru cystersów w Vivegnis k. Liège, obecnie w prezbiterium kościoła Grand Axhe k. Wa- remme.
Chronique 1968 (Kronika 1968) ss. 187—230, str. w jęz. francuskim i flamandzkim. K ronika zawiera tylko n a j ważniejsze inform acje: 1) Powiększenie zasobów a r chiwum fotograficznego o 10 623 nabytki z tego 2 830 fotografii inw entarza sanktuariów belgijskich, pozostałe — fotografie dzieł z kolekcji publicznych
i pryw atnych, wystaw, dzieł artystów współczesnych oraz zakupione dawne fotografie pryw atne. 2) W yko nanie dla oddziału konserw acji ponad 600 fotografii zabytków m alarstw a sztalugowego i ściennego, poli chromowanej rzeźby drew nianej, zabytków z m etalu, kam ienia i m ateriałów organicznych. Dla oddziału konserw acji wykonano poza tym szereg fotografii ko lorowych, rentgenogramów, fotografii luminiscencji w pozafiolecie i fotografii w promieniach podczerwonych. 3) Oddział konserwacji wykonał badania i przeprow a dził konserwację 39 obrazów na płótnie i drewnie, 3 malowideł ściennych, 13 drew nianych rzeźb polichro mowanych, kilkaset drobnych zabytków metalowych i po kilkadziesiąt zabytków kam iennych i z m ateria łów organicznych. Kronika podaje również prace w y
konane w Instytucie, dotyczące mikrochemicznej an a lizy fizyko-chemicznej spoiw, barwników, m ateriałów do konserw acji i innych tworzyw dzieł sztuki, datow a nia za pomocą pom iaru prom ieniow ania izotopu w ę gla Си. Odnotowuje nabytki biblioteki centralnej oraz podaje różne inne informacje, jak np. dane z kon sultacji, wyjazdów studyjnych, kolokwiów, kongresów, staży i ważniejszych prac Narodowego C entrum Ba dania „Prym itywów Flam andzkich”.
Publications 1968 (Publikacje 1968) s. 231—234. Wy mieniono 42 noty bibliograficzne prac In sty tu tu i 8 not bibliograficznych Narodowego Centrum Badania „P ry mitywów Flam andzkich”.
Janusz Lehm ann
SOOBSZCZENIJA. Wyd. M inistierstwo K ultury SSSR — W siesojuznaja C ientralnaja Nauczno-Issledo- w atielskaja Ł aboratorija po Konsierwacii i R iesta- wracii Muziejnych Chudożestwiennych Ciennostiej (WCNILKR). Moskwa. W ydawnictwo ciągłe, nieperio dyczne.
Tom 27 (1971), 251 stron, ilustracje.
Pod ogólną redakcją I. P. G o r i n a zawiera 18 a rty kułów, podzielonych na następujące grupy tematyczne: 1) Fizyczne i chemiczne metody badania.
2) Problemy konserwacji.
3) Biologiczne niszczenie obiektów muzealnych i m e tody ich ochrony.
4) Badania technologiczne i stylistyczne.
5) Badania i atrybucja m iniatur bizantyjskiego ew an- geliarza ze zbiorów Państw ow ej Biblioteki im. M. E. Sałtykowa-Szczedrina.
6) Praktyczna konserwacja. 7) Ochrona.
8) Inform acja.
Pierwsza grupa tematyczna obejm uje następujące a r tykuły: L. I. B a s z m a k c w a , Rientgienołogiczeskoje
issledowanije proizwiedienii żiwopisi w GCCh NRM.
(Rentgenologiczne badanie dzieł m alarstwa w GCCh- NRM), ss. 2—26, 23 il., str. w jęz. ang., lit. 4 poz. A rtykuł podaje różne metody badania rentgenograficz- nego dzieł m alarstw a stosowane w GCChNRM (Pań stwowa C entralna Artystyczno-Naukowa Pracow nia K onserw atorska im. I. E. G rabarja, Moskwa). W ko lejnych rozdziałach autorka rozważa zastosowania do badania obrazów zasady metod kompensacji różnic zaczernienia rentgenogramów, rentgenografii kątowej, tomografii i elektronografii. Do kompensacji autorka używa proszku tworzywa sztucznego AKR (poliakry- lan etylu) produkcji radzieckiej. Przed wykonaniem zdjęcia proszkiem tym wypełnia się zagłębienia i nie równości obiektu. Rentgenogramy wykonywano m eto dą kątową przy pozycji lampy w stosunku do obiektu pod kątem 90—45° do płaszczyzny powierzchni m alo wanej. Do wykonywania zdjęć stosowano radziecki aparat rentgenowski R.U.M. 7, produkowany sery j nie, uniw ersalny dla celów diagnostyki medycznej. Stosowane napięcia ok. 30 kV, natężenia rzędu 5 mA, czas naśw ietlania 20—30 sek., odległość lampy od obrazu rzędu 80 cm. Rentgenogramy warstwowe (to- mogramy) uzyskiwano drogą obrotu obiektu z je d n a kową prędkością w płaszczyźnie osi symetrii deski obrazu pod kątem 85—50°, przy nieruchomej lampie rentgenowskiej. Elektronografię przeprowadzono ek s perym entalnie. Wykonano zdjęcie elektronograficzne przed i po konserwacji obrazu form atu 30X40 cm, nie znanego artysty, przedstawiającego głowę kobiety. Elektronografia ujaw nia zam alunki i retusze i może być w przyszłości stosowana w codziennej praktyce konserw atorskiej.
G. P. L e p n i e w, N. G. G i e r a s i m o w а, Р. С h. 11 к i n a, Mietody opriedielenija aktiw noj kisłotnosti
1 60
bum ażnych dokum ientow i proizwiedienii grafiki. (Me tody oznaczania aktyw nej kwasowości papierowych dokumentów i obiektów grafiki), ss. 26—37, 2 il., 3 tab., str. w jęz. ang., lit. 17 poz.
Autorzy podają metodę oznaczania odczynu pH papieru dokumentów i rycin. W przeciwieństwie do powszech nie stosowanych metod oznaczania zakwaszenia p a pieru w przemyśle, metoda proponowana przez auto rów nie wymaga dużej ilości próby. Opracowano 3 w arianty metody: 1) oznaczania kwasowości papieru za pomocą płasko zakończonej elektrody szklanej spe cjalnej konstrukcji, podłączonej do pH -m etru (metoda kontaktow a); 2) przez położenie na czas 1 m inuty 2 kropli wody na powierzchnię papieru, zebranie ich m ikropipetą i pom iar pH uzyskanego w ten sposób ekstraktu za pomocą m ikroelektrody (metoda kroplo wa); 3) ekstrakcję 2 mg pobranych w miejscach do puszczalnych strzępków papieru w 2 kroplach wody destylowanej na szkiełku zegarkowym lub zagłębio nym szkiełku przedmiotowym i pomiarze po kilku m i nutach pH przy użyciu m ikroelektrody szklanej pH -m etru. W artykule zamieszczono tabele zaw iera jące: 1) w yniki pomiarów kontrolnych pH różnych rodzajów nanieru współczesnego i zabytkowego, prze prowadzonych różnymi metodami (kontaktową, krop lową, ekstrakcji strzępków i standardow ą); 2) określe nie pH niemieckich rycin z XV—XVI w. oraz wyniki oznaczenia pH papierów wyprodukowanych w 1961 r. w fabryce Goznak.
E. M. N a s z i w a n k o , N. G. B o r i s o w a . Oprie-
dielenije sostawa sztukaturnych słojew m ietodom m i- kropietrografii. (Oznaczanie składu w arstw zaprawy metoda mlkropetrografii), ss. 37—43, 4 il., str. w jęz.
ang.. lit. 7 poz.
A rtykuł zaw iera opis metodyki i wyniki m ikropetro- graficznego badania prób 3-warstwowych zapraw po branych z soboru św. Sergiusza w Feodosji na K ry mie (XIV w.). Badania przeprowadzono metodą szlifów cienkich pod mikroskopem polaryzacyjnym MIN-8 pro- dtikcji. radzieckiej, ze stolikiem integracyjnym Andina ISA. W wynikach podano opis obrazów m ikroskopo wych uzupełniony fotografiami, skład mineralogiczny i petrograficznv w procentach dla poszczególnych w arstw oraz stru k tu ry warstw.
J. I. G r e n b e r g, Oczerki istorii tiechniko-tiechno-
łogiczeskich issledowanij żiwopisi. Ot chimiczeskogo analiza, do fiziko-chim iczeskopo issledowanija. (Zarys historii technicznego i technologicznego badania m a larstw a. Od analizy chem icznej do badania fizykoche micznego), ss. 43-95, 13 il., 2 tab., str. w jęz. ang., lit. 135+8 poz.
II część artykułu (patrz Soobszczenija t. 26) zaw iera rozdziały poświęcone: 1) ewolucji zastosowania analizy chemicznej do badań m alarstw a, aż do zajęcia się przy datnością badań fizykochemicznych; 2) zastosowaniu analizy m ikrochemicznej m ateriałów składowych m a
