• Nie Znaleziono Wyników

Rekultywacja rolnicza składowisk odpadów paleniskowych (popiołów) z węgla brunatnego i kamiennego. Część II. Skład chemiczny roślin ze składowisk popiołu po węglu brunatnym i kamiennym

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Rekultywacja rolnicza składowisk odpadów paleniskowych (popiołów) z węgla brunatnego i kamiennego. Część II. Skład chemiczny roślin ze składowisk popiołu po węglu brunatnym i kamiennym"

Copied!
18
0
0

Pełen tekst

(1)

R O C Z N IK I G L E BO Z N A W C Z E T. X X V II : N r 4. W A R SZ A W A 197G F R A N C IS Z E K M A C I A K , S T E F A N L IW S K I, E L Ż B I E T A B I E R N A C K A R E K U L T Y W A C J A R O L N IC Z A S K Ł A D O W IS K O D P A D Ó W P A L E N IS K O W Y C H (P O P IO Ł Ó W ) Z W Ę G L A B R U N A T N E G O I K A M IE N N E G O C Z Ę Ś Ć II. S K Ł A D C H E M I C Z N Y R O Ś L I N Z E S K Ł A D O W I S K P O P I O Ł U P O W Ę G L U B R U N A T N Y M I K A M I E N N Y M

Instytut Przyrodniczych P o d staw M elio racji A kad em ii Rolniczej w W arsza w ie

Doświadczenia wazonowe i polowe z roślinnością trawiastą i motylkową przeprowadzone na popiołach z różnych składowisk wykazały, że wysokość ich plonów zależy od rodzaju popiołu i zastosowanego nawożenia [9, 10]. Stosowane dawki wynosiły na hektar po 300 kg N, 300 kg P

2

0

5

i 300 kg K

2

0. Użycie wysokich dawek nawozów mineralnych na składowiskach popiołu stanowi warunek zarówno plonowania roślin, jak i ich wartości pokarmowej. Popioły ze składowisk pozbawione są zupełnie azotu, gdyż w procesie spalania azot organiczny ulatnia się. Na ogół badane popioły odznaczają się wysoką zasadowością (pH 8,1— 12,3), przy której pobieranie azotu przez rośliny jest utrudnione. W takim odczynie następują dodat­ kowo intensywne straty azotu stosowanego w form ie amonowej. Z kolei azotu z nawozów azotanowych może ubywać skutkiem redukcji azotanów i ich wypłukania. Stąd wynika konieczność stosowania dużych dawek na­ wozów azotowych na tego typu utworach.

Aczkolw iek popioły zawierają czasem znaczne ilości fosforu [8], to jednak składnik ten w środowisku zasadowym ulega prawie całkowitemu uwstecznieniu przez znajdujące się jony wapnia; popioły mogą zawierać do 30% CaO [8].

Przechodzenie fosforanu jednowapniowego w fosforan trójw apniow y przebiega tym szybciej, im więcej wapnia znajduje się w roztworze po­ piołu i jego kompleksie sorpcyjnym. Pobieranie fosforu przez rośliny utrudnia dodatkowo obecność glinu, który w popiołach występuje często w bardzo dużych ilościach. W środowisku alkalicznym glin ulega inten­ sywnej kumulacji przez rośliny, głównie w częściach korzeniowych, utrud­

(2)

172 F. M aciak i in.

niając tym samym pobieranie fosforu [2, 3, 4,

6]. Dlatego trzeba stosować

pod rośliny rosnące na składowiskach popiołu zarówno wysokie, jak i częste dawki fosforu.

Konieczność stosowania dużych dawek potasu wynika z faktu, że w pro­ cesie spalania węgla w elektrowniach w temperaturze około 1000°C potas ulatnia się. W związku z tym intensywne nawożenie roślin potasem, szcze­ gólnie w pierwszych latach ich uprawy na składowisku, jest konieczne. Celem badań było określenie ilości podstawowych składników pokar­ mowych w plonach siana traw i m otylkowych wyrosłych na czterech rodzajach popiołów traktowanych różnymi dawkami nawożenia mineral­ nego z dodatkiem substancji organicznej (torf, w ęgiel brunatny). W ba­ daniach określono również radioaktywność popiołów oraz radioaktywność trawy (kupkówka) wyrosłej na popiołach.

M A T E R I A Ł I M E T O D Y K A B A D A Ń

Do analiz chemicznych posłużyły plony siana traw i m otylkowych z kilkuletnich doświadczeń wazonowych i polowych pierwszego pokosu, a w paru przypadkach również drugiego pokosu. Schemat przeprowadzo­ nych doświadczeń wegetacyjnych oraz plony roślin zamieszczono w I części pracy [10].

A N A L I Z A C H E M I C Z N A R O Ś L IN

An alizy chemiczne roślin wykonano w powietrznie suchym materiale stosując następujące metody oznaczania:

— azot ogółem — metodą Kjeldahla,

— popiół — przez spalanie materiału roślinnego w temperaturze 550°C, po oddzieleniu pozostałości nierozpuszczalnych w 10-procentowym HC1,

— w roztworze popiołu czystego oznaczono fosfor — kolorymetrycznie z fotorexem, potas i sód — metodą fotopłomieniową, wapń — metodą szczawianową, magnez — kolorym etrycznie z żółcienią tytanową, magnez, miedź i cynk — metodą A S A .

An alizy zawartości pierwiastków promieniotwórczych dokonywano w 1-gramowych próbkach substancji roślinnej lub w 3,5-gramowych prób­ kach popiołu. Z badanego materiału formowano krążki i oznaczano radio­ aktywność tych próbek licznikiem G-M w układzie antykoincydencyj- nym 1 (tło 2 do 3 imp/min, czas pomiaru 30 min). Aktywność próbek po­ równywano ze standardem zrobionym z badanych substancji i chlorku potasu.

Potas oznaczono fotometrycznie po spaleniu materiału w mieszaninie stężonych kwasów H N 0 3, НСЮ4 i H2S 0 4.

(3)

R ek u lty w acja składow isk popiołów w ęglow ych 173

W Y N I K I B A D A Ń

Z A W A R T O Ś Ć S K Ł A D N IK Ó W C H E M IC Z N Y C H W R O Ś L IN A C H

Założone w 1969 r. doświadczenie wazonowe z uprawą mieszanki dłu­ gotrwałej i mieszanki krótkotrwałej na popiele elektrowni Konin (tab.

1)

dało wstępnie podstawę do ustalenia nie tylko poszczególnych gatunków roślin trawiastych, które mogą udawać się na popiele, ale również podsta­ wę do ich nawożenia.

T a b e l a 1

S k ła d chemiczny s ia n a 1 pokosu m ieszanki tra w / d o św iad czen ie I wazonowe na p o p i e le e le k tro w n i K o n in ,1969 г . /

Chem ical com po sition o f the I s t - c u t hay o f g r a s s m ixture /the f i r s t po t experim ent on the ash dump o f the Konin power p l a n t , 1969/

Kombinacje nawozowe F e r t i l i z a t i o n treatm en ts

M ieszanka d łu g o t r w a ła - dominuje kupkówka Long-term g r a s s m ixtu re

/ w ith a predominance o f c o c k s fo o t/

M ieszanka k r ó t k o t r w a ła - do­ m inuje r a j g r a s h o le n d e r s k i S h o rt-te rm g r a s s m ixture / w ith a predominance o f Dutch r y e g r a s s / w % s.m. i n % o f d.m. CaO p2o5 k2° N ogółem t o j a l CaO p2o5 K20 N ogółem % t a l HPK + m ikroelem enty NPK + t r a c e elem ents 1,98 0,032 4,55 2,78 2,90 0,027 3,42 2,32

HPK + m ikroelem enty ♦ HgSO^

HPK + t r a c e elem ents + I^SO^ 1,21 0,044 5,35 3,62 1,80 0,054 3,72 2,88 HPK + m ikroelem enty + t o r f HPK + t r a c e elem ents + p e a t 1,81 0,048 5,27 3,05 2,27 0,037 3,77 3,21 10 cm w arstw a g le b y m in e r a ln e j + NPK + m ikroelem enty 10 c m -la y e r o f m in e r a l s o i l + HPK + t r a c e elem ents 2,71 0 ,1 36 7,12 4,10 2,17 0,114 6 ,0 2 3,75

Analizy chemiczne I pokosu siana wskazują na bardzo niską przyswa- jalność przez rośliny fosforu, mimo wysokiego nawożenia tym składnikiem

(1 g P

2

O5 na wazon). Zawartość fosforu w materiale roślinnym ulega

jednak pewnemu zwiększeniu w kombinacjach nawozowych z dodatkiem do popiołu gleby mineralnej, torfu bądź kwasu siarkowego. Niem niej jed­ nak ilości te są za niskie dla traw.

W ymienione dodatki wpłynęły również na lepszą przyswajalność przez rośliny azotu i potasu. Ten ostatni prawdopodobnie rośliny mogą pobierać częściowo z popiołu. Wskazują na to także wyniki analizy chemicznej kup­ kówki uprawianej na popiele z elektrowni Konin w latach 1971— 1973 (tab. 2 i 3).

Ze składu chemicznego wszystkich trzech pokosów wynika, że rośliny na składowisku popiołu elektrowni Konin w największym stopniu reagują

(4)

174 F. M aciak i in.

T a b e l a 2

£ k la d chemiczny s ia n a kupkówki I , I I , I I I pokosu /d o św iad czen ie I I wazonowe na p o p ie le e le k tr o w n i K o n in ,1971 г . / C hem ical com po sition o f c o c k s fo o t hay o f the I s t , U n d and I l l r d cut /the second pot experim ent on the ash dump o f the Konin power p l a n t , 1971/

Kombinacje

W p ro c e n c ie su chej masy - I n p e r cent o f dry m atter

nawozowe F e r t i l i z a t i o n treatm en ts CaO P2°5 K^O N ogółem T o t a l N pokos - c u t i I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I н 1,77 2,27 1,23 0 ,2 0 0,13 0*17 2 ,0 6 2,34 4,37 2,87 3,0 9 3 ,55 HP 1,4 4 2,38 0,97 0 ,3 2 0,25 0,2 1 1 ,8 9 2,12 3,47 1 ,9 4 2,8 1 3 ,51 ж 2,37 2,80 - 0 ,1 5 0,13 - 4 ,2 1 4,0 4 - 2,34 2,81 -ЬТЕ 1,44 1,40 1 ,0 4 0,3 2 0,29 0,2 1 5,17 5,12 5,33 1,93 2,4 6 3,6 0 К + t o r f - N + p eat 2,27 5,1 5 1,55 0 ,2 4 0,1 9 0 ,17 4 ,0 6 3,61 4,35 2,93 2,8 9 3,8 5 KP + t o r f - KP + p e a t 1,40 2,75 1,22 0,3 9 0,33 0,2 3 3,9 9 4,17 3,53 2,31 2,8 2 3,91 BK + t o r f - EK ♦ peat 1,75 2,80 1,5 4 0 ,1 0 0,09 0 ,2 6 5 ,0 6 5,72 5,2 2 2,6 4 2,96 4,4 6 HPK + t o r f - HPK + p e a t 1,33 2,1 0 1,05 0,4 2 0,3 9 0,2 5 5,5 8 5,58 5,2 0 2,39 3 ,3 5 4,0 8 HPK + m ikroelem enty HPK + t r a c e elem ents 1,52 1,8 2 1,19 0,4 0 0,22 0 ,2 2 4 ,8 2 5,06 6,17 2,42 2,67 4,17

na nawożenie fosforowe. Mimo znacznej ilości P 20 5 w popiele rośliny nie nawożone tym składnikiem wykazują nikłą zawartość fosforu, a w wielu przypadkach nie dają z tego powodu trzeciego pokosu. Podobnie jak w doświadczeniu pierwszym na popiele elektrowni Konin, tak i tutaj dodatek torfu w pływ ał wyraźnie na zwiększenie przez rośliny przyswajal- ności P 20 5. a także niwelował głód fosforowy.

Z przedstawionych danych liczbowych wynika również konieczność (w pierwszych latach uprawy roślin na popiołach) stosowania wysokich dawek fosforu i azotu, a także znacznego nawożenia potasowego. W p rzy­ padku wapnia okazało się, że mimo jego dużej zawartości w niektórych popiołach (do 30% CaO) rośliny nie wykazują w swej masie nadmiaru tego pierwiastka.

W dalszych latach uprawy kupkówki na popiele elektrowni Konin sys­ tematyczne (trzykrotne w ciągu roku) i wysokie nawożenie mineralne powoduje widoczne zw yżki N, P i К w roślinach. W drugim i trzecim roku uprawy zawartość fosforu i azotu osiąga w wielu kombinacjach roślin nawożonych tym i składnikami ilości wskazujące na dostateczne bądź dobre zaopatrzenie roślin w fosfor i azot. Rośliny nawożone wysokim i dawkami potasu wykazują w trzecim roku doświadczenia w wielu przypadkach nadmierne jego ilości. Również stwierdza się w roślinach wysoką zawar­ tość sodu pochodzącego z popiołu bogatego w ten składnik.

Zawartość wapnia w roślinach w miarę upływu lat użytkowania po­ piołu ulega zwiększeniu, przekraczając w niektórych kombinacjach na­

(5)

R ek u lty w acja składow isk popiołów w ęglow ych 175

wozowych 3% CaO na s.m. roślin. Kupkówka wyrosła na popiele elek­ trowni Konin odznacza się ponadto bardzo wysoką zawartością magnezu, nie osiąganą na gruntach mineralnych, co uznać należy za cechę korzystną wT żywieniu zwierząt.

N ależy podkreślić, że w mieszance traw uprawianej na składowisku elektrowni Konin w 90— 95% dominowała kupkówka pospolita. Inne rośli­ ny w ygin ęły mimo corocznego podsiewania. W ciągu trzyletniego okresu uprawy polowej nastąpiło wyraźne zwiększenie ilości fosforu w sianie mieszanki traw, natomiast nie zwiększała się w podobnym tempie ilość potasu, jak to miało miejsce w doświadczeniach wazonowych z kupkówką na popiele elektrowni Konin (tab. 3). Traw y z doświadczeń polowych za­ w ierały również mniejsze ilości magnezu, co różniło je od uprawianego na składowisku nostrzyku białego, który zawierał nawet powyżej 1% magne­ zu. Uprawiany dwuletni nostrzyk biały był bogatszy ponadto od traw w wapń, azot, a częściowo również w fosfor i potas (tab. 4). Roślina ta dobrze wykorzystująca składniki chemiczne na składowiskach doskonale nadaje się przez to do ich rekultywacji.

Podobnie jak w doświadczeniach wazonowych, tak i w doświadczeniach polowych dodatek torfu, jak również w ęgla brunatnego spowodował znaczne zwiększenie pobrania przez rośliny poszczególnych składników, szczególnie fosforu. Natomiast dodatek siarki, mający na celu obniżenie alkaliczności środowiska, nie spowodował widocznego zwiększenia przy- swajalności składników przez rośliny.

W czwartym roku doświadczeń polowych na składowisku elektrowni Konin na części pola (A ) zastosowano dotychczasowe wysokie nawożenie mineralne N P K , na drugiej zaś części (B) zmniejszono dawki o połowę (tab. 5). Zmniejszenie dawek spowodowało poza obniżeniem plonów roślin [10] także obniżkę wartości pokarmowej siana. Nastąpiło bowiem obni­ żenie ilości fosforu, potasu, a także azotu w sianie z pierwszego pokosu. Zmniejszona o połowę dawka azotu spowodowała niedostateczne zaopa­ trzenie roślin w azot. Rośliny nawożone wysoką dawką fosforu są bardzo dobrze zaopatrzone w ten składnik (pole A), zaś przy połowie dawki — za­ opatrzone wystarczająco (pole B).

Podobnie jak w doświadczeniach wazonowych, tak i w polowych ob­ serwuje się wysokie pobranie przez rośliny potasu. Dużą zawartością pota­ su odznaczają się zarówno rośliny nawożone wysokimi, jak i obniżonymi dawkami.

An alizy chemiczne siana drugiego pokosu traw wykazują niedobór w sianie fosforu, wystarczającą (pole A ) lub za niską zawartość azotu (pole B) oraz wystarczającą zawartość potasu. W ynika z tego, że w trzecim lub czwartym roku upraw roślin trawiastych na składowiskach popiołu należy nadal stosować wysokie dawki azotu i fosforu na 1 ha (300 kg N i 300 kg P 20 5), natomiast można zmniejszyć prawdopodobnie o połowę (do 150 kg K 20 na hektar) nawożenie potasowe, tym bardziej że znaczne

(6)

T a b e l a 3 05

S kład chemiczny s ia n a kupkówki I pokosu /do św iad czen ie wazonowe na p o p ie le e le k tr o w n i Konin, Adamów, S i e k i e r k i , Skawina/

Chemical com position o f co c k s fo o t hay o f the 1 st cut /the pot experim ent on the ash dumps o f the Konin, Adamów, S ie k i e r k i and Skawina power p la n t s /

r

____________ ,______________________________________________________________________________________

W p ro c e n cie suchej masy I n p e r cent o f dry m atter Kombinacje nawozowe F e r t i l i z a t i o n treatm ents I pokos 1971 r . 1 st cut 1971 I pokos 1972 r . 1 st cut 1972 I pokos 197З r . I s t cut 1973 CaO p2°5 k2o N ogółem t o t a l N CaO P2°5 k2o MgO N ogółem t o t a l И CaO p205 K2O MgO N a ^ N ogółem t o t a l N 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

P o p ió ł ze sk ład o w isk a e le k tro w n i Konin Ash from the Konin power p la n t

N 1,77 0,20 2,06 2,87 3,13 0,21 3 ,5 * 0,6 1 2,25 1,90 0,31 2,06 0,42 3,1 2 2,1 4 NP 1 ,4 4 0,32 1,89 1,9 4 1,73 0,50 2,74 0 ,6 6 2,6 4 1,92 0,52 1,58 0,4 1 4 ,21 1,87 Ж 2 ,37 0,15 4 ,21 2 ,3 * 2,92 0,22 5,02 0 ,47 2,11 2,82 0,36 6,73 0,51 1 ,12 2,24 NPK 1,4 4 0,32 5,17 1,93 2,50 0,55 * ,6 5 0,37 2,53 1 ,9 * 0,52 5 ,1 1 0,31 1,21 1,78 N + t o r f - N + peat 2,27 0,24 4,0 6 2,93 2,08 0,19 2,58 0,6 8 3,15 3,01 0,28 2,39 0,49 0,92 2,11 NP + t o r f - NP + peat 1,40 0,39 •3,99 2,31 1,94 0,59 3,02 0 ,7 0 3,3 9 2,69 a,6 6 1,36 0,43 4,58 2,17 Ж + t o r f - Ж + peat 1,75 0,10 5,06 2,64 2,08 0,42 * ,8 9 0,3 8 2,88 3,06 0,43 5,71 0,36 1,03 2,17 NPK + t o r f - NPK + peat 1,33 0,42 5,58 2,39 2,03 0,53 5,11 0,39 3,72 2,53 0,66 5 ,0 2 0,34 1,52 1,77 NPK + mikroelementy NPK + t r a c e elem ents 1,32 0,40 4,82 2,42 2,35 0,50 5,24 0,4 6 3 , * * 1,60 0,69 6,40 0,49 1,57 2,10

P o p ió ł ze sk ład o w isk a e le k tro w n i Adamów Ash from the Adamów power p la n t

NP 2,30 0,80 3,44 3,36 2,71 0,66 2,68 0,29 3,37 2,14 0,63 2,15 0 ,2 4 4 ,8 6 2,25 Ж 0,7 6 0,09 * ,1 3 3,25 2,01 0,33 3,22 0,22 3 ,5 * 1,68 0,4 4 5,1 2 0,21 1,12 1,95 NPK 1,05 0,30 5,35 3,92 1,24 0,6 4 3,87 0,1 6 3,59 1,69 0,62 5,0 0 0,17 1,24 1,98 NPK + t o r f - NPK + peat 2,20 0,42 3,62 3,79 1,66 0,71 3 ,7 * 0,2 6 3,02 1,98 0,70 5,2 2 0,15 1,21 1,85 NPK + mikroelementy NPK + t r a c e elem ents 1,89 0,39 5,88 4 ,2 4 1,61 0,83 * ,2 9 0 ,3 5 3 ,7 * 1,84 0,61 5 ,* 6 0,25 0,93 2,06 NPK + zaszczep , wyciągiem z g le b y m in eraln ej NPK + in o c u la t io n w ith the m in e ra l s o i l e x tr a c t 2,10 0,57 5,69 4 ,4 0 1,68 0,69 2,35 0,1 9 3,72 2,08 0,75 6,65 0,15 0,87 2,21 M a c ia k i in.

(7)

12 — R o c z n ik i G le b o z n a w c z e c .d . t a b e li 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Popiół ze składowiska elektrowni S ie k ie rk i Ash from the S ie k ie rk i power plant

NP 1,08 0,39 4,92 3,83 1,45 0,39 2,94 0,77 3,09 1,81 0,51 2,75 0,57 2,57 1,95 NK 0,97 0,03 6,10 4,43 2,70 0,21 3,28 0,68 3,46 2,29 0,29 5,54 0,64 1,07 1,82 HPK 1,07 0,33 5,17 4,43 3,01 0,64 3,44 0,76 3,54 1,80 0,43 6,30 0,60 1,04 1,78 NPK + t o r f - NPK + peat 1,03 0,38 4,33 5,44 2,15 0,58 4,21 0,40 2,58 2,13 0,79 5,42 0,43 0,80 2,18 HPK + mikroelementy HPK + trace elements 0,99 0,40 5,50 5,16 1,17 0,59 4,54 0,50 3,66 1,58 0,41 5,96 0,70 0,64 1,82 HPK + zaszczep,

wyciągiem z gleby mineralnej NPK + in oculation with, the mineral s o i l extract

0,89 0,35 4,10 4,39 2,53 0,61 3,38 0,66 3,85 2,12 0,37 6,41 0,40 0,92 1,75

Popiół ze składowiska elektrowni Skawina Ash from the Skawina power plant

NP 1,26 0,32 3,28 3,62 1,75 0,45 2,75 0,37 2,66 2,27 0,63 1,74 ‘ 0,65 2,68 2,19 NK 0,69 0,07 3,84 4,53 2 ,1 0 0,77 3,92 0,57 2,72 2,51 0,29 2,69 0,60 0,49 2,01 NPK 0,91 0,36 3,32 3,96 1,82 0,43 4,24 0,63 2,97 2,27 0,42 3,84 0,55 0,95 1,89 NPK ♦ to rt KPK + peat 1,27 0,45 3,70 4,42 2,10 0,52 5,18 0,6 6 2,94 2,92 0,43 5,43 0,42 1,77 1,84 NPK + mikroelementy NPK + trace elements 1*74 0,42 3,89 3,97 1,33 0,59 5,03 0,79 3,25 2,54 0,42 4,61 0,61 1,08 1,94 NPK + zaszczep*

wyciągiem z gleby mineralnej NPK + in oculation with the mineral s o i l extract

1 ,8 6 0,46 4,63 3,83 1,61 0,53 3,43 0,38 3,23 1,82 0,51 5,64 0,31 1,62 2,09

Gleba b ie licow a - piasek g lin ia s t y Podzolic s o i l - loamy sand

NPK 3.02 0,81 5,15 2,84 3,31 0,98 5,15 0,17 3,17 1,91 0,80 4,80 0,19 0,45 2,24 R e k u lt y w a c ja skład owis k p o p io łó w w ę g lo w y c h 1 7 7

(8)

S k ła d chemiczny s i ада I pokosu m ieszan ki tra w i n o strz y k u b i a ł e g o / d o św iad czen ie polowe n a sk ład o w isk u e le k tro w n i Konin/ Chemical com po sition o f the I s t - c u t hay o f g r a s s m ixture and w hite m e li lo t /the f i e l d experim ent on the ash dump o f the Konin power p la n t /

T a b e l a 4

W p ro c e n cie suchej masy - I n p e r cent o f dry m atter Kombinacje

nawozowe I pokos 1970 r . I pokos 1971 r . 1 pokos 1972 r . F e r t i l i z a t i o n

treatm en ts 1 st c ut 1970 I s t cut 1971 1 st cut 1972

CaO p2o5 k2o HgO ogółemN t o t a l N CaO P2°5 k2o MgO

tf

ogółem t o t a l N CaO P2°5 ^ 0 MgO N M ieszanka traw /dominuje kupkówka/

M ixture o f g r a s s /dom ination o f co c k s fo o t/

NPK + mikroelementy

NPK + t ra c e elem ents 1,65 0,10 2,61 0,41 2,31 1,05 0,1 9 2,14 0,27 2,86 1,89 0,58 2,72 0,2 2 2,52 NPK + m ikroelementy + t o r f

NPK + t ra c e elem ents + p eat 1,45 0,22 2,93 0,46 1,85 0,9 1 0 ,42 2,86 0 ,25 2 ,56 2,35 0,66 3,01 0 ,2 1 2,80 NPK + mikroelem enty + s i a r k a

NPK + t ra c e e le m e n ts+ su lp hu r 1,55 0,18 3,29 0,51 2,10 0,98 0 ,2 4 2,29 0 ,22 2 ,83 3,0 5 0,58 3,77 0 ,1 0 3 ,0 2 NPK + m ikroelem enty + w ę g ie l

brunatny

NPK + tra c e elem ents + brown c o a l

1,25 0,16 2 ,5 4 0,29 2 ,0 7 1,05 0 ,2 2 2,23 0,25 2,55 2 ,7 4 0,72 3,33 0 ,1 9 2 ,36

NPK + m ikroelementy + t o r f + s i a r k a

NPK + t ra c e + p e a t + su lp hu r 1,24 0,21 3 ,15 0 ,22 1,73 0,72 0 ,43 2,32 0,23 2,30 2,43 0 ,9 4 3,46 0,2 0 3 ,4 9 N o strzyk b i a ł y - W hite m e lilo t

NPK + mikroelementy

NPK + t ra c e elem ents 4,12 0,33 2,38 1,37 3,31 4 ,3 8 0,36 3,69 1,05 3 ,5 4 NPK + mikroelem enty + t o r f

NPK + t ra c e elem ents + p eat 2,94 0,42 2,53 0,90 2,86 3,55 0 ,4 0 3,82 0,71 3 ,50 NPK + m ikroelementy + s i a r k a

NPK + t ra c e e le m e n ts+ sulp hu r • 2,94 0,35 2,07 0,47 2,88 4 ,2 5 0 ,2 8 3,88 0,93 3,61 NPK + mikroelem enty + w ę g ie l

brunatny

NPK + t r a c e elem ents + brown c o a l 3,72 0,35 2,51 1,73 3,76 2,28 0 ,3 6 3 ,20 0,62 3,49 NPK + mikroelem enty + t o r f + s ia r k a NPK + t ra c e + p eat + su lp hu r 2,76 0,38 2,28 0,82 3,26 2,35 0,61 3,16 0,87 3,82 17 8 F . M a o ia k i in.

(9)

T a b e l a 5

S k ład chemiczny s ie n a I i I I рокози m ieszanki tra w nawożonej różnymi dawkami NPK /do św iad czen ie polowe na sk łado w isk u e le k tr o w n i Konin/ Chemical com position o f the I s t and U n d cut hay o f g r a s s m ixture f e r t i l i z e d w ith d i f f e r e n t NPK r a t e s

/the f i e l d experim ent on the ash dump o f the Konin power p la n t /

W p r o c e n c ie suchej masy I n p e r cent o f dry m atter

ppm W p ro c e n cie suchej masy I n p e r cent o f dry m atter

ppm

Kombinacje nawozowe I pokos 1973 г . 1 s t cut 1973 I I pokos 197З г» U n d eut 1973

■n 1 14 1 4" »L L n-blll \

y.4-X ©3/uJ.xXZS.wXOn ьГбв/СШФПи

N N

CaO

P2 °5 K2O MgO tojjjalogółemNsLpO Си Zn Mn CaO p2° 5 k2o MgO ogółem t o t a l N Na20 Си Zn Mn P o le A - F i e l d A Na 1 ha P er h e cta re Na 1 ha - P e r h e cta re 200 kg N, 200 kg P Ą , 200 kg K£0 100 kg N , 100 kg P205 , 100 kg K20 NPK + m ikroelementy NPK + t r a c e elem ents 1,49 0 ,6 4 5 ,8 4 0,19 1,65 0 ,5 1 6,3 29 50 1,47 0 ,2 0 3,57 0,16 1,41 0,72 5 ,8 24 49 NPK + m ikroelementy + t o r f

NPK + t r a c e elem ents + p eat 1,75 0,8 3 4 ,7 6 0,19 1 ,5 4 0,6 0 6 ,1 75 50 1,32 0,27 3,45 0 ,1 4 1,32 1,05 5 ,6 80 51 NPK + m ikroelem enty + s i a r k a

NPK -t- t r a c e elem ents + su lp h u r 1,57 0,6 1 5,36 0,21 1,65 0,5 6 5 ,0 120 60 1,77 0 ,23 4 ,1 2 0,19 1,6 0 0 ,4 6 5 ,1 110 56 NPK + mikroelem enty + w ę g ie l brunatny

NPK + t r a c e elem ents + brown c o a l 1,93 0,7 6 4,79 0 ,21 1,68 0,86 9 ,1 90 95 1,55 0 ,2 2 3,6 0 0,1 6 1,57 0,49 8 ,8 91 93 NPK + mikroelementy + t o r f + s ia r k a NPK + t r a c e elem ents + p e a t + su lp h u r 1,71 0,8 9 5,12 0,17 1,61 0,53 6 ,0 100 90 1,2 4 0,2 9 3,5 6 0 ,1 4 1,40 0,9 6 6 ,2 98 90 P o le В - F i e l d В Na 1 ha 100 kg N , 100 P er h e c ta re kg P 205 , 100 kg K20 Na 1 ha - P e r h e cta re 50 kg N, 50 kg P205 , 50 kg K20 NPK + mikroelementy NPK + t r a c e elem ents 2,24 0 ,5 8 4,63 0,19 1,23 0,42 6 ,4 170 100 1,69 0,2 8 3,17 0,14 1,23 0,61 5 ,8 165 97 NPK + m ikroelem enty + t o r f

NPK + t ra c e elem ents + p eat 2,01 0 ,6 1 4 ,3 2 0,17 0,96 0,43 6 ,5 80 60 1,47 0,35 3,05 0,13 1,15 0,73 8 ,0 79 55 NPK + m ikroelementy + s i a r k a

NPK + t r a c e elem ents + su lp hu r 1,63 0 ,4 2 4 ,2 0 0 ,20 1,19 0,33 4 ,4 20 60 1 ,39 0,38 4,2 0 0 ,1 6 1,37 0,53 4 ,8 22 58 NPK + m ikroelementy + w ę g ie l

brunatny

NPK + t r a c e elem ents + brown c o a l

1,41 0 ,60 4,7 5 0,15 1,16 0,27 6 ,3 195 90 1 ,62 0,35 3,57 0 ,1 6 1,36 0 ,42 5 ,4 I90 91 NPK + mikroelementy + t o r f + s ia r k a

NPK + t r a c e elem ents + peat + su lp h u r 1,88 0,6 2 4,4 8 0,11 0,98 0,41 4 ,5 90 70 1,48 0,49 3,35 0,13 1,0 4 0,61 4 ,3 94 O'- CVJ R e k u lt y w a c ja skł ad owi sk p o p io łó w w ę g lo w y c h

(10)

P lo n y składników chemicznych /w g z wazonu/ pobranych z p o p iołów p rz ez I pokos kupkówki /suma za ok res 1971-1973/ M

Chem ical components / i n g from pot/ tak en up from ashes by the 1st cut o f c o c k s fo o t / t o t a l f o r 1971-1973/

T a b e l a 6 Kombinacje nawozowe F e r t i l i z a t i o n treatm ents Suma plonów kupkówki I pokosu T o t a l cock sfo ot y i e l d o f the 1 s t cut N P2°5 ^ 0 CaO UgO N a ^ Suma plonów kupkówki I pokosu T o ta l c o c k s fo o t y i e l d o f the l e t cut N -o g . T o t a l N P2°5 ^ 0 CaO MgO N a ^ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

P o p ió ł ze sk ła d o w is k a Konin Ash from the Konin power p la n t

P o p ió ł ze sk ład o w isk a Adamów Ash from the Adamów power p la n t

N 12,07 0,257 0,021 0,292 0,256 0,058* 0,019** - - - - - - -HP 52,39 0,951 0,209 0,904 0,781 0,179* 0,853** 21,80 0,574 0,217 0,521 o ,'-;2 0,033* 0,215** NK 14,00 0,261 0,026 0,594 0,325 0,113* 0,018** 9,24 0,227 0,091 0,331 0,111 0,014* 0,030* * j NPK 53,69 0,957 0,225 2,256 0,324 0,125* 0,232* * 41,57 0,960 0,211 1,670 0,559 0,043* 0,237** N + t o r f N + p eat 18,04 0,444 0,034 0,493 0,129 0,530* 0,021** - - -i 1 - -NP + t o r f NP + peat 53,39 1,248 0,251 1,286 0,382 0,195* 0,573** - - - - - - -NK + t o r f NK + p eat 19,29 0,443 0,046 0,827 0,332 0,004* 0,C1G** - - - - - - -NPK + t o r f NPK + p eat 62,55 1,387 0,294 2,761 1,090 0,145* 0,320* * 48,29 1,095 0,235 1,829 0,789 0,065* 0,248** NPK + mikroelementy NPK + t r a c e elem ents 33,95 0,772 0,152 1,577 0,510 0,091* 0,143** 23,12 0,545 0,162 1,030 0,353 0,053* 0,113** NPK + w y ciąg z g le b y NPK + s o i l e x t r a c t - - - - - - - 15,24 0,268 0,090 0,705 0,257 0,071* 0,065** 18 0 F . M a c ia k i in .

(11)

c.d . ta b e li 6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1"5

P o p i ó ł ze sk ład o w isk a S ie k i e r k i Ash from the S ie k i e r k i power p la n t

P o p ió ł ze sk ła d o w isk a Skawina Ash from the Skawina power p la n t

N - - - - - - - - - - - - -NP 28,82 0,568 0,117 0,738 0,411 0,131 0,470 14,37 0 ,352 0,053 0,340 0 ,204 0,036 0,038 Ж 27,90 0,537 0,061 1,247 0,532 0,142 0,197 7,66 0,192 0,016 0,245 0,123 0,031 0,024 BPK 39,76 0 ,8 74 0,160 1,823 0,685 0,190 0,213 14,42 0,395 0,050 0,479 0,190 0,051 0,008 H + t o r f ЗГ -i- p e a t - - - - - - - - - - - - - -BP + t o r f BP + p e a t - - - - - - - - - - - - - -Ж + t o r f Ж + p e a t - - - - - - - - - - - - - -BPK + t o r f BPK + p eat 49,37 1,218 0,263 1,967 0,821 0,1 44 0,137 44,95 1,098 0,132 1,893 0,842 0,169 0,230 BPK + mikroelementy BPK + t r a c e e le n o n ts 31,79 0,603 0,123 1,503 0,389 0 ,164 0,118 16,69 0,490 0,074 0,654 0,215 0 ,071 0,006 BPK + w y ciąg z g le b y 1ÏPK + s o i l e x t r a c t 34,95 0,670 0,122 1,710 0,626 0,126 0,211 30,84 0,699 0,068 1,252 0,458 0,079 0,234 Gleba mineralna + BPK Mineral s o i l + BPK - - - - - - - 54,04 1,277 0,400 2,315 1,279 0,057 0,064

* - P lo n y magnezu /MgO/ za l a t a 1972/73 - Magnesium amounts /Mg/ tak en up i n 1972/1973 * * - P lo n y sodu /BagO/ za rok 1973 - Sodium amounts /BagO/ tak en up i n 1973

R e k u lt y w a c ja skła dow is k p o p io łó w w ę g lo w y c h

(12)

132 F. M aciak i in.

ilości sodu, jakie znajdują się w plonach roślin zarówno z doświadczeń wazonowych, jak i polowych, świadczą o możliwościach częściowego za­ stąpienia potasu sodem.

Skład chemiczny siana kupkówki (I pokos) w yrosłej na popiele ze skła­ dowisk elektrowni Konin, Adamów, Siekierki i Skawina (tab. 3) różni się pod względem zawartości niektórych pierwiastków od składu chemicznego kupkówki z gleby mineralnej. P rzy stosowaniu takich samych dawek na­ w ozów rośliny wyrosłe na glebie mineralnej odznaczają się większą za­ wartością wapnia i fosforu. Ilość tych składników w roślinach wyrosłych na popiołach nie odbiega w dużym stopniu od zawartości ich w roślinach z gleby mineralnej. Natomiast rośliny wyrosłe na popiele zawierają w y ­ sokie ilości magnezu.

Na wszystkich badanych popiołach, jak również w poszczególnych la­ tach ich uprawy zaznacza się w yraźnie dodatnie działanie torfu na przy- swajalność przez rośliny prawie wszystkich składników chemicznych (tab. 6).

W porównaniu do gleby mineralnej nawożonej N P K ilość niektórych składników chemicznych pobieranych przez kupkówkę z nawożonych po­ piołów jest często znacznie niższa. Dotyczy to głównie fosforu i wapnia, w mniejszym stopniu azotu i potasu, natomiast nie dotyczy magnezu, któ­ rego w roślinach z popiołów jest znacznie w ięcej niż z gleby mineralnej. Biorąc pod uwagę wielkość plonów roślin i pobranych przez badane rośli­ ny składników pokarmowych, pod względem produktywności na I miejscu

T a b e l a 7

Radioaktywność popiołów i zawartość potasu /KgO/ R ad io ac tiv ity o f ashes and potassium /К^О/ content

Składowisko popiołu Ash fump +»45 ш • LfN 2 -И Й . - Д ft LA-H A o S 0 f t

ffl

m ft p-» ft*4 j? а со H O d p o w ie d n ik ak tyw no śc i p o ta su /% K jO w e d łu g aktyw no ści / C o u n te rp a rt of th e p o ta ss iu m ac ti v it y In % 4 ° ao& 8 £ ft « y to

th

e

&â ® <d о ф ф 3 ft -Я ^ H О 0 r-ł ° ft R H Ф ш qA О i* -P о Ш b î V S t a а ф чн +2 о о А fl ы см о ф о ы о й a i *о "■ я -3 и Е* н о я о о о • oj 5 # г & : О UА ^ •Н а п 0 -о Д VI Ф чп сб о о U ш 1 ; ъ п 5 м зз о 41 Przypuszczalna zawartość uranu i to ru w mg na 100 g popiołu Probable uranium and thorium a c t iv it y in mg per 100 g o f ash ü3°8 Th02 Konin 52 0,76 0,06 0,70 0,5 2,2 Adamów 149 2,20 0,30 1,90 1,3 5,9 S ie k ie rk i 296 4,36 о.зо 4,06 2,7 12,7 Skawina 30 7 *•52 0,36 4,16 2,8 13,0

(13)

R ek u lty w acja składow isk popiołów w ęglo w y ch

183

należy wym ienić popiół elektrowni Konin, nieco niższe wartości w ykazują popioły elektrowni Siekierki i Adam ów, stosunkowo najniższe — popiół elektrowni Skawina.

Wykonane analizy siana z badanych popiołów na zawartość miedzi, cynku i manganu w zasadzie nie odbiegają od ilości spotykanych w sianie z gleb mineralnych. Jedynie w kilku przypadkach zawartość Mn jest za niska, bo spada do 50 ppm.

R A D IO A K T Y W N O Ś Ć R O Ś L IN N O Ś C I ZE S K Ł A D O W IS K P O P IO Ł U

W yniki pomiarów radioaktywności popiołów oraz analizy chemiczne wskazują, że z w yjątkiem popiołu ze składowiska elektrowni Konin radio­ aktywność popiołów jest znacznie większa niż w glebach polskich (tab. 7). W tych ostatnich radioaktywność wywołana jest głównie obecnością K-40, w popiołach zaś stanowi on zaledwie 6— 13% ogólnej radioaktyw­ ności. Pozostała radioaktywność wynika prawdopodobnie z zawartości uranu i toru, a w m ałym stopniu być może Ra-226 i Rb-87.

W zajem ny stosunek promieniowania wynosi: U 30 8'.Th02: K 20 = 1500: : 320:1. Zawartość tlenku uranu i tlenku toru w popiele z w ęgla kamien­ nego (Siekierki, Skawina) była kilkakrotnie większa niż z w ęgla brunat­ nego (Konin i Adam ów). Zwiększona zawartość uranu i toru w popiele ze składowiska elektrowni Adam ów w porównaniu do popiołu elektrowni Konin pochodzi prawdopodobnie ze znacznego udziału produkcji elek­ trycznej w elektrowni Adam ów poza węglem brunatnym także w ęgla kamiennego. Natomiast popiół elektrowni Konin pochodzi całkowicie ze spalania w ęgla brunatnego.

T a b e l a 8

Radioaktywność t ra w /kupkówka/ w y ro sły c h na p o p io ła c h i zaw artość p o ta su /Х20/ R a d i o a c t iv it y o f g r a s s e s / c o c k s fo o t/ grown on ash dumps and p o tassiu m / L > °/ content

S kład ow isko p o p io łu Imp /1 g/ na 30 min zm ielona p . s . tra w a Odpowiednik aktyw ności potasu /% KpO według aktyw n ości/

P ro cen t KpO oznaczony chem icznie w t ra w ie Ash dump Imp /1 g/30 m in .,

ground a i r - d r y g r a s s b u lk

C o u n terp art o f the potassiu m a c t i v i t y i n % К~0 a c co rd in g t o tne a c t i v i t y % к2о determ ined c h em ic a lly i n g r a s s e s Konin 99 2,20 3,8 5 Adamów 106 2,35 4 ,0 0 S ie k i e r k i 106 2,35 3 ,2 2 Skawina 104 2.31 3,52

(14)

184 F. M aciak i in.

W glebach mineralnych zawartość U ;}0 8 wynosi około ОД mg, T h 0 2 — — 1 mg.

Pom iary radioaktywności traw y wyrosłej na wymienionych składo­ wiskach popiołu (tab. 8) wykazały, że jest ona wywołana całkowicie przez potas. Z literatury [1, 5, 7, 11] wiadomo, że uran i tor są pobierane w zni­ komych ilościach i zatrzym ywane w korzeniach. Trzeba to brać pod uwagę przy uprawie roślin korzeniowych.

W N IO S K I

Przeprowadzone badania pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków.

1. Analizy chemiczne roślin (kupkówka pospolita, rajgras holenderski, nostrzyk biały) wyrosłych na popiele wskazują na niską zawartość skład­ ników pokarmowych (N P K ) w pierwszych latach uprawy.

2. W miarę upływu lat użytkowania popiołów przy stosowaniu w yso­ kich dawek nawozów (N P K ) zawartość azotu i fosforu, a szczególnie potasu ulega w roślinach zwiększeniu.

3. Zmniejszenie na popiele dawek nawozów z 300 kg N, 300 kg P 20 5, 300 kg K 20 na hektar do połowy powoduje wyraźne obniżenie zawartości w roślinach azotu i fosforu (niedostateczne zaopatrzenie roślin w w ym ie­ nione składniki).

4. Na wykorzystanie przez rośliny składników pokarmowych (szcze­ gólnie fosforu) na składowiskach popiołu bardzo korzystny wTp ływ w y ­ wiera dodatek masy organicznej torfu i węgla brunatnego. K orzystny w p ływ spowodował również dodatek siarki. T orf przyczynił się do zm niej­ szenia głodu fosforowego roślin.

5. Większość roślin wyrosłych na popiołach zawiera znacznie większe ilości magnezu od roślin uzyskanych z gleby mineralnej, co ma znaczenie przy spożywaniu tych roślin przez ludzi i zwierzęta.

6. Zawartość mikroelementów (Cu, Zn, Mn) w sianie traw z badanych popiołów w zasadzie nie odbiega od ilości spotykanych w sianie z gleb m i­ neralnych.

7. W porównaniu do gleby mineralnej ilości składników chemicznych pobranych przez kupkówkę z popiołów, szczególnie wapnia, fosforu, a także azotu jest często znacznie niższa. W yższe jest natomiast pobranie sodu.

8. Najlepsze wykorzystanie większości składników pokarmowych przez rośliny nastąpiło na składowisku popiołu z elektrowni Konin, nieco niższe z elektrowni Siekierki i Adamów, najniższe z elektrowni Skawina.

9. Radioaktywność popiołów ze zbadanych składowisk wywołana głów ­ nie przez radionuklidy K-40 jest przeważnie wyższa niż gleb polskich. W yrosłe na powyższych popiołach rośliny (trawy) wykazały radioaktyw­ ność, która nie wykraczała poza aktywność K-40.

(15)

R ek u lty w acja składow isk popiołów w ęglo w y ch 135

L I T E R A T U R A

[1] B a r a n ó w W . J.: O b oswojenmii radioaktyw nych elem ientow rastienijam i. Dokł. A N S S S R 24, 1939, 951— 954.

[2] H o l i d a y R., H o d g s o n D. R., T o w n s e n d W. N., W o o d J. W . : Plant grow th on „Fly ash”. N atu re 181, 1958, 1079— 1080.

[3] H o l i d a y R., T o w n s e n d W. N., H o d g s o n D. R.: P lan t grow th on „Fly ash”. N atu re 176, 1955, 983— 984.

[4] J o n e s L. H.: A lu m in ium uptake and toxicity in plants. Plan t and Soil 13, 1961, 297— 310.

[5] K l e m e n t A. W. , A l f r e d : N a tu ra l radionuklides in foods and food source materials, w książce „Radioactive fallout, soils, plans, foods, m an ”. W yd . E. B. Fow ler, Elsevier Pu bl. Co. 1965, 113— 155.

[6] K i c k H., G r o s s e - B r a u c k m a n E.: Vegetationsversuche über den E in ­ fluss von B ra u n - und Steinkohlenflugasche au f das W achstum von Pflanzen. L an d w irt. Forschung 14, 1961, 229— 238.

[7] К y n a s z e w a K. G.: О raspriedielenii uran a i ra d ija w rastienii, w yraszczen - nom w sriedie z razlicznoj koncentraciej etich elemientow. T ru d y biogeochim. lab. 5, 1939, 197— 200.

[8] M a c i a k F., L i w s k i S., B i e r n a c k a E.: W łaściw ości fizykochemiczne i biochemiczne składow isk popiołu po w ęglu brunatnym i kam iennym . Rocz. glebozn. 25, 1974, 3, 191.

[9] M a c i a k F., L i w s k i S. i inni: Sp raw ozdan ia z bad ań nad re k u lty w ac ją składow isk popiołu po w ę g lu bru natnym i kam iennym za lata 1969, 1970, 1971, 1972, 1973. M aszynopisy. Centralne B iu ro Studiów i P ro je k tó w W odnych M e ­ lio racji — W arsza w a.

[10] M a c i a k F., L i w s k i S., P r o ń c z u k J .: R ek ultyw acja rolnicza składowisk odpadów paleniskowych (popiołów) z w ęgla brunatnego i kamiennego. Cz. I. W zrost roślinności na składowiskach popiołu w zależności od zabiegów agro­ technicznych i nawożenia. Rocz. glebozn., w tym zeszycie s. 149.

[11] M i s t r y К. В.: Agric. Rez. Council Radiobiolog. L ab. Rep. 10, 1962/63, 86— 89. [12] R e e s W. J., S i d r a k G. H.: P lan t grow th on „Fly ash”. N atu re 1955, 176— 342.

Ф . М А Ц И А К , С. Л И В С К И , Э. Б Е Р Н А Ц К А О З Е Л Е Н И Е (З Е М Л Е Д Е Л Ь Ч Е С К О Е О С В О Е Н И Е ) О Т В А Л О В Т О П О Ч Н Ы Х О Т Б Р О С О В (З О Л ) Б У Р О Г О И К А М Е Н Н О Г О У Г Л Я Ч А С Т Ь 2-Я. Х И М И Ч Е С К И Й С О С ТАВ Р А С Т Е Н И Й С З О Л Ь Н Ы Х О Т В А Л О В Б У Р О ГО И К А М Е Н Н О ГО У Г Л Я Институт природных основ мелиорации, Сельскохозяйственная академия в Варш аве Р е з ю м е И зучалось содержание основных химических элементов в урож ае сена трав и донника белого, возделываемых на отвадах топочных отбросов в Конине, Адамове, С екерках и Скавине при внесении разны х доз минерального удобре­ ния с прибавками органических веществ (торф, бурый уголь). Получены были следующие результаты.

(16)

186 F. M aciak i in. Химический анализ растений (еж а сборная, райграс английский, донник белый) выросших на золе (полевые и сосудные опыты) указывает на низкое содержание в них питательных веществ (N P K ) в первых годах возделывания. С увеличением времени пользования, при применении высоких удобрительных доз N P K содержание особенно калия, но также азота и ф осф ора увеличива­ лось в растениях до количеств находимых обычно на удобряемых минераль­ ных почвах. Н а использование растениями питательных элементов (особенно ф осф ора) на зольны х отвалах высокое положительное влияние оказывает прибавка органической массы торфа и тоже бурого угля. Органическое вещество торфа способствовало уменьшению фосфорного голодания растений. Больш инство растений выросш их на зо лах содержит заметно больш е магния, чем растения с минеральных почв, что благоприятно для питания животных. В отношении использования питательных элементов растениями испы­ танные зольные отвалы различаются между собой. Радиоактивность золы из исследованных отвалов является высшей, чем польских почв и она вызвана в главном присутствием иных чем 40К радиону­ клидов. Выросшие на вышеупомянутых зо лах травы показы вали радиоактивность, которая не превы ш ала радиоактивности к алия (40К ). F. M A C IA K , S. L IW S K I, Е. B IE R N A C K A A G R I C U L T U R A L R E C U L T I V A T I O N O F F U R N A C E W A S T E (A S H ) D U M P S F R O M B R O W N A N D H A R D C O A L P A R T II. C H E M IC A L C O M P O S IT IO N OF P L A N T S C U L T IV A T E D O N B R O W N A N D H A R D C O A L A S H D U M PS

D epartm ent of N a tu ra l Basis of L a n d Reclamation, A gricu ltu ral U niversity of W a rs a w

S u m m a r y

Investigations on the content of basic chemical compounds in hay o f grasses and w hite melilot, cultivated at Konin, A d a m ów , Siekierki and S k aw in a on furnace w aste (ash) dumps given different m ineral fertilization with added organic matter (peat, b ro w n coal) w ere carried out. The fo llow in g results have been obtained:

Chem ical analyses of plants (cocksfoot, Dutch ryegrass, w hite melilot), g ro w n on ash (in field and pot experim ents), proved a lo w content of m ineral elements (N P K ) in them in the first cultivation years. A lo n g with the utilization years of ashes at application of high fertilization (N P K ) rates, the content of elements, p a rt­ icularly of potassium as w e ll as nitrogen and phosphorus increased in plants up to the level like in fertilized m ineral soils.

The utilization of m ineral elements (particularly of phosphorus) by plants g row n on the ash dumps as quite favo u rably affected by an addition of peat or b ro w n coal.

(17)

R ek u lty w acja składow isk p opiołów w ęglo w ych 187

Most plants grow n on ashes contained much higher amounts of m agnesium than the plants grow n on m ineral soil, w h at is of advantage in feeding animals.

W ith regard to utilization of m ineral elements by plants, the ash dumps in ­ vestigated d ifferred from one another.

The radioactivity of ashes from the dumps investigated w as usually higher than that of Polish soils, w hat w as caused m ainly by the presence of radionuclides other than 40K.

Grasses grow n on the ashes investigated showed the radioactivity not exceeding that of potassium 40K.

p ro f. d r Franciszek M aciak In sty tu t Przyrod n iczych Podstaw M e lio ra c ji A R

(18)

Cytaty

Powiązane dokumenty

w leczeniu pacjentów z brakami częściowymi jest stosowanie protez ruchomych z zastosowaniem systemu koron podwójnych (teleskopowych).. Hi- storia koron teleskopowych

This includes both the Italian community — since Italians were present in the royal cappella, and Döbel travelled to Rome, Milan, Padua and Venice — and the German community, since

N ajogólniej rozum iem y pod nim wynik d z ia łan ia ładunków wy­ buchowych, ognia artyleryjskiego, bom bardow ań („zniszczenie” ), a także trw ałe porażenie

Do budowy przystąpił wójt krzyżacki w końcu 1443 r. w ram ach represji wobec zbuntowanych mieszczan. Tego roku z inspiracji elekto­ ra brandenburskiego Fryderyka II, który

Przedłużeniem tej problem atyki je st rozdział IV prezentujący kwestie związane z ochroną d óbr kultury pozostawionych przez Niem­ ców. Uwaga wytrawnych znawców

Próby odłączenia się od województwa gorzowskiego niektórych gmin w roku 1981.. Wiosna 1981

Augustowi Strehlow nie dane było jednak doczekać się rozkwitu tej miejscowości.. Życie wypełnione pracą i tru- dem zmogło go, ale było to również życie,

natywie, jakiej dla Centrum Przeciwko Wypędzeniom jest projekt europejski „Pamięć i Solidarność”. Funkcjonowała w publicystyce koncepcja europeizacji problemu wysied- leń, jak