R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X I, Z. 1, W A R S Z A W A 1970
KRYSTYNA KONECKA-BETLEY, STEFAN BOREK
KRYSTYNA CZARNOWSKA, MARIAN KĘPKA, HALINA KRÓLOWA IGNACY ŁAKOMIEĆ, JANINA KOBYLIŃSKA
WPŁYW PROCESU ODGÓRNEGO OGLEJENIA NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ GLEB
WYTWORZONYCH Z GLINY ZWAŁOWEJ
Katedra Gleboznawstwa SGGW Kurator — prof. dr B. Dobrzański
Wśród gleboznawców utrw ala się w ostatnich latach pogląd, że należy w yraźnie rozróżnić 2 procesy: proces glejowy i proces odgórnego ogleje- nia, tzw. pseudoglejowy, mimo wspólnych niektórych cech chemicznych. Oba te procesy przebiegają inaczej w różnych w arunkach hydrologi cznych, ekologicznych i ukształtow ania terenu i różnią się między sobą w sposób zasadniczy.
W glebach typu glejowego 1 proces glejowy uw arunkow any jest wyso kim zwierciadłem wody gruntow ej, natom iast w glebach pseudoglejowych woda opadowa, zatrzym ując się w wierzchnich w arstwach, powoduje od górne oglejenie.
Przyczyną zatrzym yw ania się wody opadowej w glebach pseudoglej o- wych jest występowanie w arstw y słabo przepuszczalnej bliżej lub głębiej od powierzchni gleby. W arstw a ta może występować w profilu glebowym w w yniku zróżnicowania samego utw oru pod względem składu mechanicz nego lub w w yniku procesów glebotwórczych, poprzedzających proces odgórnego oglejenia. Z występowaniem wody opadowej, tzw. powierzch niowej, często zawieszonej, wiążą się zjawiska redukcji i oksydacji, prze biegające w różnych w arunkach odczynu i zaznaczające się w zmianach, morfologicznych na różnych głębokościach.
Wydzielenie w ogólnej polskiej system atyce typu gleb odgórnie ogle- jonych — pseudoglej owych — jest spraw ą ciągle otw artą, mimo że w in nych system atykach dawno je już wyróżniono jako odrębną jednostkę
1 Obecnie (1970 r.) w system atyce gleb Polski gleby glejow e noszą nazwę gleb
gruntow o-glejow ych, a gleby odgórnie oglejone (psuedogleje) gleb op adow o-gle-
22 K. K onecka-B etley i inni
typologiczną [8, 9, 3, 12]. W klasyfikacji gleb leśnych Polski wydzielono w dziale gleb hydrogenicznych 2 typy: gleby glejowe i gleby odgórnie oglejone — pseudoglej owe. Oba te typy wydzielają również w swoich pracach niektórzy autorzy polscy. [1, 4, 11].
P raca ta jest w stępną próbą scharakteryzow ania procesu odgórnego oglejenia zarówno jako procesu towarzyszącego innym procesom glebo- twórczym, jak również jako procesu głównego, w w yniku którego pow sta je typ glebowy.
FIZJOGRAFIA BADANEGO TERENU
Zlewnia górnej Wilgi, z terenu której wytypowano profile do analiz, leży na obszarze Niziny Południowo-Mazowieckiej. Południow a granica tego regionu pokryw a się z zasięgiem zlodowacenia środkowopolskiego. W rzeźbie terenu zaznacza się również w yraźnie stadium W arty, którego moreny przebiegają po wschodniej stronie doliny Wisły, w okolicach Że lechowa i Siedlec.
Nizina Południowo-Mazowiecka składa się z trzech subregionów, któ rym i są:
— K otlina Warszawska,
— pas przejściowy do W yżyny Małopolskiej, który stanowią wysoczy zny południowomazowieckie,
— przejście z K otliny Warszawskiej do Niziny Podlaskiej i Polesia, które stanowią: Wysoczyzna Siedlecka, Pradolina W ieprza i Równina Lu bartowska.
Zlewnia górnej Wilgi leży na Wysoczyźnie Siedleckiej, usytuowanej pomiędzy doliną środkowego Bugu a pradoliną W ieprza i Krzny. Jest to wysoka rów nina m oreny dennej, dochodząca w okolicy Kałuszyna i Stoczka do wysokości 220 m n.p.m., bardzo zniszczona przez procesy denudacji peryglacjalnej, związane ze zlodowaceniem bałtyckim. Obszar zlodowacenia środkowopolskiego odznacza się bowiem rzeźbą silnie zmo dyfikowaną przez procesy geologiczno-peryglacjalne, powodujące w w ie lu przypadkach spiaszczenie późniejszych poziomów genetycznych gleb. W okresie peryglacjalnym w w yniku rozmarzania i zam arzania skał przy dużej wilgotności najdrobniejsze części gromadziły się w dolnej w ar stwie rozmarzającej lub były przemieszczane w kierunku skłonów. W efek cie końcowym powodowało to ubożenie w arstw wierzchnich z części najdrobniejszych, jak również pewne ich przejaśnienie, co zaznacza się niekiedy silnie w badanych profilach glebowych.
Na Wysoczyźnie Siedleckiej bierze swój początek wiele m ałych rze czek, płynących bądź do Wisły, bądź do Bugu. Dlatego też Lencewicz na zywa ją ,,węzłem wodnym kałuszyńskim ”. Wysoczyzna ta została również
W pływ odgórnego oglejenia na kształtowanie się gleb 23
wyróżniona przez Szafera, jako samodzielna kraina florystyczna pod n a zwą Płaskowyżu Łukówsko-Siedleckiego, ponieważ jest jednostką w yka zującą pokrewieństwo flory zarówno z Niziną Podlaską, jak i z Wyżyną Lubelską (duże płaty lasów jodłowych, jak również lasy grondowe).
Na badanym terenie w ystępują w sposób ciągły utw ory najstarszego stadiału zlodowacenia środkowopolskiego. Miąższość tych utw orów jest dość duża, odznaczają się one jednak znaczną zmiennością litologiczną. Są to głównie piaski i gliny zwałowe. Nà utw orach tych leżą osady sta
diału mazowiecko-podlaskiego, głównie gliny zwałowe, dochodzące do 10 m miąższości, w ystępujące czasem na powierzchni. Często są one po kry te piaskam i zwałowymi, piaskam i z głazami lub piaskam i wodno-lo- dowcowymi.
W dolinach rzecznych w ystępują utw ory młodsze — holoceńskie, w po staci piasków i torfów.
Badany teren należy do dwóch dzielnic rolniczo-klimatycznych: za chodnia część zlewni górnej Wilgi należy do dzielnicy środkowej, ale jej części chłodniejszej — wschodniej; wschodnia zaś do dzielnicy podlaskiej, która jest w yraźnie chłodniejsza od dzielnicy środkowej.
Opady na tym terenie wynoszą 550 do 650 mm rocznie z dość częstymi gradami. Biorąc jednak pod uwagę średnie sumy opadów atmosferycznych za okres 40 lat (1891-1930) według Wiszniewskiego można stwierdzić na tym terenie duży pas, na którym opady dochodzą do 700 mm. Opierając się zaś na literaturze należy zaznaczyć, że tworzenie się gleb pseudoglejowych jako typu wiąże się z występowaniem znacznej ilości opadów.
Średnia tem peratura lipca na tym obszarze wynosi 18,0-18,5°C, a śred nia stycznia —3,5 do — 4,0°C. Średnia tem peratura roczna waha się w gra nicach 7,0-7,5°C.
WYNIKI BADAŃ
Badania przedstawione w niniejszej pracy dotyczą 13 profilów gleb wytworzonych z gliny zwałowej, w m niejszym lub większym stopniu spiaszczonej w wierzchnich w arstw ach zarówno w w yniku procesów geo logicznych, jak i procesów glebotwórczych. Próbki do analiz własności fi zycznych i chemicznych zostały pobrane w okresie trzech dni w drugiej połowie lipca 1967 r. po deszczach.
Morfologia profilów, jak również obserwacja ruchów wody w profilach glebowych w terenie sugerują, że na całym badanym obszarze zachodzi aktualnie proces związany z działaniem wody opadowej, stagnującej na pewnej głębokości, co również potwierdziły w yniki analiz laboratoryj nych.
T a b e l a 1 S k ła d m ech a n ic zn y g lo b " z le w n i g ó r n e j W ilg i"
M e c h a n ic a l c o m p o s it io n o f s o i l s i n t h e u p p er W ilg a w a te r s h e d a r e a M ie jsc o w o ść i n r p r o f i l u L o c a l i t y and p r o f i l e No. G łęb o k o ść p o b r a n ia p r ó b k i S a m p lin g d e p th cm C z ę ś c i s z k i e le t o w e S k e le t o n p a r t i c l e s o f 1 mm C z ę ś c i z i e m i s t e E a r th y p a r t i c l e s o f 1 mm P r o c e n to w a z a w a r to ś ć c z ę ś c i z i e m is t y c h w mm P e r c e n t c o n t e n t o f e a r th y p a r t i c l e s i n mm Ogółem T o t a l 1 -0 , 5 0 , 5 -0 , 2 5 0 , 2 5 -0 , 1 0 , 1 -0 , -0 5 0 , 0 5 -0 ,-0 2 0 , 0 2 -0 ,-0 -0 5 0 , 0 0 5 -0 ,-0 -0 2 < ^ 0 , 0 0 2 1 -0 , 1 0 , 1 -0 ,-0 2 < 0,U 2 1 2 5 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 1 4 15
G leb y b ru n a tn e w yługow ane w ytw orzone z g l i n y , o d g ó r n i e o g le j o n e L ea ch ed brown s o i l s g le y e d from t o p , d e v e lo p e d o f loam
R yez y s k a 10 0 - 6 3 , 0 9 7 , 0 7 , 5 2 2 , 5 3 0 , 0 10 8 4 7 11 60 18 22 1 7 -2 3 7 , 5 9 2 ,5 7 , 5 1 6 ,2 2 2 , 3 14 8 11 4 15 48 22 50 3 7 -4 3 7 , 5 9 2 , 5 5 , 0 1 3 ,7 2 9 , 3 12 6 10 7 17 48 18 34 5 7 -6 3 7 , 0 9 3 , 0 5 , 5 1 2 ,5 2 3 , 0 10 12 10 3 22 43 22 35 9 7 -Ю З 7 , 0 9 3 , 0 5 , 0 1 1 ,5 3 1 ,7 12 7 10 4 19 48 19 35 1 3 7 -1 ^ 3 6 ,0 9 4 ,0 5 , 0 1 0 ,5 3 0 ,5 6 9 10 5 24 46 15 59 Baczków 19 0 - 6 8 , 0 9 2 , 0 6 , 2 1 2 ,0 4 5 , 8 13 6 6 5 4 66 19 19 2 7 -3 5 6 , 0 9 4 , 0 5 , 0 1 3 ,5 3 1 ,5 12 6 8 5 19 50 18 52 5 7 -6 3 1 6 ,0 8 4 , 0 5 , 0 1 0 ,0 2 9 , 0 14 8 4 10 20 44 22 54 7 7 -8 3 2 , 0 9 8 , 0 5 , 0 1 1 , 5 2 8 ,5 15 5 7 12 16 45 2 0 55 9 7-Ю З 3 ,0 9 7 ,0 4 , 5 1 2 ,0 3 1 ,5 11 7 9 8 17 43 18 5 4 1 3 7 -1 4 3 4 , 0 9 6 , 0 5 , 0 1 1 ,2 3 0 , 8 6 11 10 9 17 47 17 56 Mys łó w 20 0 - 6 6 , 5 9 3 ,5 7 , 5 2 5 ,0 3 4 , 5 12 9 6 1 5 67 21 12 2 5 -3 5 9 , 0 9 1 , 0 7 , 5 1 9 , 0 3 2 , 5 10 5 10 4 12 59 15 26 5 7 -6 3 7 , 5 9 2 , 5 6 , 0 1 2 ,5 2 8 , 5 10 20 2 7 14 47 30 25 7 7 -8 3 4 , 0 9 6 , 0 6 , 0 9 , 0 2 9 , 0 10 7 13 10 16 44 17 59 9 3 -1 0 3 3 ,5 9 6 , 5 6 , 5 8 , 5 2 2 , 0 12 6 11 10 24 37 18 45 1 5 7 -1 6 3 5 ,5 9 4 , 5 7 , 5 8 , 5 2 5 , 0 8 8 13 11 19 41 16 43
2 c . d . t a b e l i 1
1 2 5 4 5 6 7 8 9 10 11 12 15 14 15
G leb y p łow e w ytw orzon e z g li n y , o d g ó r n i e o g le j o n e L e s s iv e s s o i l s g le y e d from t o p , d e v e lo p e d o f loam Ż elech ó w 6 0 -1 5 1 , 5 9 8 , 5 7 , 0 2 2 ,0 5 7 , 0 10 7 10 4 3 66 17 17 2 7 -4 3 4 , 5 9 5 , 5 7 , 5 2 5 ,0 5 5 ,5 6 11 8 5 4 6 6 17 17 5 7 -6 3 5 , 0 9 7 , 0 7 , 5 1 5 ,5 2 6 ,0 7 2 23 7 14 47 9 44 7 7 -8 3 2 , 5 9 7 , 5 7 , 0 1 7 ,5 5 5 , 5 7 10 9 7 7 60 17 25 9 7 -1 0 3 4 , 2 9 6 , 0 8 , 5 1 2 ,5 3 4 , 0 11 8 7 7 14 55 19 28 1 3 7 -1 4 3 4 , 0 9 6 , 0 6 , 5 1 2 ,5 2 8 , 0 15 8 9 10 11 49 21 50 Kłębów Nowy 7 5 -2 0 1 , 4 9 8 , 6 8 , 1 2 1 ,5 4 7 , 4 10 7 6 3 7 67 17 1 6 2 7 -3 3 4 , 5 9 5 , 5 1 0 ,5 2 0 ,0 3 0 ,7 9 7 10 4 9 61 16 25 5 7 -6 3 1 , 0 9 9 , 0 5 , 0 9 , 5 2 5 ,5 8 8 10 12 24 58 16 46 8 7 -9 5 0 , 8 9 9 ,2 4 , 6 9 , 1 2 5 ,5 . 8 6 9 11 27 59 1 4 47 1 1 7 -1 2 3 1 , 0 9 9 , 0 5 , 0 8 , 5 2 5 , 5 11 5 9 8 28 59 16 4 5 1 5 7 -1 4 5 2 , 8 9 7 , 2 4 , 6 9 , 8 5 9 , 6 10 6 7 8 25 44 16 40 W ola Ż e l e 5 -1 0 2 ,7 9 7 ,3 1 0 ,0 2 8 , 0 2 7 , 0 12 3 13 3 4 65 15 20 ch ow sk a 8 2 7 -5 5 6 , 7 9 5 ,5 1 0 ,0 2 5 ,0 5 1 , 0 8 7 10 1 8 6 6 15 19 6 7 -7 3 2 , 0 9 8 , 0 5 , 0 8 , 7 1 4 ,5 10 9 9 12 28 52 19 49 8 7 -9 5 1 ,7 9 8 ,5 5 , 0 6 , 0 2 1 , 0 7 9 12 17 30 25 16 59 1 5 5 -1 4 5 2 ,7 9 7 ,5 7 , 5 1 8 ,0 CM ir\ 15 8 5 5 12 55 25 22 1 5 7 -1 6 5 2 , 4 9 7 , 6 7 , 5 1 6 ,5 2 9 , 0 3 18 7 9 10 55 21 2 6 M iastków Las 15 5 -1 5 5 , 6 9 6 , 4 7 , 5 2 6 ,5 5 7 ,0 11 6 3 6 5 71 17 1 -2 0 -3 0 8 , 0 9 2 , 0 7 , 5 2 5 , 0 5 7 ,5 11 8 6 4 5 68 l v 15 5 5 -4 5 8 , 0 9 2 , 0 1 2 ,0 1 9 ,0 2 7 , 0 9 6 6 10 11 58 15 27 6 5 -7 5 0 , 5 9 9 ,5 2 , 5 9 , 0 2 7 ,5 16 16 6 10 15 39 52 •'9 7 5 -8 5 0 , 2 9 9 , 8 2 , 5 7 , 5 2 8 , 0 12 20 5 10 15 53 .:2 5C 1 1 0 -1 2 0 0 , 1 9 9 , 9 0 , 1 0 , 5 2 2 , 4 15 30 10 11 15 25 45 ?4 '.Vola L'.ysiow-sk a 18 5 -1 0 4 , 1 9 5 ,9 6 , 0 4 8 ,7 4 , 5 15 10 4 to 4 v ~ 14 2 7 -3 3 a , 8 9 7 ,2 6 ,5 2 0 ,2 3 5 ,5 14 7 9 5 5 G J 1 9 4 7 -5 5 2 , 1 9 7 ,9 4 , 5 1 2 ,0 2 0 ,5 17 6 10 9 21 57 25 **0 6 7 -7 5 1 ,5 9 8 ,7 5 9 , 7 2 7 ,5 12 6 10 11 19 42 18 HO 8 7 -9 5 5 , 7 9 6 ,5 5 ,2 1 5 ,0 2 5 ,8 16 10 5 7 IS 26 1 1 7 -1 2 5 2 , 9 9 7 ,1 5 ,2 1 2 ,2 2 7 ,6 15 8 5 c. 18 45 1 25 . -J
с . d. t a b e l i 1
1 _ [ _ 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
G leb y p s e u d o g le j o w e w ytw orzon e z g l i n y F s e u d o g le y s o i l s d e v e lo p e d o f loam M iastków 14 0 - 2 0 1 , 8 9 8 ,2 7 , 5 2 3 , 5 3 9 ,0 11 7 5 5 2 7 0 18 12 27-3.5 2 ,8 9 7 ,2 7 , 5 1 8 , 0 3 4 ,5 11 7 9 7 6 60 18 22 5 7 -6 3 2 . 3 9 7 ,7 5 , 0 2 2 , 0 1 4 ,0 12 10 17 2 18 41 22 37 1 1 7 -1 2 3 1 .8 9 8 ,2 5 , 0 1 0 ,0 3 0 , 0 11 7 10 8 19 45 18 37 1 3 7 -1 4 3 5 ,3 9 6 ,7 3 , 7 1 1 ,5 2 8 ,8 10 11 7 8 20 44 21 35 K o lo n ia 5 - 2 0 2 , 3 9 7 ,7 8 , 8 2 7 , 5 3 7 ,7 7 8 5 3 3 7 4 15 11 J a r e z e w 3 3 7 - 4 3 5 ,9 9 4 ,1 8 , 0 2 5 ,3 3 8 ,7 9 7 4 4 4 72 16 12 6 7 - 7 3 1 ,7 9 8 ,3 5 , 5 1 3 , 4 4 2 ,1 13 6 7 5 18 51 19 3 0 8 7 - 9 3 0 ,7 9 9 ,3 5 , 3 1 0 ,8 2 9 ,9 13 7 8 5 21 46 20 34 1 1 7 -1 2 3 1 , 4 9 8 ,6 6 , 0 1 1 , 0 3 2 ,0 12 8 6 7 18 4 9 20 31 1 3 7 -1 4 3 2 , 0 9 8 ,0 5 , 3 1 0 ,8 2 9 ,9 1 4 6 9 4 21 4 6 20 3 4 B r z e g i 11 5 - 2 0 3 ,8 9 6 ,2 1 1 ,7 2 7 ,2 2 9 ,1 8 5 9 3 7 68 13 19 2 7 - 3 3 6 , 8 9 3 ,2 2 7 ,5 2 9 , 5 2 1 ,0 5 6 4 3 4 7 8 11 11 5 7 -6 3 4 ,5 9 5 ,5 4 , 7 1 2 , 0 2 7 ,3 11 9 7 7 22 4 4 20 36 9 7 -1 0 3 2 ,5 9 7 , 5 8 , 2 1 8 ,5 2 9 ,3 16 7 5 7 9 56 23 21 1 3 7 -1 4 3 1 ,6 9 8 , 4 6 , 5 1 4 ,2 2 8 ,3 16 6 10 6 13 49 22 29 1 6 0 -1 7 0 5 , 4 9 4 ,6 5 , 0 1 0 , 0 2 3 , 0 11 13 11 8 19 38 24 38 Z w oła Duża 16 0 - 6 7 , 0 9 3 ,0 5 , 5 2 0 , 0 3 6 , 5 12 9 10 1 6 62 21 17 2 7 - 3 3 4 ,0 9 6 , 0 5 , 4 1 5 , 6 3 1 ,0 13 9 9 2 15 52 22 26 5 7 -6 3 2 ,2 9 7 ,8 5 , 4 1 3 ,0 2 6 ,0 16 9 10 3 18 44 25 31 8 7 - 9 3 3 , 0 9 7 ,0 5 , 0 1 2 ,5 3 1 ,5 15 8 9 2 18 49 23 29 1 1 7 -1 2 3 3 , 0 9 7 ,0 5 , 0 1 3 , 0 2 7 ,0 16 6 8 4 21 45 22 33 1 3 7 -1 4 3 2 , 8 9 7 ,2 5 , 0 1 1 ,5 3 3 ,5 15 7 9 2 17 50 22 28 B o g u cin 0 - 1 0 1 ,8 9 8 ,2 6 , 2 2 7 ,2 2 2 , 6 8 12 6 4 5 65 20 15 k /W ilc z y s k 17 2 7 -3 3 3 ,2 9 6 ,8 5 , 0 1 4 ,2 3 0 ,8 11 8 5 6 20 5 ° 19 31 4 7 - 5 3 2 ,1 9 7 ,9 6 , 2 1 6 ,0 2 5 ,8 11 11 6 4 20 4 8 22 30 6 7 - 7 3 4 , 0 9 6 , 0 5 ,7 1 6 ,2 2 5 ,1 7 17 6 5 18 47 24 29 9 7 - I 03 3 ,7 9 6 ,3 5 , 0 1 6 ,5 2 4 ,5 16 8 8 7 15 46 2 4 30 1 1 7 -1 2 3 7 , 3 9 2 ,7 5 , 2 1 2 ,5 3 1 ,3 11 5 11 7 17 49 16 35
W pływ odgórnego oglejenia na kształtowanie się gleb 27
Na podstawie badań terenow ych wydzielono następujące grupy gleb: — gleby brun atne wyługowane odgórnie oglejone,
— gleby płowe odgórnie oglejone,
— gleby odgórnie oglejone, tzw. pseudoglejowe dzieląc je na: — gleby w pierw szym stadium odgórnego oglejenia,
— typowe gleby odgórnie oglejone.
Proces odgórnego oglejenia zachodzący w glebach, jego nasilenie i szyb kość, z jaką przebiega, wiąże się bardzo ściśle ze składem mechanicznym poszczególnych w arstw profilów glebowych. Na podstawie analizy składu mechanicznego należy stwierdzić, że wierzchnie w arstw y badanych gleb to piaski gliniaste lekkie i piaski gliniaste mocne, które już na głębokości 20 cm przechodzą w gliny lekkie lub średnie. W yjątek stanowi profil 10 — Ryczyska, który już od powierzchni w ykazuje skład mechaniczny gliny lekkiej (gleba b run atn a wyługowana odgórnie oglejona). Biorąc pod uwagę zawartość części pyłowych można stwierdzić, że w niektórych przypad kach są to gliny pylaste, np. profil 20 — Mysłów, profil 15 — Miastków, profil 18 — Wola Mysłowska i profil 16 — Zwoła Duża.
Analizując wszystkie frakcje mechaniczne badanych gleb można zau ważyć ich dużą zmienność litologiczną, co jest cechą charakterystyczną utw orów lodowcowych m oreny dennej.
N ajbardziej ciekawie i charakterystycznie układa się w tych glebach zawartość frakcji koloidalnej. Frakcja ta jest najbardziej przemieszczona w glebach pseudoglejowych z oglejeniem w ystępującym do 80 cm. W gle bach natom iast odgórnie pseudoglej owych (profil 16 i 17) zmniejszenie ilości tej frakcji w ystępuje tylko w poziomie А ъ co sugeruje możliwość porów nania tych gleb do tzw. pelosoli, wydzielanych przez M ü c k e n - h a u s e n a [10]. Już samo zróżnicowanie składu mechanicznego w po szczególnych poziomach wskazuje na różną genezę badanych gleb; silny wzrost frakcji ilastej w poziomie В gleb brunatnych wyługowanych od górnie oglejonych i płowych odgórnie oglejonych wskazuje na to, że pro ces odgórnego oglejenia jest procesem wtórnym . Natom iast w glebach w pierwszym stadium odgórnego oglejenia (profile 16 i 17), o zbliżonym składzie mechanicznym do poprzednich profilów, nie zaznacza się w y raźnie wzbogacenie poziomu В we frakcję koloidalną, co z kolei wskazuje na proces odgórnego oglejenia w w yniku działania zstępujących ruchów wody. Przyczyną tego procesu jest brak spiaszczenia wierzchnich w arstw tych gleb w wyniku wcześniejszych procesów geologicznych i glebotwór- czych.
Właściwości chemiczne gleb w yjaśniają w znacznej mierze istotę pro cesu odgórnego oglejenia, związanego z innym i procesami. Stopień wysy- cenia kationam i o charakterze zasadowym wierzchnich w arstw wszystkich
28 K. K onecka-B etley i inni
badanych gleb jest na ogół dość wysoki i stopniowo w zrasta w głąb pro filu. Najwyższy stopień wysycenia w wierzchnich w arstw ach spotyka się w glebach brunatnych wyługowanych odgórnie oglejonych, niższy w gle bach płowych; w glebach pseudoglejowych w artość ta w wierzchnich w ar stwach kształtuje się różnie, w zależności od ruchów wody w glebie i głę bokości występowania węglanu wapnia. Należy jednak zwrócić uwagę, że w glebach płowych bez odgórnego oglejenia, wytworzonych z gliny zwa łowej, różnice między stopniem wysycenia kationam i zasadowymi w po ziomach A 3 i В są znacznie większe [6].
Proces odgórnego oglejenia, związany z okresową anaerobiozą i zja w iskami redukcji, zachodzi silniej przy niższym pH w wierzchnich w ar stwach i powoduje większe zmiany morfologiczne w tych profilach (pro file 3 i 11).
Wszystkie badane gleby mimo dużej lub średniej kwasowości hydro- litycznej w ykazują dość znaczną ilość kationów zasadowych, szczególnie w w arstw ach głębszych, co wiąże się z ich składem mechanicznym. Właści wości morfologiczne wiążą się ściśle z właściwościami fizycznymi i fizy kochemicznymi gleb w ystępujących na badanym terenie. I tak gleby brunatne wyługowane odgórnie oglejone odznaczają się wyługowaniem związków żelaza z poziomu А г i A 3g do poziomu B(B) lub (B). Stopień wyługowania jest związany z nasileniem procesu odgórnego oglejenia, uza leżnionego od okresu stagnowania wody.
W glebach płowych odgórnie oglejonych poziomy wierzchnie zaw ierają znacznie mniej żelaza w porównaniu z poziomami Bg i C. Świadczy to o bardziej zaawansowanym wymywaniu, jak i odgórnym oglejeniu gleb płowych niż brunatnych wyługowanych.
Uruchomienie związków żelaza w yraża się w tym przypadku prze mieszczeniem tego składnika do poziomu В w formie związków komplekso wych żelaza z niektórym i formam i związków próchnicznych, co jest cha rakterystyczną cechą procesu ługowania (lessivage).
Powstawanie odgórnego oglejenia w poziomie A 3g (oglejenie w stępują ce) wiąże się w niektórych przypadkach z przemieszczaniem związków żelaza z poziomu В do A 3g w w yniku prądu wstępującego wody. W osta tecznym efekcie poziom A 3g jest bardziej wzbogacony w związki żelaza w glebach płowych odgórnie oglejonych niż poziom A 3 w glebach pło wych, nie objętych procesem odgórnego oglejenia. W rezultacie dolna część poziomu A 3g staje się najjaśniejsza.
Inaczej kształtują się cechy morfologiczne i fizykochemiczne w bada nych glebach pseudoglejowych typowych i w glebach w pierwszym sta dium odgórnego oglejenia. W pierwszym przypadku (poziomy genetyczne ^i> 9, BgC czy Cg) ruch w stępujący wody znad poziomu В powoduje jeszcze
T a b e l a 2 N ie k t ó r e w ł a ś c i w o ś c i f iz y k o - c h e m ic z n e g le b w y tw o rzo n y ch z g l i n y zw a ło w ej Some p h y s i c o - c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f s o i l s d e v e lo p e d o f b o u ld e r loam M ie jsc o w o ść i n r p r o f i l u L o c a l i t y and p r o f i l e No. Poziom g e n e t y cz n y G e n e t ic h o r i zon G łęb o k o ść p o b r a n ia p r ó b k i S a m p lin g d e p th cm С % pH CaCO^ Ż e la z o - I r o n Mn w 2C% HC1 w m g/kg g le b y Mn i n 20% HC1 i n m g/kg o f s o i l S Hh T V % ruchom e w m g /1 0 0 g g le b y m o b i l e , i n m g /1 0 0 g o f s o i l w 20$ HC1 i n 20$ HC1, % H?0 KC1 w m .e ./ i n m .e. '100 g s'. ,/1 0 0 g « Leby o f s o i l 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
G le b y b r u n a tn e w yługow ane w ytw o r zo n e z g l i n y , o d g ó r n i e o g le j o n e L ea c h e d brown s o i l s g le y e d from t o p , d e v e lo p e d o f loam
R yez y s k a 1 0 ■^1 0 - 6 0 , 6 4 5 , 7 4 , 8 3 9 , 1 0 0 , 6 0 1 0 0 ,0 3 ,5 7 1 , 1 5 4 ,7 2 7 5 , 6 A ,g 1 7 -2 3 0 , 2 2 6 , 4 5 , 2 - 5 8 ,6 0 1 ,8 0 4 0 0 ,0 8 ,6 1 0 , 9 0 9 ,5 1 9 0 , 5 3 7 - 4 3 _ 6 , 9 5 , 8 - 4 7 , 5 0 2 ,5 2 3 7 5 , 0 1 4 ,0 1 0 , 7 1 1 4 ,7 2 9 5 , 1 B /B /g 5 7 - 6 3 - 7 , 5 6 , 3 - 5 5 ,9 0 2 ,5 2 3 7 5 ,0 1 4 ,1 9 0 , 5 6 1 4 ,7 5 9 6 , 1 Q 97 -Ю З _ 8 , 0 6 , 9 7 , 4 1 0 , 0 1 , 8 8 3 7 6 ,0 n . o . 0 ,3 7 n . o . n . o . 1 3 7 -1 4 3 - 8 , 0 6 , 9 4 , 2 1 0 , 0 2 , 1 8 3 2 5 ,0 n.Oo 0 , 3 0 ПоО. n . o . Baczków 19 ^1 0 - 6 0 , 7 0 6 , 0 5 , 0 - n . o . n . o . n . o . n.Oo n . o . ПоО. n . o . 2 7 -3 3 0 , 2 4 6 , 1 5 , 0 - 1 6 , 8 1 , 9 4 2 5 0 ,0 5 ,3 9 1 , 6 1 7 , 0 0 7 7 , 0 B /B /g 5 7 - 6 3 - 6 , 3 5 , 3 - 8 , 4 1 ,7 2 2 4 5 ,0 3 ,2 3 1 .1 3 4 , 3 6 7 4 , 1 7 7 - 8 3 - 6 , 5 5 , 6 - 2 , 8 2 ,6 0 3 5 0 ,0 1 1 ,7 8 1 , 0 0 1 2 ,7 8 8 4 , 3 /в/ 9 7 -Ю З - ■ 6 , 9 5 , 8 - 8 , 4 2 ,5 2 3 8 0 ,0 n . o . 0 , 7 9 n.Oo ПоОо с 1 3 7 -1 4 3 - 7 , 8 6 , 9 4 , 8 0 0 , 0 2 , 4 0 3 5 0 ,0 n . o . 0 ,4 5 n . o . ПоО. Mysłów 2 0 A1 0 - 6 0 , 7 3 5 , 8 5 , 6 _ 3 3 , 5 0 , 5 6 1 6 5 ,0 3 , 4 8 1 ,3 4 4 ,8 2 7 2 , 2 2 5 - 3 5 0 , 2 3 6 , 1 5 , 2 - 3 3 , 5 1 ,9 6 1 4 0 ,0 8 , 0 6 1 ,1 7 9 ,2 3 8 7 , 3 B /B /g 5 7 -6 3 - 6 , 2 4 , 8 - 4 7 , 5 2 , 7 2 3 5 0 , 0 8 ,5 8 1 , 1 0 9 ,6 8 8 8 , 6 в 7 7 - 8 3 - 6 , 8 5 , 8 0 , 7 6 5 3 , 1 2 , 8 0 n . o . 9 ,2 2 0 , 7 8 1 0 ,0 0 9 2 , 2 9 3 -1 0 3 - 7 , 6 6 , 7 6 ,3 2 0 , 0 2 , 7 0 2 8 5 ,0 n . o . 0 , 6 3 n . o . n . o . с 1 5 7 -1 6 3 - 7 , 7 6 , 9 9 ,2 7 0 , 0 2 ,7 2 2 5 5 ,0 n . o . 0 , 6 7 n . o . n . Oo
o .«i. ta b eli 2
1 2 ? 4 5 6 7 Ö 9 10 11 12 15 14
G leb y p ło w e w ytw orzon e z g l i n y ,o d g ó r n ie o g le j o n e L e s s iv é s s o i l s g le y e d from to p , d e v e lo p e d o f loam Ż elech ów 6 A1 0 -1 5 0 , 8 0 5 ,5 4 , 6 _ 2 , 8 0 , 4 8 1 4 0 ,0 5 ,0 8 2 ,0 6 5 ,1 4 5 9 ,9 A ig 2 7 -4 0 0 , 2 0 5 , 6 4 , 0 - 8 , 4 0 , 6 4 8 0 , 0 2 , 6 0 1 ,5 4 5 ,9 4 6 5 ,9 h * 5 7 -6 3 - 5 ,6 4 , 2 - 2 1 ,8 2 ,0 8 1 9 8 ,0 9 ,1 7 1 ,5 8 1 0 ,5 5 8 6 , 9 7 7 -8 3 - 5 ,7 4 , 4 - 1 6 ,8 1 ,8 4 1 9 6 ,0 7 , 0 : 1 ,2 0 9 ,0 2 8 6 ,7 9 7 -1 0 3 - 6 ,1 4 , 8 - 5 9 ,1 2 , 1 0 5 2 5 ,0 7 ,9 1 0 ,9 9 8 ,9 0 8 8 , 8 с 1 3 7 -1 4 3 - 6 , 8 5 , 5 - 5 6 ,5 1 ,9 6 2 2 0 ,0 8 ,4 5 0 ,7 6 9 ,2 1 9 1 ,7 Kębłów Nowy 7 A1 5 -2 0 0 ,9 8 5 ,9 5 , 5 _ 1 9 ,6 0 , 5 6 4 5 0 ,0 2 ,9 7 2 ,8 7 5 ,8 4 5 0 ,9 Azß 2 7 -3 5 0 ,2 2 5 ,5 4 , 5 - 1 9 ,6 0 , 9 6 5 5 0 ,0 1 ,5 5 1 ,7 6 5 ,1 0 4 2 ,3 EC 5 7 -6 3 - 5 ,5 4 , 0 - 5 6 ,5 • - ,9 2 4 0 0 ,0 8 ,0 9 2 ,5 7 1 0 ,6 6 7 5 , 8 Ca 8 7 -9 5 - 5 , 4 4 , 1 - 2 5 ,2 2 , 7 6 1 5 5 ,0 1 0 ,1 6 2 ,5 0 1 2 ,4 6 8 1 ,5 1 1 7 -1 2 3 - 5 ,7 4 , 5 - 5 9 ,1 2 , 6 4 1 7 5 ,0 1 0 ,1 6 1 ,5 9 1 1 ,7 5 8 6 , 4 С 1 3 7 -1 4 3 - 6 , 5 5 , 0 - 4 4 ,7 2 , 8 4 2 2 0 ,0 8 , 6 9 0 ,9 7 9 ,6 6 8 9 , 9 W ola Ż e l e Л1 3 -1 0 0 ,7 8 5 , 4 5 , 2 _ 8 , 4 0 , 4 0 5 2 5 ,0 2 ,6 7 1 ,7 6 4 ,4 3 6 0 ,2 chow ska 8 А * б 2 7 -3 3 0 , 1 4 5 , 0 4 , 0 - 1 1 ,2 0 ,7 2 2 4 0 ,0 1 ,4 8 1 ,5 1 2 ,7 9 5 5 ,0 ВI 6 7 -7 3 - 5 ,5 4 , 0 - 5 0 ,3 2 , 5 6 1 7 5 ,0 8 , 1 4 1 ,5 7 9 ,7 1 8 5 , 8 Cp- 8 7 -9 5 - 5 ,5 4 , 8 - 5 0 ,3 2 , 8 8 2 6 5 ,0 8 ,3 2 1 ,8 5 1 0 ,1 5 8 1 , 9 1 3 5 -1 4 3 - 5 ,7 4 , 8 - 2 2 , 4 1 ,4 8 2 1 5 ,0 6 ,1 6 0 ,7 5 6 ,9 1 8 9 ,1 С 1 5 7 -1 6 3 - 6 , 1 5 ,2 - 5 9 ,1 1 , 7 6 2 1 5 ,0 7 , 0 6 0 ,7 1 7 , 7 8 9 0 , 6 M iastków 15 A1 5 -1 5 0 , 4 9 5 , 1 4 , 1 _ 2 5 ,2 0 ,5 2 1 0 0 ,0 1 ,9 7 ^ ,5 2 4 ,2 9 4 5 ,3 V 2 0 -3 0 0 ,4 2 5 ,2 5 , 9 - 5 5 ,5 0 , 8 0 1 0 0 ,0 2 ,7 8 1 ,5 2 4 ,3 0 6 4 ,6 A^Bg 3 5 -^ 5 - 5 ,5 5 , 9 - 2 , 8 1 ,5 6 5 0 ,0 5 ,0 0 1 ,7 1 o ,7 1 7 5 , 0 Bg 6 5 -7 5 - 5 ,1 5 , 5 - 1 7 ,9 1 ,2 8 3 0 ,0 6 , 5 4 5 ,4 4 1 0 ,0 0 6 5 , 4 7 5 -8 5 - 5 ,2 5 , 8 - 1 6 ,8 1 ,7 8 5 5 ,0 7 ,5 3 2 ,8 5 1 0 ,3 6 7 2 , 6 CßD 1 1 0 -1 2 0 - 5 ,5 5 , 8 - 2 , 8 1 ,6 0 5 0 ,0 7 , 5 5 2 ,6 7 1 0 ,2 0 7 5 , 8 W ola Mysłow A1 5 -1 5 1 ,5 5 5 , 4 5 , 0 _ 2 2 ,5 0 , 4 0 1 7 5 ,0 2 , 5 6 2 ,0 8 4 , 4 4 5 5 ,1 sk a Л f,r 2 7 -3 5 0 ,2 2 5 ,5 4 , 4 - 1 9 ,6 0 ,8 0 1 0 0 ,0 2 , 5 4 0 ,8 4 5 ,5 8 7 5 ,1 3 b 4 7 -5 5 - 5 , 4 4 , 6 - 5 6 ,5 2 ,5 6 2 0 0 ,0 8 , 6 8 1 ,4 0 1 0 ,0 8 8 6 ,1 Br* 6 7 -7 5 - 5 , 8 4 , 6 - 4 4 ,7 2 , 4 0 2 6 5 ,0 8 , 5 8 0 ,8 8 9 ,4 6 9 0 ,0 ßb 8 7 -9 5 - 7 , 5 6 , 8 1 ,1 1 1 ,2 1 ,8 0 2 0 0 ,0 8 ,6 7 0 ,5 5 9 , 0 0 9 6 ,5 cg 1 1 7 -1 2 3 - 7 , 5 6 , 6 1 1 ,2 0 , 0 1 ,7 8 1 9 9 ,5 n„ 0 . 0 ,4 1 n . o . n . o .
- 3 C o d . ta b e li 2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
G leb y p s e u d o g l e j owe w ytw orzone z g l i n y P s e u d o g le y s o i l s d e v e lo p e d o f loam M iastków 14 A i 0 - 2 0 0 , 9 9 5 , 9 5 , 0 _ 3 9 ,1 0 , 4 0 2 9 0 ,0 1 2 ,5 0 1 ,8 0 1 4 ,3 0 8 7 , 3 2 7 - 3 3 0 , 2 5 6 , 2 5 , 3 - 2 2 ,3 1 , 5 6 9 9 ,0 1 1 ,1 5 1 ,0 6 1 2 ,1 2 9 1 , 3 6 5 7 -6 3 - 5 , 9 4 , 5 - 3 3 ,5 2 , 6 4 2 1 5 ,0 1 1 ,1 5 1 , 6 0 1 2 ,7 5 8 7 ,5 Bg 7 7 - 8 3 - 6 , 2 5 , 3 - n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . c 1 1 7 -1 2 3 - 6 , 7 5 , 6 - 1 6 ,8 2 , 2 4 1 0 0 ,0 n . o . 0 ,4 3 n . o . n . O o 1 3 7 -1 4 3 - 7 , 9 6 , 8 3 , 3 7 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . K o lo n ia J a r Ад_ 5 - 2 0 0 , 8 5 5 , 4 4 , 1 _ 1 6 ,8 0 , 3 6 2 2 5 ,0 1 ,1 7 2 , 7 4 • 3 ,9 1 3 0 ,0 c z e w /H u t a S t a r a / X 3 7 - 4 3 0 , 1 6 5 , 9 4 , 6 - 2 2 ,3 2 , 2 4 1 2 5 ,0 1 ,3 2 1 ,4 8 2 ,8 0 4 7 , 1 ? 6 6 7 - 7 5 _ 5 ,5 4 , 2 - 1 9 ,6 0 , 6 0 9 0 ,0 5 ,7 5 1 ,9 3 7 ,6 8 7 4 , 8 8 7 - 9 3 _ 6 , 1 4 , 6 _ 2 5 ,1 2 , 2 8 2 8 0 ,0 8 ,4 5 1 , 4 1 9 ,8 6 8 5 , 7 Bg 1 1 7 -1 2 3 _ 6 , 5 5 , 2 - 3 0 ,7 2 , 2 8 n . o . 9 ,5 3 0 , 7 9 1 0 ,3 2 9 2 ,3 с 1 3 7 -1 4 3 - 6 , 8 5 , 3 - 2 5 ,1 2 , 2 8 3 5 0 ,0 9 ,5 3 0 , 1 5 9 ,6 8 9 8 , 4 B r z e g i 11 ^1 5 - 2 0 0 ,9 1 4 , 4 3 , 4 _ n . o . n . o . n . o . n . o . ПоО. n . o . ' n . o . 3 0 - 4 0 0 , 1 6 3 , 7 3 , 1 - 2 0 ,7 2 , 2 4 2 8 5 ,0 1 ,1 6 1 ,2 3 2 ,3 9 4 8 , 5 s 5 7 -6 3 _ 4 , 4 5 , 3 - 2 7 ,9 0 , 7 2 1 6 0 ,0 9 , 4 4 1 ,5 9 1 1 ,0 3 8 5 , 6 Bg 9 7 - 1 0 3 _ 4 , 6 3 , 6 - 2 6 ,8 2 , 4 4 1 5 5 ,0 6 , 7 4 1 ,0 5 7 , 7 9 8 6 , 5 с 1 3 7 -1 4 3 - 5 ,2 4 , 8 - 2 9 ,0 1 ,4 0 3 0 0 ,0 1 0 ,7 0 0 ,4 3 1 1 ,1 3 9 6 ,1 1 6 0 -1 7 0 - 6 , 6 5 , 6 - 0 , 0 1 , 8 0 2 4 0 ,0 n . O o n . o . n . o . n . o « Z w oła Duża 16 A1 5 - 1 6 0 ,7 3 5 , 7 4 , 7 _ 2 7 , 9 0 ,5 2 2 0 0 ,0 5 ,1 3 2 , 6 0 7 , 7 3 6 6 ,3 Ад8 2 7 - 3 3 0 , 3 8 5 ,3 5 , 9 - n . o . IljO . n . o . n . o . n .o » n . o . n . O o ■Rtr 3 7 - 4 3 - 6 , 0 4 , 5 - 3 0 ,7 2 , 3 2 6 9 8 ,0 8 ,2 7 1 ,7 9 1 0 ,0 6 8 2 ,2 ßg 8 7 - 9 3 _ 6 , 5 5 , 8 - 3 9 ,1 2 , 0 0 3 2 5 ,0 1 1 ,4 2 0 , 5 8 1 2 ,0 0 9 5 , 1 Q 1 1 7 -1 2 3 _ 7 , 0 6 , 3 - 3 9 ,1 2 , 1 2 4 4 5 ,0 1 2 ,0 5 0 , 4 5 1 2 ,5 0 9 6 , 3 1 3 7 -1 4 3 - 7 , 8 6 , 5 0 , 1 6 3 3 , 5 2 , 2 0 2 3 8 ,0 9 , 3 5 0 , 4 3 9 ,7 8 9 5 , 5 K o l.B o g u c in A1 0 - 1 0 1 ,0 2 6 , 0 5 , 2 _ 3 9 ,2 0 , 4 0 2 6 5 ,0 2 ,9 9 1 , 2 6 4 ,2 5 7 0 , 3 k /W ilc z y a k 17 2 7 - 3 3 0 , 1 7 5 ,5 4 , 9 - 3 1 ,3 2 , 2 8 3 5 0 ,0 4 , 1 6 0 , 7 9 4 ,9 5 8 4 , 0 Bg 4 7 - 5 3 _ 6 , 6 5 , 5 - 4 1 , 9 2 , 2 0 2 7 0 ,0 8 , 7 6 0 , 5 4 9 , 3 0 9 4 , 1 6 7 - 7 3 _ 7 , 6 6 , 6 8 , 5 0 , 0 1 ,7 8 3 2 5 ,0 8 , 6 8 0 , 2 9 8 ,9 7 9 6 , 6 0 9 7 -Ю З _ 7 , 5 6 , 4 1 2 , 0 0 , 0 1 , 6 0 2 0 5 ,0 8 , 6 8 0 , 2 9 8 ,9 7 9 6 , 7 1 1 7 -1 2 3 - 7 , 5 6 , 6 1 2 , 0 0 , 0 1 , 6 0 2 7 0 ,0 8 , 8 6 0 ,2 2 9 , 0 8 9 7 , 5
32 K. K onecka-B etley i inni
silniejsze przemieszczanie żelaza z poziomów głębszych do poziomu g, co znajduje odzwierciedlenie w ilości żelaza, oznaczonego w 20-procentowym HC1. Zaczyna się w tedy tworzyć w górnej części poziomu g w arstw a m ar- murkow ata, która z chwilą nasilenia procesu odgórnego oglejenia obej m uje cały poziom g. Poziom В ulega powolnemu rozmywaniu, zaznaczają się w nim jasne spiaszczone smugi, sięgające często bardzo głęboko.
Zupełnie inne stosunki panują w glebach w pierwszym stadium od górnego oglejenia (profile 16 i 17), w których różnice między zawartością związków żelaza zaznaczają się wyłącznie między poziomem A x a głęb szymi poziomami na głębokości ok. 10 cm. W glebach tych nie zaznacza się poziom g lub zaznacza się jeszcze bardzo słabo towarzysząc innym pozio mom. Odgórne oglejenie zstępujące w głąb profilu mogłoby powodować ewolucję tych gleb w kierunku stagnoglejów. Należy jednak bardzo moc no podkreślić, że zjawisko to w ystępuje z reguły w w arunkach dużych opadów atmosferycznych (1200 mm) i przy dużym wzbogaceniu w części ilaste w arstw wierzchnich.
Istnieje pewna współzależność między zawartością żelaza ruchomego, węgla organicznego a odczynem gleby. Zawartość żelaza ruchomego jest na ogół większa w w arstw ach wierzchnich, bogatszych w substancję orga niczną, przy tym samym pH, w porównaniu z w arstw am i głębszymi o mniejszej zawartości próchnicy. W głębszych w arstw ach profilów gle bowych zawartość żelaza ruchomego nieznacznie wzrasta; dopiero przy większej zawartości węglanów zaznacza się brak tej formy żelaza. Żelazo ruchome, w ystępujące w postaci kationów Fe2+ i Fe3+, wskazuje na większy stopień uruchom ienia tego składnika w wierzchnich w arstw ach profilów w w arunkach niższego pH i większej zawartości próchnicy. Nato m iast obecność C aC 03 unierucham ia tę formę związków żelaza.
Wierzchnie poziomy badanych gleb brunatnych wyługowanych zawie rają niskie ilości m anganu rozpuszczalnego w 20-procentowym HC1; znacz nie zasobniejsze są poziomy (B)g, co stwierdzono we wcześniejszych p ra cach [5, 6].
W profilach 7 i 8 gleb płowych stwierdzono nagromadzenie manganu w wierzchnich poziomach mimo niskiej zawartości żelaza. W wyniku procesu odgórnego oglejenia, związanego ze zjawiskami redukcji, zazna cza się wzrost w wyżej leżącym poziomie A 3g lub g w glebach pseudogle- jowych. Wzbogacenie poziomów (B)g i Bg w mangan zaznacza się w po staci konkrecji żelazowo-manganowych.
Uogólniając należy stwierdzić, że większość badanych gleb zawiera dużą ilość m anganu rozpuszczalnego w 20-procentowym HC1 w porów na niu z glebami o podobnym składzie mechanicznym, w ystępującym i na innym terenie.
W pływ odgórnego oglejenia na kształtowanie się gleb 33
Przechodząc do omówienia właściwości fizycznych należy zaznaczyć, że oglejenie odgórne zmienia układ tych właściwości w profilach wszyst kich badanych gleb.
Ich ciężar właściwy w aha się w granicach od 2,44 do do 2,60 g/cm3 w wierzchnich w arstw ach i w zrasta w głąb profilu. Na ogół największe wartości osiąga on w poziomie B.
Ciężar objętościowy poziomów akum ulacyjnych gleb brunatnych w y ługowanych świadczy, że m ają układ słabo zbity. Poziomy próchniczne gleb płowych i pseudoglejowych natom iast m ają na ogół układ zbity. Poziomy A 3 i A 3(B) są również zbite i słabo zbite, ale na ogół znacznie zwięźlejsze od poziomów A v Ciężar objętościowy w arstw głębszych waha się w szerokich granicach: od 1,60 do 1,93 g/cm3, co świadczy, że są bardzo zbite. W glebach brunatnych wyługowanych i glebach płowych na ogół największą zwięzłość w ykazały poziomy В i (B). W glebach pseudogle- jowych typowych ciężar objętościowy w w arstw ach głębszych jest mniej zróżnicowany niż w glebach w pierwszym stadium odgórnego oglejenia (profile 16 i 17), co świadczy o rozmyciu poziomów В wodą opadową.
Porowatość ogólna badanych gleb jest niska zarówno w poziomach próchnicznych, jak i w zalegających niżej. Stosunkowo największą poro watość ogólną poziomów akum ulacyjnych w ykazują gleby brunatne wy ługowane odgórnie oglejone, a najm niejszą porowatością odznaczają się poziomy akum ulacyjne gleb pseudooglejonych. Najmniej zbite w arstw y głębsze m ają gleby brunatne wyługowane.
Według norm y Kaczyńskiego porowatość ogólna poziomów ornych gleb wytworzonych z gliny zwałowej, właściwie upraw ianych, nie powinna być mniejsza niż 50%. Porowatością od 25 do 40'°/o odznaczają się zbite poziomy iluwialne gleb. Mała porowatość ogólna wierzchnich w arstw badanych gleb świadczy w pew nym stopniu o ich niezbyt wysokiej kulturze rolnej.
Niska porowatość ogólna gleb odgórnie oglejonych, w ytw orzonych z glin zwałowych, w pływa na ich małą pojemność wodną zarówno kapilar ną, jak i maksymalną.
Pojemność wodna połowa gleb jest zaledwie dostateczna, a często na w et niedostateczna biorąc pod uwagę to, że powstały one z gliny. Można przyjąć, że są to gleby o wadliwych stosunkach wodno-powietrznych.
Pojemność pow ietrzna połowa, obliczona z różnicy między porowa tością ogólną a pojemnością połową wodną gleb, w pływ a na ich przepusz czalność i prędkość wsiąkania w nie wody. Osiąga ona najwyższe wartości w w arstw ach wierzchnich malejąc niekiedy gwałtownie w raz z głębokością. Największą pojemnością pow ietrzną w arstw wierzchnich odznaczają się gleby brunatne wyługowane, a najm niejszą — gleby pseudoglej owe, a zwłaszcza gleby w pierwszym stadium odgórnego oglejenia. Gleby te 3 R o c z n ik i G le b o z n a w c z e , t. X X I, z. 1
T a b e l a 3 W ła ś c iw o ś c i w o d n o -p o w ie tr z n e g le b 11 z le w n i g ó r n e j W ilg i"
W ater and a i r p r o p e r t i e s o f s o i l s i n t h e u p p er W ilg a w a te r s h e d a r e a
M iejsc o w o ść i n r p r o f i l u L o c a l i t y and p r o f i l e No. G łęb o k o ść p o b r a n ia p r ó b k i S a m p lin g d e p th cm C ię ż a r G r a v it y P o r o w a to ść o g ó ln a T o t a l p o r o s i t y % Pojem n ość wodna k a p i la r n a C a p i lla r y w a te r c a p a c i t y P o jem n o ść wodaa m aksym alna Maxim al w a te r c a p a c i t y P o jem n o ść wodna p o ło w a F i e l d w a te r c a p a c i t y P ojem ność v/odna a k tu a ln a A c t u a l w a te r c a p a c i t y P o jem n o ść p o v /ie tr z n u A ir c a p a c i t y 'Współ c z y n n ik w ię a - . n i ę c i a w 7o ob jo W il t in g c o e f f i c i e n t v o l . % p o lo w a f i e l d a k t u a ln a a c t u a l w ła ś c iw y s p e c i f i c o b j ę t o ś c io w y volum e fo ob j 0 - i n v o lo % i n volo%y'o c b j . 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 H 12
G leb y b ru n a tn e wyługowane w ytw orzone z g l i n y , o d g ó r n ie o g le j o n e L ea ch ed brown s o i l s g le y e d from t o p , d e v e lo p e d o f loam
R y czy ek a 10 0 - 6 2 , 5 4 1 ,3 9 4 ^ ,2 3 3 , 0 3 5 , 6 2 1 , 4 1 4 ,0 2 3 , 8 3 1 ,2 6 , 1 1 7 -2 3 2 ,6 3 1 ,6 5 4 1 , 1 3 1 ,6 3 3 ,0 2 0 , 6 1 4 ,0 2 0 , 5 2 7 ,1 1 0 ,1 3 7 -4 3 2 ,6 3 1 ,6 0 3 9 , 1 3 3 ,5 3 5 , 6 2 3 ,2 2 4 ,0 1 5 ,9 1 5 ,1 1 1 ,4 5 7 -6 3 2 ,6 3 1 ,6 7 3 7 ,2 3 0 ,9 3 2 , 0 - 2 5 ,0 - 1 8 ,7 1 5 ,0 97-Ю З 2 ,6 4 1 ,7 1 3 5 ,2 3 0 ,5 3 1 ,2 - 2 6 , 0 - 1 7 ,4 1 3 ,3 1 3 7 -1 4 3 2 ,6 7 1 ,7 7 3 5 , 1 3 4 ,1 3 4 ,7 -i V s i о 1 i -1 5 ,3 1 6 ,5 i Baczków 19 0 - 6 2 ,5 0 1 , 3 4 4 6 , 4 3 4 ,2 4 2 , 9 2 0 , 0 1 8 ,0 2 6 , 4 2 8 , 4 2 , 9 2 7 -3 3 2 ,5 9 1 ,6 2 3 7 , 4 3 2 ,5 3 8 ,9 1 9 ,6 2 8 ,0 1 7 ,8 2 1 , 4 1 2 ,6 5 7 - 6 3 2 ,6 3 1 ,7 6 3 3 , 1 2 9 ,1 2 9 , 8 2 9 , 0 2 7 , 0 2 , 9 6 , 1 i 1 4 ,4 7 7 - 8 3 2 ,6 3 1 ,8 2 3 1 , 9 3 0 , 0 3 0 ,5 - 2 9 ,0 - 2 , 9 1 2 ,0 97-Ю З 2 ,6 3 1 ,8 7 3 5 ,7 3 1 ,1 3 2 , 4 - 3 0 ,0 - 7 , 7 1 2 ,0 137-143 2 ,6 5 1 ,7 2 3 5 , 1 3 1 ,5 3 1 ,5 - 3 1 ,0 - 4 , 1 1 2 ,0 M ysłów 2 0 0 —6 2 ,5 4 1 ,3 6 4 6 , 4 3 4 , 0 4 2 , 0 2 0 ,3 1 6 ,5 2 6 ,1 2 9 ,9 3 , 5 25-35 2 ,6 3 1 ,6 7 3 6 ,7 3 1 ,2 3 3 , 1 2 5 , 4 2 2 ,3 2 6 ,3 1 4 ,4 8 , 9 5 7 - 6 3 2 ,6 3 1 ,7 3 3 4 , 8 3 2 ,9 3 4 ,2 3 2 ,2 2 9 ,2 3 , 6 5 , 6 1 0 ,6 77 -8 3 2 ,6 3 1 ,8 2 3 1 , 2 2 9 ,5 3 0 , 6 - 2 7 , 6 - 3 , 6 1 2 ,6 93-103 2 ,6 4 1 ,8 7 3 0 , 4 2 8 ,1 3 0 , 1 - 2 6 ,5 - 3 , 6 1 8 ,0 157-163 2 ,6 7 1 ,8 7 3 0 , 4 2 8 ,6 2 9 ,8 - 2 6 , 4 - 4 , 0 1 4 , 4
2 c.d . ta b e li 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
G leb y p ło w e w y tw orzon e z g l i n y , o d g ó r n ie o g l e j o n e L e s s iv é s s o i l s g le y e d from t o p , d e v e lo p e d o f loam Ż elec h ó w 6 0 -1 5 2 , 5 6 1 ,5 5 3 9 , 0 3 3 , 9 3 8 ,8 2 2 , 9 1 1 ,7 1 6 ,1 2 7 ,3 3 , 0 2 7 -4 3 2 ,6 3 1 ,7 0 3 3 , 0 2 7 ,0 2 9 ,5 2 3 , 4 1 3 , 4 9 , 6 2 1 , 4 4 , 0 5 7 -6 3 2 ,6 3 1 ,7 4 3 3 , 5 2 9 , 2 3 2 ,0 2 0 , 8 2 4 , 4 1 2 ,7 9 , 1 1 0 , 0 7 7 -0 3 2 , 6 0 1 ,8 1 3 0 , 5 2 9 ,9 3 0 , 0 - 2 7 ,0 - 2 , 5 6 , 0 9 7 -1 0 3 2 ,6 5 1 ,8 5 3 0 , 1 2 8 , 4 3 0 , 0 - 2 7 ,0 - 2 , 3 1 2 ,0 1 3 7 -1 4 3 2 ,6 7 1 ,7 7 3 2 , 3 3 0 , 0 3 2 , 0 - 2 8 ,9 " 3 , 4 0 , 3 K ębłów Nowy 7 5 -2 0 2 , 6 0 1 ,5 2 4 1 , 5 3 5 , 8 3 7 ,2 2 6 ,1 2 4 ,0 1 5 , 4 1 7 ,5 5 ,2 2 7 -3 3 2 , 6 4 1 ,6 5 3 7 , 5 2 9 ,3 3 1 Д 2 0 , 6 1 9 ,0 1 6 ,9 1 8 ,5 6 , 8 5 7 -6 3 2 ,6 5 1 ,7 2 3 5 , 1 3 2 , 8 3 4 ,1 2 7 ,7 3 0 ,0 7 , 4 5 .1 1 7 ,0 8 7 -9 3 2 , 6 6 1 ,7 5 3 4 ,2 3 1 , 8 3 3 ,5 - 3 0 ,0 ~ 4 , 2 1 9 ,0 1 1 7 -1 2 3 2 ,6 5 1 ,8 2 3 2 , 4 3 0 , 9 3 2 , 0 - 3 0 ,0 - 2 , 4 2 1 , 0 1 3 7 -1 4 3 2 ,6 7 1 ,7 7 3 3 , 7 3 1 ,7 3 2 , 8 - 3 4 , 0 - 2 , 7 1 7 ,7 W ola Ż e le 3 - 1 0 2 , 4 4 1 ,4 2 4 2 , 1 3 6 , 9 4 0 , 0 2 1 , 8 2 0 ,1 2 0 ,3 2 2 , 0 3 , 1 ch ow sk a 8 2 7 -3 3 2 , 5 0 1 ,6 2 3 5 , 2 2 7 , 0 3 2 ,7 2 1 ,3 2 1 ,0 1 3 ,9 1 4 ,2 6 , 0 6 7 -7 3 2 ,6 5 1 ,7 6 3 3 , 5 2 9 , 6 3 3 , 0 2 4 , 0 2 0 ,3 3 , 9 1 3 ,2 2 0 , 4 8 7 -9 3 2 , 6 5 1 , 8 0 3 2 , 6 2 9 , 0 3 2 , 0 - 2 8 ,1 - 4 , 5 2 5 , 0 1 3 5 -1 4 3 2 ,6 5 1 , 8 0 3 2 , 6 2 8 , 8 3 1 , 4 - 2 5 ,7 - 6 , 9 9 , 5 1 5 7 -1 6 3 2 , 6 5 1 , 8 0 3 2 , 6 2 9 , 5 3 2 ,0 - 2 8 , 9 - 4 , 1 7 , 9 M iastk ów 15 5 -1 5 2 , 5 9 1 , 5 1 4 1 ,7 3 1 , 5 3 8 , 2 1 7 ,7 1 1 ,0 2 4 , 0 2 9 ,7 3 , 0 2 0 -3 0 2 ,5 9 1 ,4 9 4 2 , 4 3 2 , 0 3 4 ,2 1 7 ,3 1 2 ,0 2 5 , 1 2 8 , 4 3 , 0 3 5 - 4 5 2 , 6 3 1 , 7 1 3 5 , 0 2 9 , 2 2 9 ,3 1 6 ,9 1 7 ,0 1 8 , 1 2 3 , 0 8 , 0 6 5 -7 5 2 , 6 3 1 ,7 0 3 5 , 3 3 0 , 9 3 1 ,3 - 2 7 ,0 - 7 , 3 9 , 5 7 5 -8 5 2 , 6 4 1 ,6 8 3 6 , 3 2 8 , 6 2 9 , 4 - 2 8 ,0 - 1 1 ,3 1 0 ,7 1 1 0 -1 2 0 2 , 6 5 1 ,6 3 3 8 , 5 3 2 , 9 3 3 , 8 - 3 3 , 0 - 7 , 5 9 , 0 W ola M ysłow 3 - 1 0 2 , 6 3 1 ,6 0 3 5 , 3 3 0 , 1 3 3 ,1 1 9 ,1 1 9 ,5 1 6 ,2 1 7 , 6 3 , 5 s k a 18 2 7 -3 3 2 , 7 0 1 ,6 8 3 7 ,7 2 8 , 7 3 1 ,2 2 2 ,2 2 1 ,3 1 5 ,5 1 6 , 4 3 , 3 4 7 -5 3 2 , 6 7 1 ,7 1 3 5 ,9 2 7 , 6 2 9 ,9 2 4 ,1 2 0 , 4 1 1 ,8 1 5 ,5 1 4 , 8 6 7 -7 3 2 , 7 3 1 ,7 2 3 7 , 0 2 7 , 4 3 0 ,5 - 2 3 ,5 - 1 3 ,5 1 3 , 6 8 7 -9 3 2 , 6 7 1 ,7 1 3 5 , 5 2 0 , 4 *31,5 - ^ 6 ,1 - ,4 1 2 ,8 97 -Ю З 2 , 7 0 1 ,9 0 2 9 , 6 2 7 , 1 2 9 ,4 - 2 5 ,9 - 3 , 7 1 4 ,3
_ 3 - . U . I ći о <-■ i 1 2 5 4 5
6
J[.
. 7 .L
.8
.... ^tworzone z c l i n y r e lo p e d ol' loam 9i.
1
11L±
l
_
G leb y p s e u d o g le j o w e wj P s e u d o g le y s o i l s deA M iastków 14 0 - 2 0 2 ,5 0 1 ,4 7 4 1 ,2 5 5 ,5 5 6 ,3 2 3 ,2 2 0 , 0 1 8 ,0 1 9 ,2 2 , 3 2 7 -5 3 2 ,6 2 1 ,4 7 4 3 ,8 2 4 ,1 2 5 ,5 1 6 ,5 2 8 ,0 2 7 ,3 1 5 ,8 4 , 7 5 7 -6 3 2 ,6 5 1 ,7 2 3 9 ,9 5 4 , 1 5 4 , 4 2 6 ,5 2 6 , 0 1 3 ,4 1 5 ,9 1 2 ,8 7 7 - 8 3 2 ,6 5 1 ,7 2 5 4 , 4 2 9 , 6 5 0 , 9 - 2 9 ,0 - 4 , 4 1 3 ,5 1 1 7 -1 2 3 2 ,6 7 1 , 7 4 5 4 ,8 5 1 , 9 5 2 ,5 - 2 9 , 0 - 5 , 8 n e 0 . 1 3 7 -1 4 5 2 ,6 7 1 ,7 2 5 5 ,5 5 1 ,1 5 2 . I - 3 0 , 0 - 5 , 5 1 4 ,0 K o l.J a r c z e w 3 5 - 2 0 2 ,5 9 1 ,5 5 4 0 ,1 5 4 , 4 5 0 ,7 2 1 ,5 1 8 , 0 1 8 ,6 2 2 , 1 5 , 1 5 7 -^ 5 2 ,6 0 1 , 6 4 3 6 , 9 5 1 .1 5 1 ,5 1 9 ,3 1 6 ,0 1 7 ,6 2 0 ,9 5 , 6 6 7 - 7 5 2 ,6 5 1 ,7 9 3 2 ,4 5 1 ,7 5 2 ,2 2 4 ,7 2 2 , 0 7 , 7 1 0 ,4 1 2 ,8 8 7 - 9 5 2 ,6 8 1 ,7 8 3 5 ,6 5 2 , 0 5 5 ,1 - 3 0 ,0 - 5 , 6 1 5 ,6 1 1 7 -1 2 3 2 ,6 7 1 ,7 7 5 5 ,7 5 1 , 8 5 5 ,5 - 3 0 ,0 - 5 , 7 1 5 ,0 1 5 7 -1 4 5 2 ,6 9 1 , 7 4 5 5 ,5 5 2 , 5 5 4 , 4 - 3 2 ,0 - 5 , 3 1 5 ,0 B r z e g i 11 5 - 2 0 2 ,5 9 1 ,5 5 4 0 ,9 5 0 , 0 5 3 , 4 2 7 ,3 1 8 ,7 1 2 ,6 2 2 ,2 5 , 2 2 7 - 5 5 2 , 6 7 1 ,6 5 5 8 ,9 5 0 , 0 3 2 ,8 2 2 ,1 9 , 4 1 6 ,8 2 9 ,5 5 , 6 5 7 -6 5 2 ,7 5 1 ,7 0 5 7 ,7 5 1 , 1 3 5 , 0 2 5 ,1 2 5 ,5 1 2 ,6 1 2 , 4 1 5 ,5 9 7 -1 0 5 2 ,6 3 1 ,7 8 5 2 ,5 5 0 , 0 5 2 ,1 - 2 7 ,0 - 5 , 2 7 , 0 1 5 7 -1 4 5 2 ,6 7 1 ,7 8 5 5 ,5 2 9 , 8 5 2 ,5 - 2 8 , 4 - 4 , 9 1 0 ,0 1 6 0 -1 7 0 2 ,6 3 1 ,7 5 5 4 ,2 3 2 , 0 5 5 ,1 - 2 7 , 0 - 2 , 5 1 5 ,5 Z w oła Duża 16 0 - 6 2 ,5 2 1 ,5 1 4 0 ,1 3 4 , 9 3 5 ,3 2 4 ,1 2 6 ,0 1 6 ,0 1 4 ,1 4 , 7 2 7 -3 5 2 ,6 3 1 , 6 4 5 7 ,6 3 0 , 5 5 1 ,0 2 0 ,9 1 7 ,0 1 6 ,7 2 0 ,6 i o , 3 5 7 -6 5 2 ,6 3 1 ,8 5 5 0 , 4 2 8 , 0 2 8 ,3 2 6 ,9 2 2 , 0 3 , 5 o , 4 1 3 ,7 8 7 - 9 5 2 ,6 4 1 ,8 1 3 1 ,4 2 9 , 8 5 0 ,5 - 2 8 , 0 - 5 , 4 1 3 ,6 1 1 7 -1 2 5 2 ,6 3 1 ,8 2 3 1 ,5 3 0 , 8 5 0 ,9 - 5 1 , 0 - 0 , 3 1 5 ,7 1 5 7 -1 4 5 2 ,6 7 1 ,7 1 5 5 ,9 3 5 , 4 5 5 ,7 - 3 1 , 0 - 4 , 9 1 2 ,1 B o g u c in 0 - 1 0 2 ,5 7 1 , 6 0 5 7 ,5 2 7 ,0 3 0 ,0 2 5 ,9 2 2 ,7 1 1 ,4 1 4 ,6 4 , 2 k /W ilc z y s k 27-55 2 ,7 3 1 , 7 4 5 6 ,5 2 4 ,1 2 9 ,9 2 4 ,7 2 1 , 6 1 1 ,6 1 4 ,7 1 4 ,3 4 7-52 2 ,6 7 1 ,7 7 5 5 ,5 2 7 , 0 3 0 , 6 2 9 ,3 2 2 ,1 5 ,8 1 1 ,2 1 4 ,4 6 7 -7 5 2 ,6 3 1 , 8 5 5 0 ,0 2 6 ,0 3 1 ,2 - 2 1 ,5 - 8 ,5 1 4 ,0 9 7 -1 0 5 2 ,7 3 1 ,0 0 5 0 , 4 2 8 , 4 3 1 ,1 - 1 9 ,7 - 1 0 ,7 12,0 1 1 7 -1 2 5 2 ,6 7 1 ,9 5 2 7 , 7 2 7 , 1 2 8 , 4 - 20,0 - 7 , 7 1 3 ,7W pływ odgórnego oglejenia na kształtow anie się gleb 37
osiągają bardzo niską pojemność pow ietrzną (ok. 3%) już na głębokości ok. 50 cm. Pojemność pow ietrzna aktualna układa się podobnie jak pojem ność pow ietrzna połowa.
Wilgotność aktualna oznaczona po ulewnych deszczach w połowie lip- ca była zbliżona do pojemności wodnej polowej gleb. Tylko w trzech przy padkach w arstw y wierzchnie kilku profilów (Żelechów 6, Ryczyska 10, Brzegi 11) odznaczały się w yraźnie mniejszą wilgotnością aktualną od po jemności polowej, a w jednym przypadku (Miastków 14) na głębokości 30 cm było odwrotnie. Niemniej we wszystkich wymienionych przy padkach obie wartości zbliżały się do siebie na głębokości 40-60 cm.
M aksymalna higroskopowość ściśle koreluje z zawartością frakcji ko loidalnej i z jej właściwościami. Badane gleby w ytw orzyły się z glin zwałowych tego samego zlodowacenia, pod wpływem słabszych lub sil niejszych procesów pseudooglejenia. Dlatego nie należy się spodziewać większego zróżnicowania w składzie m inerałów ilastych, w ystępujących
w poszczególnych glebach, a na m aksym alną higroskopowość będzie w pły
w ała głównie zawartość frakcji koloidalnej. Z powyższych przyczyn uw a żano za możliwe posłużenie się przybliżonymi wartościami maksym alnej higroskopowości, obliczonymi na podstawie rów nania regresji.
Wilgotność więdnięcia, w yrażona w procentach objętościowych, jest bardzo duża w głębszych w arstw ach badanych gleb, co wiąże się z ich znaczną zbitością, a co za tym idzie, z dużym ciężarem objętościowym.
Na podstawie oznaczonych wilgotności można stwierdzić pewne różni ce w układzie porowatości omawianych gleb, zależnie od ich typu gene tycznego. W przypadku gleb płytko odpowierzchniowo oglejonych widać, że proces pseudooglejenia nie zamaskował całkowicie profilu gleby słabo wykształconej.
W arstw y orne gleb zlewni górnej Wilgi są na ogół przepuszczalne i w y kazują dostateczną pojemność wodną [16]. W arstw y głębsze natom iast od znaczają się gorszą przepuszczalnością i przewiewnością. W ostatecznym efekcie układ stosunków wodno-powietrznych w tych glebach jest w adli wy zarówno ze względu na zbitość w arstw głębszych, jak i na małą ilość wody dostępnej dla roślin.
Proces wsiąkania odbywa się pod wpływem siły naporu (ciśnienie wo dy) i kapilarnych sił meniskowych. Szybkość wsiąkania w yraża rów nanie Kostiakowa (1932), w którym param etr dynam iki szybkości wsiąkania mo że być również wyrazem wodoodporności stru ktu ry. Należy podkreślić, że w w arunkach naturalnej wilgotności szybkość i ilość wsiąkającej wody m a charakter sezonowy, co należy uwzględnić w prowadzeniu badań gle- boznawczo-melioracyjnych.
38 K. K onecka-B etley i inni
Woda przenikająca do gleby przesuszonej natrafia na opór pow ietrza tym silniejszy, im większy jest deficyt wilgoci. W m iarę zwilżania gleby i w y pierania pow ietrza prędkość w siąkania zwiększa się, co w yraża się ujem nym i wartościami a. Prędkość wsiąkania w zrasta do momentu, kiedy woda zaczyna działać destrukcyjnie na agregaty glebowe. Rozpadające się agregaty zamulają, pory glebowe powodując z kolei stałe zmniejszanie się prędkości wsiąkania. Znalezione wartości ujem ne a w badanych glebach świadczą o nienaruszeniu przez wodę ich struktury.
W profilu 15 gleby leśnej płowej z Miastkowa oznaczono również krzy we sorpcji wody. K rzywe te przedstawiono na rysunku, podając wartości ciśnienia w skali logarytmicznej, a procent w ypartej wody — w skali milim etrowej. K rzywe te świadczą, że w poziomach wierzchnich gleby, wytworzonych z m ateriału lżejszego, początkowo niewielki wzrost ciśnie nia powoduje znaczny wzrost ilości w ypartej wody z próbki. N ajsilniej sze wygięcie krzyw ych następuje w przedziale ciśnień, odpowiadających wartościom pojemności wodnej polowej (0,08-0,345 atm). W pobliżu współczynnika więdnięcia wzrost ciśnienia o kilka atmosfer powoduje jedynie nieznaczne różnice w zawartości wody. Na przykład przy ciśnie niu 15 atm wilgotność trzech wierzchnich analizowanych poziomów w
y-Krzywe sorpcji w ody gleby płowej leśnej (Miastków 15)
G łę b o k o ś ć p o b r a n ia p r ó b k i w cm :
1 — 0-6, ? — 17-23, 3 — 47-53, 4 — 77-83. 5 — 97-103, 6 — 133-143
Water sorption curve in forest yellow soil (Miastków 15)
S a m p lin g d e p th c m : 1 — 0-6, 2 — 17-23, 3 — 47-53, 4 — 77-83, 5 —
97-103, в — 133-143
nosi: 2,8, 4,0 i 7,5’%, a przy 20 atm odpowiednio: 2,6, 3,6 i 6,8%. Dla poziomów głębszych, wykształconych z silnie zbitej gliny, zależność m ię dzy wzrostem ciśnienia (w skali logarytmicznej) a ilością w ypartej wody jest praktycznie liniowa.
* i
