Jan Grajewski
Dopuszczalność odpowiedzi na
zażalenie w postępowaniu karnym
Palestra 18/6(198), 44-46
1974
JAN GRAJEWSKI
Dopuszczalność odpowiedzi na zażalenie
w postępowaniu karnym
Autor, opierając się na obowiązującym ustawodawstwie, stara się uzasadnić dopuszczalność odpowiedzi na zażalenie w postę powaniu karnym.
1. Ograniczony ustawowo udział stron i uczestników procesu w postę powaniu zażaleniowym dyktuje potrzebę rozważenia problemu, czy w po stępowaniu zażaleniowym dopuszczalne jest wniesienie odpowiedzi na za żalenie. Zarówno przepisy części ogólnej rozdziału 39, dotyczącego środ ków odwoławczych, jak i normy rozdziału 41 k.p.k., dotyczące zażalenia, nie przewidują takiej instytucji procesowej w postępowaniu zażalenio wym. Z faktu, że ustawa dopuszcza jedynie w art. 398 § 2 k.p.k. możli wość złożenia przez strony odpowiedzi na rewizję, F. P r u s a k 1 wy wodzi niedopuszczalność wnoszenia przez strony odpowiedzi na zażalenie. Pogląd F. Prusaka wydaje się jednak zbyt kategoryczny. Pomijając już okoliczności, dla których w ustawie procesowej cywilnej znana jest odpowiedź na zażalenie (art. 395 § 1 k.p.c.)1 2, wydaje się, że właśnie po stępowaniu zażaleniowemu w procesie karnym instytucja ta przyniosłaby wiele pożytku. Nie chodzi tu bynajmniej o postulat de lege ferenda, gdyż moim zdaniem na gruncie obowiązującego stanu prawnego wydaje się dopuszczalna możliwość składania odpowiedzi na zażalenie. Przede wszyst kim więc ustawa nie zawiera expressis verbis takiego zakazu. Wniesienie zaś odpowiedzi na zażalenie nie uszczupla wcale uprawnień jakiejkolwiek strony procesowej. Z drugiej strony trudno znaleźć w obowiązującej ustawie normy, które uprawniałyby instancję a quo czy instancję odwo ławczą do odmowy przyjęcia odpowiedzi na zażalenie.'W toku zarówno postępowania przygotowawczego jak i jurysdykcyjnego nie ma przeszkód
1 F . P r u s a k : O d p o w ied ź n a re w iz ję w p ro c e s ie k a r n y m , ,,P ro b le m y P ra w o rz ą d n o śc i'* n r 9—10/1970, s tr. 22. 2 J . K r a j e w s k i w p r a c y : Z a ż a le n ie w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m , „ P a l e s t r a ” n r 11/1973, s tr . 20 — ta k u z a s a d n ia p o tr z e b ę is tn ie n ia in s t y t u c j i o d p o w ie d z i n a z a ż a le n ie w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m : ,,P o o tr z y m a n iu z a ż a le n ia s tr o n a p rz e c iw n a m oże w n ie ść o d p o w ie d ź n a z a ż a le n ie . S ta n o w i to w y ra z i n te n c ji u s ta w o d a w c y z a p e w n ie n ia s tr o n ie p rz e c iw n e j m o żn o ści o b ro n y . P rz y u w z g lę d n ie n iu o k o lic z n o ś c i, że z a ż a le n ie ro z p o z n a w a n e je s t z r e g u ły n a p o s ie d z e n iu n ie ja w n y m , o d p o w ie d ź n a z a ż a le n ie s ta n o w i je d y n y r e a ln y ś ro d e k o b r o n y te j s tr o n y .”
Nr 6 (198) O dpow iedź n a zażalenie w postęp, k a rn y m 45
procesowych do tego, by strony składały oświadczenia procesowe oce niające wartość przeprowadzanych dowodów bądź ustosunkowujące się do poglądu prawnego lansowanego przez stronę przeciwną. Nie sądzę, żeby kwestia nazwy takiego oświadczenia miała decydować o jego do puszczalności. Podobnie jak odpowiedź na rew izję3, również odpowiedź na zażalenie jest czynnością procesową o charakterze procesowym, zawie rającą przytoczenie wniosków oraz argumentacji w stosunku do wnie
sionego przedtem środka odwoławczego.
2. Odpowiedzi negatywnej co do możliwości wnoszenia odpowiedzi na zażalenie nie można opierać tylko na braku pozytywnej normy w prze pisach k.p.k. dotyczących tego środka odwoławczego. Ustawa procesowa bowiem przewiduje s w o i s t ą f o r m ę odpowiedzi na zażalenie. Arty kuł 88 k.p.k. stanowi więc, że w posiedzeniu może wziąć udział prokura tor lub zgłosić wniosek na piśmie. Jak nazwać wniosek prokuratora zło żony na piśmie o nieuwzględnienie zażalenia podejrzanego lub jego ob rońcy na zastosowany w postępowaniu przygotowawczym środek zapo biegawczy w postaci tymczasowego aresztowania, jeżeli w tym „wniosku” prokurator przytacza argumenty przemawiające za utrzymaniem tego środka i jednocześnie podważa argumenty zawarte w zażaleniu? Jest to chyba klasyczny przykład odpowiedzi prokuratora na zażalenie podejrza nego lub jego obrońcy, chociaż ustawa, mówiąc o „wniosku” prokuratora, ma także na względzie ustosunkowanie się oskarżyciela publicznego do in nych kwestii ulegających rozstrzygnięciu na posiedzeniach sądowych (nie tylko na posiedzeniach w sprawie rozpoznania środka odwoławczego). Tak więc prokurator w postępowaniu zażaleniowym przed sądem może zawsze wnieść odpowiedź na zażalenie osoby wnoszącej ten środek odwoław czy. Bez znaczenia jest tu oczywiście nazwa czynności procesowej pro kuratora, gdyż o jej istocie nie decyduje nazwa, lecz treść czynności.4
3. W postępowaniu zażaleniowym na posiedzeniach sądu odwoławcze go nie mogą brać udziału, poza prokuratorem, strony, ponieważ brak jest normy procesowej statuującej takie uprawnienie (art. 88 zd. 2 k.p.k.). W postępowaniu przygotowawczym instancja odwoławcza działa jednooso bowo, a obowiązujący model postępowania przygotowawczego nie prze widuje dla prokuratorskiego postępowania zażaleniowego — odpowiedni ka w postaci posiedzenia sądowego. Ponadto zarówno prokuratorskie jak i sądowe postępowanie zażaleniowe nie przewiduje obowiązku doręcze nia stronom odpisu wniesionego zażalenia ani też innego sposobu zawia domienia przeciwnika procesowego o wniesieniu tego środka odwoław czego. Identyczne uregulowanie ustawowe w kodeksie postępowania k ar nego z 1928 r. spotkało się z trafną krytyką ze strony J. H a b e r a , któ ry w związku z tym pisał: „Przeciwnik żalącego się, jeśli nie jest nim prokurator, dowiaduje się o fakcie zaskarżenia korzystnej dla siebie de cyzji niejednokrotnie dopiero z doręczonej mu decyzji drugiej instancji, zmieniającej orzeczenie pierwszej instancji w sposób dla niego niekorzyst ny i ostateczny (...). Taki stan rzeczy stanowi poważne ograniczenie pra- *
* F. P r u s a k : op. c it., s tr . 13.
350-46 J a n G r a j e w s k i N r 6 (198)
wa do obrony i stawia często drugą stronę przed faktem dokonanym, uniemożliwiając jej ewentualne przedstawienie kontrargumentów i do wodów, które posiada.” 5 6 *
4. Zachodzi jednak pytanie, czy w wypadku gdy strona —■ mimo po wyższych trudności wynikających z obowiązującego stanu prawnego — zapozna się z argumentacją zawartą w zażaleniu, może wnieść odpo wiedź na to zażalenie, wskazując na nieprawdziwość zawartych tam twierdzeń, czy też prawa takiego nie ma. Przykładowo: podejrzany wnosi do sądu na podstawie art. 289 k.p.k. zażalenie co do zakresu warunków umorzenia podnosząc, że ze względu na trudną sytuację rodzinną nie może wykonać świadczenia na cele społeczne (art. 28 § 2 pkt 3 k.k.). Pokrzyw dzony, znając sytuację rodzinną i materialną podejrzanego, zawiadamia sąd, że podejrzany otrzymał w ostatnim czasie znaczny spadek, który pozwala mu bez uszczerbku dla rodziny wywiązać się z nałożonych przez prokuratora obowiązków. Takiego „zawiadomienia”, czy nawet „wnios k u ” pokrzywdzonego o sprawdzenie określonych okoliczności faktycznych
(w naszym przykładzie: czy podejrzany otrzymał spadek i czy w związku z tym może wykonać świadczenie?), będącego f a k t y c z n i e „odpowie dzią na zażalenie”, sąd nie może zignorować, ponieważ okoliczność ta ma znaczenie dla rozstrzygnięcia (art. 85 k.p.k.). Prócz tego sąd w razie po trzeby, jeszcze przed wydaniem postanowienia na posiedzeniu, powinien dokonać sprawdzenia okoliczności faktycznych, na co wyraźnie wskazuje przepis art. 89 k.p.k. Uznanie, że „odpowiedź na zażalenie” jest niedo puszczalna, sprawiłoby, że sąd odwoławczy mógłby świadomie wydać orzeczenie niezgodne z prawdą obiektywną, a takiej wykładni nie można chyba afirmować.
5. Reasumując, wydaje się, że uzasadniona jest następująca teza: sko ro ustawodawca w art. 88 k.p.k. dopuszcza możliwość wniesienia przez prokuratora faktycznej odpowiedzi na zażalenie, to brak argumentów merytorycznych i prawnych, by odmówić stronom (lub innym osobom, których prawa zostałyby naruszone —■ wskutek zgodnego z wnioskami zażalenia — orzeczeniem instancji ad quem) prawa kwestionowania ar gumentów zawartych w zażaleniu. Byłoby to nieuzasadnionym ogranicze niem praw stron procesowych ze szkodą dla wydania poprawnego pod względem merytorycznym i prawnym rozstrzygnięcia instancji odwo ławczej, tym bardziej że ustawa procesowa nie zawiera zakazu wnosze nia odpowiedzi na zażalenie.8
5 j . H a b e r : I n s t y t u c j a z a ż a le n ia w p ro c e s ie k a r n y m , N P n r 4/1957, s tr. 18.
6 H. R a jz m a n d o p u sz c z a ł m o żliw o ść s k ła d a n ia „ o d p o w ie d z i n a z a ż a le n ie " p o d rz ą d a m i u s ta w y p r o c e s o w e j z 1928 r. ? w z w ią z k u z ty m p is a ł: „ S ą d z ić n a le ż y , że n ie b y ło b y sp rz e c z n e z p r a w e m w z ię c ie p rz e z s ą d p o d u w a g ę tr e ś c i w y ja ś n ie ń , o św ia d c z e ń lu b w n io sk ó w n a p iś m ie , k t ó r e o so b iśc ie lu b p rz e z o b ro ń c ę a lb o p e łn o m o c n ik a z ło ż y łb y p rz e d ro z strz y g n ię c ie m z a ż a le n ia w n o s z ą c y z a ż a le n ie , j a k te ż p is e m n e j o d p o w ie d z i n a z a ż a le n ie , p o c h o d z ą c e j od s tr o n y p r z e c iw n e j. W ty m p rz e d m io c ie k .p .k . m ilc z y , n ie w id a ć je d n a k p rz e sz k ó d do sto s o w a n ia w d ro d z e a n a lo g ii, je ż e li c h o d z i o w y p o w ie d z i n a p iśm ie (bo z w o li u s ta w y u s tn e są n a p o s ie d z e n iu n ie ja w n y m — p o za p r o k u r a t o r e m — n ie m o ż liw e ), p rz e p is u a r t . 381 § 2 k .p .k ., d o ty c z ą c e g o r e w iz ji." P o r. H . R a j z m a n : Z a ż a le n ie w p r o c e s ie k a r n y m (n ie p u b li k o w a n a p r a c a h a b ilita c y jn a w b ib lio te c e W y d z ia łu P r a w a U W , s tr . 97).
