REC EN ZJË 595
z a c h o w a ła się w p ó ź n ie js z y m p rz e k a z ie , w K ro n ic e w ie lk o p o ls k ie j. T y m ra z e m n ie p o d o b n a z p ó ź n ie jsz e g o p rz e k a z u w y ło w ić h e k s a m e tr ó w , t a k ja k się to u d a ło w K r o n ice o P io trz e . O czy w iście p is a rz b a rd z ie j sa m o d z ie ln y m ó g ł ła tw ie j so b ie p o ra d z ić i zn iw e c z y ć do sz c z ę tu w ie rs z o w a n ą fo r m ę sw eg o ź ró d ła . N ie m a m y z re s z tą ż a d n y c h p o d s ta w do tw ie r d z e n ia , ja k o b y o p o w ieść o W a lte rz e i H e lg u n d z ie b y ła p ie r w o tn ie w ie rs z o w a n a . N a to m ia s t z z u p e łn y m p ra w d o p o d o b ie ń s tw e m m o ż e m y p o w ie d z ie ć n a p o d s ta w ie a n a lo g ii z W ro c ła w ie m X I I w ie k u , że i T y n ie c m ó g ł b y ć w o w y m czasie o ś ro d k ie m lite r a c k ie j tw ó rc z o śc i. M o g lib y śm y to u w a ż a ć n a w e t za p e w n ik , g d y b y ś m y n a p r a w d ę w ie d z ie li, że p ie r w s i b e n e d y k ty n i p rz y b y li do W ro c ła w ia w ła ś n ie z T y ń c a .
B. K iir b is ó w n a
J a n i n a N o w a k o w a : R o z m ie sz c z e n ie k o m ó r c e ln y c h i p rz e b ie g d ró g h a n d lo w y c h n a Ś lą s k u do k o ń c a X IV w ie k u . P r a c e W ro c ła w s k ie g o T o w a r z y s tw a N a u k o w ego, s e r ia A. N r 43, W ro c ła w 1951, s. 226, 1 m a p a .
M ało je s t ź ró d e ł do w c zesn eg o o k re s u p o ls k ie g o fe u d a liz m u , m o g ą c y c h w y ś w ie tlić ro z m a ite c ie m n e p u n k ty , n ie k ie d y b a rd z o is to tn e d la p o z n a n ia i o d tw o rz e n ia p e ł n e g o o b ra z u h is to ry c z n e g o . T y m b a rd z ie j z a s łu g u je n a u w a g ę p ró b a J . N o w a k ó w e j w y k o rz y s ta n ia ź ró d e ł p is a n y c h i b a d a ń to p o n o m a s ty c z n y c h c e le m o d tw o rz e n ia sz la k ó w k o m u n ik a c y jn y c h i k o m ó r c e ln y c h n a Ś lą s k u w X I I — X IV w. S łu s z n ie a u t o r k a u w a ż a (s. 7), że u s ta le n ie p r z e b ie g u d ró g h a n d lo w y c h w śre d n io w ie c z u j e s t od d a w n a p o s tu la te m n a u k i i to n ie ty lk o d z ia łu h is to r ii g o sp o d a rc z e j, b o w ie m te sa m e d ro g i słu ż y ły n ie ty lk o k u p c o m , a le ró w n ie ż o rg a n o m a d m in is tr a c ji p a ń s tw o w e j, w ę d ro w n y m rz e m ie ś ln ik o m , k o n ta k to m k u lt u r a l n y m , m ia ły d u ż e z n a c z e n ie m ili ta r n e itd . W p r a c y n a d ty m z a g a d n ie n ie m a u to r k a b a rd z o s u m ie n n ie w y k o rz y s ta ła d o s tę p n e je j ź ró d ła , d o ty c z ą c e Ś lą s k a ; n a le ż y s ię z a s ta n o w ić , czy je d n a k s p e łn iła p o s tu la ty m e to d y h is to ry c z n e j n a s w o im o d c in k u . P o o b s z e rn y c h u w a g a c h w s tę p n y c h ty c z ą c y c h się c e lu , z a k r e s u i z a s ię g u t e r y to ria ln e g o p ra c y , d o ty c h c z a s o w y c h b a d a ń i s ta n u ź ró d e ł, a u to r k a o m a w ia W ro c ła w , ja k o g łó w n y o ś ro d e k d ró g h a n d lo w y c h n a Ś lą s k u . K o le jn o , n a p o d s ta w ie ź ró d ło w y c h p rz e k a z ó w o k o m o r a c h c e ln y c h , k tó r y m p o ś w ię c a o so b n y ro z d z ia ł, w y ty c z a i o m a w ia d ro g i w y c h o d z ą c e z W ro c ła w ia w k ie r u n k u p ó łn o c n y m , p o łu d n io w y m i z a c h o d n im . W a n a lo g ic z n y sp o só b o p is u je N y sę ja k o c e n tr a ln y p o łu d n io w o - ś lą s k i o ś ro d e k k o m u n ik a c y jn y i o m a w ia d ro g i tr a n z y to w e w y c h o d z ą c e z o ś ro d k ó w le ż ą c y c h p o za g ra n ic a m i Ś lą s k a , p rz e d e w s z y s tk im z W ie lk o p o ls k i i z C zech (P o z n a ń , P r a g a , O ło m u n iec). D a je się t u o d czu ć b r a k o m ó w ie n ia d ró g tr a n z y to w y c h , w y c h o d z ą c y c h z p łd . N ie m ie c i p rz e c h o d z ą c y c h p rz e z z a c h o d n ie z ie m ie Ś lą s k a (N o ry m b e rg a , U lm ). D w a o s ta tn ie a n a lity c z n e ro z d z ia ły p r a c y p o św ię c o n e są d ro g o m o z n a c z e n iu lo k a l n y m , a ta k ż e b a rd z o w a ż n y m , a n ie z a w s z e do te j p o ry d o c e n ia n y m w n a s z e j h is to rio g ra fii, d ro g o m w o d n y m n a O d rz e i n a n ie k tó r y c h je j d o p ły w a c h . Z a m y k a ją p r a c ę ta b lic e (c h ro n o lo g ia p o ja w ia n ia się k o m ó r c e ln y c h , g ę sto ść ic h ro z m ie sz c z e n ia , p r a w a w ła sn o ś c i do d o c h o d ó w z n ic h , b ro d y i m o s ty n a Ś lą s k u , itp .) o ra z ro z d z ia ł s u m u ją c y w y n ik i p ra c y . N a jw a ż n ie js z e w n io s k i a u to r k i d a ły b y się s tre ś c ić w n a s t ę p u ją cy c h p u n k ta c h . K o m o ry c e ln e (k tó re a u to r k a tr a k tu j e , p y ta n ie czy słu sz n ie , ja k o
596 REC EN ZJE
w sz e lk ie p la c ó w k i p o b ie r a ją c e o p ła ty za p rz e w o ż o n e to w a r y — b y ło ic h do 1400 r . — 77), w in n y b y ć r o z p a tr y w a n e p rz e d e w s z y s tk im ja k o ź ró d ła d o c h o d u p a n u ją c e g o z je d n e j, a ja k o p rz e s z k o d y d la h a n d lu m ie js k ie g o , s ta w ia n e b ą d ź p rz e z fe u d a ła , b ą d ź p rz e z m ia s to p rz e c iw in n e m u m ia s tu z d ru g ie j s tro n y . C h ro n o lo g ia k o m ó r s tw ie rd z a m . in., że po r o k u 1250 m n ie j w ię c e j z a c z y n a ją się p o ja w ia ć k o m o ry , k tó r y c h is tn ie n ie p rz e d ty m n ie d a się u d o w o d n ić . Z n a c z n a w ię k sz o ść k o m ó r leży d o k o ła m ia s t, a le w b a rd z o r o z m a ity m o d d a le n iu . D o ch o d y z k o m ó r n a le ż ą do k s ię c ia , n ie m n ie j z b ie g ie m l a t c o ra z ic h w ię c e j p rz e c h o d z i po z a ż a r te j w a lc e n a u ż y te k m ia s t (np. W ro c ła w ia ). G łó w n e d ro g i h a n d lo w e p rz e b ie g a ją c e w śc isłe j z a le ż n o śc i od u k s z ta łto w a n ia p io n o w e g o k r a j u i jeg o h y d ro g r a fii, z b ie g a ły się w z n a c z n e j w ię k szości w y p a d k ó w w d w ó c h g łó w n y c h o ś r o d k a c h g o s p o d a rc z y c h k r a j u — W ro c ła w iu i N ysie.
D u ż ą z a s łu g ą a u to r k i je s t z w ró c e n ie u w a g i n a w ie le m n ie j w a ż n y c h o ś ro d k ó w g o sp o d a rc z y c h , d z ię k i w y k ry c iu s k u p ie ń w o k ó ł n ic h w ię k sz e j lic z b y k o m ó r c e l n y c h (Z a to r, K ę ty , B ie lsk o , T rz e b n ic a i in.), a co is to tn ie js z e d o c e n ie n ie w z w ią z k u z ty m w p ły w u p r o d u k c ji m ie js c o w e j, ś lą s k ie j n a ro z w ó j h a n d lu i d ró g h a n d lo w y c h ; w k o n s e k w e n c ji „ o d b rą z a w ia “ n ie ja k o z n a c z e n ie h a n d lu tra n z y to w e g o d la ro z w o ju g o sp o d a rc z e g o Ś lą s k a , s tw ie rd z a ją c , że n ie m ia ł on t a k w ie lk ie g o i d e c y d u ją c e g o z n a c z e n ia , j a k n ie d a w n o jesz c z e sąd zo n o . S łu s z n ie p o d k r e ś liła a u to r k a w a lk ę m ię d z y f e u d a ła rn i a m ie s z c z a ń s tw e m n a o d c in k u h a n d lu , co w y ra ź n ie p o k a z a ła n a p r z y k ł a d z ie sp o ró w i ta r ć o k o m o r y celn e . C e n n y m ró w n ie ż w k ła d e m je s t u w z g lę d n ie n ie p la n ó w o sa d n ic z y c h m ia s t i o sie d li d la o d tw o rz e n ia p r z e b ie g u i k ie r u n k u sz la k ó w , a c z k o lw ie k n ie w y k o rz y s ta n o w s z y s tk ic h m o ż liw o śc i w te j d z ie d z in ie ( b r a k n p . p o d s ta w o w e g o d z ie ła M e ria n a ).
A u to r k a z d a w a ła so b ie s p r a w ę z teg o , że h is to r ia g o s p o d a rc z a n ie m o że o g r a n i czać się do o b s e r w a c ji ty lk o n ie k tó r y c h e le m e n tó w ż y c ia sp o łeczn eg o , a le m u s i p a tr z e ć n a n ie od s tr o n y c a ło śc i z a g a d n ie n ia r e p r e z e n to w a n e g o p rz e z te w ła ś n ie e le m e n ty i o rie n to w a ć się, że m o g ą b y ć o n e częścią, c z a se m n ie z n a c z n ą i s a m ą p rz e z się n ic lu b n ie w ie le m ó w ią c ą , rz e c z y w is te g o o b ra z u h is to ry c z n e g o . N ie m n ie j z a tr z y m a ła się a u to r k a j a k g d y b y w p o ło w ie d ro g i p rz y w y c ią g a n iu w n io s k ó w z p o w y ż szego f a k tu . P r o b le m sz la k ó w k o m u n ik a c y jn y c h w P o ls c e fe u d a ln e j w te d y b ę d z ie celo w o i s łu sz n ie b a d a n y , je ż e li p o w ią z a n y z o s ta n ie z c a ło k s z ta łte m p r o b le m a ty k i o w e j e p o k i i ow ego te r e n u , je ż e li d a lu b p o s ta r a się d a ć o d p o w ie d ź n a lic z n e p y ta n ia d o ty c z ą c e o g ó ln y c h i is to tn y c h w ó w c z a s z a g a d n ie ń . N ie m oże d z is ia j n a u k a m a r k s is to w s k a p o zw o lić so b ie u n a s n a z a jm o w a n ie się s p e c ja ln ie p ro b le m a m i d ru g o — czy trz e c io rz ę d n y m i, ta k , j a k n ie m oże p o z w a la ć n a z a jm o w a n ie się z b ie r a n ie m ty lk o fa k tó w , co ła tw o b a rd z o p rz e r o d z ić się m o że w „ s z tu k ę d la s z tu k i“ , w n ie n a u k o w e b a d a n ie p e w n e g o z ja w is k a ty lk o d la n ieg o sam eg o . D la te g o te ż p o s tw ie rd z e n iu słu sz n y c h i c e n n y c h o sią g n ię ć a u to r k i n a le ż y p o d k re ś lić , że p rz y b a d a n iu n in i e j szego p ro b le m u , m o ż n a i tr z e b a b y ło o d p o w ie d z ie ć n a in n e jeszcze, n a s t ę p u ją c e p y ta n ia : d la ko g o w a ż n e b y ły o k re ś lo n e d ro g i z p u n k t u w id z e n ia sp o łeczn eg o , ja k ie to w a r y ja k im i d ro g a m i b y ły p rz e w o ż o n e , ja k ą r o lę s p e łn ia ły sz la k i p rz y w y m ia n ie p ro d u k tó w m ie js k ic h i w ie js k ic h , p rz y ro z w o ju r y n k u z e w n ę trz n e g o i w e w n ę tr z n eg o itp ., itd ., je d n y m s ło w e m — j a k w y g lą d a ły d ro g i h a n d lo w e ja k o f u n k c j a sp o łecz n eg o i g o sp o d a rc z e g o r o z w o ju Ś lą s k a . O c zy w iście d u ż ą p o m o c ą b y ło b y tu się g n ię c ie do m a te r ia łó w p o ró w n a w c z y c h s ą s ie d n ic h zie m (M ało p o lsk i, W ielk o p o lsk i),
R EC EN ZJE 597
j a k o d n o śn ie sw eg o o b s z a r u ro b i to w sw e j p r a c y B. R y b a k ó w 1 o m a w ia ją c d ro g i s t a r o r u s k ie i u w z g lę d n ia ją c w ię k sz o ść p o w y ż sz y c h z a g a d n ie ń .
A b y u z a s a d n ić , że ro z s z e rz e n ie te m a tu je s t m o żliw e, p rz y to c z ę t u d w a p rz y k ła d y . J a k w y ż e j w sp o m n ia łe m , w te z a c h A u to r k i je s t s tw ie rd z e n ie , że k o m o r y c e ln e t r a k to w a ć n a le ż y ja k o p rz e s z k o d ę d la h a n d lu m ie js k ie g o i ja k o ź ró d ło d o c h o d u d la p a n u ją c e g o . Z g a d z a ją c się w z a sa d z ie z tą te z ą , w a r to d o d a ć tu jesz c z e je d e n m o m e n t: w a lk a o tw o rz e n ie k o m ó r i ic h r o z r o s t z a o s trz a się w c h w ili siln e g o w z ro s tu ta r ć p o m ię d z y w y k s z ta łc a ją c y m się co ra z b a rd z ie j rz e m io s łe m m ie js k im — s to ją c y m n a w y ż sz y m s to p n iu p o d w z g lę d e m te c h n ic z n y m , a z a c o fa n y m g o sp o d a rc z o rz e m io s łe m w ie js k im , k tó re g o p r o d u k ty go rsze, a le g ru b o ta ń s z e , z n a c z n ie szk o d zą m ia s tu , h a m u ją c ro z w ó j m . in. sp o łe c z n e g o p o d z ia łu p ra c y . M a m y ze Ś lą s k a , z te r e n u c a łe j P o ls k i, w ie le w z m ia n e k m ó w ią c y c h o ty m z u p e łn ie ja s n o : D e n iq u e n u lla v illa n o stra in fr a m ilia r e de c iv ita te ... lo ca ta v e l lo ca n d a , h a b e re p r é s u m â t ťh a b e r n a m , fa b r ic a m , p is tr in u m , s u to r ic a m (sic) v e l m a c e l l u m 2 lu b c m e to n e s v ille p r e n o m in a te in circu la iu x t a a n tiq u a m c o n s u e tu d in e m , in locis su is c o n su e tis, ca rn e s bo n a s, e t p ro u s u m h o m in u m id o n e a s p le n a m e t o m n im o d a m q u ilib e t d ie fo r i v e n d e n d i h a b e b u n t p o ta - s ta te m , n e с n o b is a u t c u ic u m q u e a lte r i ab h u iu s m o d i c a rn ib u s so lv e r e te n e b u n tu r ß P r z y k ła d y teg o r o d z a ju m o ż n a m n o ż y ć 1. P rz e p is y p r a w n e s t a r a ły się re g u lo w a ć s p r a w ę k o n k u r e n c j i w ie js k ic h m ły n a r z y 5. C zego to w s z y s tk o d o w o d zi? C e c h y m ie j sk ie b ro n iły się, w a lc z ą c z k o n k u r e n c ją w ie js k ą , k tó r a p r o d u k o w a ła n a p o tr z e b y w si z je d n e j s tro n y (np. k o w a le , szew cy), a z d ru g ie j s tr o n y z k o n k u r e n c ją p rz y w o ż ą c ą to w a r y sp o ży w cze do m ia s ta . N p. rz e ź n ic y w a lc z y li z d o s ta w ą ze w si p r o d u k tó w m ię sn y c h , z d ro b n y m i i ś r e d n im i in s tito r e s — p r z e k u p n ia m i, k tó r z y n a ta r g a c h , ja r m a r k a c h , a lb o n a w e t i b ez ty c h o k a z ji s p r z e d a w a li w m ie śc ie w y ro b y w ie js k ie . P rz y to c z y ć c h o c ia ż b y m o ż n a k o n s ty tu c je o z w a lc z a n iu c h ło p ó w i w ie js k ic h p r z e k u p n ió w n a ja r m a r k a c h , z 1435 r . 6. K o n k u r e n c ja z re s z tą g ro z iła m ia s to m w ię k s z y m r ó w n ie ż ze s tr o n y lic z n y c h m ia ste c z e k , b liż sz y c h i d a ls z y c h . A u to r k a z re s z tą m a r g in e s o w o n a p o m y k a o is tn ie n iu p o w ią z a ń p o m ię d z y ro z w o je m r y n k u w e w n ę trz n e g o , a ro z w o je m d ró g i k o m ó r c e ln y c h (s. 97). O tóż w y d a je się, że b y ło b y rz e c z ą s łu s z n ą z b a dać, w ja k i m s to p n iu le ż ą c e n a d ro g a c h k o m o ry c e ln e o g ra n ic z a ły (czy m oże w y ty c z a ły ) r y n e k w e w n ę trz n y d a n e g o m ia s ta , o czy w iście ty lk o n a a r t y k u ły c o d zie n n eg o u ż y tk u . Czy w ie lo k r o tn e ro z g a łę z ie n ia d ró g z a b r a m a m i m ie js k ie m i i k o m o r y celn e , o ta c z a ją c e w ie ń c e m n ie ty lk o m ia sto , a le i c zęsto je g o d a ls z ą o k o licę n ie m o g ły b y tu w ie le rz e c z y w y ja ś n ić ? D o k u m e n ty p o w y ż e j c y to w a n e m ó w ią p r z e w a ż n ie o o g r a n ic z e n ia c h p r o d u k c y jn y c h w z a s ię g u m ili — m n ie j w ię c e j 7 k m . — od m ia s ta . W n ie k tó r y c h w y p a d k a c h z d a ją się k o m o r y leżeć w p ro m ie n iu b lis k im te j o d leg ło ści.
J e s t jesz c z e d ru g i p ro b le m , k tó r y w ią ż e się ściśle z p o p rz e d n im . N ie j e s t rz e c z ą p r z y p a d k u z a o b s e r w o w a n y p rz e z a u to r k ę f a k t n a r a s ta n i a k o m ó r i r o z w o ju d ró g od p o ło w y X I I I w . P rz e c ie ż j e s t to n a Ś lą s k u in te n s y w n y O k r e s tz w . k o lo n iz a c ji n a 1 B. R y b a k ó w : T o rg o w lja i to r g o w y je p u ti. I s to r ia k u lt u r y D re w n ie j R u si I. M o s k w a 1948, s. 315 i n n ., z w ła sz c z a s. 326, 329, 330, 368 i in. 2 K o d e k s d y p l. w poi. II, n r 7 5 7 /r. 1926. 3 K o d e k s d y p l. p o ls k i I I (2), n r 624, r. 1484. ■ N p. K o d e k s d y p l. w p o i. I, n r 436.
5 W iele p rz y k ła d ó w c y t. W. W a s i u t y ń s k i : R e g a l m ły n n y w ś r e d n io w ie c z n y m p r a w ie p o ls k im . W a rs z a w a 1936, s. 34.
59 8 R EC EN ZJË
p r a w ie n ie m ie c k im , o k re s p rz e c h o d z e n ia z r e n t y o d ro b k o w e j n a r e n t ę czy n sz o w o - p ie n ię ż n ą , o k re s ro z w o ju s p e c ja liz a c ji z a w o d o w e j, w y o d r ę b n ia n ia się lu b g w a łto w n e g o ro z w o ju o ś ro d k ó w m ie js k ic h . S ta j e się w ię c ja s n ą rz e c z ą , że m u s ia ły p o w s ta w a ć n o w e sz la k i, łą c z ą c e ro z w ija ją c e się m ia s ta i p rz e d e w s z y s tk im c h y b a łą c z ą c e te m ia s ta z z a p le c z e m w ie js k im . I tu też, n a le ż a ło m o cn o p o d k re ś lić w p ra c y , że r o z w ój d ró g je s t w ła ś n ie b e z p o śre d n io z w ią z a n y z ro z w o je m m ia s t; p isz ę „ p o d k re ś lić “, gd y ż f a k t te n z z e b ra n e g o m a t e r i a łu w y n ik a . D o d a ć je s z c z e n a le ż y , że w te j s p r a w ie a u to r k a z d a je się p o p e łn ia ć jeszcze je d e n b łą d , a m ia n o w ic ie m ó w i o n a o o k r e sie X I I — X IV w . ja k o o o k re s ie je d n o lity m , n ie w p ro w a d z a b o w ie m ż a d n e j c e z u ry c h ro n o lo g ic z n e j. T y m c z a s e m m a t e r i a ł s a m n a r z u c a słu sz n ą c e z u rę g d z ie ś w p o ło w ie w ie k u X I I I . B r a k ja s n e j p e rio d y z a c ji z a c ie m n ia i p a c z y n ie c o o b ra z , k tó r y w y p a d a z b y t s ta ty c z n ie . C h cąc z o rie n to w a ć się w is to tn y m z n a c z e n iu p ro b le m u i ro li sz la k ó w k o m u n ik a c y jn y c h n a Ś lą s k u , tr z e b a w ię c p r z e b a d a ć p u n k ty tu p o ru s z o n e , a z a p e w n e jesz c z e i in n e . N ie m n ie j p r z y s tę p u ją c do te j p r a c y n ie z b ę d n a b ę d z ie d o b ra z n a jo m o ść k s ią ż k i J . N o w a k o w e j. M im o o g ra n ic z e n ia i je d n o s tro n n o ś c i u ję c ia , p r a c a ta p o s ia d a b o w ie m o b o k o b fite g o m a t e r i a łu fa k ty c z n e g o , tr a f n y i s łu s z n y s to s u n e k do w ie lu z a g a d n ie ń . (W a lk a fe u d a łó w z m ie s z c z a ń s tw e m , z n a c z e n ie h a n d lu tr a n z y to w e g o i in.).
H . S a m s o n o w ic z
P e te r R a t k o š: P r ís p e v o k k d e jin á m b a n s k é h o p r a v a a b a n íc tv a n a S lo v e n s k u . S lo v e n s k á A k a d é m ia V ied a U m e n i, B r a tis la v a 1951, s. 174.
P r a c a sło w a c k ie g o h is to r y k a , p o ś w ię c o n a h is to r ii g ó rn ic tw a sło w a c k ie g o , w z b u d z a z a in te re s o w a n ie h is to r y k ó w p o ls k ic h ze w z g lę d u n a b a rd z o d a w n e i p rz e z d łu g ie w ie k i n ie p r z e r w a n e s to s u n k i e k o n o m ic z n e , łą c z ą c e m ia s ta p o ls k ie , p rz e d e w s z y s t k im K r a k ó w a d a le j N o w y Sącz, z k o p a ln ia m i S ło w a c z y z n y — i n a f a k t, że p r o d u k ty ty c h k o p a lń (m iedź) s ta n o w iły p rz e z d łu g i czas je d e n z g łó w n y c h p rz e d m io tó w p o l sk ie g o h a n d lu tr a n z y to w e g o .1 M ied ź s ło w a c k a w p ły n ę ła n a p o w s ta n ie p rz y k o ń cu 15 w . p o d K r a k o w e m z a c z ą tk ó w p rz e m y s łu m e ta lu r g ic z n e g o ,2 żela zo z p ó łn o c n y c h te r e n ó w k r ó le s tw a w ę g ie rs k ie g o s ta ło się p o d s ta w ą k w itn ą c e g o w 16 w . p rz e m y s łu m e ta lo w e g o w N o w y m S ą c z u .3
N ie s te ty , g łó w n y tr z o n p r a c y p o ś w ię c o n y j e s t n ie sa m e j p ro d u k c ji, a le ro z w o jo w i sło w a c k ie g o p r a w a g ó rn ic z e g o — i t u t a j w n o s i a u to r n a jw ię c e j n o w eg o . H is to ria p r o d u k c ji g ó rn ic z e j, p o tr a k to w a n a ja k o tło te g o ro z w o ju , o p a r ta je s t n a o p ra c o w a n ia c h w ę g ie rs k ic h , g łó w n ie G u s ta w a W e n z 1 a i A n ta la P é c h a ; 4 z a słu g ą 1 T e m a t w ie lo k r o tn ie o p ra c o w y w a n y w h is to r io g r a f ii p o ls k ie j, n a jle p ie j p rz e z S t. K u t r z e b ę : H a n d e l K r a k o w a w w ie k a c h ś r e d n ic h , R o zp r. A k . U m . W ydz. H is t.- Filoz. 44, 1903, s. 58 i n n . 2 J . P t a ś n i k : R o d z in a T u rz o n ó w w P o ls c e i ic h s to s u n k i z F u g g e ra m i. P rz e w . N a u k . i L ite r a c k i 33, 1905, s. 835. 3 L u s tr a c je 1564, 1569, 1617, 1629, w A r c h iw u m G łó w n y m A k t D a w n y c h . 4 G. W e n z e l : M a g y a r o rs z á g b á n y á s z a tá n a k k r i ti k a i tô r té n e te . B u d a p e s t 1880; t e n ż e : A F u g g e r e k je le n tô s é g e M a g y a r o rs z á g tô r té n e té b e n . B u d a p e s t 1882; A . P e c h : A lsó m a g y a r o rs z á g b á n y a m iv e lé s é n e k tô r té n e te . B u d a p e s t 1884,
