Ustawodawstwo Jana Pawła II

Edward Sztafrowski

Ustawodawstwo Jana Pawła II

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 32/1-2, 7-25

1989

R O Z P R A W Y I A R T Y K U Ł Y

Prawo Kanoniczne 32 (1989) nr 1—2

KS. EDWARD SZTAFROWSKI

USTAWODAWSTWO JANA PAWŁA II

T r e ś ć : Wstęp. I. Lud Boży. 1. Wierni. 2. Hierarchiczna struktura Kościoła. 3. Instytuty życia konsekrowanego. — II. Posługa naucza­ nia. — III. Posługa uświęcania. — IV. Procesy. — Zakończenie.

Wstęp

W zw iązku z dziesiątą rocanicą P o n ty fik atu Jan a P aw ła II kanonistów in teresu je na pierw szym m iejscu Jego działalność u sta ­ wodawcza. Godzi się w tym m iejscu odnotować, że Nasz w ielki Rodak już przed objęciem posługi Najwyższego P asterza m iał du­ że zasługi na polu praw odaw stw a partykularnego. Trzeba p rzy­ pomnieć, że stał się pionierem działalności synodalnej w duchu V aticanum II. Zapoczątkow ał bowiem i niem al doprowadził do końca dwa duszpasterskie synody: diecezjalny i prow incjalny. Zwłaszcza pierw szy był i jest nadal wzorem dla w ielu duszpa­ sterskich synodów diecezjalnych. Jego postanow ienia zostały prze­ tłum aczone rów nież na język włoski: II Sinodo pastorale dell’A r-

chidiocesi di Cracovia 1972— 1979, L ibreria Editrice V aticana 1985.

Po objęciu posługi P asterza Kościoła Powszechnego, działal­ ność ustaw odaw cza stała się jednym z w ażnych aktów po ntyfik a­ tu Jan a P aw ła II. Należy podkreślić, że jest ona ukierunkow ana przede w szystkim na w prow adzenie w życie i kontynuow anie od­ now y w ytyczonej przez Sobór W atykański. II. Szczególnie często akcentow anym przez Papieża m om entem jest kolegialność bisku­ pów, co przecież m a bezpośredni związek z nauką V aticanum II. N iew ątpliw ie najw iększym dziełem ustaw odaw czym obecnego P apieża stał się now y zbiór powszechnego praw a kanonicznego, prom ulgow any dnia 25 stycznia 1983 roku, k tó ry jest słusznie n a ­ zyw any K odeksem Jana Pawła 11. Na ten dokum ent zwróci u w a­ gę inny z referatów : K odeks Jana Pawła II — po pięciu latach

od wejścia w życie. N atom iast w obecnej prelekcji zostaną uw zględ­

nione inne akty ustaw odaw cze Papieża, zarówno w ydane wcze­ śniej, jak i zwłaszcza te, k tóre ukazały się w raz z jego prom ul- gacją, bądź w późniejszym term inie. Działalność Jan a P aw ła II na tym odcinku jest bogata i dotyczy w szystkich działów praw o­ daw stw a. W ypada uwzględnić je w całości, choć łatw o pom inąć jakiś akt, głównie z tej racji, że nie w szystkie są. zamieszczone w AAS. Uwzględniono stan praw n y do końca 1987 roku.

8 Ks. E. Ształrawskii _[2] Gdy chodzi o sposób przedstaw ienia interesującego nas p raw o­ daw stw a, to z konieczności będzie to przede w szystkim relacja. Ze względów praktycznych dostosowano się do uk ładu obecnego Kodeksu. Poniew aż tylko w jednym w ypadku ak t ustaw odaw czy dotyczy norm generalnych, dlatego w yjątkow o zostaje w skazany w tym m iejscu. M ianowicie do kan. 127 § 1 ukazała się odpowiedź Papieskiej Kom isji In te rp re ta c ji KPK. Wyjaśni-ono, że przełożony nie m a praw a głosu razem z innym i, naw et w w ypadku równości głosów — gdy jest w ym agana zgoda kolegium lub zespołu osób. i

I. Lud Boży

Księga o Ludzie B ożym 2, k tó ra zastąpiła poprzednią zatytu ło ­ w aną o osobach, otrzym ała w now ym Kodeksie nie tylko inny układ, ale zamieszczono w niej dużo nowego m ateria łu praw nego, k tó ry w swej szacie praw nej mocno odbiega od norm pierwszego Kodeksu. Ogólnie rzecz ujm ując należy zauważyć, że obecne n o r­ m y w w ielu w ypadkach bezpośrednio bazują na przesłankach te ­ ologicznych i socjologicznych.

1. W ierni

Część pierw sza om aw ianej księgi została zatytułow ana: W ier­

ni — De christifidelibus. Można powiedzieć, że jest tu taj m owa

0 w iernych w ogólności, zwłaszcza gdy chodzi o ogólne obowiązki 1 praw a. Dopiero w ostatniej chw ili przeniesiono do tej części m ateriał p raw n y dotyczący p ra ła tu r personalnych. W cześniej (co było słuszniejsze) znajdow ał się on w części drugiej.

M ając na uwadze w spom nianą wyżej ogólnie specyfikę w ielu norm praw nych obecnego Kodeksu, jest ze wszech m iar w skaza­ ne zasygnalizować w tym m iejscu dokum enty Stolicy Apostolskiej stanow iące ich podbudowę, bądź rozwinięcie. I tak w zw iązku z obowiązkam i i praw am i w szystkich w iernych należy wspomnieć n ajp ierw In stru k cję K ongregacji N auki W iary z dnia 22 lutego 1987 roku — O szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i god­

ności jego p rze k a zy w a n ia 3. W ym ieńm y następnie dw ie inne po­

zycje: In stru k cję tej samej K ongregacji (26. 03. 1986 r.) O chrześ­

cijańskiej wolności i w y z w o le n iu 4 oraz dokum ent K ongregacji

F orm acji K atolickiej (01. 11. 1983 r.) pt. W ytyczne w ychow aw cze

w odniesieniu do lud zkiej m iło śc i5.

1 Odpowiedź z dnia 14 m aja 1'985 roku: AAS 77 (1985) 771. Pośrednio

dioityczy kam. 87 o.dlpoiwiedź z tego sam ego dnia (ijw.).

2 Tytuł księgi został zaczerpnięty bezipośredinjio z Konstytucji soborowej

L um en gentium , rw której księgia druga ma ten sama tytuł.

* Por. L ’Os.serviatore Rtamano, w yd. polskie, nr. 3 z 1987 r., s. 19n.

* Por. tamże, nr. 2 z 1986 r., s. 13 n.

5 W atykańskie w ydanie broszurowe w języku polskim: PalJiot.ti.num 1984.

[3] Ustawodawstwo Jana Pawła II 9 W różnych m iejscach K odeksu m ają zastosow anie encykliki spo­ łeczne Ja n a P aw ła II, w ydaje się jed n ak w skazane wspom nieć je w tym m iejscu, w zw iązku z obow iązkam i i upraw nieniam i w szystkich w iernych, zwłaszcza zaś w iernych świeckich. P ie r­ wsza z nich w ydana w dniu 14 w rześnia 1981 roku, zaczynająca się od słów „Laborem exercens” (o pracy ludzkiej), ukazała się z okazji 90-tej rocznicy encykliki Leona X III „R erum no v aru m ” 6. D ruga, z dnia 30 g ru d n ia 1987 roku, Sollicitudo rei socialis, zo­ stała ogłoszona w dw udziestą rocznicę encykliki P aw ła VI Popu-

lorum progressio 7.

W zw iązku z up raw nieniam i w iernych trzeba rów nież wspom ­ nieć stosunek Kościoła do stow arzyszeń m asońskich, co się łączy ze spraw ą przynależności do nich. Pierw sze w yjaśnienie K ongre­ gacji N auki W iary ukatzało się dnia 17 lutego 1981 ro k u ,8 drugie natom iast już po prom ulgaeji nowego K odeksu praw a kanonicz­ nego, dnia 20 listopada 1983 r o k u 9. Ogólnie rzecz biorąc należy zaznaczyć, że w tej dziedzinie nic się nie zmieniło, chociaż now y K odeks nie przew iduje bezpośrednio sankcji k arn y ch za p rzyn a­ leżność do stow arzyszeń m asońskich 10.

N iew ątpliw ym uzupełnieniem ty tu łu traktu jąceg o o obowiązkach i p raw ach w iernych świeckich, jest K arta Praw R odziny — przed­ łożona przez Stolicę Apostolską w szystkim ludziom, instytucjom i w ładzom zainteresow anym m isją rodziny w świecie u .

Z kolei w ypada wskazać dokum enty dotyczące św iętych szafa­ rzy czyli duchow nych. P ierw szą i podstaw ow ą spraw ą w tej dziedzinie jest form acja duchow ieństw a. W okresie posoborowym szczególną uw agę poświęca się liturgii, ponieważ zadanie uśw ięca­ nia w ypełnia Kościół w szczególny sposób przez św iętą litu rg ię (por. kan. 834 § 1). W okresie dziesięciolecia pasterzow ania Ja n a P aw ła II, K ongregacja Form acji K atolickiej w ydała (3. 06. 1979 r.) obszerną Instrukcją poświęconą sprawie form acji liturgicznej w

sem inariach duchow nych 12. W następnym roku ta sam a K ongre­

* Por. L’Osservatore Romano, <wyd, podskie, rur. 7 z 1981 r., s. 7 n. 7 Por. taimże, nr. 1 z 1988 r., s. 1 n.

8 AAS 73 (1981) 240—241. 5 AAS 75 (1983) 300.

10 Tamże: Perstat iigiitur immutaita sententiia negattiiva Ecclesiae circa assooiattiones miassonicas, quia earum principia sem per Anconciliabiilia habrta suirtt cum Ecclesiae dootrina ideoque eisdem adiseTiiiptiü ab Eccle­ sia proihiibita remaneit. Chxistiiifiiddles qdi> aissocaafbixmitas massaniciis no­ m en dainit in peccato gravi veraantur et ad Sacraim Comimunrónem ace- dere non possunit.

11 Por. L’Osseirvatare Romano, wyd. polskie, nr. 10, s. 6 -n.

12 Dokument ten ukazai się w wydaniiu broszurowym: Instructio de

institwtione litwrgica in Seminariis, Romae 1979 (PPK, t. XII, z. 2, nn. 23964—24165).

10 K.S. E. Sztatfrotwskii _[4] gacja opublikow ała L ist Okólny na tem at niektórych bardziej pa­ lących problem ów form acji duchow ej w se m in a ria c h 13.

G dy idzie o ogólne obowiązki i praw a duchow nych, to ostatnio, zwłaszcza w k ra ja ch A m eryki Łacińskiej, stała się ak tu aln a spra­ w a angażow ania się duchow nych w działalność polityczno-społecz­ ną. Pojaw iło się w zw iązku z tym nowe pojęcie: „teologia w y­ zw olenia”, k tó ra próbuje „ochrzcić” sk rajn e k ieru n k i społeczne bazujące na ateiźmie. Kościół m usiał oficjalnie zabrać głos na ten tem at, aby duchow nych — a także w iernych świeckich — uchronić przed licznym i błędam i zaw artym i w tych teoretycznych ujęciach i w ypływ ających z nich działaniach praktycznych. W dniu 6 sierpnia 1984 ro k u K ongregacja N auki W iary ogłosiła podsta­ w ow y dokum ent w tej spraw ie, m ianowicie In strukcję o n iektó ­

rych aspektach „teologii w yzw olenia’’ 14.

Nowy Kodeks zabrał głos na tem at praw a zrzeszania się du­ chow nych i przynależności do różnych stow arzyszeń (por. kan. 278). W tej m aterii K ongregacja S praw D uchow ieństw a w ydała (08.03.1982 r.) — Deklarację o niektó rych stow arzyszeniach i ru­

chach zabronionych d uchow nym 15.

Jednym ze sposobów przejścia duchownego do stanu świeckiego je st re sk ry p t Stolicy Apostolskiej (por. kan. 290,n. 3). W okresie posoborowym m am y do odnotow ania w tej m aterii pew ną ew o­ lucję. W pierw szej fazie zaczęto stosunkowo łatw o zw alniać du­ chow nych z obowiązków zw iązanych z ich stanem , łącznie z celi­ batem . Okazało się jednak, że takie stanow isko otworzyło drogę do podejm ow ania przez m łodych zwłaszcza kapłanów nieroztro p­ nych decyzji, których potem sami żałowali. Ja n P aw eł II do­ strzeg ł niebezpieczeństwo zw iązane z tym i „ułatw ieniam i” i w ska­ zał na w szystkie aspekty tej ważnej spraw y. Uczynił to głównie w Liście do K apłanów Kościoła na W ielki C zw artek 1979 roku 18. W następnym roku (14. 10. 1980 r.) K ongregacja N auki W iary skierow ała do w szystkich ordynariuszy i przełożonych zakonnych

Pismo, dołączając do niego now e norm y określające postępow a­ nie w w yp a d ku starania się o papieską dyspensę od celibatu 17.

13 L etre Circulaire concernant quelques aspect plus urgents de la préparation spiritu elle dans Sém inaires, Rome 1980. Wraz z tym doku­ m entem Kongregacja przesłała List przewodni (25.01.1980 r.) skierowany do w szystkich ordyoaniuszy m iejsca (N.981,/79).

14 Wydanie broszurowe: Fundacja Jana P aw ła II. Polski InstytuA K ul­ tury Chrześcijańskiej, Rzym 1985.

15 D eclaratio de quibusdam associationibus quae omnibus clericis

prohibentur: AAS 74 (19820 642—645.

16 AAS 71 (1979) 393—4,17 (PPK, t. XII, z. 1, ran. 23009—23052. Bez­ pośrednio celibatu dotyczą nn. 23034—23041).

17 AAS 72 (1980) 1132i—1137. Por. W. G ó r a l s k i , D yspensow anie od celibatu kapłańskiego w św ietle norm K on gregacji N auki W iary z

f51 Ustawodawstwo Jana Pawła II 11 2.Hierarchiczna stru ktu ra Kościoła

Kolegialność biskupów to w ażny aspekt soborowej odnowy ży­ cia kościelnego. W praw dzie Ja n P aw eł II nie w ydał specjalnego dokum entu poświęconego bezpośrednio tej spraw ie, jed nak liczne jego wypowiedzi, a także stosow ana prak ty k a, stanow ią bardzo mocne zaakcentow anie tego ważnego m om entu. Potw ierdzenie te ­ go znajdujem y głównie w przem ów ieniach papieskich w zw iązku z odbyw anym i co cztery lata zw yczajnym i sesjam i Synodu Bi­ skupów. Trzeba n astęp nie zasygnalizować, że Papież zapoczątko­ w ał (1982 r.) p rak ty k ę zw oływ ania całego Kolegium K ardynałów dla rozważenia spraw ogólnokościelnych. Nie jest ona zw iązana z dotychczasową form ą urzędow ą grom adzącą kardynałów na kon- systorz. P rzypom nijm y, że od czasów Jan a X X III wszyscy k a rd y ­ nałow ie są biskupam i.

K uria Rzym ska już od czterystu la t świadczy w ydatną pomoc Najw yższem u P asterzow i w kierow aniu całym Kościołem. Podob­ nie jak inne in sty tu cje w ym agała ona odnowy w okresie posobo­ rowym . P rzeprow adził ją przede wszystkim P aw eł VI, głównie K onstytucją Apostolską Regim ini Ecclesiae universae w 1967 ro ­ ku 18. Okazało się jednak, że dokonanie pełnej odnowy nie jest rzeczą łatw ą. W ym ownym tego dowodem były liczne kolejne zm ia­ ny w prow adzane przez wspom nianego P a p ie ż a 19; ale i one nie zakończyły dzieła odnowy.

Ja n P aw eł II k o ntynuuje odnowę tej instytucji. Samo życie domaga się pow oływ ania now ych dyskaterid, bądź też znoszenia tych, któ re się zdeaktualizow ały. Trzeba to uznać za proces cią­ gły i konieczny. Zobaczmy przeto jakie m odyfikacje w organiza­ cji K u rii Rzym skiej w prow adził obecny Papież.

M ając na uwadze podstaw ow y człon om aw ianej instytucji, k tó ­ ry m są K ongregacje, zacznijm y od pierw szej. P aw eł VI powołał (1969 r.) przy K ongregacji N auki W iary P apieską Kom isję Teolo­ giczną i zatw ierdził tymczasowo jej statu ty . Ja n P aw eł II, po trzy n a stu latach, przez m otu proprio T redecim annis (06. 08. 1982 r.) zatw ierdził ostatecznie w spom niane s t a t u t y 20.

Ja k tru d n e jest podejm ow anie decyzji w tych spraw ach m oże­ m y dostrzec na przykładzie dwóch K ongregacji: S akram entów i S praw K ultu Bożego. Pierw sza z nich należy do stosunkowo m ło­ dych dykasterii, ponieważ została pow ołana do życia w 1908 ro ­ k u 21. Jak o sam odzielna in stytucja działała przez 67 lat: w dniu bowiem 1 sierpnia 1975 roku została połączona z K ongregacją S praw

18 AAS 59 IC1967) 885— 928 (PCPK, t. II, z. 1, ran. 1469—d693).

19 Por. E. S z t a f r o w s k i , K u ria R zym ska, Warszawa 1981 r., ss. 18—20.

20 AAS 74 (1982) 1201—il205.

12 Ks. E. Sziairowski _[6] K u ltu B ożego22. D ruga ze w spom nianych dykasteirii jako o drębny organ została ustanow iona w 1969 r o k u 23. Wcześniej spraw y do­ tyczące k u ltu Bożego były załatw iane przez K ongregację O brzę­ dów, k tó ra m iała jednocześnie kom petencję w spraw ach b eaty fi- kacyjno-kanonizacyjnych.

Połączenia obydw u kongregacji dokonał P aw eł VI, ze względu na bardzo zbliżoną kom petencję tych dy kasterii 24. N iezbyt długi był jed nak żyw ot tego nowego organu kurialnego. Ja n P aw eł II, krótkim pism em apostolskim (chirograf) z dnia 5 kw ietnia 1984 roku, dokonał rozdzielenia dwóch wcześniej połączonych K ongre­ gacji 2S. O dtąd w ram ach K u rii Rzym skiej działają ponownie dwie odrębne dykasterie: K ongregacja S akram entów i K ongregacja S praw K u ltu Bożego.

I-nna zm iana w ram ach K u rii Rzymskiej odnowionej przez P a ­ w ła VI dotyczy dykasterii zajm ującej się spraw am i rodziny. P rzy ­ pom nijm y, że w 1973 roku została pow ołana R ada d/s R o d zin y 28. W praw dzie od początku była ona odrębnym organem , ale przez pew ien czas zw iązanym z P apieską R adą Św ieckich i m iała wspól­ nego z nią przewodniczącego. Ja n P aw eł II w ydał (09. 05. 1981 r.) m otu proprio Familia Deo in s titu ta 27 którym zniósł w spom nianą wyżej radę, a na jej m iejsce ustanow ił organ o nazw ie Papieska

Rada Rodzin — P ontificium C onsilium pro Familia. O trzym ała ona

własnego K ardynała Przewodniczącego, wspom aganego przez Se­ k re ta rz a oraz W iceprzewodniczącego P apieskiej Rady Świeckich. Członkam i tej instytucji są w ierni świeccy (mężczyźni i kobiety), zwłaszcza żonaci, dobrani z różnych części św iata przez Papieża. Posiada ona także w łasny zespół konsultorów , w śród k tóry ch są przede wszystkim eksperci w spraw ach ro d z in y 28. G łów nym za­ daniem tej d ykasterii jest troska o duszpasterstw o i apostolstwo rodzin, w oparciu o naukę i w skazania M agisterium K o ścio ła29. P rzy tej okazji w ypada wspomnieć K onstytucję Apostolską J a ­ na P aw ła II M agnum m atrim onii sacram entum z dnia 7 paździer­ nik a 1982 roku, k tó rą zyskał praw ne uznanie Papieski In sty tu t

nad M ałżeństw em i Rodziną 30.

Papież powołał również kilka nowych organów

ogółnokościel-22 Konstytucja Aptostofeka Constans Nobis z dnia 1 sierpnia 1975

roku.

23 Por. E. S z t a f r o i w s k i , dz. cyt., s. 234 n.

24 Por. Konstytucja Apostolska Constans Nobis, wsitęp (PPK, t. VIII,

z. 1, n. 14575).

25 AAS 76 (1984) 494—495.

26 Por. E. S z t a f r o i w s k i , dz. cyt., s. 179 n. 27 AAS 73 (1981) 441—444.

28 Motu proprio Familia a Deo instituta, nn. II—'IV.

23 Tamże, m. V.

,0 Por. L/Osseryatore Romano, wyd. polskie, nr. 10 z 1982 r., s,

Ustawodawstwo Jana Pawła II 13 nych. Przez m otu proprio D olentium hom inu m z dnia 11 lutego 1985 roku ustanow ił Papieską K om isję A postolstw a S łu żb y Zdro­

wia —■ Pontificia Commissio de Apostolatu pro V aletudinis A d m i-

nistris. Została ona złączona z P apieską R adą Św ieckich z tym

jednak, że zawsze zachow uje w łasną n a tu rę i ch a rak ter w podej­ m ow aniu i kierow aniu pow ierzoną jej działaln o ścią31.

Pism em skierow anym do S ek retarza S tan u (20. 05. 1982 r.) Jan P aw eł II ustanow ił Papieską RoAę d/s K u ltu r y — P ontificium

C onsilium pro Cultura. Składa się ona z Prezydium , K om itetu

W ykonawczego i R ady M iędzynarodowej. Głównym jej zadaniem je st ożywiać Kościół w stale odnaw ianym spotkaniu zbawczego orędzia Ew angelii z wielością k u ltu r oraz poszukiw anie now ych dróg dialogu kulturow ego i u trzym yw anie łączności k ulturow ej z w szystkim i ludźm i dobrej w o li32.

W zw iązku z prom ulgacją nowego K odeksu Ojciec św ięty po­ w ołał Papieską K om isję Interpretacji K odeksu Prawa K anonicz­

nego. Uczynił to pism em apostolskim w ydanym z w łasnej in icja­

ty w y Recognitio iuris canonici z dnia 2 stycznia 1984 roku 33. Tym sam ym pism em została zniesiona Papieska K om isja Interpretacji

D ekretów Soboru W atykańskiego II.

Na terenie P ań stw a W atykańskiego została pow ołana (22. 10. 1983 r.) insty tu cja zw ana W atyka ń skie C entrum T elew izyjn e —

C entrum T elevisijicu m V aticanum , którego głów nym celem jest

rozwój telew izji w atykańskiej, aby m ogła podjąć na szeroką skalę działalność zgodnie z m yślą Kościoła 34.

K u ria Rzym ska oraz inne in stytucje cen traln e są bezwzględnie konieczne do kierow ania Kościołem powszechnym . N iełatw e jest jed n ak przystosow yw anie ich do zm ieniających się w arunków ży­ cia. Podejm ow ane dotychczas w okresie posoborowym ak ty m iały ch a ra k te r głównie doraźnych rozw iązań, nie zaś g runtow niej szych zm ian sięgających bardziej dogłębnie podstaw tej instytucji. Z da­ w ał sobie z tego spraw ę już P aw eł VI, skoro w 1974 roku powo­ łał specjalną K om isję celem przygotow ania takiej zasadniczej od­ nowy. P odjęła ona działalność, ale za p o n ty fik atu wspom nianego Papieża nie doprowadzono prac do szczęśliwego końca.

31 AAS 77 (1985) 457—461. 32 AAS 74 (1982i) 686—687. 33 AAS 76 (1984) 433—434.

34 Secretania Status: Rescriptum ex audientia — „Opus Fundatum

„Centrum Televisificum Vaticanum” appellatwm constituitur”: AAS 75 (1983) 44. Na mocy odręcznego pisma (eh&rograf) dnia 3il maja

Jan Paiweł II porwioiał: Consilium Patrum Cardinalium ad quaestiones

organicas et oeconomicas Apostolicae Sedis expendendas (constituitur): AAS 73 (1981) 54®—'546. Można też wspom nieć m otu .proprio „Quo ci- viu m ” — Qu'bus iunis cantaniicdfi iudiicalis raitio in Civiitate Vaticana ad recenittores Juris Canoniai leges aioccwnmodaitur: AAS 79 (1987) 1353—

/14 Ks. E. Sztafrowski _[8] Ja n P aw eł II podjął rozpoczęte dzieło. S praw a była przedm io­ tem konsultacji na dwóch konsystorzach: w 1979 r. i w 1982 r. Pism em skierow anym do S ekretarza Stanu (12. 11. 1983 r.) Ojciec św ięty powołał Komisję, na czele której stanął kard. A urelio Sa- battan i. W yznaczono jej zadanie dogłębnego przeanalizow ania K on­ stytucji Apostolskiej P aw ła VI R egim ini Ecclesiae universae w oparciu o spostrzeżenia w ysunięte n a w spom nianych konsystorzach. Również sam Papież już wcześniej podał szereg wskazów ek co do k ieru n k u odnowy tej in s ty tu c ji35. Kom isja rozpoczęła swoje prace dnia 9 lutego 1984 roku i odbyła 53 posiedzeń, k tóre objęły około 220 godzin kolegialnej pracy. Jej owocem stał się schem at

Prawa szczególnego dotyczącego K urii R zym sk iej — Schem a L e- gis peculiaris de Curia Rom ana (10. 06. 1985 r.). Jed n ak i tym

razem prace n ie zostały uwieńczone powodzeniem.

Z okresu p on tyfik atu J a n a P aw ła II pochodzi odpowiedź P a ­ pieskiej K om isji In te rp re ta c ji D ekretów Soboru W atykańskiego II, dotycząca członkostwa w Synodzie Biskupów. Kom isja w yjaśniła, że Ojcowie w ybrani n a członków Rady S ek re ta riatu G eneralnego nie stają się tym sam ym członkam i kolejnej sesji Synodu, lecz m ają do w ypełnienia jedynie te zadania, k tó re wyznacza im Re­

gulam in S yn o d u w art. 13 §§ 5—6 36. Powyższe w yjaśnienie za­

chowało moc praw n ą także po prom ulgacji nowego Kodeksu, zgod­ nie z postanow ieniem kan. 346, który odsyła do p raw a specjalne­ go, tj. Regulam inu Synodu.

Chociaż spraw a duszpasterstw a wojskowego znalazła swoje m iej­ sce w dekrecie soborowym Christus D o m in u s37, jednakże nie zo­ stała uw zględniona w norm ach w ykonaw czych do tego dekretu. N adal zachowywała moc In stru k c ja K ongregacji K onsystorialnej (23. 04. 1951 r.) określająca pozycję praw ną w ikariuszy polowych 38. O dw oływ ał się do niej w spom niany d ekret soborowy 39. W now ym K odeksie jedynie ogólnie zaznaczono: „Pozycja kapelanów w oj­ skowych jest regulow ana specjalnym i u staw am i” (kan. 569). Te specjalne ustaw y to na pewno przepisy p arty k u la rn e, k tó re w y­ daw ano z okazji zaw ierania przez Stolicę Apostolską z jakim ś państw em k o nkordatu bądź też konwencji.

Tak w yglądała sytuacja do dnia 21 lipca 1986 roku, kiedy to weszła w życie K onstytucja Apostolska Ja n a P aw ła II Sp iri-

tuali m ilitu m curae (21. 04. 1986 r.) na tem at ordynariatów w oj­

35 Por. AAS 75 (1983) 190.

36 Odpowiedź z dnia 13.06.1980 r.: AAS 72 (1980) 767.

87 D ekret soborow y o pasterskich zadaniach bisku pów w K ościele,

n. 43.

38 AAS 43 ,(1951) 562.

[9] Ustawodawstwo Jana Pawła II lo sk o w y c h 40. P rzyniosła ona szereg w ażnych postanow ień n a te ­ m at pozycji praw nej tych diecezji personalnych. Określono n a j­ pierw , że „O rdynariaty wojskowe, które także mogą nazyw ać się połowym i i k tó re w praw ie są zrów nane z diecezjam i, stanow ią okręgi kościelne o szczególnym ch arakterze i rządzą się w łasnym i, nadanjm ii przez Stolicę Apostolską statutam i, w których w sposób bardziej szczegółowy zostaną określone przepisy zaw arte w n i­ niejszej K onstytucji, z uw zględnieniem tam , gdzie to jest a k tu a l­ ne, um ów zaw arty ch pomiędzy Stolicą Apostolską a państw am i” (I, § 1). Gdzie będą tego w ym agały okoliczności, Stolica Apostol­ ska — po w ysłuchaniu zdania K onferencji B iskupów — utw orzy nowe o rd y n ariaty wojskowe (§ 2).

K onstytucja Apostolska zaw iera ponadto szereg innych w ażnych zarządzeń. O rdynariusz w ojskow y z reguły otrzym uje sakrę b i­ skupią (II, § 1), należy do m iejscowej K onferencji B iskupów (III), może erygow ać w łasne sem inarium (VI, § 3), posiada Radę K a­ płańską (§ 5) itd.

Odnośnie do K onferencji Biskupów ukazały się odpowiedzi K o­ m isji In terp retac y jn ej dotyczące działalności praw n ej tej in sty ­ tucji. P ierw sza dała odpowiedź (21. 12. 1979 r.) na pytanie: „Czy władza w ydaw ania norm ogólnych, o jakiej m owa w pierw szej części n. 172 In stru k c ji D uszpasterskiej C om m unio et progressio z dnia 23 m aja 1971 roku przez P apieską R adę Środków Społecz­ nego Przekazu, w inna być rozum iana w ten sposób, że została udzielona K rajow ej K onferencji Biskupów, czy też Kom isji Bi­ skupiej d/s Środków Społecznego P rzekazu.” Na pierw sze p y ta ­ nie odpowiedź była pozytyw na, na drugie negatyw na. T ak więc władza, o której mowa, przysługuje K onferencji B isk u p ó w 41.

D ruga odpowiedź (05. 07. 1985 r.), dotycząca również w ładzy K onferencji Biskupów, w yjaśniła, że „dekrety ogólne”, o jakich mowa w kan. 455 § 1, obejm ują rów nież dek rety wykonawcze, re ­ gulow ane przepisam i kan. 31—51 K P K 42.

Ta sam a K om isja dała dwa w yjaśnienia do kan. 502 § 1. N aj­ pierw stwierdzono, że nie przestaje być członkiem Kolegium K on- sułtorów ten, k to u trac ił członkostwo w Radzie K apłańskiej. Na pytanie zaś, czy biskup diecezji m a obowiązek uzupełnić liczbę Kolegium Konsul torów, gdy ktoś przestał być członkiem przed upływ em pięciolecia, odpowiedź brzm iała: N egative et ad m entem . Myśl zaś jest taka, że obowiązek zam ianow ania nowego członka istnieje tylko w tedy, gdyby liczba była m niejsza od w skazanej w kan. 502 § 1 43, a więc poniżej sześciu.

. '<

40 AAS 78 (1986) 481—1486. Por. L’Osservatore Romano, wyd. polskiie, nr. 4 z 1986 r., s. 32.

« AAS 72 (1980) 106 42 AAS 76 (1985) 771.

16 Ks. E. Sztatfroiwski

W dniu 18 m arca 1987 ro k u K ongregacja S p raw Duchow ieństw a przesłała do Przew odniczących K onferencji B iskupów List, w któ ­ rym zaw arto mocne przypom nienia odnośnie do stroju chórow e­ go 4A. Dotyczy to głów nie k a p itu ł kanoników .

Z pierw szego ro k u p o n ty fik atu Jan a P aw ła II (29. 06. 1979 r.) pochodzą odpowiedzi dotyczące łączenia p arafii z osobą m oralną. W yjaśniono najpierw , że przepis m otu proprio Ecclesiae sanctae (I, n. 33), przyznający ordynariuszow i m iejsca u praw nienie do pow ierzania in stytutow i zakonnem u parafii, zaw iera w sobie także upow ażnienie do rozw iązania unii, o której w kan. 1425 (KPK 1917 r.).

N astępne w yjaśnienie dotyczy ogólnie spraw y łączenia p arafii z osobą m oralną. Na p ytania: I. Czy przepisy zaw arte w m otu proprio Ecclesiae sanctae (I, n. 21) dotyczące p arafii złączonych w sposób pełny z kap itu łam i kanoników , należy stosować także do parafii, które w sposób pełny powierzono in sty tuto m zakonnym , zgodnie z przepisem kan. 1425 (KPK 1917 r.) — II. Jeśli tak, to czy w spom nianą p arafię należy odłączyć i czy tak ie złączenie jest zakazane w przeszłości” ? Na pierw sze pytanie odpowiedź brzm ia­ ła: „Nie”. O dpow iadając zaś n a drugie p ytanie stwierdzono, że od­ powiedź za w arta jest w pierw szej odpow iedzi4S. Powyższe odpo­ wiedzi mogą być pomocne także obecnie przy in terp re tacji kan. 520.

W now ym Kodeksie zamieszczono w jednym m iejscu norm y praw n e dotyczące kapelanów , w śród k tó rych w ym ienia się im ien­ nie rów nież kapelanów m igrantów i ludzi podróżujących (por. kan. 568). W zw iązku z tą grupą duszpasterzy należy mieć na uw adze już wcześniej przyznane im upraw nienia, k tó re nadal zachow ują sw oją moc. P apieska K om isja M igransów i Ludzi podróżujących w ydała dnia 19 m arca 1982 ro k u D ekret przyznający kapelanom specjalne up raw nienia, a w iernym należącym do tej grupy, przy­ w ileje 46

3. I n sty tu ty życia konsekrowanego

W części III drugiej księgi obecnego K odeksu zamieszczono przepisy dotyczące in sty tu tó w życia konsekrow anego oraz stow a­ rzyszeń życia apostolskiego. W zw iązku z Jubileuszow ym Ro­ kiem O dkupienia (25. . 03. 1983—22. 04. 1984) J a n P aw eł II ogłosił (25. 03. 1984 r.) A dhortację Apostolską R edem ptio-nis donum — o konsekracji zakonnej w św ietle tajem nicy odku­

44 A AS 79 (1987) 603—604. 45 A AS 71 (1979) 696. « AAS 74 (1982) 742—745.

[11] Ustawodawstwo Jana Pawła II 17 p ie n ia 47. Z najdu jem y w niej w iele cennych n aśw ietleń dotyczą­ cych n astępu jących tem atów : powołanie, konsekracja, ra d y ew an­ geliczne, miłość Kościoła.

Dnia 31 m aja 1983 roku, a więc w krótce po prom ulgacji no­ wego K odeksu p raw a kanonicznego, K ongregacja Zakonów i In ­ sty tu tó w Św ieckich w ydała dokum ent w spraw ie: Istotne elem en­

ty nauczania Kościoła na tem at życia konsekrow anego w zastoso­

w aniu do in sty tu tó w oddających się pracy ap o sto lsk iej48. W as­ pekcie kanonicznym szczególnie cenna jest część III dokum entu: „N iektóre no rm y podstaw ow e”. Zamieszczono tu ta j w iele cennych wskazów ek praktycznych, m ających c h a ra k te r obow iązujących w y ­ tycznych, k tóre pow inny być znane i zachowywane.

D nia 2 lutego 1984 roku ta sam a K ongregacja w ydała dwa de­ k re ty 49. P ierw szym przyznała szczególne upraw n ien ia najw yższym przełożonym w raz z ich ra d am i in stytutów życia konsekrow anego oraz stow arzyszeń życia apostolskiego do w ydaw ania niektórych norm , zgodnie z przepisam i K odeksu p raw a kanonicznego. D rugi d ek ret dotyczy składania ślubów w in sty tu tach zakonnych.

P onadto ukazało się kilka odpowiedzi Papieskiej K om isji In ­ terp retacy jn e j do poszczególnych kanonów . Zgodnie z postanow ie­ niem kan. 684 § 3 n a przejście zakonnika z klasztoru niezależ­ nego do innego klasztoru tegoż in sty tu tu albo federacji bądź też konfederacji, w ym agana jest i w ystarcza zgoda przełożonego w yż­ szego obydw u klasztorów , jak rów nież k ap itu ły klasztoru p rz y j­ mującego, z zachow aniem innych wym ogów przepisanych we w ła­ snym praw ie. Nie jest w ym agana now a profesja. P apieska K om i­ sja In te rp re ta c ji K P K w yjaśniła (20. 06. 1987 r.), że przez zakonni­ ka w powyższej dyspozycji kodeksowej należy rozum ieć zarów no tego, k tó ry złożył śluby wieczyste, jak i zakonnika ślubów cza­ sowych 50.

Ta sam a K om isja w ydała (17. 10. 1986 r.) dwie odpowiedzi do kan. 700. Stw ierdzono n ajp ierw , że dek retu w ydalającego nie należy kom unikow ać zainteresow anem u przed zatw ierdzeniem go przez Stolicę Apostolską. N astępnie wyjaśniono, że rek u rs od ta- skiego dek retu należy kierow ać do K ongregacji Zakonów i In sty ­ tu tó w Świeckich, k tó ra go zatw ierdziła, nie zaś do T ry b u n ału S ygn atu ry A p o sto lsk iejS1. W reszcie P apieska Kom isja w yjaśniła, że biskup zakonnik nie posiada we w łasnym instytucie zakonnym głosu czynnego i b ie rn e g o 52.

47 AAS 76 (1984) 513—546. Por. L’Osserviatore Ramiamia, iwyd. polskie,

nr. 3 z 1984 r., s. 3 inn.

48 L’Qsservatore Romano, wyd. polskie, nr. 7—8 z 1983 r., s. 15 n. 49 AAS 76 (1984) 498—500.

so AAS 79 (1987) 1249. « AAS 78 (1986) 1303. 62 Tamże, s. 1324.

Ks. E. Szitafrawski [12]

II. Posługa nauczania

W śród w stępnych kanonów trzeciej księgi Kodeksu, gdzie reg u­ low ana jest interesująca nas tu ta j spraw a, jeden dotyczy dialogu ekum enicznego (por. kan. 755), z czym łączy się także dialog z innym i religiam i. W zw iązku z tym trzeba wskazać n a dokum ent S ek re ta riatu dla N iechrześcijan (10. 06. 1984 r.) poświęcony sp ra­ wom dialogu i m isji, w którym została ukazana postaw a Kościoła wobec wyznaw ców innych religii 53. W następnym roku (1985) K o­ m isja d/s stosunków relig ijn y ch z Judaizm em ogłosiła dokum ent:

Ż yd zi i Judaizm w głoszeniu słowa Bożego i katechezie Kościoła katolickiego (W skazów ki do właściwego przedstaw iania tych za­ gadnień) 54,

Dwie są podstaw ow e form y nauczania w Kościele: hom ilia i k a­ techeza. P ierw sza stanow i część litu rg ii eucharystycznej i oznacza w yjaśnienie jakiegoś tek stu Pism a świętego, ew entualnie in ne­ go tek stu części stałych lub w łasnych Mszy z dnia, uw zględniają­ ce czy to czczoną tajem nicę, czy też szczególne potrzeby słucha­ czy ss. Zgodnie z postanow ieniem kan. 767 § 1 hom ilia została za­ rezerw ow ana kapłanow i lub diakonowi. Do tego w łaśnie kanonu ukazała się (20. 06. 1987 r.) odpowiedź Kom isji In terp retacy jn ej w yjaśniająca, że biskup diecezji nie może udzielić dyspensy od za­ w artego tu zakazu 56.

M ając na uwadze drugą form ę nauczania czyli katechezę, trze­ ba wskazać na A dhortację A postolską J a n a P aw ła II Catechesi

tradendae, z dnia 16 października 1979 ro k u (w pierw szą rocznicę

p o ntyfik atu Papieża) — o katechizacji w naszych czasach 57. Ma ona bezpośredni zw iązek z IV zw yczajną sesją Synodu Biskupów, odbytą w październiku 1977 roku.

M isyjna działalność Kościoła dokonuje się m.in. przy pomocy

Papieskich Dzieł M isyjnych, k tó re pow inny działać w każdej die­

cezji (por. kan. 791, n. 2). Ja n P aw eł II, podczas audiencji udzie­ lonej w dniu 26 czerwca 1980 roku, P refek to w i K ongregacji E w an­ gelizow ania Narodów, zatw ierdził ostatecznie s ta tu ty Papieskich

Dzieł M isyjnych, k tó re dotychczas posiadały tylko tym czasową

53 Norm ae ąuaedam de Ecclesiae rationibus ad asseclas aliarum re- ligionum: AAS 76 (1984) 816—828. Por. L.’Osservato<re Romano, wyd. polskie, nr. 1 z 1984 r., s. 1. Por. także „S ek ty albo nowe ruchy re li­ gijn e”. R aport opracow any przez S ek reta ria t Stanu, Sekretariat Jedno­ ści Chrześcijan, Sekretariat dla Niechrześcijan i Radę d/s Kultury (L’Osservatore Romano, wyd. ipoisłaie, nr. 5 z 1986 r., s. 3).

54 L/Osservatore Romano, wyd. polsfcie, nr. 6—7 z 1985 r., s. 1 n.

52 Por. E. S z t a f r o w s i k i , P odręczn ik praw a kanonicznego, t. III,. s. 30 n.

56 AAS 79 (1987) 1249.

■[13] Ustawodawstwo Jana Pawła II 19 aprobatę (ad experim entum ), udzieloną przez P aw ła VI dnia 10 kw ietn ia 1976 roku 58.

Ojciec św ięty, jeszcze jako M etropolita K rakow ski, mocno był zainteresow any spraw ą studiów k o ścieln y ch 59. S tąd zrozum iałe jest, że w krótce po objęciu posługi Najwyższego P asterza p ro ­ m ulgow ał (15. 04. 1979 r.) K onstytucję Apostolską Sapientia C h r i ­

stiana — o u niw ersytetach i w ydziałach k o ścieln y ch 60. Była ona

bardzo potrzebna, ponieważ za p ontyfikatu P aw ła VI sp raw y te były jedynie tymczasowo uregulow ane 61. Nowa K onstytucja Apo­ stolska zastąpiła podobny dokum ent w ydany przez P iusa X I Deus

scientiarum Dominus z dnia 24 m aja 1931 r o k u 62 Z kolei K on­

gregacja F orm acji K atolickiej ogłosiła (29. 04. 1979 r . ) ' Zarządze­

nia w prowadzające w życie K onstytucję A postolską Jana Pawła II „Sapientia C h r i s t i a n a ” 63.

Dnia 25 czerwca 1980 roku K ongregacja N auki W iary ogłosiła dwa w yjaśnienia dotyczące praw idłow ej in terp re tacji D ekretu tejże K ongregacji Ecclesiae pastorum , k tó ry dotyczy obowiązku s ta ra ­ nia się o aprobatę k o ścieln ą84. W yjaśniono najpierw , że w spo­ m niany dekret nie uchylił obowiązku stara n ia się o aprobatę Sto­ licy Apostolskiej na w ydaw anie krajow ych katechizm ów i dy rek ­ toriów katechetycznych. Ponadto stwierdzono, że słowo „zaleca się”, zamieszczone w art. 5, n. 1 tegoż D ekretu, nie pozbawia o rdy­ nariuszy p raw a dom agania się na w ydaw anie książek lub pism, o któ ry ch w e w spom nianym Dekrecie.

O bydwa w yjaśnienia, chociaż pochodzą z okresu przedkodekso- wego ,są rów nież obecnie pomocne przy in terp re tacji kanonów regulujących spraw ę aprobaty kościelnej. M am y ponadto odpo­ wiedź Kom isji In terp retac ji K PK z dnia 20 czerwca 1987 roku, dotyczącą dyspozycji zaw artej w kan. 830 § 3. W yjaśniono, że w książkach w ydaw anych drukiem należy zaznaczyć kto udzielił ze­ zwolenia, a także miejscowość i datę zezwolenia 6S.

58 Wydanie broszurowe.

69 B ył przewodniczącym Kom isji Ępistoopaitu d/s Nauki. r>0 AAS 71 (1979) 469 -4 9 9 (PPK, t. XII, z. 1, nn. 23053—,23244). 61 Kongregacja Fommacji Katolickiej opublikował a (20.05.1968 r.) Nie~ które N orm y dokonujące odn ow y K o n sty tu cji A postolskiej „Deus scien­ tiaru m Dom inus”, dotyczącej akademickich studiów kościelnych — Nor- m ae ąuaedam ad C on stitutionem A postolicam „Deus scien tiaru vi Do­ m in u s” de stu diis academ icis ecclesiasticis recognoscendam (PPK, t. III, z. 1, nn. 5113—-5.2215).

62 AAS 23 (1931) 241—862.

63 O rdinationes ad C on stitutionem A postolicam „Sapientia Christiana rite exseąuendam : AAS 71 (1979) 500—521 (PPK, t. XII, z. 1, nn. 23244—23418).

81 AAS 72 (1930) 756 (PPK, t. XII, z. 2, nin. 24316—04319). Por. także

Odpowiedź w tej sam ej sprawie, z dnia 7 lipca 1983 r.: AAS 75

(1983) 45.

20 Ks. E. Satafrawski _{14]

III. Posługa uświęcania

Posługę uśw ięcania w ypełnia Kościół w szczególny sposób przez św iętą liturgię, k tó ra obejm uje przede w szystkim spraw ow anie sakram entów św iętych. S akram enty bowiem Nowego T estam entu, ustanow ione przez C hrystusa i powierzone Kościołowi, jako czyn­ ności C hrystusa i Kościoła, są znakam i oraz środkam i, poprzez k tó re w yraża się i wzm acnia w iara, oddaw any jest Bogu k u lt i dokonuje się uśw ięcenia człowieka (por. kan. 840).

Odnowa soborowa, k tó ra na pierw szym m iejscu objęła litu r­ gię, przyniosła w spaniałe owoce. Jednakże w zw iązku z podejm o­ w aniem autentycznej odnowy, pojaw iły się rów nież próby skiero­ w ania jej na niew łaściw e drogi. P rzykładem tego może być sp ra­ wa chrztu dzieci. N iektórzy zaczęli w yrażać zdanie, że udzielanie chrztu należy odłożyć do wieku, w którym przyjm ujący będzie m ógł sam podjąć zw iązane z nim obietnice, a n aw et do czasu w ej­ ścia w w iek dojrzały.

W takiej sytuacji m usiała zabrać głos dykasteria, której głów­ nym zadaniem jest strzeżenie depozytu w iary oraz stałej p ra k ­ ty k i Kościoła. Dnia 20 października 1980 roku K ongregacja N auki opublikow ała In stru kc ję na tem a t chrztu dzieci ®s. W cześniej spraw ę tę konsultow ano z n iek tó ry m i K onferencjam i B iskupów 67. In stru k ­ cja jest obszernym dokum entem , k tó ra w szechstronnie naśw ietla to zagadnienie, ze szczególnym uw zględnieniem trad ycji. S tąd też i cały dokum ent określono krótko jako potw ierdzenie tradycji.68 P apieska Kom isja In te rp re ta c ji D ekretów Soboru W atykańskie­ go II udzieliła odpowiedzi na tem at szafarza bierzm ow ania. W y­ jaśniła, że p rezbiter nie może udzielać tego sak ram en tu osobie, k tó ra po przyjęciu chrztu w Kościele katolickim nigdy nie p ra k ty ­ kow ała w iary bez w łasnej w iny — gdy jest dopuszczana do peł­ nego praktykow ania. Może natom iast bierzm ować, jeśli został w y­ znaczony przez biskupa, aby p rzyjął do pełnej w spólnoty Kościoła osobę dorosłą w ażnie ochrzczoną w Kościele katolickim , k tó ra bez w łasnej w iny została w ychow ana w religii niekatolickiej lub do niej się w łączyła — w ram ach obrzędu dopuszczenia69.

W odniesieniu do E uchary stii m am y do odnotow ania kilk a aktów p raw nych z okresu P o n ty fik atu J a n a P aw ła II. Zacznijm y od L i­ stu Apostolskiego Dominicae Cenae, z dnia 24 lutego 1980 roku, skierow anego do biskupów , a dotyczącego Tajem nicy i K u ltu N aj­ świętszej E u c h a ry stii70. Obok d o ktryny spotykam y w nim w iele spraw praktycznych, posiadających aspekt praw ny. W tym że li­

68 AAS 72 (1980) 1137—1156 (PPK, t. XII, z. 2, nn. 24166—24226). 67 Por. Instrukcja, n. 3 (jw., n. 24169).

88 Conferm a della tradizion e (,jw., nn. 242.28—24238). 83 Odpowiedź z 21.12.1979 r.: AAS 72 (1980) 105.

[15] Ustawodawstwo Jana Pawła II 21 ście Papież zapow iedział w ydanie specjalnej in strukcji. W zw iąz­ ku z tym K ongregacja S akram entów i S praw K u ltu Bożego ogło­ siła (17. 04. 1980 r.) In stru k cję Inaestim abile donum — w spraw ie niektórych norm dotyczących Tajem nicy e u c h ary sty cz n ej71. Z a­ mieszczono w niej w iele praktycznych naśw ietleń dotyczących od­ now y liturgicznej, łącznie ze w skazaniem karygodnych nadużyć. Ta sam a K ongregacja skierow ała (19. 06. 1980 r.) do w szyst­ kich ordynariuszy pismo na tem at języka łacińskiego w litu rg ii oraz tzw. Mszy trydenckiej 72. W spom niane pismo m iało ch a rak ter ankiety, zaw ierającej kilk a p y ta ń 73, na k tóre należało odpowie­ dzieć. Po napłynięciu i rozw ażeniu odpowiedzi, K ongregacja S praw K u ltu Bożego, w dniu 3 października 1984 roku, skierow ała List do Przew odniczących K onferencji Biskupów, w którym biskupi diecezji zostali upow ażnieni do udzielania zezwoleń na odpraw ia­ nie w języku łacińskim Mszy „tryd en ck iej”, w edług m szału z 1962 roku, z zachow aniem określonych w a ru n k ó w 74.

K ongregacja N auki W iary skierow ała (06. 08. 1983 r.) do B isku­ pów Kościoła katolickiego L ist Sacerdotium m inisteriale — na tem at pew nych spraw dotyczących szafarza E u c h a ry s tii75. P ra k ­ tycznie w ażne są odpowiedzi tejże K ongregacji n a tem at kapłana, k tó ry nie może przyjm ow ać drugiej postaci w sposób przew idzia­ n y zw yczajnie p rzy odpraw ianiu (29. 10. 1982 r.). Zaleca się n a j­ pierw , by Mszę koncelebrow ał, przyjm ując drugą postać przez zanurzenie. Ponadto ordynariusz m iejsca może zezwolić, by w ta ­ kiej sytuacji k ap łan n aw et sam odpraw iał i przyjm ow ał drugą po­ stać przez zanurzenie, a pozostałą część drugiej postaci spożywał w ierny asystujący 76.

Ta sam a K ongregacja w yjaśniła, że ordynariusz m iejsca może zezwolić na przyjm ow anie K om unii św iętej pod postacią tylko w ina w w ypadku osób chorych w ym agających stosow ania bezglu­ tenow ej diety. Nie może on natom iast zezwolić, by dla takich osób przygotow yw ano specjalne hostie bezglutenow e 77. W zw iązku

71 AAS 72 (1980) 331—343 <PiPK, ,t. XII, z. 1, im. 23498—23546). 72 PPK, t. XII, z. 2, nn. 2143120—>24326.

73 Oto treść pytań: l.a). Czy w diecezji, której jesteś .pasterzem, są odprawiane Msze w języku łacińskim ; b) Czy są postulaty, aby w pro­ wadzić język łaciński do liturgii mszalnej? Czy zmniejsza, się lub zw ię­

ksza ilość tych petycji? 2. Czy są w tw ojej diecezji osoby lub specjal­

ne grupy dom agające s/ię odprawiania Mszy w języku łacińskim w e ­

dług dawnego obrzędu („Mszy trydenckiej”)? Jaka jest w ielkość lub zna­ czenie tych grup? Jakie są racje skłaniające do takiego nastaw ienia duchowego i wyrażania tego rodzaju postulatów? Uprzejm ie proszę o przesłanie odpowiedzi na powyższe pytania przed dniem 31 paździer­ nika 1980 r.

74 AAS 76 (1984) 1088—1089. « AAS 75 {1983) 1001— 1009. 78 AAS 74 (i982) 1298. 77 Tamże.

22 Ks. E. Sztaf rawski [16] z możliwością przyjm ow ania K om unii po raz drugi tego samego dnia, o czym m owa w kan. 917, Kom isja In terp retac ji K PK , że nie m ożna tego rozumieć rozszerzająco, a więc w ten sposób jako ­ by upoważniono do przyjm ow ania K om unii św iętej ty le razy, ile razy ktoś uczestniczy we Mszy św iętej 78.

W odniesieniu do kan. 951 § 1 w spom niana Kom isja w yjaśniła (23. 04.1987 r.), kogo należy rozumieć przez ordynariusza, któ ry określa cele, na jakie pow inny być przeznaczone ofiary za Msze binacyjne. Je st nim z reg uły w łasny ordynariusz, z w y jątkiem jed nak proboszczów i w ikariuszy p arafialnych, dla któ rych będzie nim ordynariusz m iejsca 79.

K ilka odpowiedzi P apieskiej Kom isji dotyczy m ałż e ń stw a 80. J e ­ dna kan. 1103 przew idującego nieważność m ałżeństw a zaw ieranego pod wpływem, określonego w nim przym usu i bojaźni. W yjaśniono, że cytow ana wyżej dyspozycja m a zastosow anie także w odnie­ sieniu do m ałżeństw zaw ieranych przez niekatolików si. Odnośnie do form y kanonicznej n ajp ierw wyjaśniono, że poza niebezpieczeń­ stw em śm ierci biskup diecezjalny nie może od niej dyspensować przy m ałżeństw ie, w którym obie strony są k a to lik a m i82.

Gdy wreszcie idzie o osoby zobowiązane do form y kanonicznej, k tó re usiłow ały zawrzeć m ałżeństw o cyw ilne lub wobec m inistra akatolickiego to — zgodnie z w yjaśnieniem Kom isji — dla stw ier­ dzenia ich stanu wolnego, nie jest w ym agany proces op arty na do­ kum entach — o którym w kan. 1686 K P K — lecz w ystarcza b a­ danie przedm ałżeńskie, zgodnie z przepisam i kan. 1066— 1067 K P K 83.

Do aktów k u ltu Bożego zalicza się także sakram entalia, wśród któ ry ch ważne m iejsce zajm ują błogosław ieństw a (por. kan. 1170— 1171). D ekretem K ongregacji S praw K u ltu Bożego (03. 05. 1984 r.) został ogłoszony nowy ty tu ł R ytuału Rzymskiego: Ordo Benedic-

tio n u m 84. Jego łacińskie w ydanie weszło od razu w życie, n ato ­

m iast tłum aczenia na języki narodow e sporządzone przez K onfe­

78 Odpowiedź z dnia 11.07.1984 r.: AAS 76 (1984) 746. 79 AAS 79 (1987) 1132.

80 Pierw sza z tych odpowiedzi (21.12.1979 r.) wyjaśniła, że diakon asystujący pcrzy zawieraniu m ałżeństwa na podstaw ie «trzymanej d ele­ gacji może dyspensować od przeszkód m ałżeńskich zgodnie z postano­ w ieniem kan. 1044 KPK (1917 r.): AAS 72 (1980) 105 Nowy Kodeks uwzględnia to w kan. 1079 § 2, w yliczając obok kapłana również dia­ kona.

81 Odpowiedź Komisji Interpretacji KPK z 23.04.1987 r.: AAS 79 (1987) 11312.

82 Odpowiedź z dnia 05.07.1985 r.: AAS 77 (1985) 71. Stwierdzono bezpośrednio, że w tym w ypadku nie może korzystać z władzy dyspen­ sowania przyznanej mu w kan. 87 § 1.

ss Odpowiedź z dnia 11.07.1984 r.: AAS 76 '(1984) 747.

84 Ordo benedictionum Ritualis Romani fit publici iwris: AAS 76 (1984) 1085—1086.

Ustawodawstwo Jana Pawła II 23 rencję Biskupów i zatw ierdzone przez Stolicę Apostolską, w ejdą w życie od dnia wskazanego przez m iejscową K onferencję Biskupów. W tym sam ym ro k u w spom niana wyżej K ongregacja ogłosiła (14. 09. 1984 r.) typiczne w ydanie łacińskie Cerem oniału B iskup ie­

go 8S.

W ty tu le o sakram entaliach Kodeks uw zględnia rów nież sp ra ­ wę egzorcyzmów (por. kan. 1172). W dniu 29 w rześnia 1985 roku K ongregacja N auki W iary skierow ała do w szystkich o rd y n a riu ­ szy m iejsca List, w którym przypom niała norm y obowiązujące w tej m aterii 8®.

P eniten ejaria Apostolska, której kom petencji podlegają ró w ­ nież odpusty, dekretem z dnia 14 grudnia 1985 roku zezwoliła, aby papieski odpust zupełny, którego biskupi diecezjalni mogą udzielać trzy razy w raku, m ógł być zyskiw any za pośrednictw em środków społecznego przekazu 87.

W now ym Kodeksie znalazły się dyspozycje dotyczące sa n k tu a ­ riów (kan. 1230—1234). W zw iązku z Rokiem M aryjnym , Kom isja G łów na obchodów tego Roku skierow ała (07. 10. 1987 r.) List do w szystkich biskupów katolickich na tem at sanktu ariów m a ry j­ nych S8. W tym obszernym dokum encie znajduje się w iele p ra k ty ­ cznych w skazań odnośnie do duszpasterstw a w sanktuariach.

IV. Procesy

Zanim przejdziem y do aktów praw nych dotyczących procesów, można zasygnalizować N otyfikację K ongregacji N auki W iary, opu­ blikow aną tuż po prom ulgacji nowego K odeksu (12. 03. 1983 r.), w której na nowo przypom niano sankcje kanoniczne, jakie zacią­ gają biskupi niepraw nie udzielający prezbiterom święceń k ap łań ­ skich oraz ci, którzy od takich p rzyjm ują św ięcenia czy to biskupie czy p re zb iteratu 89.

Gdy chodzi o praw o procesowe trzeba wskazać dokum enty doty­ czące procesu kanonizacyjnego. P rom ulgow any przez Ja n a P a ­ w ła II Kodeks — w przeciw ieństw ie do poprzedniego 90 — nie za­ m ieścił tego działu praw a. W kan. 1403 zamieszczono n astępującą

85 N ovum Caerem oniale E piscoporum fit publiai iuris: tamże, s. 1086—'1087.

88 E pistula O rdinariis locorum m issa: in m en tem normae vigen tes de exorcism is revocan tu r — AAS 77 (1985) 1169— 1170.

87 D ecretum . De in dulgen tns ope in stru m en ti te lev isific i vel radiopho- nici lucrandis: AAS 77 (1985) 293—284.

88 Por. L’Osservatore Romano, w yd. polskie, nr. 11-2 z 1987 r., s. 4. 89 N otificatio qua poenae canonicae E piscopis qui illicite alios episco- pos ordin averu nt illisqu e hoc m odo illegitim o ordinatis denuo com m i- nantur: AAS 75 (1983) 392—i393.

90 Poprzedni Kodeks, w księdze IV całą część II p ośw ięcił tej spra­

w ie: De causis beatificationis S ervoru m Dei et canonizationis Beatorum (kan. 1999—2141).

24 Ks. E. -Sztafrawski [18] dyspozycję: S praw y kanonizacji Sług Bożych rządzą się szczególną ustaw ą papieską (§ 1). W spraw ach tych ponadto m ają zastosow a­ nie przepisy tego Kodeksu, ilekroć w tejże ustaw ie odsyła się do p ra w a powszechnego albo chodzi o norm y, k tó re z sam ej n a tu ry dotyczą także tych spraw (§ 2).

Szczególną „ustaw ą papieską” , o której wyżej, stała się przede w szystkim K onstytucja Apostolska J a n a P aw ła II D ivinus per-

fectionis M agister, prom ulgow ana razem z Kodeksem (25. 01. 1983 r . ) 91. Dnia 7 lutego 1983 roku K ongregacja S praw K anoni­ zacyjnych ogłosiła N orm y dotyczące spraw kanonizacyjnych, które

w in n y być zachowane w dochodzeniu d ie c e zja ln y m 92. W tym

sam ym dniu opublikow ała rów nież D ekret ogólny, dotyczący sp raw Sług Bożych, k tó ry ch proces toczy się ak tu aln ie w K on­ gregacji 93.

K om isja In te rp re ta c ji K odeksu (17. 05. 1986 r.) w yjaśniła, że w kan. 1673, n. 3, należy mieć na uw adze w ikariusza sądowego diecezji, w której strona pozw ana ma stałe m iejsce zam ieszkania. G dyby zaś w jakim ś w ypadku nie było w ikariusza sądowego, w te­ dy w ym agana jest zgoda biskupa diecezji °'t. Ta sam a Kom isja w yjaśniła, że gdy ktoś po zaniechaniu lub zrzeczeniu się spraw y, pragnie ją wnieść na nowo lub kontynuow ać, w tedy pow inien to czynić w trybunale, k tó ry jest kom petentny w czasie w znow ienia sp raw y 9S.

Zakończenie

W w ielu w ypadkach ograniczono się tu ta j tylko do wyliczenia aktów p raw nych jakie podjęto w okresie p o n tyfik atu Ja n a P a ­ w ła II do końca 1987 roku. Na pewno nie uwzględniono w szyst­ kich, ponieważ obecnie niełatw o przeprow adzić rozgraniczenie po­ m iędzy dokum entam i o charakterze tylko teologicznym i takim i, k tó re będąc teologicznym i posiadają jednocześnie aspekt praw ny. P rzykładow o można wskazać na D eklarację K ongregacji N auki W iary o eutanazji (05. 05. 1980 r.) fl6.

91 AAS 75 (1983) pars I, s. 249—255. Teksit polski ziosifcał zamieszczony w L’Qsservatore Romano, w yd. polskie, n i 4 z 1983 r., s. 3—4.

92 AAS, jw., s. 396— 403. Por. L ’Osservaitore Romano, jw.,

98 AAS, jw., s. 403. Por. H. M i s z t a l , Komentarz do Konstytucji

Apostolskiej „Divinus Perfectionis Magister”, Lublin 1987. 91 AAS 78 (1986) 13123.

95 Tamże, s. 1324.

98 Wydatnie 'broszurowe. Podobne dokumenty: List (Kongregacji Nauki Wiary) w sprawie niektórych zagadnień związanych z eschatologią

(17.05.1979 r.) W atykan 1979 r.; tejże Kongregacji: Epistula ad universos

Ecclesiae episcopos de pastorali personarwm homosexualium cura: AAS 79 (1987) 543—555.

[19] Ustawodawstwo Jana Pawła II 25 Dokonany jed nak tu ta j ten swego rodzaju przegląd m ateriału praw nego pozwolił w ystarczająco zorientow ać się, co w om aw ia­ nym okresie zostało podjęte bądź bezpośrednio przez Papieża, bądź z jego inicjatyw y, czy też potw ierdzone jego autorytetem . Je st to n ap raw d ę dużo i na w ielu odcinkach posiada epokowe znacze­ nie. W ypada jeszcze raz w tym m iejscu powtórzyć, że n ajw ażn iej­ szym aktem praw nym stał się Kodeks p raw a kanonicznego. Słusz­ nie podkreśla się, że jest on w znacznym stopniu osobistym dzie­ łem Papieża.

De legislatione loannis Pauli II

A ctiw tae legislativa Papae Nostri iaim aratea in campo legis parti­ c u la r s bene nota est. Ipse enfcn, urtii pastor Ecclesiae Cracoviensis, sy- nodum ddoecesanaim, et, uitii M etropolita Cra-cowiensis, concilium pro- vinoiale, celebravit.

Nunc, decein&o Summii Ptointificatus Eius celebrantes, omnes actus le ­ gislatives ab Ipso vel afo dicastexilis Curiae Bomanae in memoniam reviaoaire vokim us, sed hie praster Codiicem Iuris C anonicl Isti actus m ulti et praeclari sunt. Hoc ii,n airi'iculo hoc modo posits, sunt: I. De Fopulo Dei. 1. De christifideiibus. 2. De Eoclesiae constitutione hie- rarchica. 3. De insstitutis vriitae consecratae. II. De Ecclesiae munere docamdi. III. De Ecclesiae m unere sanctilicatibnis. IV. De proeessibus