Aleatoryzm w twórczości Witolda Lutosławskiego
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
Zapoznanie uczniów z postacią Witolda Lutosławskiego. Przedstawienie najważniejszych faktów z życia kompozytora oraz omówienie jego dzieł będących przykładem muzyki XX wieku.
Przedstawienie stylistycznych cech charakterystycznych dla twórczości Lutosławskiego. Omówienie wpływu Lutosławskiego na innych kompozytorów. Wysłuchanie wybranych utworów. Dokonanie muzycznej analizy dzieł.
b. Umiejętności Uczeń potrafi:
1. Omówić życie Witolda Lutosławskiego.
2. Przedstawić znane dzieła Witolda Lutosławskiego.
3. Przedstawić najważniejsze dzieła i gatunki uprawiane przez Witolda Lutosławskiego oraz je omówić.
4. Rozpoznać fragmenty wysłuchanych utworów oraz je nazwać.
5. Wskazać stylistyczne cechy charakterystyczne dla twórczości Witolda Lutosławskiego.
6. Wyjaśnić pojęcie aleatoryzmu i wskazać go w kompozycjach Lutosławskiego.
2. Metoda pracy
Metoda opisu z elementami pogadanki. Percepcja muzyczna. Analiza muzyczna – praca w grupach.
Forma ćwiczeniowa.
3. Środki dydaktyczne
1. Podręcznik –Gwizdalska D., Historia muzyki cz.2, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2006
2. Stanowisko do odtwarzania płyt.
3. Nagranie utworu Witolda Lutosławskiego:
„Gry weneckie”
4. Karta pracy ucznia
5. Partytura wyżej wymienionego utworu.
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza 1. Sprawdzenie obecności.
2. Powtórzenie wiadomości poprzez odpytanie jednej osoby, z trzech ostatnich lekcji.
3. Podanie tematu do zeszytu.
(10 min)
b. Faza realizacyjna
1. Metodą opisu, przedstawienie postaci Witolda Lutosławskiego. Omówienie najważniejszych faktów z życia kompozytora.
Notatka:
Witold Lutosławski:
- Urodził się 25 I 1913 roku, w Warszawie; zmarł 7 II 1994 roku, tamże.
- Pochodził z rodziny ziemiańskiej mającej swą posiadłość w Drozdowie, koło Łomży.
- Dzieciństwo i młodość Lutosławskiego upłynęły w Drozdowie, w Moskwie i w Warszawie.
- Przyszły kompozytor wychowywał się w atmosferze domowego muzykowania, co wpłynęło na rozbudzenie jego wyobraźni dźwiękowej.
- Pierwsze utwory skomponował już w dzieciństwie.
- Uczył się gry na fortepianie i skrzypcach. Pobierał lekcje teorii i kompozycji muzycznej.
- Dobrze zapowiadającą się karierę artystyczną Lutosławskiego przerwała II wojna światowa. Brał on udział w walkach z Niemcami jako dowódca plutonu radiotelegraficznego.
- Pracował zarobkowo jako pianista w kawiarniach warszawskich, grając w duecie fortepianowym z Andrzejem Panufnikiem.
- Po wojnie artysta współdziałał w reaktywowaniu działalności „Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich”.
- Twórczość Lutosławskiego z powojennego dziesięciolecia obejmuje utwory użytkowe, pisane dla celów zarobkowych oraz kompozycje powstałe z wewnętrznej potrzeby.
- Odbył liczne podróże - do ZSRR i Berlina Wschodniego, uczestniczył w festiwalach w Helsinkach, Salzburgu, Strasburgu i Donaueschingen oraz zasiadał w jury konkursów kompozytorskich w Rzymie i Liege.
- Własne utwory prezentował niemal na każdym „Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej”.
2. Metodą opisu, przedstawienie najważniejszych dzieł Witolda Lutosławskiego. Omówienie stylistycznych cech charakterystycznych dla twórczości kompozytora. Wyjaśnienie pojęcia aleatoryzm i wskazanie zastosowania tej techniki w twórczości kompozytora.
Notatka:
Muzykolodzy wyróżniają w twórczości Lutosławskiego kilka okresów.
a) Wczesne utwory, takie jak: Wariacje symfoniczne, I Symfonia czy Uwertura Smyczkowa, zalicza się do nurtu neoklasycznego.
b) Mała Suita i Koncert na orkiestrę są najwyraźniejszym przejawem zainteresowania Lutosławskiego polskim folklorem.
c) Pieśni do słów Kazimiery Iłłakiewiczówny rozpoczyna okres dodekafoniczny.
d) Gry weneckie są przedstawicielami aleatoryzmu kontrolowanego.
e) Forma łańcuchowa - w utworze Łańcuch.
Aleatoryzm - metoda komponowania stosowana w muzyce, na gruncie różnych technik kompozytorskich. Polegająca na celowo niedokładnym określaniu dźwiękowego obrazu kompozycji w partyturze, zakładająca współdziałanie, przy odtwarzaniu utworu, przypadkowych czynników muzycznych wprowadzonych przez wykonawcę. Polega też na stosowaniu przez kompozytora działań losowych (rzut kością, losowanie kart z talii, korzystanie z generatora przypadkowych dźwięków i in.), w trakcie pracy nad utworem. Aleatoryzm może dotyczyć różnych elementów muzycznych, np.
rytmiki, architektoniki, dynamiki, a nawet relacji interwałowych i instrumentacji.
3. Wysłuchanie wybranych Gier weneckich Witolda Lutosławskiego. Dokonanie muzycznej analizy utworu. Praca w grupach.
(25 min)
c. Faza podsumowująca 1. Zapisanie notatki do zeszytu.
(10 min)
5. Bibliografia
1. Ekiert J., Bliżej muzyki. Encyklopedia, wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994
2. Gwizdalska D., Historia muzyki cz.2, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2006
6. Załączniki
a. Karta pracy ucznia
Najważniejsze zagadnienia związane z tematem lekcji pt. Aleatoryzm w twórczości Witolda Lutosławskiego.
b. Zadanie domowe
