Tufity mioceńskie z obszaru Gliwic

Wiesław GABZDYL, Tadeusz KAPUŚCIŃSKI

z

WSTĘP

W trakcie głęhienia szybu V kopalni Gliwice w mleJs'cowOSCl szówka, wśród osadów mioceńskkh napotkano na głębokości 104 i 19:5 'm na cienkie (15-20 cm) warstwy skał, różniące się od skał otaczających barwą i zwięzłością. Próbki tych skał dostarczył nam do badań główny

geolog Zabrzań,skiego Przemysłu Węglowego mgr inż .. Jan Tomica, za co składamy Mu podziękowanie.

Już wstępne badania 'wY'kazały, że próbki tych skał należy uważać

za tufity. Mamy zatem w obszarze Gliwic jeszcze jeden punkt wystę­

powania mioceńskich utworów piroklastycznych, które stwierdzono ostat- nio na Górnym Śląsku ('8. Alexandrowicz, E. Odrzywolska-B:ieńk,owa, 1960; J. IKuhl, L. Chodyniecka, 1961; W. Parachoniak, 1962).

Badane tufity należałoby pod względem stratygraficznym zaliczyć do dolnego tortonu. Do takiego stwierdzenia upow,ażniają nas 'wyniki ba-

dań fauni,stycznych przeprowadzone przez S. Alexandrowicza (L cit).

Autor ten stwierdził w szeregu odsłonięciach 'Osadów mioceńskich Gór- nego Śląska współwystępowanie charakterystycznego dla dolnego tor- tonu zespołu otwornic z poziomami utw,orów piroklastycznych, odpowia- dających badanym przez nas tU1fitom. '

Znalezienie poziomów tufogenkznych w utworach tortonu w kop.

Gliwice świadczy, że zasięg osadów piroklastycznych miocenu na 'Obsza- rze Górnego Śląska jest większy niż to dotychczas przyjmowało (S.

Alexandrowicz, 19,58).

Jak widać z przedstawionego

kryte ^są tu (31 ,5 m) osadami n~'·T7"'''~+''~·r7r,r-.I wchodzą: w stropie zielonoszare iły

drobnoziarniste,

głębokości 104

z karbonem.

Kwartalnik Geologiczny, t. 16, nr 3, 1972 r.

utwory mioceńskie przy-

skł'ad osadów mioceńskich

zawodnione

<:

~

Q::

<::::>

h- I

~ ~

~ ~

;::

Wiesław Gabz:dyl, Tadeusz Kapuściński

l1iqiS20ŚĆ

...

104,0

- - -

/49,0

/65,0

;95,0

2/8,0

I::~.

^{:1: :1. :.1,:,.}

wrn

3/,5

320

10,0 0,/5-0,20

1

45,0

17,0

RF:G1 _~t

/:·:·:·:·:·:·:·:·:12

^{Fig. 1.}

~3

~4

5

iii

'"" ""' ⁶

7

Schematyczny profil geologiczny z

nadkładu karbońskiego z szybu V kopalni Gliwice

Diagrammatic geological section of the Carboniferous overburden strata in shaft V 'of the Gliwice mine

l - piasiki rÓŻ'noziall'lldste, żwitrkO'Wate,

przewa,mtwj.'one gliną zlW,ałową li. iłami py- lastymi; 2 - pi,aSllti dll'obnOlzi'arniste za- wodnione; 3 - iły pyl,aste zielonoszare, m,a,rgli,ste; 4 - tufdt: Tl - walr,sltewka z poziomu górnego, T2 - wall'stewka z po-

<Ziomu dolnego; 5 - iły ciemnos1zare z ła­

wica.md gLpsów; 6 - wapienie ^zlepieńco­

wate, silnie zawodIl'ione; 7 - żwirowce

ciemnoszare e okruchami węgla

!I. - vaTliously graiined, gra,ve11-like sands iLnterc.alated with bouldelT c1ay and sałty

clays; 2 - water-<beardng, fd.ne-gra,ined salnds; 3 - marly and siiLty clays, green- -grey jyn colour; 4 - tuffdte: T1 - l,amina f,rom the upper hodzon, T₂ - lalmina from the lawer horizon; 5 - dark grey clays with gYlpslUm banks; 6 - conglo- merate-liJke strongly pOIl'OUS limesto:nes with gypsum fragments, strr,<mgly aqUii.- ferous; 7 - dark glTey gr,aivels'tones with coal fr,agments

CHARAK'T'ERYSTYKA TUFIT6w

TUFIT Z POZIOMU GORNEGO (T₁₎

Skała ta 'O barwie białej, jest ,silnie porowata i mało spoista. Pod

względem struktury przypomina bardzo drdbnoziarnisty piaskowiec.

W wodzie rozpływa się, nie dając trwałej zawiesiny. Pod wpływem HCl burzy się słabo, 'co świadczy D obecności niewielkiej iloś'ci kalcytu. Gę­

stość masy wynosi 2,305, gęstość przestrzenna - 2,100, porowatość

5,0'%.

2

o

10

20 30

40 50 60

70 80 90 100

o

10

20 30

50 60 70 80 90 JOD

PSU/TOWA

T

^I _I ^I _!

I [ [

I ^II I

I ^{I I}

[ I ^I

I I

I I ^[

I _I ^I

[ I

I : I :

I II _I

I ^{I l}

I I

I

I

I;

^I

I

I I

I ^I I

I ^I _I I

[ I ^;

PSEFITOWA

:

^{I [ I} I ^{I I}

I

I

^{I I}

ł j I

-I

! I

I I

I I I I

1

^{II I I}

I II _I I

I I I

I I I I

I I

I:

!

1 ^I !

[

I ^II

i

I II I

T

!

II ^I I

I I I

I

I ⁱ

) I I

:

i II ^I i

FRAKCJE PSAt1ITOWA A LEUR y TOWA

i~

I ^{I I} I

I I ^I I

I _I I _I

I ^I _I

..

^{[ I I [}

I ^{I i I}

I ^{I I i}

I

^{I i} ~I I

I ^I i

I

11\

^I

I _I I ^I ~I

I I

I

I I

,

I I i I

j I I I j I ,

I

I I I I I

I ^I

i

I

I ^{j I} I

I ^{ł I I I}

: I

I I I

FRAKCJE PSA/'1/TOWA ALEURYTOWA

\

1"'1 ~

~~ ^I I I

I I I ł I

Ii'II

^{I I I I I i"}

r\

^{I I I}

II

^{I I I I}

I: r\

i ^{I I I I I}

:\

:

:

^I

I I

I ^I

I I I I i I III ^I

I ^{j I} ~ i I i I I

I

I II _{II l,}

I :

i I _I

" i

II!

I I I I

I i I i

i' II

^{I I}

:

^{I I I i}

i

I ^{I I} I ^I

I ^{I I I I}

PELITOWA I

I I

I I

I

I

I I

I;

I j j

~~I I l

[

I

[

I I

I I

I

I

I

I

I I I

/00 90 80 70 60 50 40

30 20

~ N-..

¹⁰ O

PELITOWA

i

I I

I

I

II I

I

I

r

I i I

! ! II

II I [

II'

^I

i

!

"

II ~ ^{II I [}

I i

I I I~

~

II

^{I I}

:

I

I

j I

I -j--

I

I

I

I I I I I

iii!.. I

l '

I

100%

90 80 70 60

50 40 30 20

f O O

Fig. 2. Krzywe uziarnienia tufitów Grain size curves of tuffites

1 - krzywe uzia1r,n:iema tufitu z poziomu górnego T1 ; 2 - k,rzywa uziarneinia tufitu z poziomu dolnego Tli

1 - gratiJn si,zecurve of tuffite of the upper level T1 ; 2 - grain size curve of tuffite of the lower level T2

688 ^Wiesław Gabzdyl, Tadeusz Kapuściński

Uziarnienie skały ma charakter przede wszystkim aleurytowo-peli to- wy. Z wykresu uziarnienia (fig. 2), sporządzonego na podstawie pomia- rów areometrycznych wynika, że zawartość. frakcji psamit'Owejwynosi w niej 12% ^1, -frakcji ,aleurytowej" 61% i frakcji pelitowej 27¹%. Pod wzglę­

dem uziarnienia badana skała 'Odpowiada więc w sensie geotechnicznym

pyłom piaszczystym.

Obserwacje :mikrosk'Opowe 'wykazały, 'że opisywana skała zbudowana jest prawie wyłącznie z ostrokrawędzistych i optycznie -izotropowych ziarn szkliwa 'wulkanicznego. P'Od 'wz!ględem morfol'Ogicznym można wśród ziarn szkliwa wyróżnić formy wydłuż'One 'O długośei 0,05-0,15 mm i o strukturze włóknistej względnie globulastej, ,odpowiadające pumekso- wi, oraz ziarna iz'Ometryczne wielkości 0,001-0,06 mm, o gładkich po- wierzchniach, odpowiadające obsydianowi.

Współczynnik zała'mania światła ziarn 'wydłużonych wynosi 1,5095"

natomiast ziarn izometrycznych - 1,5130. Wspókzynniki te 'wskazują

na związek omawianego szkliwa z lawą ryolitową. Szkliwo w badanej skale zachowane jest wwiększoś'ci w stanie nie zmienionym. Nieznaczna tylko jego część 'uległa dew:itr~fika:cji, przechodząc w drobnołuseczkowa­

ty minerał o cechach optycznych illitu. U dział objęt'Ościowy szkliwa

\tV badanej skale, ustalony planimetrycznie,wynosi 94;5'0/01, przy czym szkliwo 'Obsydianowe przeważa nad pumeksowym. Stan zachowania szkli- wa i brak krystolitów wskazuje na szybkie jego krzepnięcie. OboK szkli- wa w badanym tuficie występują drobne ilości kwarcu piroklastycznego oraz mikroorganizmy. K'warc występuje przeważnie w formie ostrokra-

wędzistyoh, ksen'Omorficznych ziarn, o wielkości 0,03-0,10 mm, rzadziej na t'Omiast 'w formie 'Oso'bników idiomorficznych. N a powierzchniach ziarn kwarcu widoczne są ślady korozji 'magmowej. W'śródmikroorganizmów

stwierdzono węglanowe sk'Orupki otwornic i opalowe szkielety względnie

pojedyncze igły gąbek.

Na podstawie opisu petrograficznego należałoby badaną skałę uważać

za ryolitowy tufwitroklastyczny, jednak z uwagi na jego 'morską sedy-

mentację, o czym świadczą sz!czątki fauny morskiej, określiliśmy ją ja- ko tufit witroklastyczny.

TUFIT Z POZIOMU DOLNEGO (T₂₎

Makr'Oskopowo skała ta posiada ,barwę białą i wykazuje w porówna- niu z tufitem .poziomu górnego (T1) strukturę skały ilastej. Jest porowata i silnie spękana. Charakteryzuje się gęstością masy 2,103, gęstością prze-

strzenną - 1,804 i porO'watością 14,3%. W wodzie silnie pęcznieje, nie

dając - podobnie jak skała z poziomu górnego (T1) - trwałej zawiesiny.

Z wykresu uziarnienia (fig. 2) wynika, że skała zbudowana jest głów­

nie z ziarn frakcji aleU'rytowej i pelitowej, które łącznie stanowią 97°/()

skały. Udział frakcji.psam'itowej ^!O z'iarnach od 0,1-0,25 mmwyn'Os'i tyl-

ko 3%1. Pod względem geotechnicznym skała ta przypon1ina swoim uziar-

nieniem glinę pylastą.

Badania mikr,oskopowewykazały, że głównym składnikiem omawia- nej skały jest, podobnie jak w tU'ficie z pO'ziO'muTt, także szkliwo wulka- niczne, które jednak uległo w znacznym stopniu przeobrażeniu. Produk- tem tego przeobrażenia jest dr'Obn'Ołuseczkowata masa ilasta o poclwyż-

szonych :barwach interferencyjnych, którą na podstawie badań rentgeno-- graficznYich {fig. 3) i TAR (:fig. 4) uważać można za :montmorylonit z nie-

wielką domieszką illi tu. Wśród zaobserwowanych fenokry,ształów, które

występują w badanym tufide w większej 'ilości, 'wyróżniono kwarc piro- klastyczny, skalenie, przeważnie w 'fazie początkowej krystalizacji, oraz,

łyszczyki reprezentowane głównie przez biotyt, a w mniejszym stopniu przez :muskowit. IStwierdzon:o również minerały ciężkie, a mianowicie- cyrkon, apatyt i rutyl.

Na podstawie opisu petrograficznego należy skałę piroklastyczną dol-- nego poziom~ uważać za zmontmorylonityzowany tufit witrolitokla- styczny.

BADA:NIA RENTGENOGRAFICZNE I TERMICZNE

Dyfraktogramy badanych skał tufitowych z obu poziomów przedsta-- wia fig. 3. Dyfra'ktogrram tufituTi nie wykazuje żadnych zaznaczają­

cych się wyraźniej "pików", co wskazuje na bezpostaciowy (szklisty) charakter składników głównych badanej skały. Dyfraktogra

rn

^{tufitu T2~}

f i

.. -

1--1-- , - -

i---

~S==l

:::====+-- ^{- - -}

-=-"~i=-: ^f f-- ^{f - _ . - 1--}

_

-UL::c'ij; ^{:r. -I-- -}

~~

=-

- -;--1--- - - - i - f - - f -

=l::::-:f~i f ~-:. -~ i"--f-

rh ~I ~ 10

Fig. 3. Dyfraktogramy tufitów Diffractograms of tuffites

.. _---::.

- 1- r c:= -t .. _· 1-- I---

C'- ----c::-

l - dyfTaktogram tuf Hu z poziomu T1; 2 - dyfraktogr.am tufitu z po,ziamu T_2.

1 - diffr,actogram of tUffit,e of the level T_{1 ;} 2 - diffractogram of tuffite OIf the- level T₂

jest charakterystyczny dla montmorylonitu z niewielką domieszką illi- tu. Obecność tego ostatniego minerału tłumaczyć może fakt krótkiej czasowo trwałości zawiesiny uzyskanej z badanej skały, 'mim,o jej wyso- kiej zdolności ahsorpcyjnej błękitu metylenowego (śr. 74%).

Termiczna analiza różnicowa (TAR) cechuje się w naszym przypadku

większą niż analiza r,entgenografkzna czułością i pozwala na ustalenie nie

690 ^Wiesław Gabz,dyl, Tadeusz Kapuściński

tylko kierun'ku, lecz także stopnia przeobrażenia szkliwa. Termogramy badanych ,skał przedstawione są na fig. 4.

Termogram tU'fitu T1 potwierdza znaczną świeżość występującego

w nim szkliwa 'wulkanicznego. Wyraźnie zaznacza ,się na nim jedynie 1 reakcja w 250⁰ C, która związana jest z od- wodnieniem ;S'zkliwa.

Termogram tufitu T₂ wskazuje, że cha- rakterystycznym minerałem jest w nim montmorylonit (reakcja w 180⁰ C i 650⁰ C) z możliwą domieszką illitu (reakcja w 850 ^o C). Badania termiczne różnicowe potwier-

dzają więc i uzupełniają wnioski 'badań 'mi- kroskopowych i rentgenograficznych.

Fig. 4. Krzywe TAR tufitów DT A curves of tuffites

l - tufit z poziomu górnego T1 ; 2 - tufit z po- ziomu dolnego T₂

l - tuffite of the uppe'r level T 1; 2 tuffi te of the lo,wer level T2

BADANIA CHEMICZNE

Wyniki składu chemicznego 'Omawianych próbek zestaw'łono w tab. 1.

Stwierdzenie w nie prze'Obrażonym tuficie T1 oprócz szkliwa innych do- mieszek skłoniło nas do wykonania również analizy 'chemicznej szkliwa

wulkanicznego,wy'Odrębnionego z tej skały w bromoformie (r = 2,4).

W ,celach porównawczych przytoczono takż,e analizę mioceńskiego

tufu ryolitowego z Dębieńska (W. Parachoniak, 19,62). Z porównania ana- liz tufitu T1 i wydzielonego z niego szkliwa 'wynika, że w ich składzie

chemicznym występują tylko niewielkie różnice. Wyniki analizchemicz- nych potwierdzają zatem 'wykazaną na drodze mikroskopowej, rentgeno- graficznej i termicznej dużą świeżość analiz'Owanego tufitu i brak w nim

większych domieszek. ' ____ _

Skład chemiczny tufitu poziomu górnego (tah.IJ,- jaR też wyliczone z analizy chemicznej parametry Niggliego (tab. 2) wskazują, że .odpowia- da on pod względem chemicznym lawie ryolit'Owej, 'co potwierdzałoby

wyniki uzyskane na podstawie pomiaru współczynnika załamania 'świa­

tła szkliwa 'wulkaniczneg'O.

W p'Orównaniu z opublikowanymi analizami chemicznymi tufów mio-

ceńskich z Przedgórza 'Karpat tufit z kop. Gliwice zbliżony jest najbar- dziej pod względem chemicznym do tufitu ryolitowego z Dęlbieńska,

stwierdzonego około 18 km na SE od Przyszówki.

Skład chemiczny tufitu poziomu d'Olneg'O (T₂₎ ilustruje analiza 4.0 ile ustalenie charakteru petrograficznego tud:itu z poziomu górnego nie bu- dzi żadnych zastrzeżeń, o tyle ustalenie pierwotnej pozycji magmatycz- nej tufitu z poziomu dolnego jest trudne z uwagi na jeg'O przeobrażenie

i związaną z nim mo'żliwośćmigracji składników chemicznych. Ostroż­

nościwymaga również interpretacja wyliczonych prametrów NigR1ie~o.

Analizy chemiczne tufitów mioceńskich z Przyszówki i niektóre analizy porównawcze zaczerpnięte z literatury

Szkliwo Tufit T 2

Tufit z poziomu

wulkaniczne Tufit ryolitowy Tufit z poziomu analiza przeliczona T₁

z tufitu T 1 zDębieńska * T 2 do 100% bez

Składniki składników lotnych

% ^{owa. g}

I

_molek. ^równ. % wag. równo % ^{o wag.}

I

równ. % ^g

I

^równ. % wag. I ^równo

molek. molek. owa. molek. molek.

Si02 70,00 11650 71,80 11950 73,76 12282 51,40 8560 66,90 11140

Ti0 2 0,12 12 0,13 13 0,12 12 0,42 52 0,55 -

Alz0 3 12,27 1247 12,33 1213 12,80 1250 14,46 1416 18,87 1857

PzOs

on n

^{0,13 13 4,0 4,0 - - -}

Fe203 1,31 81 1,39 89 1,35 85 1,34 84 1,74 114

FeO 0,16 16 0,17 17 0,21 31

!

0,10 10 0,13 13

MnO śl. - śl. 0,04 4 0,06 6 0,08 8

MgO 0,39 97 0,28 66 0,40 100 5,16 1378 6,80 1690

CaO 2,10 380 2,20 390 1,32 234 3,00 540 4,60 820

NazO 2,10 340 2,20 350 4,07 427 0,10 20 0,13 23

KzO 3,35 355 3,55 375 1,90 310 0,15 15 0,20 20

CO2 0,35 87 n.o. - śl. - ^-

H₂O- 0,90 500 0,41 485 0,93 518 8,10 4500 ^- -

H₂O+ 6,71 3616 5,40 3000 3,19 1115 15,0 8300 - -

S - - - ^- - ^{- - - -}

Suma

I

^{99,87 18392 99,99 1 17961 1 100,09 .1} 16368 1100,99

I

1 100,00 1 ¹⁵⁶⁸⁵

* analizował A. Kęska (JV. Parachoniak, 1962); ** analiza wg Daly'ego (W. Parachoniak, 1962)

Dacyt **

% wag.

65,68 0,57

I 16,25

0,15 2,38 1,90 0,06 1,41 3,46 3,97 2,67 - -

1,50 - 100,02

1-3

E:

_e+

~

S

o·

(';)

ro ::S'

Ul ~

ro·

N

o O"

Ul N

!.lJ I-i

~

B ~:

(';)

~ 1-'-1'

Wiesław Gabzdyl, Tadeusz Kapuściński

Tabela 2 Porównanie parametrów Niggliego' omawianych tufitów z niektórymi skałami wg danych zaczerp-

niętych z literatury

Parametry N iggliego Tufit Tufit ryolitowy Tufit z poziomu T1 zDębieńska * z poziomu T2

si 449,0 472,0 243,0 269,63

al 48,0 47,3 40,2 39,33

fm 10,6 10,2 41,6 22,53

c 14,4 15,2 17,3

alk 26,7 27,3 1,0 22,95

k 0,51 0,52 0,57 0,31

mg 0,35 0,27 0,87

Objaśnienia: * analizował A. Kęska (W. Parachoniak, 1962); ** analiza wg Daly'ego (W. Pa- rachoniak, 1962)

Pewne przybliżone dane o pierw'Otnym składzie chemicznym skały V\Y''7or._

brażonej 'może dać 'PTzeHczenie analizy tej skały do 100°/01, po

składników lotnych. Jak wynika z tak przeliczonej analizy chemicznej tufitu (an. 5), pierw'Otny jego skład chemiczny wskazuje na jego

związek z lawą dacytową, która w p'Orównaniu d'O bardziej kwaśnych law

łatwiej ulega procesom mont'm'Orylonityzacji.

WNIOSKI

1. W szybie k'Op. Gliw'ice stwierdzono wśród utworów nadkładu kar-

bońskiego występowanie na głęb'Okości 104 m i 19'5 m dwóch kilkunasto- centymetrowych poziomów tufitowych, które stanowią na zachód wysunięte ogniwa 'mioceńskich utworów piroklastycznych zapa- dliska przedkarpackieg'O.

2. P'Oziomy tufitowe (T! i 'T2) różnią się pod względen1

ficznym. P.oziom górny (T!) przedstawia prawie nie witroklastyezny, pozi'Om dolny nat'Omiast stanowi tyczny 'O znacznej zawartośdczystego montmorylonitu.

3. Tufitwitr'Oklastyczny z poziomu górnego (T!) posiada pod

dem uziarnienia charakter aleurytowo-pelitowy. Charakteryzuje pra- wie zupełnym brakiem substancji ilastej. Pod względem petr'Ograficz- nYlm zbudowany jest głównie ze szkliwa wulkaniczneg'O ^<O charakterze oIbsydian'Ow.o-pumeksowym i współezynniku załamania światła

do 1,5130, wskazującym na jego związek z lawą ryolit'Ową. Jak'O

nilki akcesoryczne 'wylS'tępująw nim: kwarc pir'Oklastyczny 'w formie

.ostrokrawędzistych .okruchów lub idiom orf:ic znie wykształconych

tałków wśród

---

jednak tylko sporadycznie zachowane jest w nie zmienionym stanie.

Przeważnie ulega ono dewitryfikacj'i, przy 'czym jako produkty tej de- witrytEikacji oznaczono 'montmorylonit z pewną domieszką illitu. Obok szkliwa wyróżniono występują!cy w większych 'ilośdach kwarc piroklas- tyczny, skalenie oraz łyszczyki (hiotyt i 'muskowit), a spośród składni­

ków akcesorycznych apatyt i rutyl.

Skł.ad 'chem'kzny tufitu z dolnego poz'iomuwskazuje, że utworzył się

on z hardziej zasadowego niż poziom górny materiału piroklastycznego,

mającego związek z la'wą dacytową. Należy podkreślić, że również anali- zowane przez J. Kuhla i L. Chodyniecką (1961) poziomy tutfitowe z kop.

1 Maja wykazały odmienną budowę chemiczną, p,rzy 'czym poziom dolny

okazał się również bardziej zasadowy.

5. Stwierdzona przez nas montmorylonityzacja law dacytowych jest znana z literatury. Warunkiem dla takiego kierunku przeobrażeń law, które normalnie przechodzą

w

skały'illitowe, jest występowanie w n'kh

podwyższonej zawartośd MgO i CaO oraz niskiej zawartoś'c'i K₂0, a także określone 'warunki geologiczne, sprzyjające małej migracji MgO z prze-

obrażającej się skały {W. A. Deer, R. S. Howie, 1. Zussman, 19'62). Jak wynika z odtworzonego na podstawie analizy chemicznej pierwotnego

składu chemicznego skały pi~oklastycznej, z której utworzył się poziom dolny charakteryzował się .on właśnie podwyższonymi ilościami MgO i CaO 'Oraz przewagą Na20 nad K₂0. Analizującgeolog'kzne warunki

występowania tego poziomu tufitowego !można zauważyć (fig. 1), że

"\tV jego spągu występują nieprzepuszczalne iły, w stropie zaś silnie po-

rowate i wodonośne wapienie. Taki układ hydrogeolog'kzny warstw

ułatwia - z jednej strony - dopływ descenzyjnych roztworów alka- z drugiej zaś - utrudnia odprowadzenie powstałych z rozkła­

du +""F"'+''''~TY składników chem'kznych, stwarzając warunki dla jego m'Ont- morylonityzacji. W związku z powyższym należy także zwrócić uwagę, że gÓ!rny poziom ,tufitowy, który nie uległ przeobrażeniu, jest izolowany 'zarówno w· spągu, jak i w stropie skałami nieprzepuszczalnymi.

6. Stwierdzony szerszy zasięg wY'stępowania tufitowych poziomów

mioceńskich w nadkładzie karbonu stwarza 'm.ożliwość wykorzystania ich jako pO Złom ów korelacyjnych przy podziale stratY'graficznym nadkładu karbońskiego w GZW.

Ka'tedra Geologii Złóz Surowców MLneralny,ch Politechru.ki Śląskiej

Gliwice, ul. Ka,to'wlcka 2

Nadesłanodll1i,a 18 lipca 1971 r.

PIŚMIENNICTWO

ALEXANDROWICZ S. (m518) - Transgresywne osady miocenu z kopalni Mako- szowy i ich poz;ycja stratygraficzna. Acta geoI. pol., 8, p. 1149-'1'78, nr 4.

Warszawa.

ALEXA1\IDROWICZ S., ODRZYWOLSKA-BIEŃKOW A E. (19'60) - Morskie osady dolnego tortonu w Lędzinach. BiuI. Inst. Geol. nr 155. Materiały do geologii obszaru Śląsko-Krakowskiego. Warszawa.

694 Wieslaw Gabzdyl, Tadeus'z Kapuscifiski

DEER W. A., HOWIE R. S., ZUSSMAN I. (1'9¹62) - Rock - Forming Minerals., 3, p.218¹3. Longmans, London.

KUHL J., CHODYNIECKA L. (1961) - Przyczynek do poznania miocenskich tuf6w wulkanicznych na G6rnym Slqsku. Archiwum Mineralogiczne, 25" z. 112, p. 2181-2197. Warszawa.

PARACHONIAK W. {IlI9¹62\) - Miocenskie utwory piroklastyczne Przedg6rza Karpat Polskich. Prace Geologiczne, nr 11, PAN Oddz. w Krakowie, Komisja Nauk Geologicznych, p. 1-64. Warszawa.

BeCJIaB r AE3.D:bIJIb, Ta,IJ;eym KATIYCIJ;l1HbCKI1

MHOQEHOBLm TY~~MTLI C TEPPMTOPMM

rmnnm;

Pe3IOMe

B maXTe rmmlIIl;e B MlIO~eHOB1>IX OTJIO)l(eIilI.SIX BCTpe'IeIiO 11 omrcaIio C TO'IKlI 3peE!:IDi: rreTpo- rpaq>1IlI ,IJ;Ba rop1I30IiTa Tyq,q>1ITOB, 3aJIeraromlIe Iia rny61IE!e 104 11 195 ^M (q,m. 1). BepXI:tHii: roplI- 30IiT (T 1) npe.n;CTaBJIeIi BlITpOKJIaCTH'IeCKlIM Tyq,q,lITOM C XlIM1I3MOM PlIOJIlITOBOii JIaB1>I. I1rrpo- KJIaCTH'IeCKW MaTeplIaJI COXpaIilIJICH B IieM B CBe)l(eM COCTOHIilIlI. Tyq,q,lIT IiIDKIiero rop1I30IiTa (T2) HBJIHeTCH MOIiTMOPlIJIOIilITlI31IpOBaIiIi1>IM. HaJIH'IlIe B 3TOM Tyq,q,lITe, IiapH,D;y co CTeKJIOBlI,IJ;- Iioii Maccoii, q,eIiOKplICTaJIJIOB n03BOJIHeT C'IlITaTh ere BlITpOJIlITOKJIaCTH'IeCKlIM Ty$$HTOM.

Ha ocIiOBaHlIlI XHMH'IeCKlIX lICCJIe.n;oBaIilIH YCTaIioBJIeHO, 'ITO nepBOIia'IaJIbHO OIi lIMen ,JJ;aI..\HTOB1>rn xapaKTep. Pa3JIH'IIiaH CTeneHb COXpaIiIiOCTlI lICCJIe,IJ;OBaIiIi1>IX TYq,$HTOB 06YCJIOBJIeJla crreU;H$H- 'IecKoii rlI,IJ;poreOJIOrmeCKoii CHCTeMoii MHO~eIiOB1>IX OTJIO)l(eIilIH. HaJIH'IHe Ty$oreIi:m.IX ropH30Ii- TOB B TopToIie maXThI rmmrru;e CBlI,IJ;eTeJIbCTByeT 0 TOM, 'ITO pacnpOCTpaHeIiHe MHOu;eIiOBbIX nlIpOKJIaCTmeCKlIX OTJIO)l(eIiW Iia TepplIToplIH BepXIieii CHJIe3HlI 60JIee mlIpOKoe, 'IeM C'IlITaJIOCh .n;o ClIX nop.

Wieslaw GABZDYL, Tadeusz KAPUSCINSKI

MIOCENE TU,FFITES FROM THE AREA OF GLIWICE

Summary

Two horizons of tuffites have been found to occur at depths of 104 m and 195 m in the Miocene deposits of mine Gliwice. The tuffites have been examined petrograp- hicaIly, The upper horizon (T1) is built of vitro clastic tuffites, chemically resembling rhyolite lava. pyroclastic material is preserved fresh in it. The tuffites of the lower horizon (T2) are montmorillonitized. The presence of phenocrysts, beside the glass here, suggests that these latter are vitroclastic tuffites. Chemical examinations de- monstrate that these were previously of dacite character. Various preservation state of the tuffites in study has been conditioned by the specific system of the Miocene hydrogeological formations. The tuffogene horizons found in the Miocene deposits of the GIiwice mine prove that the range of the pyroclastic deposits within the Upper Silesian area is somewhat greater than so far supposed.