A rtykuł o ryg in aln y/ Or/g/na/ paper
Infekcja Chlamydia pneumoniaei białka zapalne u chorych po CABG poddanych przezskórnej rewaskularyzacji z powodu
nawrotu dolegliwości stenokardialnych
Chlamydia pneumoniae infection and inflammatory proteins in CABG patients referred to percutaneous coronary intervention for angina recurrence
Tadeusz Przewłocki, Anna Kabłak-Ziembicka, Monika Pieculewicz, Ireneusz Stopa, Piotr Pieniążek, Jarosław Zalewski, Ewa Stępień, Krzysztof Zmudka, Wiesława Tracz
Klinika Chorób Serca i Naczyń, Instytut Kardiologii, Collegium Medicum U J, Kraków Zakład Hem odynam iki i Angiokardiografii, Instytut Kardiologii, Collegium Medicum U J, Kraków
Postępy w Kardiologii Interwencyjnej 2 0 0 6 ; 2 , 1 (3 ): 8 7 - 9 3
S t r e s z c z e n i e
W stę p : C z y n n ik i z a p a ln e o r a z in fe k c ja C h la m y d ia p n e u m o n ia e (C h P ) w y d a ją s ię o d g ry w a ć isto tn ą ro lę w r o z w o ju c h o ro b y w ie ń c o w e j.
C e l: O c e n a z a le ż n o ś c i p o m ię d z y c z ę s t o ś c ią w y s tę p o w a n ia in fe k c ji C h P o ra z b ia łe k z a p a ln y c h a c z a s e m n a w r o tu d o le g liw o ś c i p o C A B G o r a z w y n ik ie m o d le g ły m p rz e z sk ó rn e j a n g io p la s ty k i w ie ń c o w e j (P C I).
M a te ria ł i m e to d a : P r z e a n a liz o w a n o p o z io m c z y n n ik ó w z a p a ln y c h (h s -C R P , F b , IL - 6 , T N F a ) o ra z p rz e c iw c ia ł p rz e c iw k o C h P (Ig M , Ig A , Ig G ) u 111 k o le jn y c h c h o ry c h (9 0 m ę żc zyzn ) w w ie k u 6 3 , 2 ± 7 , 7 ( 4 8 - 7 9 ) la t , po C A B G , u k tó ryc h w y k o n a n o P C I z p o w o d u n a w ro tu d o le g liw o ś c i w ie ń c o w y c h w c z a s ie ś r e d n io 9 9 , 1 ± 5 2 , 3 ( 1 - 2 6 4 ) m ie s.
po o p e r a c ji.
W yn iki: U 5 0 (5 5 % ) c h o ry c h s tw ie rd z o n o w z ro st Ig A i e w e n t u a ln ie Ig G m o g ą c y ś w ia d c z y ć o p rz e w le k łe j in fe k c ji C h P , a u 2 5 ( 2 2 ,5 % ) w z ro st Ig G ś w ia d c z ą c y o p rze b yte j in fe k c ji. U 3 4 ( 3 0 ,6 % ) c h o ry c h s tw ie rd z o n o w z ro s t h s - C R P
> 5 m g / L , a u 41 ( 3 6 ,9 % ) - F b > 3 , 5 g /L . S tw ie rd z o n o isto tn ą k o r e la c ję p o m ię d z y w ie k ie m c h o ry c h a p o z io m e m p rz e c iw c ia ł p rz e c iw k o C h P : Ig A (p = 0 , 0 1 3 ; r = 0 , 2 3 5 ) , Ig G (p = 0 , 0 0 2 ; r = 0 , 2 9 4 ) . W y k a z a n o u je m n ą k o r e la c ję p o m ię d zy c z a s e m n a w ro tu d o le g liw o ś c i p o C A B G a p o z io m e m h s - C R P ( r = - 2 6 9 ; p = 0 ,0 0 5 ) o ra z IL-6 ( r = - 0 , 1 8 3 ; p = 0 , 0 5 7 ) . W o b s e rw a c ji o d le g łe j u 3 2 ( 2 8 ,8 % ) c h o ry c h w y s tą p iły p o w a ż n e in c y d e n ty s e rc o w e (M A C E ) . W y k a z a n o z w ią z e k p o m ię d z y p o z io m e m Ig A lub Ig G a c z ę s t o ś c ią M A C E (p = 0 , 0 2 6 ; p = 0 ,0 3 1 ) .
W n io sk i: 2 / 3 c h o ry c h p o C A B G z n a w ro te m d o le g liw o ś c i w ie ń c o w y c h w y k a z u je c e c h y p rz e w le k łe j b ą d ź p rz e b y tej in fe k c ji C h P , a 1 / 3 m a p o d w y ż sz o n e b ia łk a z a p a ln e . P o zio m p rz e c iw c ia ł p rz e c iw k o C h P k o re lu je z w ie k ie m c h o rych a t a k ż e jest z n a m ie n n ie w yższy w śró d c h o ry c h z M A C E . P o zio m b ia łe k z a p a ln y c h u je m n ie k o r e lu je z c z a s e m n a w ro tu d o le g liw o ś c i p o C A B G , nie w y k a z a n o n a t o m ia s t je g o z w ią z k u z w y s tę p o w a n ie m M A C E .
S ło w a klu czo w e: P C I p o C A B G , in fe k c ja C h la m y d ia p n e u m o n i a e , b ia łk a z a p a ln e .
A b s t r a c t
B a c k g ro u n d : S e v e ra l in fla m m a to r y f a c t o r s , in c lu d in g C h la m y d ia p n e u m o n ia e (C h P ) in fe c tio n , h a v e b e e n im p li
c a te d in th e p a th o g e n e s is o f n a tiv e c o r o n a r y a r te ry d is e a s e b ut t h e ir p o te n tia l ro le in b y p a ss g ra ft d is e a s e h a s not b ee n e s ta b lis h e d .
A im : To s e a r c h f o r a r e la tio n s h ip b e tw e e n C h P in fe c tio n , th e le ve l o f in fla m m a t o ry p ro te in s a n d a n g in a re c u r-
Adres do
k a r e s p o n d e n j)/C o n e p o n ding a u fh o r: d r h a b . n . m e d . T a d e u sz P rz e w ło c k i, K lin ik a Chorób S e rca i N a cz y ń , In s ty tu t K a rd io lo g ii, Collegium MedicumU J, S z p ita l im . J a n a P a w ła II, u l. P rą d n ic k a 8 0 , 3 1 - 2 0 2 K ra k ó w , te l. + 4 8 12 6 1 4 3 3 7 9 , fa k s + 4 8 1 2 6 1 4 2 5 6 9 , e - m a il: ta d e u s z p r z e w lo c k i@ o p .p lre n c e in p a tie n ts (pts) w ith p rio r C A B G re fe rre d fo r in v a s iv e e v a lu a t io n . To e v a lu a t e the im p a c t o f in fla m m a t io n on lo n g -te rm re su lts o f P C I in th o s e pts.
M e th o d s: T h e le ve l o f C h P a n t ib o d ie s (Ig M , Ig A , Ig G ) a n d h s-C R P , f ib r y n o g e n , IL - 6 , T N F a w a s d e te rm in e d in 1 11 c o n s e c u tiv e p a tie n ts (9 0 m en ) a g e d 6 3 . 2 ± 7 . 7 ( 4 8 - 7 9 y e a rs ) w h o u n d e rw e n t P C I d u e to r e c u rre n t a n g in a in th e m e a n tim e o f 9 9 . 1 ± 5 2 . 3 m o n th s a f te r C A B G .
R esults: C h P Ig A a n d / o r Ig G le v e l in d ic a tin g p ro b a b le c h r o n ic C h P in fe c tio n w a s fo u n d in 5 0 (5 5 % ) pts w h e re a s a n in c r e a s e d le ve l o f Ig G b ut not Ig A (p rio r C h P in fe c tio n ) w a s p re se n t in 2 5 ( 2 2 ,5 % ) pts. F o rty o n e (3 6 .9 % ) pts h ad h s - C R P > 5 m g /L a n d 3 4 ( 3 0 .6 % ) fib r in o g e n > 3 , 5 g /L . C h P a n t ib o d ie s le ve l s h o w e d a s ig n ific a n t c o r r e la tio n w ith a g e ( r = 0 . 2 3 5 a n d p = 0 . 0 1 3 f o r Ig A , r = 0 . 2 9 4 a n d p = 0 .0 0 2 f o r I g G ) . T h e le v e l o f h s - C R P a n d IL-6 s h o w e d a n e g a tiv e c o rr e la t io n w ith tim e to a n g in a r e c u r re n c e a f te r C A B G ( r = - 2 6 9 ; p = 0 .0 0 5 a n d r = - 0 . 1 8 3 ; p = 0 . 0 5 7 , re s p e c tiv e ly ). In a lo n g -te rm f o llo w - u p , 3 2 ( 2 8 .8 % ) p a tie n ts h ad a m a jo r c a r d ia c e v e n t (M A C E ) . T h e risk o f M A C E w a s re la te d to th e C h P Ig A a n d Ig G le v e l (p = 0 . 0 2 6 , p = 0 .0 3 1 ) .
C o n c lu s io n s : M a r k e r s o f c h r o n ic o r p a st C h P in fe c tio n a r e fo u n d in 2 / 3 o f p a tie n ts w ith a n g in a r e c u r re n c e a fte r C A B G a n d 1 / 3 pts s h o w e le v a te d in fla m m a t o r y m a r k e rs . C h P a n t ib o d ie s le v e l is s ig n ific a n tly h ig h e r in p a tie n ts w h o e x p e rie n c e M A C E . T h e re is a n e g a tiv e c o rre la t io n b e tw e e n in fla m m a t o ry p ro te in le v e ls a n d tim e to sym p to m r e c u r re n c e a f te r C A B G .
K ey w o rd s: P C I a f te r C A B G , C h la m y d ia p n e u m o n ia e
Wprowadzenie
M iażdżyca jest o becn ie pow szechnie u zn aw an a za pierw otną ch o ro b ę z a p a ln ą [1 - 3 ]. M arkery stanu z a p a l
n eg o , z których do n ajlep iej poznanych n ale żą białko C -reaktyw n e o w ysokiej sw oistości (h s-C R P ), o raz fibry
nogen (Fb) są szeroko stosow anym w skaźn ikiem ryzyka serco w o -n aczyn io w e g o . W yniki w ielu badań dowiodły, że poziom y h s-C R P i Fb s ą ściśle zw iązan e z odległym w czasie ryzykiem zg o n u , zaw ału serca lub ud aru , zw łaszcza w śród chorych z ostrymi incydentam i w ie ń c o w ym i [4 - 8 ]. Istnieją także dane w s k a z u ją c e , że hs-C R P jest nie tylko m arkerem procesu z a p a ln e g o , ale również bierze czynny udział w procesie aterogenezy [6 - 8 ].
W ostatnich latach w iele uw agi pośw ięco no m ożliwej roli zakażeń w rozwoju m iażdżycy, w tym choroby n ie d o krw iennej serca [2 , 9 - 1 1 ] . W świetle w yników b ad ań se- ro ep id e m io lo g iczn ych , im m unohistochem icznych oraz d o św iad cza ln ych , pom im o w ielu kontrow ersji i n ie ja sn o śc i, w skazu je się na m ożliwy zw iązek pom iędzy infekcją
C h l a m y d i a p n e u m o n i a e(ChP) a m iażd życą, jednak w pływ tej infekcji na przebieg cho ro by w ień co w ej i w yn i
ki leczenia jest przedm iotem kontrow ersji [1 2 - 2 0 ].
Pacjenci po o p e racji po m o sto w an ia ao rtaln o -w ień - co w ego (C A B G ) sta n o w ią szczeg ó ln ą p o p u la cję c h o rych, c e c h u ją c ą się z a a w a n s o w a n ą ch o ro b ą w ień co w ą 0 - z reguły - w ieloletnim przebiegu . W piśm iennictw ie d o m in u ją d o n iesien ia na tem at roli stanu za p a ln e g o 1 infekcji w ostrych zesp o łach w ień co w ych , natom iast d ane dotyczące roli stanu z a p a ln e g o i infekcji u chorych z w ielo letn ią ch o ro b ą w ie ń co w ą są skąp e [2 1 - 2 3 ].
C e le m pracy była próba oceny częstości w ystę p o w a
nia infekcji C h P u chorych po o p e racji C A B G o raz w p ły
wu infekcji na wyniki przezskórnej an g io p lastyki w ie ń c o w ej (PCI) o raz o ce n a za le żn o ści pom iędzy poziom em w ybranych czynników zap a ln ych a w ynikiem zab ieg u re-
in fe c tio n , in fla m m a t o r y m a rk e rs .
w a sk u la ryza cji przezskórnej u chorych z naw rotem d o le gliw ości w ieńco w ych po C A B G .
Materiał i metodyka
B ad an iem objęto 1 11 kolejnych chorych (9 0 - 8 1 ,1 % m ężczyzn), w średnim w ieku 6 3 ,2 ± 7 ,7 (4 8 - 7 9 ) lat, u których w yko n an o PCI z powodu naw rotu d o le g li
w o ści sten o kard ialn ych po o p e ra cji C A B G w okresie VI 2 0 0 2 - V I 2 0 0 5 . C za s od o peracji C A B G do w yk o n a
nia zabiegu wynosił od 1 do 2 6 4 , średnio 9 9 ,1 ± 5 2 ,3 m ies. Charakterystykę kliniczną chorych zaw arto w tab. 1.
Przyczynę nawrotu dolegliwości określano na podsta
wie koronarografii i bypassografii w ykonywanej typowo wg ogólnie przyjętych zasad . Stwierdzono, że u 4 3 (38,7% ) chorych przyczyną nawrotu była niewydolność pomostów aortalno-w ieńcow ych, u 2 9 (2 6 ,1% ) chorych progresja w natywnym naczyniu wieńcow ym , a u 3 9 (35,1% ) obie te przyczyny. Zabiegi PCI wykonywane były w sposób typo
wy wg ogólnie przyjętych zasad [24]. U 6 7 (60,4% ) chorych w ykonano angioplastykę naczynia natyw nego, u 32 (28,8% ) pomostu aortalno-wieńcowego oraz u 12 (10,8% ) poszerzano zarów no pomost, jak i naczynie natywne.
Wszystkie zwężenia w pomostach aortalno-wieńcowych oraz 8 5 % w naczyniach natywnych zostały zaopatrzone stentem, w tym 8 ,4 % chorym wszczepiono stent pokryty le
kiem antyproliferacyjnym (Cypher, Taxus lub Endeavour).
A bciksim ab zastosowano u 4 % chorych, a u 2 1 ,9 % ch o rych z poszerzanym pomostem stosowano urządzenia z a bezpieczające przed em bo lizacją obw odow ą.
U wszystkich chorych bezpośrednio przed zabiegiem PCI m etodą im m unoturbodym etryczną o zn aczan o p o ziom h s-C R P o raz Fb m o d yfiko w an ą m etodą K la u sa . Poziom interleukiny-6 (IL-6) o raz T N F - a o zn aczan o te stam i ELISA. P rzeciw ciała przeciw ko C h P oznaczo no
8 8 Postępy w Kardiologii Interwencyjnej 2 0 0 6 ; 2 , 1 ( 3 )
Przew ło cki T. i w s p . Z a p a le n ie i Chlam ydia p n eu m on ia e a n aw ró t do leg liw o ści po CABG
z suro w icy chorych m etodą ELISA w klasie IgA, Ig G oraz IgM , za p o m o cą zestaw u o dczynników firm y Therm o lab (F in lan d ia). W interpretacji w ynikó w za punkt o d cięcia przyjęto dla poszczególnych klas p rze ciw ciał w arto ści jedn o zn aczn ie o kreślan e w piśm iennictw ie jako d o d at
nie, tj. dla IgA > 1 2 EIU , Ig G > 4 0 EIU o raz IgM > 1 ,1 EIU [2 5 ].
C h o rych p o dd an o o dległej o b serw acji z u w zg lęd nie
niem o brazu klin iczne g o , klasy C C S , ponow nej h o sp ita
lizacji z przyczyn kardio lo gicznych o raz w ystępo w ania istotnych zdarzeń serco w ych , tj. zg o n u , za w a łu se rc a , ponow nej re w ask u lary zacji. O c e n y wyniku PCI d o ko n y
w a n o na podstaw ie wizyt kontrolnych o raz bezpośrednio przed zako ńczen iem b a d a n ia - na podstaw ie rozmowy telefonicznej z pacjentem .
A n alizę statystyczną w ykon an o przy użyciu program u Statistica 5 ,5 for W in d o w s. Z a poziom istotności przyjm o
w a n o p < 0 ,0 5 . Uzyskane wyniki badań p o ró w nano za po m o cą testu t-Studenta (lub testu U M ann-W hitneya).
K o relacje b a d an o m etodą S p e a rm a n a , a zależn o ści p o między zm iennym i w eryfikow ano testem A N O V A .
Wyniki
W śród chorych poddanych P C I, poziom hs-CR P
> 5 m g /L stw ierdzono u 3 4 (3 0 ,6 % ) ch o ry ch ; Fb
> 3 ,5 m g/L u 41 (3 6 ,9 % ), a u 2 4 (2 1 ,6 % ) chorych w y k a zan o równoczesny wzrost obu tych w skaźników . A n a lizu ją c poziom w skaźn ików za p a ln yc h , stwierdzono ujem ną k o re la c ję p o m ięd zy w a rto śc ia m i h s -C R P ( r = - 2 6 9 ; p = 0 ,0 0 5 ) oraz IL-6 ( r = - 0 ,1 8 3 ; p = 0 ,0 5 7 ) a czasem od o p eracji C A B G do nawrotu d o legliw o ści. U chorych z w arto ściam i h s-C R P > 5 m g/L średni czas nawrotu d o leg liw o ści po C A B G był istotnie krótszy i w yno sił 7 7 ,5 ± 4 5 ,9 mies. w porównaniu do 1 0 0 ,8 ± 5 7 ,6 mies.
u chorych z hs-CRP < 5 m g/L (p = 0 ,0 3 6 ). Nie o bserw o w a
no zależności pomiędzy czasem nawrotu dolegliwości a poziomami Fb (p = 0 ,2 7 6 ) oraz T N F a p = 0 ,1 7 9 ). Nie w y
kazano również zależności pomiędzy poziomem żadnego z analizowanych nieswoistych czynników zapalnych a przyczy
ną nawrotu dolegliwości, tj. degeneracją pomostów lub progresją miażdżycy w naczyniach natywnych (AN O VA).
W yniki o znaczeń p rze ciw ciał przeciw ko C h P o raz ich interpretację zam ieszczo no w tab . 2 . W yn ika z n ie j, że u
Tabela 2.
W y n ik i o z n a c z e ń p rz e c iw c ia ł p rz e c iw k o ChPTab
le 2
Results of laboratoiy tests for ChP antibodieswynik dodatni b r a k w z r o s t u p r z e c i w c i a ł C h P 3 5 ( 3 1 , 5 % )
Tabela 1.
C h a ra k te ry s ty k a g ru p yT b e 1.
Group characteristicsl i c z b a c h o r y c h 1 1 1
w i e k ( z a k r e s ) 6 3 , 2 ± 7 , 7 ( 4 8 - 7 9 )
m ę ż c z y ź n i 9 0 ( 8 1 , 1 % )
n a d c i ś n i e n i e 9 1 ( 8 2 , 0 % )
c u k r z y c a 2 6 ( 2 3 , 4 % )
h i p e r l i p i d e m i a 9 8 ( 8 8 , 3 % )
p r z e b y t y z a w a ł 7 8 ( 7 0 , 3 % ) P C I
P C I w y k o n a n e p o C A B G 2 3 ( 2 0 , 7 % )
n i e s t a b i l n a c h o r o b a w i e ń c o w a 2 8 ( 2 5 , 2 % ) c z a s d o n a w r o t u d o l e g l i w o ś c i ( m ie s .) 9 3 , 1 ± 5 4 , 9 ( 1 - 2 6 4 ) c z a s o d o p e r a c j i C A B G d o P C I ( m ie s .) 9 9 , 1 ± 5 2 , 3 ( 1 - 2 6 4 ) CABG - pomostowanie tętnic wieńcowych; PCI - przezskóma interwencja wieńcowa
2 /3 chorych stw ierdzono cech y przew lekłej bądź przeby
tej infekcji C h P Poziom p rze ciw cia ł, tak IgA, ja k i Ig G ko relo w ał z w iekiem chorych (p = 0 ,0 1 3 ; r = 0 ,2 3 5 ) , IgG (p = 0 ,0 0 2 ; r = 0 ,2 9 4 ) . Nie stw ierdzono natom iast k o re lacji pom iędzy poziom em p rze ciw ciał IgA i Ig G p rzeciw ko C h P a czasem i przyczyną naw rotu d o leg liw o ści w ie ń cowych po C A B G .
W okresie o ko ło zab ieg o w ym u 1 ch o rej wystąpiły k li
niczne i enzym atyczne cechy za w a łu s e rc a , a u 1 ch o re go stw ierdzono tętniaka rzekom ego w m iejscu w k łu cia , który zam kn ięto in ie k cją trombiny.
W o b s e rw a c ji o d le g łe j w y n o sz ą c e j śred n io 1 9 ,8 ± 1 1 ,9 (6—4 l ) m ie s., u 3 5 (3 1 ,5 % ) chorych stw ier
dzono niekorzystne zd arze n ia serco w e, w tym u 32 (2 8 ,8 % ) pow ażne incydenty sercow e
( m a jo r a d v e rs e c a r d ia c events,M A C E ). Szczeg ó ło w ą ich charakterystykę przedstaw iono w tab. 3 . Nie stw ierdzono zale żn o ści p o m iędzy poziom em żad n e g o z an a lizo w a n ych n iesw o istych b iałek zap a ln ych a w ystępow aniem niekorzystnych zdarzeń sercow ych zaró w no an a lizo w a n ych łą c z n ie , jak i po jedynczo . N ato m iast w ykazan o zale żn o ść pom iędzy poziom em p rze ciw ciał przeciw ko C h P a w ystępow aniem pow ażnych niekorzystnych zjaw isk sercow ych po P C I.
U ch o ry ch z M A C E śre d n i p o zio m Ig G w yn o sił 1 0 8 ,5 ± 8 6 ,2 EIU , podczas gdy u chorych bez M A C E
interpretacja
b r a k in f e k c ji
w z r o s t I g M > 1 , 1 E I U 1 ( 0 , 9 % ) p i e r w o t n a o s t r a i n f e k c j a
w z r o s t j e d y n i e I g A > 1 2 E I U 6 ( 5 , 4 % ) i n f e k c j a a k t y w n a lu b n i e d a w n o p r z e b y t a
w z r o s t I g A + I g G 4 4 ( 3 9 , 6 % ) i n f e k c j a p r z e w l e k ł a lu b n i e d a w n o p r z e b y t a
w z r o s t j e d y n i e I g G > 4 0 E I U 2 5 ( 2 2 , 5 % ) i n f e k c j a p r z e b y t a
ChP - Chlamydia pneumoniae
Tabela 3.
N ie k o rz y s tn e z d a r z e n ia sercow e u chorych po PCI w o d le g łe j ob serw acjiTab
le 3
Adverse cardiac events during the long-term follow-up after PCIzdarzenie sercowe (MACE):
z g o n 4 ( 3 , 6 % ) z a w a ł s e r c a 1 1 ( 9 , 9 % )
p o n o w n a r e w a s k u l a r y z a c j a 2 3 ( 2 0 , 7 % ) w t y m P C I : 2 2 ( 1 9 , 8 % ) C A B G 1 ( 0 , 9 % ) p r z e s z c z e p s e r c a 1 ( 0 , 9 % ) p r z y c z y n y M A C E :
r e s t e n o z a * 2 0 ( 1 8 , 0 % ) p r o g r e s j a m i a ż d ż y c y 4 ( 3 , 6 % ) h o s p i t a l i z a c j a z p o w o d u n i e w y d o l n o ś c i k r ą ż e n i a z g o n / z a w a ł / p o n o w n a r e w a s k u l a r y z a c j a ( M A C E ) z g o n / z a w a ł / p o n o w n a r e w a s k u l a r y z a c j a / h o s p i t a l i z a c j a
* udokumentowana angiogioficznie
CABG - pomostowanie tętnic wieńcowych; PCI - pzezkóm a interwencja wieńcowa
7 4 ,5 ± 6 5 ,2 EIU (p = 0 ,0 2 6 ) . W arto ści dla IgA wynosiły o d p o w ie d n io 2 5 ,9 ± 2 5 EIU vs 1 6 ,9 ± 1 6 ,7 EIU (p = 0 ,0 3 1 ) (ryc. 1 A ., 1B .).
Na istnienie tej zale żn o ści m iał wpływ głów nie w yż
szy poziom obu klas p rze ciw ciał wśród chorych z n a w ro tem zw ężenia o raz u chorych zm arłych w trakcie o b se r
w a cji (ryc. 2 ., 3 A .B .).
Dyskusja
Z w ią ze k pom iędzy zakażen iem C h P a ch o ro b ą w ie ń co w ą w cią ż w zbudza kontrow ersje [1 0 , 1 3 , 2 1 ]. D ro b
3 ( 2 , 7 % ) 3 2 ( 2 8 , 8 % ) 3 5 ( 3 1 , 5 % )
noustrój ten lub jego antygeny zn ajd o w an o w blaszkach m iażdżycow ych u o k. 7 0 % chorych z m iażdżycą tętnic w ieńcow ych i ponad 4 0 % chorych z m iażdżycowym i zw ężen iam i tętnic szyjnych [1 5 , 2 6 , 2 7 ]. Z g ro m ad zo n o ponadto w iele danych ep id e m io lo g iczn ych , z których w y n ik a, że chorzy z ch o ro b ą w ie ń co w ą zn am ien n ie cz ę ściej m a ją podwyższone przeciw ciała w klasie IgA i/lub Ig G przeciw ko C h P niż osoby bez cho ro by w ieńco w ej [1 0 - 1 2 , 1 4 , 2 8 - 3 1 ] . Z drugiej strony, częstość zakażeń C h P w p o p u la cji jest duża i w zrasta z w iekiem ch o rych , co potwierdziło również nasze b a d a n ie . W w ielu p ra cach nie stw ierdzono w yraźnej zale żn o ści pom iędzy z a każeniem C h P a m iażdżycą [1 1 , 1 6 , 1 7 , 2 1 , 3 2 , 3 3 ].
W śród naszych ch o rych , sero lo g iczn e w skaźn iki przew le
kłego za k a że n ia C h P stw ierdziliśm y u 6 8 % ch o rych , co jest zbieżne z danym i innych au to ró w [1 0 , 1 7 , 3 0 , 3 1 ].
Jedyn ie Kruk i w sp. stwierdzili niższą częstość zakażeń w śród chorych zakw alifiko w a n ych do przezskórnej an- gioplastyki w ień co w ej [1 5 , 2 8 ]. W pływ na to m ógł m ieć niższy w iek chorych.
Istnieją nieliczne i sprzeczne dane co do wpływu z a k a żenia C h P na przebieg choroby w ieńcow ej [1 7 - 2 0 , 2 2 , 3 3 ]. W naszym badaniu u chorych zm arłych w trakcie o b serw acji oraz z nawrotem zwężenia stwierdzono wyższy poziom przeciw ciał przeciwko C h P w obu k lasach . M oże to w skazyw ać na istotną rolę zakażen ia C h P zaró w no na przebieg choroby w ień co w ej, jak i wyniki rewaskularyza- cji przezskórnej, przede wszystkim częstość nawrotu zw ę
żen ia. Huittinen [18] oraz G atto ne [22] niezależnie stwier
dzili, że u chorych z podwyższonym poziom em przeciw ciał przeciw C h P częściej występowały incydenty sercow o-na-
A 220
180
140
t io o
60
20
-20
MACE bez MACE
Z Z ± odch. std.
— ± b łąd std.
11 średnia
p = 0,031
= 25
p = 0 ,0 2 6
MACE bez MACE
l ; ± odch. std.
Z Z I ± btąd std.
1=1 śred nia B
55
45
35
15
Ryc. 1.
P o zio m p rz e c iw c ia ł p rz e c iw k o C hP u chorych z i b e z n ie k o rz y s tn y c h in c y d e n tó w s e rc o w o -n a c z y n io w y c h (M A C E ) po P C I. A - d la p rz e c iw c ia ł w k la s ie Ig G ; B - d la p rz e c iw c ia ł w k la s ie IgAF
ig. 1.
ChP IgG and IgA antibody levels in patients with and without major cardiac adverse events (MACE). A - in IgG class; B - in IgA class9 0 Postępy w Kardiologii Interwencyjnej 2 0 0 6 ; 2 , 1 ( 3 )
Przew ło cki T. i w s p . Z a p a le n ie i Chlam ydia p n eu m on ia e a n aw ró t do leg liw o ści po CABG
p = 0,038 p = 0 ,0 1 1 2
— ± odch. std.
I i ± b łąd std.
i= średnia
restenoza
I ; ± odch. std.
I ± b łąd std.
o średnia
bez restenozy
Ryc. 2.
P o z io m p rz e c iw c ia ł p rz e c iw k o ChP a n a w r ó t z w ę ż e n ia po P C I. A - d la p rz e c iw c ia ł w k la s ie Ig G ; B - d la p rz e c iw c ia ł w k la s ie IgAF
ig. 2
ChP IgG and IgA antibody levels in restenosis and non-restenosis patients. A - in IgG class; B - in IgA classczyniowe, zwłaszcza za w a ł s e rc a , szczególnie jeśli seropo- zytywność kojarzyła się z podwyższonym poziom em CRP Z kolei Ridker [21] i G la d e r [34] nie stwierdzili wpływu z a każenia C h P na częstość zaw ału se rc a . Podobnie Ro m a
no i w sp. [23] nie w ykazał wpływu podwyższonego pozio
mu przeciw ciał przeciwko C h P wśród chorych z ostrym z e społem wieńcow ym na częstość powtórnych incydentów.
Także b a d an ia nad wpływem infekcji C h P na wyniki an- gioplastyki w ieńcow ej przyniosły sprzeczne wyniki. Kraus- se [3 5 ], da C o sta , [3 6 ], M atila [3 7 ], Schiele [3 8 ], Carls- son [3 9 ], Zhou [40] nie stwierdzili związku pomiędzy p o d
wyższonym poziomem przeciw ciał przeciw C h P a często
ścią powikłań angioplastyki czy nawrotem zw ężenia. N a tom iast b a d an ia Rahel [4 1 ], H ayashidy [42] Horne [43] i Tananki [44] w ykazały znam iennie wyższą częstość reste
nozy wśród chorych seropozytywnych. Ten ostatni stwier
dził ponadto wyższą późną utratę światła naczynia i niższą rezerwę w ień co w ą wśród seropozytywnych chorych bez nawrotu zwężenia [4 4 ]. W ydaje się, że problem z a k a ż e nia i nawrotu zwężenia po PCI jest bardziej złożony: praw dopodobnie zacho d zi tu interakcja wielu czynników, co w ym aga w yjaśnienia w dalszych b a d an ia ch .
Ryc. 3.
P o z io m p rz e c iw c ia ł p rz e c iw k o C hP a z g o n po P C I. A - d la p rz e c iw c ia ł w k la s ie Ig G ; B - d la p rz e c iw c ia ł w k la s ie IgAF g 3
. Relation between ChP IgG and IgA antibodies and death. A - in IgG class; B - in IgA classA B
Z w ią ze k pom iędzy nasilen iem ogólnoustrojow ych pro cesów zap a ln ych m anifestow anych m .in . poziom em takich b iałe k , ja k CRP, fibrynogen czy IL-6 a w ew n ątrz
naczyniow ym i p ro cesam i m iażdżyco w o -zakrzepo w ym i był przedm iotem w ielu a n a liz i nie budzi dziś kontro w er
sji [ 1 - 1 0 , 2 0 ]. Poziom hs-CRP, a także innych białek z a palnych stał się dzisiaj użytecznym w skaźn ikiem o k re ś la jącym ryzyko incydentów sercow o -n aczynio w ych [8 , 9].
Tym znanym z literatury faktom o d p o w iad a znam ien n ie krótszy czas naw rotu d o legliw o ści w ieńcow ych o b serw o w an y w naszym b a d an iu wśród chorych z podwyższonym poziom em C R P i IL-6. Tej zale żn o ści nie o bserw uje się przy poziom ie fibryn o gen u . Pewne zasko cze n ie n ato m iast budzi fakt, że u naszych chorych nie znaleźliśm y żad n e j ko rela cji pom iędzy poziom em b iałek z a p a ln y c h , zw łaszcza h s-C R P a często ścią incydentów se rc o w o -n a czyniowych po P C I. N a istnienie takiej za le żn o ści, zw łaszcza częstości naw rotu zw ężenia [4 5 - 4 8 ], ale ta k że zgonu i zaw ału serca [4 9 , 50] w skazyw an o w ielo k ro t
nie. W świetle znanych faktó w dotyczących etiopatoge- nezy m iażdżycy, ostrych zespo łó w w ień co w ych , resteno- zy, zw iązek C R P z tymi zja w iska m i byłby logiczny. Je d n a k nie wszystkie b a d a n ia p o tw ierd zają zw iązek nawrotu zw ężenia z poziom em C R P Z ale żn o ści takiej nie stw ier
dzili m .in . H orne [4 3 ], Z ho u [40] i w dobrze u d o ku m en towanym kontro lną a n g io g ra fią b a d an iu G o m m a [5 1 ].
W kilku p ra cach w y k a za n o przejściow y wzrost C R P i in
nych w skaźn ikó w zap a ln ych po PCI [5 2 - 5 4 ]. C z ę ść a u torów su g eru je, że naw rót zw ężenia po ang io plastyce bardziej zw iązan y jest z w ie lk o ścią tego wzrostu niż z p o ziom em C R P przed zab ieg iem [5 4 , 5 5 ]. W naszym b a daniu nie prow adziliśm y, niestety, seryjnych oznaczeń C R P Istnieje jeszcze jedna m ożliw a przyczyna braku z a leżności pom iędzy poziom em C R P a często ścią M A C E po P C I. W szyscy nasi chorzy byli leczeni kw asem ace ty losalicylow ym i statyn am i, a p rze w a ża ją ca w iększość otrzym yw ała ró w n ież A C E -in h ib ito ry . W ie le danych w skazu je na to, że w arto ść predykcyjna C R P jest istotnie m niejsza u chorych leczonych tymi lekam i [8 , 5 6 ]. Jeśli o b serw acje te znalazłyby potwierdzenie w dalszych , li- czebniejszych b a d an ia ch m iałoby to istotne im plikacje terapeutyczne i rokow nicze.
Wnioski
1. Prawie połow a chorych po o p e ra cji C A B G z n a w ro tem d o leg liw o ści w ieńco w ych w ykazu je cech y prze
w le k łe j, a 2 / 3 chorych przew lekłej bądź przebytej in
fekcji C h P
2 . U o k. 1/3 chorych z naw rotem d o leg liw o ści po C A B G stw ierdza się w arto ści h s-C R P > 5 m g/dl lub Fb > 3 ,5 g /L.
3 . Stw ierdzono u je m n ą ko rela cję pom iędzy poziom em h s-C R P oraz IL-6, a czasem naw rotu d o legliw o ści po o p e racji C A B G , nie w y k a za n o nato m iast zależn o ści pom iędzy poziom em nieswoistych białek ostrej fazy
a w ystępow aniem niekorzystnych zdarzeń sercow ych w o dległej o b serw acji po PC I.
4 . Poziom p rze ciw ciał przeciw ko C h P koreluje z w iekiem chorych a także jest zn am ien n ie wyższy wśród c h o rych z pow ażnym i niekorzystnym i zd arze n iam i s e rc o wym i po PC I.
Piśm iennictwo
1. Ross R. Atherosclerosis - an inflam m atory disease. N Engl J Med 1 9 9 9 ; 3 4 0 : 1 1 5 -2 6 . 2 . Corrado E, Novo S . Role of inflam m ation and infection in vascu lar disease. Acta Chir Belg
2 0 0 5 ; 1 0 5 : 5 6 7 -7 9 .
3 . Libby P, Ridker PM , M aseri A . Inflam m ation and atherosclerosis. Circulation 2 0 0 2 ; 1 0 5 : 1 1 3 5 1 1 4 3 .
4 . H irschfield GM, Pepys M B . C-reactive protein and cardiovascular disease: new insights from an old m olecule. QJM 2 0 0 3 ; 9 6 : 7 9 3 -8 0 7 .
5 . Koenig W , Sund M , Frohlich M i w sp . C-Reactive protein, a sensitive m arker of inflam m ation, predicts future risk of coronaty heart disease in in itially healthy m iddle-aged men: results from the MONICA (M onitoring Trends and Determ inants in Cardiovascular Disease) Augsburg Cohort Study, 1 9 8 4 to 1 9 9 2 . Circulation 1 9 9 9 ; 9 9 : 2 3 7 - 2 4 2 .
6 . Pepys M B , H irschfield GM. C-reactive protein: a critical update. J Clin Invest 2 0 0 3 ; 1 1 1 : 1 8 0 5 1 8 1 2 .
7 . Jia la l I, Devaraj S , Venugopal S K. C-reactive protein: risk m arker or m ediator in atherothrom- bosis? Hypertension 2 0 0 4 ; 4 4 : 6 - 1 1 .
8 . W ilson AM , Ryan MC, Boyle A J. The novel role of C-reactive protein in cardiovascular disease:
risk m arker or pathogen. Int J Cardiol 2 0 0 6 ; 1 0 6 : 2 9 1 -7 .
9 . Zebrack J S , Anderson JL . The role of inflam m ation and infection in the pathogenesis and evo
lution of coronary artery disease. Curr Cardiol Rep 2 0 0 2 ; 4 : 2 7 8 -8 8 .
1 0 . Mehta JL , Saldeen TG, Rand K. Interactive role of infection, inflam m ation and traditional risk factors in atherosclerosis and coronary artery disease. J Am Coll Cardiol 1 9 9 8 ; 3 1 : 1 2 1 7 -2 5 . 1 1 . Anderson JL , Carlquist JF , M uhlestein JB i w sp . Evaluation of C-reactive protein, an in flam m a
tory m arker, and infectious serology a s risk factors for coronary artery disease and myocardial infarction. J Am Coll Cardiol 1 9 9 8 ; 3 2 : 3 5 -4 1 .
1 2 . Saikku P, Leinonen M, Tenkanen L i w sp. Chronic Chlam ydia pneum oniae infection as a risk fa c
tor for coronary heart disease in the Helsinki Heart Study. Ann Intern Med 1 9 9 2 ; 1 1 6 : 2 7 3 -8 . 1 3 . Nieto FJ, Folsom AR, Sorlie PD i w sp . Chlam ydia pneum oniae infection and incident coronary
heart disease: the Atherosclerosis R isk in Com m unities Study. Am J Epidem iol 1 9 9 9 ; 1 5 0:
1 4 9 -5 6 .
1 4 . Patel P, M endall M A, Carrington D i w sp. Association of H elicobacter pylori and Chlam ydia pneum oniae infections w ith coronary heart disease and cardiovascular risk factors. BMJ 1 9 9 5 ; 3 1 1 : 7 1 1 -7 1 4 .
1 5 . Kruk M, Przyłuski J , Deptuch TW i w sp . Rola zakażen ia Chlam ydia pneum oniae w chorobie w ieńco w ej. Kardiol Pol 2 0 0 0 ; 5 3 : 1 5 2 -1 5 8 .
1 6 . Bloem enkam p DG, M ali WP, Visseren FL i w sp . M eta-analysis of sero-epidem iologic studies of the relation between Chlam ydia pneum oniae and atherosclerosis: does study design influence results? Am H eart J 2 0 0 3 ; 1 4 5 : 4 0 9 -1 7 .
1 7 . Tavendale R, Parratt D, Pringle SD i w sp . Serological m arkers of Chlam ydia pneum oniae infec
tion in men and wom en and subsequent coronary events; the Scottish H eart Health Study Co
hort. Eur H eart J 2 0 0 2 ; 2 3 : 3 0 1 -7 .
1 8 . Huittinen T, Leinonen M , Tenkanen L i w sp . Synergistic effect of persistent Chlam ydia pneum o
niae infection, autoim m unity, and inflam m ation on coronary risk. Circulation 2 0 0 3 ; 1 0 7:
2 5 6 6 - 7 0 .
1 9 . Strachan DP, Carrington D, M endall MA i w sp . Relation of Chlam ydia pneum oniae serology to m ortality and incidence of ischaem ic heart disease over 13 years in the caerphilly prospective heart disease study. BM J 1 9 9 9 ; 3 1 8 : 1 0 3 5 - 9 .
2 0 . Danesh J , W heeler JG , H irschfield GM i w sp . C-reactive protein and other circulating m arkers of inflam m ation in the prediction of coronary heart disease. N Engl J Med 2 0 0 4 ; 3 5 0 : 1 3 8 7 - 9 7 .
9 2 Postępy w Kardiologii Interwencyjnej 2 0 0 6 ; 2 , 1 ( 3 )
Przew ło cki T. i w s p . Z a p a le n ie i Chlam ydia p n eu m on ia e a n aw ró t do leg liw o ści po CABG
2 1 . Ridker PM , Kundsin R B , Stam p fer MJ i w sp . Prospective study of Chlam ydia pneum oniae IgG seropositivity and risks of future m yocardial infarction. Circulation 1 9 9 9 ; 9 9 : 1 1 6 1 - 4 . 2 2 . Gattone M, lacoviello L, Colombo M i w sp . Chlam ydia pneum oniae and cytom egalovirus sero
positivity, inflam m atory m arkers, and the risk of m yocardial infarction a t a young a g e. Am He
art J 2 0 0 1 ; 1 4 2 : 6 3 3 -4 0 .
2 3 . Romano S , Fratini S , Di Pietro M i w sp . Chlam ydia pneum oniae infection in patients with acu
te coronary syndrom e: a clinical and serological 1-year follow -up. Int J Im m unopathol Phar
macol 2 0 0 4 ; 1 7 : 2 0 9 -1 8 .
2 4 . Gil R, W itkowski A , Poloński L i w sp . Zalecenia postępowania w kardiologii in w azyjn ej. Kardiol Pol 2 0 0 5 ; 6 5 : supl III.
2 5 . Stępień E , Pien iążek P, Branicka A , Bożek M . Zakażenia Chlam ydia pneum oniae - metody d ia
gnostyczne. Przegląd Lek 2 0 0 1 ; 5 8 : 1 4 2 -1 4 6 .
2 6 . Tiran A , Tiesenhausen K, Karpf E, i w sp. Association of antibodies to chlam ydial lipopolysac- charide with the endovascular presence of Chlam ydophila pneum oniae in carotid artery dise
ase. Atherosclerosis 2 0 0 4 ; 1 7 3 : 4 7 -5 4 .
2 7 . M uhlestein J B , Ham m ond EH , Carlquist JF i w sp . Increased incidence of Chlam ydia species w i
thin the coronary arteries of patients w ith sym ptom atic atherosclerotic versus other form s of cardiovascular disease. J Am Coll Cardiol 1 9 9 6 ; 2 7 : 1 5 5 5 - 1 5 6 1 .
2 8 . Kruk M, Przyłuski J , Deptuch TW i w sp . Influence of Chlam ydia pneum oniae and cytom egalo
virus infections on prevalence and the course of coronary artery disease. Pol Arch Med Wewn 2 0 0 1 ; 1 0 5 : 3 9 -4 4 .
2 9 . Podsiadly E , Kruk M, Przyłuski J i w sp . Prevalence of chlam ydia pneum oniae antibodies in pa
tients w ith coronary heart disease. Przegl Epidem iol 2 0 0 1 ; 5 5 : 2 5 3 - 2 6 0 .
3 0 . Pien iążek P, Karczewska E, Stępień E i w sp . Incidence of Chlam ydia pneum oniae infection in patients with coronary artery disease subjected to angioplasty or bypass surgery. Med Sci Mo
nit 2 0 0 1 ; 7 : 9 9 5 -1 0 0 1 .
3 1 . Niedźwiadek J , M azur E , W olski A i w sp . Serological m arkers of Chlam ydia pneum oniae infec
tion in patients with cardiovascular disease. Acta Angiol 2 0 0 2 ; 8 : 5 5 -6 4 .
3 2 . Romano S , Penco M, Fratini S i w sp . Chlam ydia pneum oniae infection is associated with coro
nary artery disease but not im plicated in inducing plaque in stability. In t J Cardiol 2 0 0 4 ; 95 : 9 5 -9 9 .
3 3 . Danesh J , W hincup P, Lewington M i w sp. Chlam ydia pneum oniae, IgA titers and coronary he
art disease. Prospective study and m eta-analysis. Eur H eart J 2 0 0 2 ; 2 3 : 3 7 1 -3 7 5 . 3 4 . Glader CA, Bom an J , S aikku P i w sp . The proatherogenic properties of lipoprotein(a) m ay be
enhanced through the form ation of circulating im m une com plexes containing Chlam ydia pneu- moniae-specific IgG antibodies. Eur H eart J 2 0 0 0 ; 2 1 : 6 3 9 -6 4 6 .
3 5 . Krausse R, Leiendecker J , Herrmann G i wsp. Chlam ydia pneum oniae infection and restenosis in patients with coronary heart disease. Infection 2 0 0 3 ; 3 1 : 1 4 9 -1 5 4 .
3 6 . Da Costa CP, Neum ann FJ, Kastrati A i w sp . Role of IgG-seropositivity to Chlam ydia pneum o
niae in early throm botic events after coronary stent placem ent. Atherosclerosis 2 0 0 3 ; 1 6 6:
1 7 1 -1 7 6 .
3 7 . M attila KJ, Juvonen JT, Kotam aki MK i w sp . Chlam ydia pneum oniae and lum inal narrowing after coronary ang iop lasty. J Intern Med 2 0 0 1 ; 2 5 0 : 6 7 -7 1 .
3 8 . Schiele F, Batu r MK, Seronde MF i w sp . Cytom egalovirus, Chlam ydia pneum oniae, and Helico
bacter pylori IgG antibodies and restenosis after stent im plantation: an angiographic and in- travascular ultrasound study. H eart 2 0 0 1 ; 8 5 : 3 0 4 -3 1 1 .
3 9 . Carlsson J , M iketic S , M ueller KH, i w sp . Previous cytom egalovirus or Chlam ydia pneum oniae
infection and risk of restenosis after percutaneous tran slum in al coronary angioplasty. Lancet.
1 9 9 7 ;3 5 0 :1 2 2 5 - 1 2 3 1 .
4 0 . Zhou YF, Csako G, Grayston JT i w sp . Lack of association of restenosis follow ing coronary a n gioplasty w ith elevated C-reactive protein levels or seropositivity to Chlam ydia pneum oniae.
Am J Cardiol 1 9 9 9 ; 8 4 : 5 9 5 -5 9 8 8 , A 8.
4 1 . Rahel BM , Visseren FL, Suttorp MJ i w sp . Cytom egalovirus and Chlam ydia pneum oniae a s pre
dictors for adverse events and angina pectoris after percutaneous coronary intervention. Am H eart J 2 0 0 4 ; 1 4 8 : 6 7 0 -5 .
4 2 . H ayashida K, Tanaka M, Morita H i w sp . Chlam ydia pneum oniae seropositivity predicts the risk of restenosis after percutaneous tran slum in al coronary ang iop lasty. H eart Vessels 2 0 0 2 ; 16:
1 3 7 -1 4 5 .
4 3 . Horne BD, M uhlestein J B , Strobel GG, i w sp. Interm ountain H eart Collaborative (IH C) Study Group. Greater pathogen burden but not elevated C-reactive protein increases the risk of clin i
cal restenosis after percutaneous coronary intervention. Am H eart J 2 0 0 2 ; 1 4 4 : 4 9 1 -5 0 0 . 4 4 . Tanaka T, M atsushita M , Oka Y i w sp . Effect of Chlam ydia pneum oniae infection on coronary
flow reserve and intim al hyperplasia after stent im plantation in patients with angina pectoris.
J Cardiol 2 0 0 1 ; 3 8 : 3 1 1 -3 1 7 .
4 5 . Buffon A , Liuzzo G, BisucciLM i w sp . Preprocedural serum levels of C-reactive protein predict early copm lications and late restenosis after coronary angioplasty. J Am Coll Cardiol 1 9 9 9 ; 34 : 1 5 1 2 - 1 5 2 1 .
4 6 . Jeong W K, Jeong M H, Kim KH i w sp . An elevated valu e of C-reactive protein is the only predic
tive factor of restenosis after percutaneous coronary intervention. Korean J Intern Med 2 0 0 3 ; 18 : 1 5 4 -1 6 0 .
4 7 . De W inter R J, Heyde G S, Koch KT i w sp . The prognostic valu e of pre-procedural plasm a C-reactive protein in patients undergoing elective coronary angioplasty. Eur H eart J 2 0 0 2 ; 2 3 : 9 6 0 -9 6 6 .
4 8 . W alterDH , Fichtlscherer S , Sellw ig M i wsp. Preprocedural C-reactive protein and coronary events follow ing percutaneous coronary ang iop lasty. Am J Med 2 0 0 3 ; 1 1 5 : 8 5 -9 0 . 4 9 . Dibra A , M ehilli J , Braun S i w sp . Association between C-reactive protein levels and
subsequent cardiac events am ong patients with stable angina treated with coronary artery stenting. Am J Med 2 0 0 3 ; 1 1 4 : 7 1 5 -7 2 2 .
5 0 . M ueller C, Buettner H J, Hodgson JM i w sp . Inflam m ation and long-term m ortality after non
-ST elevation acute coronary syndrom e treated with a very early invasive strategy in 1 0 4 2 con
secutive patients. Circulation 2 0 0 2 ; 1 0 5 : 1 4 1 2 - 1 4 1 5 .
5 1 . Gomma AH , Hirschfield GM, G allim ore JR Jr. i w sp . Preprocedural inflam m atory m arkers do not predict restenosis after successful coronary stenting. Am H eart J 2 0 0 4 ; 1 4 7 : 1 0 7 1 - 1 0 7 7 . 5 2 . Gottsauner-W olf M, Zasm eta S , H orynkiew icz M i w sp . Plasm a levels of C-reactive protein after
coronary stent im plantation. Eur H eart J 2 0 0 0 ; 2 1 : 1 1 5 2 - 1 1 5 8 .
5 3 . Saleh N, Svane B , Jensen J i w sp . Stent im plantation but not pathogen burden is associated with plasm a C-reactive protein and interleukin-6 levels after percutaneous coronary interven
tion in patients with stable angina pectoris. Am H eart J 2 0 0 5 ; 1 4 9 : 8 7 6 - 8 8 2 .
5 4 . Dibra A , M ehilli J , Braun S i w sp. Inflam m atory response after intervention assessed by serial C-reactive protein m easurem ents correlates w ith restenosis in patients treated with coronary stenting. Am H eart J 2 0 0 5 ; 1 5 0 : 3 4 4 -3 5 0 .
5 5 . Bhatt D. Inflam m ation and restenosis: Is there a link? Am H eart J 2 0 0 4 ; 1 4 7 : 9 4 5 -9 4 7 . 5 6 . B lake G J, Ridker PM. C-reactive protein and prognosis after percutaneous coronary interven
tion . Eur H eart J 2 0 0 2 ; 2 3 : 9 2 3 -9 2 5 .
