Sesja ku czci Romana Ingardena

T. Klimski

Sesja ku czci Romana Ingardena

Studia Philosophiae Christianae 8/2, 277-282

S e s ja k u czci R o m a n a In g a r d e n a

W d n iu 24 m a ja 1971 r. o d b y ła się w A T K s e s ja n a u k o w a , z o rg a n i­ z o w a n a p rz e z D z ie k a n a W y d z ia łu F ilo zo fii C h rz e ś c ija ń s k ie j, ks. prof, d r K . K łó sa k a , k tó r e j te m a te m b y ła p ro b le m a ty k a fe n o m e n o lo g ii, s f o r­ m u ło w a n a p rz e z R o m a n a In g a r d e n a . P o d e jm u ją c tę p ro b le m a ty k ę W y ­ d z ia ł F ilo z o fii C h rz e ś c ija ń s k ie j A T K s k ła d a ł h o łd tw ó rc z o śc i filo z o ­ fic z n e j R. I n g a r d e n a .

N a s e s ji z o sta ły w y g ło szo n e c z te ry r e f e r a ty : I. doc. d r h a b . A. B. S tę ­ p ie ń , U w a g i k ry ty c z n e o k o n c e p c ji filo zo fii R. I n g a r d e n a ; 2. ks. d r J. T isc h n e r, H u s s e rl — In g a r d e n , Z a g a d n ie n ie s p o r u o is tn ie n ie ś w ia t a re a ln e g o ; 3. d r A. P ó łta w s k i, C z y sta św ia d o m o ść a o n to lo g ia I n g a r d e n a ; 4. doc. d r h ab . W ł. S tró ż e w s k i, E s te ty k a R. In g a r d e n a . P o k a ż d y m re f e r a c ie o d b y ła się d y sk u s ja , k tó r e j p rz e w o d n ic z y ł p ro f. K łó sa k . 1. W s w o im r e f e ra c ie A. B. S tę p ie ń z a ją ł się z a g a d n ie n ie m z w ią z k u m ię d z y o n to lo g ią i m e ta fiz y k ą w ro z u m ie n iu I n g a r d e n a . M ó w iąc o o n - to lo g ii A. S tę p ie ń stw ie rd z ił, że w a r u n k ie m je j u p r a w ia n ia je s t f a k t i s tn ie n ia s fe ry c zy stej m o żliw o ści, k tó r ą o d k ry w a m y w o g lą d z ie e jd e ty - czn y m . W o g lą d z ie ty m d a n a je s t s fe ra , b ę d ą c a z a w a rto ś c ią id ei. K o n ­ t a k t p o z n a w c z y z d z ie d z in ą id e i p o z w a la u s ta la ć c zy ste m o żliw o ści. Z f a k tu , że p e w n a tr e ś ć id e i je s t d a n a , n ie w y n ik a re a ln e is tn ie n ie c z e g o k o lw ie k , p o n ie w a ż is tn ie n ie p o jm u je się tu ja k o k o r e la t tre śc i.

C h a r a k te r y z u ją c m e ta fiz y k ę A. S tę p ie ń p o d k re ś lił, że z a jm u je się o n a tr e ś c ią i sp o so b e m is tn ie n ia tego, co fa k ty c z n ie is tn ie je . T w ie rd z e n ia m e ta fiz y k i są s ą d a m i k a te g o ry c z n y m i (d o ty czą czegoś fa k ty c z n ie is tn ie ­ ją c e g o , ro z p a try w a n e g o w a s p e k c ie is to tn o śc io w y m ), b ą d ź s ą s ą d a m i e g z y s te n c ja ln y m i. N a to m ia s t te z y o n to lo g ii m a j ą p o sta ć o k re s u w a r u n ­ k o w eg o , czy li z d a n ia , k tó r e s tw ie rd z a zw ią z k i, re la c je , z ale żn o ści m ięd zy ja k o ś c ia m i id e a ln y m i. S tw ie r d z e n ia te n ie im p lik u ją czeg o k o lw iek w p o r z ą d k u re a ln y m .

A. S tę p ie ń z a u w a ż y ł, że In g a r d e n n ie p o d a ł o p is u u z y s k iw a n ia w ied zy k o n ie c z n e j w m e ta fiz y c e . W y ró ż n ił ty lk o d w ie m o żliw o ści re a liz a c ji m e ta fiz y k i: 1) d y s p o n o w a n ie o d p o w ie d n im d o ś w ia d c z e n ie m m e ta fiz y c z ­ n y m , k tó r e p o z w a la ło b y u jm o w a ć to, co is tn ie je , i tw o rz y ć a n a liz ę is to ty teg o , co is tn ie je ; 2) w y jś ć od d o św ia d c z e n ia z w y k łeg o (jeśli n ie m a d o ś w ia d c z e n ia m e tafizy czn eg o ) i d a n e d o św ia d c z e n ia p o d d a ć a n a liz ie p rz y p o m o cy a p a r a tu r y o n to lo g ic z n e j. C h o d ziło b y o ta k ie z in ­ te r p r e to w a n ie d o św ia d c z e n ia zw y k łeg o , b y w y d o b y ć to, co is to tn e i k o ­ n ie c z n e . R e fe re n t d o d ał, że m ię d z y o n to lo g ią a m e ta fiz y k ą is tn ie je r o z ­ z ie w , i że sp o so b e m jeg o p rz e z w y c ię ż e n ia b y ła b y k o m b in a c ja o n to lo g ii z e m p irią .

W e d łu g I n g a r d e n a o n to lo g ia je s t p o tr z e b n a m e ta fiz y c e z n a s t ę p u ją ­ c y c h p o w o d ó w : 1) o n to lo g ia p o z w a la o d ró ż n ić to, co is to tn e , od tego,

co n ie is to tn e d o s ta rc z a ją c o d p o w ie d n ic h n a rz ę d z i; 2) sposób u z y s k i­ w a n ia tw ie r d z e ń o n to lo g ic z n y c h w o g lą d z ie e jd e ty c z n y m je s t ta k ie , że w ie d z a o n to lo g ic z n a je s t m n ie j p rz y p a d k o w a , p o n ie w a ż o n to lo g ia w y k ry ­ w a to, co is to tn e . W ie d z a t a w o b e c teg o n ie je s t z d a n a n a p rz y p a d k o ­ w o ść i je d n o s tk o w o ść d a n y c h d o ś w ia d c z e n ia ; 3) o n to lo g ia n ie a n g a ­ ż u je się w p e w n e ro z s trz y g n ię c ia n a tu r y e g z y s te n c ja ln e j. M a sz a n s ę b y ć n a u k ą a u to n o m ic z n ą . W y n ik a stą d , że o n to lo g ia b y ła b y p r z y d a tn a w u p r a w ia n iu m e ta ­ fizy k i. P o u z y s k a n iu ty c h w a rto ś c i o n to lo g ii, k tó r e e w e n tu a ln ie w s k a z u ją n a je j p rz y d a tn o ś ć d la m e ta fiz y k i, A. S tę p ie ń z a ją ł się s p r a w ą s to s u n k u o n to lo g ii do m e ta fiz y k i. N a le ż y n a jp ie r w ro zw aży ć, n a ja k ie j z a s a d z ie m o ż n a p rz e jś ć z c zy sty ch m o żliw o ści do tego, co fa k ty c z n ie d a n e . To, co d a n e fa k ty c z n ie , m u s ia ło b y b y ć ta k ie , że d o p u szczało b y sto s o w a n ie czy s­ ty c h m o żliw o ści. S tą d m e ta fiz y k m u s ia łb y to ro z p o z n a ć w jeg o istocie. J e ś li w o n to lo g ii b a d a m y z a w a rto ś ć id ei, to u p ra w ia m y b a d a n ia czegoś, co je s t d a n e ja k o m ożliw ość. T e m u je d n a k , co d a n e w o g ląd zie e jd e ­ ty c z n y m , n ie m o ż n a p rz y p is a ć ja k ie g o k o lw ie k is tn ie n ia (pozycji eg zy ­ s te n c ja ln e j). J a k w ię c b y ła b y m o ż liw a w ie d z a (czyli s tw ie rd z e n ie p ra w d y lu b fa łsz u ), g dy n ie s tw ie rd z a się n icze g o ? F a k t z a c h o d z e n ia czegoś je s t w a r u n k ie m s tw ie rd z e n ia p ra w d y lu b fa łsz u . N ie s tw ie rd z a ją c n i­ czego o n to lo g ia n ie m oże b y ć u w a ż a n a z a w ied zę. Z d a n ie m A. S tę p n ia po ro z w ią z a n iu ty c h tr u d n o ś c i m o ż n a b ę d z ie ro z strz y g n ą ć , czy o n to lo g ia m oże b y ć sto s o w a n a w m e tafizy ce.

Do d y s k u s ji p o re f e r a c ie zgłoszono n a s tę p u ją c e p ro b le m y : czy w y ­ o d rę b n ie n ie o n to lo g ii i m e ta fiz y k i je s t s k u tk ie m s to s o w a n ia m e to d y t r a n s c e n d e n ta ln e j ? C zy o d ró ż n ie n ie o n to lo g ii i m e ta fiz y k i, k tó r e m a ź ró d ło w filo zo fii H u m e ‘a i K a n ta , je s t a n a liz ą sta n ó w o n ty c z n y c h , czy ty lk o k o n ty n u a c ją s p o r u m ię d z y a p o s te rio r y z m e m i a p rio ry z m e m w s e n ­ sie k a n io w s k im ?

2. W d ru g im z k o le i r e f e ra c ie ks. J. T is c h n e r m ó w ił n a te m a t: „ H u s s e rl-In g a r d e n , z a g a d n ie n ie s p o r u o is tn ie n ie ś w ia ta r e a ln e g o “ . P r z y ­ s ła n e p rz e z a u to r a s tre sz c z e n ie jeg o w y k ła d u z a m ie sz c z a m y w c a ło ś c i: „ S p ó r z H u s s e rle m o is tn ie n ie ś w ia ta re a ln e g o s ta n o w ił p o d s ta ­ w o w y n u r t filo zo fii R o m a n a In g a r d e n a . In g a r d e n d o p a tr y w a ł się w f i ­ lo zo fii H u s s e rla z a m a sk o w a n e g o i do k o ń c a n ig d y n ie w y ra ż o n e g o id e ­ a liz m u m e ta fiz y c z n e g o , w e d łu g k tó re g o ś w ia t n ie is tn ie je a u to n o m ic z ­ n ie , lecz je s t tw o re m u k o n s ty tu o w a n y m , z d a n y m n a is tn ie n ie a b s o lu tn e j św ia d o m o śc i. W z w ią z k u z ty m s p o re m p o ja w ia się p y ta n ie : czy t r a n ­ s c e n d e n ta ln a fe n o m e n o lo g ia , ja k j ą ro z u m ie H u sse rl, k r y je w so b ie lu b z k o n ie c z n o śc i p o c ią g a z a s o b ą m e ta fiz y c z n y id e a liz m , czy m o że s t a ­ n o w i p rz y k ła d szczeg ó ln ej filo zo fii p ie rw s z e j, n a p ła sz c z y ź n ie k tó r e j

p ro b le m re a liz m u m e ta fiz y c z n e g o lu b m e ta fiz y c z n e g o id e a liz m u w sp o ­ só b se n s o w n y n ie m oże się p o ja w ić ?

H u s s e rl m n ie j w ię c e j od c z a su Id e i sto s o w a ł w sw y c h b a d a n ia c h m e to d ę tra n sc e n d e n ta ln o -fe n o m e n o lo g ic z n ą . B y ła o n a w y n ik ie m p o łą c z e ­

n ia ze so b ą m e to d y o p isu e jd e ty c z n e g o i m e to d y tr a n s c e n d e n ta ln e j E. K a n ta . S ta n o w iły j ą d w a g łó w n e p o s tu la ty : a) w y c h o d z ą c o d d a n e g o n a m d o ś w ia d c z a ln ie ś w ia ta n a le ż y p y ta ć o s u b ie k ty w n e w a r u n k i m o ż li­ w o ści d o św ia d c z e n ia ś w ia ta ; b) k a ż d y k r o k b a d a w c z y n a le ż y p rz e p r o w a ­ d zić w o p a rc iu o in tu ic ję is to ty o d k ry te g o fe n o m e n u (id ea re d u k c ji H u s s e rla p r z e c iw s ta w ia się id e i d e d u k c ji K a n ta ). W o p a rc iu o m e to d ę tr a n s c e n d e n ta ln o -f e n o m e n o lo g ic z n ą u s iło w a ł H u s s e rl d o ciec g e n e z y s e n s u ś w ia ta re a ln e g o . J e s t a p rio ri w id o czn e, że w s z e lk ie m o ż liw e o d p o w ied zi n a p y ta n ia tr a n s c e n d e n ta ln e n ie b ę d ą p rz y n o s ić ze s o b ą ro z s trz y g n ię ć ty p u m e ta fiz y c z n e g o (p o jęcie m e ta fiz y k i w z n a c z e n iu In g a r d e n a ). J e ż e li w r a m a c h a n a liz tr a n s c e n d e n ta ln y c h p o ja w ią się ta k ie o d p o w ied zi, to ty lk o n a z a sa d z ie n ie w ie rn o śc i w o b e c o b ra n e j m e to d y b a d a ń .

B a rd z ie j szczegółow e u z a s a d n ie n ie tezy, że tr a n s c e n d e n ta ln a f e n o ­ m e n o lo g ia je s t in d y f e r e n tn a z a ró w n o n a id e a liz m j a k re a liz m m e ta f i­ zy czn y w y m a g a in te r p r e ta c ji k lu c z o w y c h p o ję ć fe n o m e n o lo g ii h u s s e r- lo w s k ie j : p o ję c ie a b s o lu tn e j św ia d o m o śc i, k o n s ty tu c ji g e n e ty c z n e j, p o ­ ję c ie św ia ta . In g a r d e n tr a k to w a ł te p o ję c ia ja k o p o ję c ia o n to lo g ic z n e w e w ła s n y m ro z u m ie n iu teg o sło w a. T y m c z a s e m u H u s s e rla z d a ją się o n e m ie ć z n a c z e n ie tr a n s c e n d e n ta ln e .

P o ję c ie a b s o lu tn e j św ia d o m o śc i n ie o z n a c z a u H u s s e rla tego, że ś w ia ­ d o m o ść is tn ie je w sp o só b a u to n o m ic z n y i b y to w o p ie rw o tn y . A b s o lu tn y sp o só b is tn ie n ia św ia d o m o śc i je s t m a te m a ty c z n y m k o r e la te m m o m e n tu śc iśle n eo ty cz n eg o , k tó r y m je s t n ie p o w ą tp ie w a ln e u z n a n ie w b y c ie ś w ia ­ d o m o ści p rz e z tę s a m ą św iad o m o ść. W s k a z u je n a to p o ję c ie tego, co p re s u m p ty w n e , k tó r e H u s s e rl p rz e c iw s ta w ia p o ję c iu tego, co a b s o lu tn e . T a k w ię c p o ję c ie „ a b s o lu tn e g o “ m a se n s tr a n s c e n d e n ta ln y : o k re ś la ś w ia ­ d o m o ść ja k o o s ta te c z n y s u b ie k ty w n y w a r u n e k m o ż liw o śc i d o św ia d c z e ­ n ia ś w ia ta . J a k o ta k i w a ru n e k , n ie m o że o n a w r a m a c h p rz y ję te j m e to d y b y ć p rz e d m io te m n o w eg o z a p y ta n ia . H u s s e rl z n a n a d to p o ję c ie „ A b s o lu tu b o sk ie g o “, r a d y k a ln ie in n e g o n iż c z y sta św iad o m o ść. R ó ż n ic a m o że p o le g a ć ty lk o n a ty m , że p ie rw s z e je s t tr a n s c e n d e n ta ln e a d ru g ie o n to lo g iczn e. P o ję c ie k o n s ty tu c ji g e n e ty c z n e j n ie o zn acza, j a k s u g e r u je In g a r d e n , tw o rz e n ia p rz e d m io tu (rzeczy) p rz e z p o d m io t, lecz o z n a c z a p ro d u k o ­ w a n ie se n su , ja k i rzecz (p rz e d m io t) p o s ia d a d la n a s . W y ja ś n ia ją c g e n e z ę s e n s u p rz e z w s k a z a n ie n a s u b ie k ty w n e w a r u n k i m o żliw o ści, H u s s e rl n ie w y c z e rp u je p ro b le m u g en ezy s e n s u w ogóle, w szczeg ó l­ n o ści p rz e d m io to w y c h u w a r u n k o w a ń te jż e genezy. R o z w ija ją c je d e n a s p e k t, n ie p r z e k r e ś la m o ż liw o śc i ro z w in ię c ia in n y c h . G e n e z a s e n s u

n ie je s t tw o rz e n ie m rzeczy, bo s a m sen s tw o rz e n ia w y m a g a tr a n s c e n ­ d e n ta ln e g o w y ja ś n ie n ia , p rz e z co „ s tw o rz e n ie n ie je s t s tw a r z a n e “. S ens n ie je s t te ż u H u s s e rla p rz e c iw ie ń s tw e m b y tu . J e s t o n p rz e c iw ie ń s tw e m fa k ty c z n o śc i, k tó r a p o d le g a u s e n s o w n ie n iu . H u s s e rl je s t z d a n ia , że n ie m o żem y p o z n a ć b y tu in a c z e j ja k p o p rz e z sen s b y tu . N ie w y g ła sz a je d n a k

tezy , że is tn ie je ty lk o „ b y t s e n s u “.

Ś w ia t n ie je s t d la H u s s e rla s a m ą ty lk o id e ą św ia ta . D o św ia d c z e n ie ś w ia t a je s t d o św ia d c z e n ie m fa k ty c z n o śc i. F a k ty c z n o ś ć św ia ta , je g o p rz y ­ p a d k o w o ść w sp o so b ie d a n ia , o zn acza, że n ie w sz y stk o , czy m d o ś w ia d ­ c z a ln y ś w ia t je s t, d a je się w y ja ś n ić w sposób tr a n s c e n d e n ta ln y .

Id e a liz m tr a n s c e n d e n ta ln y H u s s e rla p o le g a w o s ta te c z n y m r o z r a ­ c h u n k u n a ty m , że w s z y s tk ie je g o z d a n ia te o re ty c z n e z a m y k a ją się w r a m a c h w y p o w ie d z i o c zy stej (tra n s c e n d e n ta ln e j) św ia d o m o śc i i je j n o e m a ty c z n y c h k o re la ta c h . U s ta le n ie n o e ty c z n o -n o e m a ty c z n y c h k o r e ­ la c ji ty p u k o n s ty tu ty w n e g o s ta n o w i z a d a n ie d la o n to lo g ii p o ję te j po h u s s e rlo w s k u , k tó r a m o że być, ja k s a m w y z n a je , ty lk o o n to lo g ią tr a n - sc e n d e n ta ln o -fe n o m e n o lo g ic z n ą . Z d a n ie m H u s s e rla ż a d n e b a d a n ia filo ­ zo ficzn e czy n a u k szczeg ó ło w y ch n ie m o g ą w y k ro c z y ć p o z a u s ta le n ia u z y s k a n e w r a m a c h te j o n tologii. C zy sta fe n o m e n o lo g ia H u s s e rla ja k o tr a n s c e n d e n ta ln a o n to lo g ia n ie z a w ie ra w so b ie ż a d n y c h ro z strz y g n ię ć m e ta fiz y c z n y c h . S łu s z n ie w s k a z u je n a to Iso K e rn , R. S o k o ło w sk i, T. S e e b o h n i in n i. K r y ty k a H u s s e rla p rz e z In g a r d e n a m a d la m n ie o s ta te c z n ie te n sen s, że a ta k u j e te a s p e k ty filo zo fii H u sse rla , k tó r e ś w ia ­ d o m ie lu b n ie ś w ia d o m ie w y c h o d z ą p o z a w y n ik i p rz y ję te j m eto d y . D zięk i te m u u m o ż liw ia o n a le p sz e z ro z u m ie n ie sa m e j m e to d y tr a n s c e n d e n ta l­ n e j i g łęb sze u c h w y c e n ie tk w ią c y c h w n ie j m o ż liw o śc i“.

3. T rz e c i r e f e r a t te j se s ji w y g ło sił A. P ó łta w s k i n a te m a t: „C zy sta św ia d o m o ść a o n to lo g ia In g a r d e n a “. R e f e r e n t p o d k re ś lił, że z a g a d n ie n ie „ c z y s te j“ tr a n s c e n d e n ta ln e j św ia d o m o śc i p o d ją ł p rz e d e w s z y s tk im H u sse rl w „ Id ea ch c z y s te j fe n o m e n o lo g ii i fe n o m e n o lo g ic z n e j filo z o fii“, u ją ł c z y s tą św ia d o m o ść ja k o p e w n ą d z ie d z in ę b y tu a b so lu tn e g o . U w a ż a ł, że c z y sta św ia d o m o ść 1) d a n a je s t w s p o s trz e ż e n iu im m a n e n tn y m a d e ­ k w a tn y m ; 2) m u s i b y ć u w a ż a n a z a cało ść b y tu a b s o lu tn e g o i m u s i by ć czy m ś p o z a ś w ia to w y m ; 3) n ie m u s i w czym ś is tn ie ć ; 4) je s t czy m ś ir r e a ln y m (nie p o s ia d a c z a s o p rz e strz e n n e g o w y m ia ru ). I n g a r d e n z a jm u ją c się z a g a d n ie n ie m c z y ste j św ia d o m o śc i, k tó r a s t a ­ n o w iła p u n k t w y jś c ia je g o „ S p o ru o is tn ie n ie ś w ia ta “, w y sz e d ł o d s tw ie r ­ d z e n ia , że ś w ia t je s t in te n c jo n a ln y m p u n k te m w y jś c ia n aszeg o p o z ­ n a n ia . N a s tę p n ie In g a r d e n ro z ró ż n ił o n to lo g ię i te o r ię p o z n a n ia , i s p r a w ę czy steg o is tn ie n ia , ir re a ln o ś c i p rz e ż y ć i b a d a ń e jd e ty c z n y c h z w ią z a ł ze s tru m ie n ie m św iad o m o ści. T łu m a c z ą c ź ró d ła ta k ie g o s t a ­ n o w is k a A. P ó łta w s k i m ó w i: „ w z o re m ,c zy stej św ia d o m o śc i' je s t, j a k s ię z d a je , w d u ż e j m ie rz e tr a d y c y jn e p o ję c ie w ra ż e ń z m y sło w y c h e m p

i-ry z m u b i-ry ty js k ie g o i „ k la s y c z n e j“ p sy c h o lo g ii k o ja r z e n io w e j — p o jęcie, n ie o d p o w ia d a ją c e a u te n ty c z n e j, o p is o w e j tr e ś c i n aszeg o d o ś w ia d ­ c z e n ia “.

R o z w a ż a ją c w „ S p o rze o is tn ie n ie ś w ia ta “ s p r a w ę o n to lo g ii m a te r i a l­ n e j (jak o ści), I n g a r d e n d o sz e d ł do w n io sk u , że n ie m o ż n a w y k a z a ć is tn ie n ia a b s o lu tn e g o w św ia d o m o śc i c z ło w ie k a . D la c z ło w ie k a b o w ie m c h a ra k te ry s ty c z n e je s t to, że „ te r a z “ p rz e ż y w a o n ja k o „ sz c z e lin ę “ m ię d z y p rz e s z ło śc ią i p rzy szło ścią. In g a r d e n z w ra c a te ż u w a g ę , że czy­ s ta św ia d o m o ść n ie m o że is tn ie ć bez o soby lu d z k ie j, a n a w e t p o z o sta je w z w ią z k u z lu d z k im ciałem .

A. P ó łta w s k i z w ró c ił u w a g ę , że I n g a r d e n o d sz e d ł o d p o g lą d ó w H u s - s e r la tw ie rd z ą c , że czysto m y ślo w o , a b s tr a k c y jn ie d a się w y o d rę b n ić c z y s tą św iad o m o ść. In g a r d e n u w a ż a też, że w a n a liz ie ró ż n y c h ty p ó w p o d m io tó w i p rz e d m io tó w n ie m o ż n a w y c h o d z ić od b a d a ń e p is te m o lo - g iczn y c h , p o d czas g dy u H u s s e rla je s t in a c z e j. P o d o b n ie te ż ró ż n i się s t r u k t u r a o so b o w o ści lu d z k ie j lu b z w ią z k u s tr u m ie n ia św ia d o m o śc i z p o d m io te m u o b u p rz e d s ta w io n y c h p rz e z r e f e r e n ta a u to ró w . Z ro z ­ w a ż e ń A. P ó łta w s k ie g o w y n ik a ło , że e w o lu c ja m y ś li I n g a r d e n a z m ie ­ r z a ła do z a rz u c e n ia p o ję c ia „ c z y ste j“ tr a n s c e n d e n ta ln e j św iad o m o ści, a u m o ż liw ia ła to a n a liz a o n to lo g ic z n a p rz e d m io tó w re a ln y c h i ś w ia d o ­ m ości, o ra z a n a liz a is tn ie n ia czasow ego.

4. O s ta tn i r e f e r a t w y g ło sił W ł. S tró ż e w s k i n a te m a t: „ E s te ty k a R. I n ­ g a r d e n a “. R e fe re n t p o d e jm u ją c te m a ty k ę e s te ty k i In g a r d e n a o g ra n ic z y ł się do p rz e d s ta w ie n ia sa m e g o p rz e d m io tu e s te ty k i n a p o d s ta w ie d w ó ch p ra c . R. I n g a r d e n a : „O e s te ty c e filo z o fic z n e j“ (1967) i „O e s te ty c e fe n o m e ­

n o lo g ic z n e j“ (1969). O b y d w a s tu d ia p o c h o d z ą z o s ta tn ie j fa z y tw ó rc z o śc i

filo z o fic z n e j In g a r d e n a i s ą p ro g r a m o w e d la b a d a ń n a d e s te ty k ą teg o a u to r a , k tó r y n im i j a k g d y b y k o ń c z y sw o ją tw ó rc z o ść w z a k re s ie te g o d z ia łu filo zo fii. O b y d w a s tu d ia m a ją c h a r a k te r m eto d o lo g iczn y .

W p ie r w s z e j p ra c y „O e s te ty c e filo z o fic z n e j“ In g a r d e n z a ją ł s ię p rz e ­ ż y c ie m e ste ty c z n y m . P o m in ą ł p ro b le m w a rto ś c i i p ię k n a , k tó r y m się n a og ó ł w e s te ty c e z a jm o w a n o . In g a r d e n c h c ia ł p rze z w y c ię ż y ć p ro b le m s u b ie k ty w iz m u i o b ie k ty w iz m u o ra z w a rto ś c i i s z tu k i, i u ją ć to w je d n ą całość. Z p u n k tu w id z e n ia e s te ty k i I n g a r d e n a , p rz e d m io t m u s i w y w o ła ć p rz e ż y c ie , d o o św ia d c z e n ie w p o d m io cie. W ty m w y p a d k u m o ż n a b a d a ć p o d m io t tw ó rc y , czy te ż o d b io rcy , k tó r y b ę d z ie p rz e ż y w a ł tę w a rto ś ć , czy te ż ja k o ś ć w a rto ś c io w ą . J a k o tło ty c h p rz e ż y ć u k a z u je się p rz e d ­ m io t ś w ia ta m a te ria ln e g o . R e la c je p o d m io tó w i p rz e d m io tó w s ta n o w ią p e w ie n z w ią z e k i d z ię k i ty m z w iązk o m , n a p rz y k ła d m ię d z y d z ie ła m i s z tu k i i c z ło w ie k iem , m o ż n a w y ró ż n ić d zied z in ę, z w a n ą e s te ty k ą . T y m , co w y ró ż n ia s p o tk a n ie e ste ty c z n e , je s t w a rto ś ć , k tó r a m oże się z a k tu a li­ zo w ać p rz e z te, a n ie in n e d o św ia d c z e n ia . P rz e d m io te m e s te ty k i je s t s p o tk a n ie p o d m io tu z p rz e d m io te m . T y m , co w y ró ż n ia to s p o tk a n ie

j e s t w a rto ś ć e ste ty c z n a . P rz e d m io te m m a te r ia ln y m e s te ty k i je s t s p o tk a ­ n ie , a je j p rz e d m io te m fo r m a ln y m je s t s a m a w a rto ś ć e ste ty c z n a . P r o ­ g r a m e s te ty k i filo z o fic z n e j In g a r d e n a z a w ie ra p o s tu la t, a b y b y ła o n a e s te ty k ą filo z o fic z n ą i fe n o m e n o lo g ic z n ą . I n g a r d e n z a u w a ż a , że e s te ty k a filo z o fic z n a ró ż n i się ty m od in n y c h e ste ty k , np. so cjo lo g iczn ej, p sy c h o ­ lo g iczn ej, m a te m a ty c z n e j, że is tn ie je z b ió r p y ta ń , k tó r e m o ż n a p o sta w ić z p u n k tu w id z e n ia filo zo fii, n p . o s t r u k tu r ę o n ty c z n ą d z ie ł sz tu k i, o p r z e ­ ży c ia z w ią z a n e z is to tą w a rto ś c i, o ró ż n ic ę m ię d z y w a rto ś c ia m i. I je ś li e s te ty k a m a b y ć filo zo ficzn a, to m u s i z a g w a ra n to w a ć o d p o w ie d z i n a p o w y ż sz e p y ta n ia . I n g a r d e n p o s tu lu je te ż p lu r a liz m m e to d o lo g ic z n y w r a m a c h e s te ty k i filo z o fic z n e j p o d w a ru n k ie m , że k a ż d a m e to d a w y ­ k a ż e s w o ją a u to n o m ię .

Z a jm u ją c się e s te ty k ą fe n o m e n o lo g ic z n ą w a r ty k u le „O e s te ty c e fe n o ­ m e n o lo g ic z n e j“ , I n g a r d e n p o d ją ł n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : o p is d a n y c h d o św ia d c z e n ia i p o s z u k iw a n ia id e i z a w a rty c h w d o ś w ia d c z e n iu ; p r o b ­ le m tego, co s a m a rz e c z y w isto ść s o b ą p r e z e n tu je ; ja k ie z w ią z k i z a w ie ­ r a j ą się w p rz e d m io c ie , w jeg o in d y w id u a ln e j is to c ie ; ja k ie fa z y p rz e ­ żyć n a k ła d a ją się, i k tó r e są p ie rw o tn ie js z e . In g a r d e n w y ró ż n ił o siem d z ie d z in e ste ty k i. N ie k tó ry m i z n ic h z a jm o w a ł się szczegółow o, a n a w e t p o ra z p ie rw s z y je w y ró ż n ił, np. o n to lo g ię d z ie ła s z tu k i i fe n o m e n o lo g ię o d b io rc z e g o d z ie ła sz tu k i, u w a ż a ją c o n to lo g ię d z ie ła s z tu k i (ja k is tn ie je d z ie ło s z tu k i w ogóle) z a n a jw a ż n ie js z ą d z ie d z in ę e s te ty k i. I n n e d z ie d z i­ ny, j a k : o n to lo g ię p o d m io tu e ste ty c z n e g o ja k o k o n k re ty z a c ję e ste ty c z n ą , o n to lo g ię i fe n o m e n o lo g ię s a m y c h w a rto ś c i d z ie ła sz tu k i, te o r ię p o z n a ­ n ia d z ie ła sz tu k i, jeg o k o n k re ty z a c ję , filo z o fic z n ą te o r ię s e n s u sz tu k i i w a rto ś c i (m e ta fiz y k a e ste ty k i), In g a r d e n w łą c z y ł do sw eg o p ro g ra m u , lecz n ie z a jm o w a ł się n im i szczegółow o, p o d o b n ie j a k fe n o m e n o lo g ią p ro c e s u tw ó rc z e g o i fe n o m e n o lo g ią s ty lu d z ie ła sz tu k i. R e fe re n t z a u w a ­ ż y ł, że I n g a r d e n n ie zd ą ż y ł t a k w filo zo fii, ja k i w e ste ty c e , stw o rz y ć s y s te m u . I n g a r d e n z d ą ż y ł n a k re ś lić z a le d w ie p ro g r a m e ste ty k i, k tó re g o

w w ie lu p u n k ta c h n ie ro z w in ą ł.

W d y s k u s ji po re f e ra c ie b a rd z o p rz e jrz y s ty m i c ie k a w ie u k a z u ją c y m p ro b le m y filo z o fic z n e e s te ty k i In g a r d e n a z a u w a ż o n o , że m o ż n a e s te ty k ę filo z o fic z n ą p o p rz e d z ić e s te ty k ą fe n o m e n o lo g ic z n ą , a w te d y p ro g ra m e s te ty k i, z a ry s o w a n y p rz e z In g a r d e n a , z y sk a łb y w ro z w a ż a n ia c h filo ­ z o fic z n y c h n a sw e j b o g a te j w ie lo a sp e k to w o śc i. P o ru s z o n o ta k ż e w s k r ó ­ c ie z a g a d n ie n ie ro z w o ju p ro b le m a ty k i e s te ty c z n e j u n e o to m istó w .