Grupy towarowe w transporcie kolejowym

(1)

Grupy towarowe

w transporcie kolejowym

Warszawa, 2018

(2)

Misja:

Kreowanie bezpiecznych i konkurencyjnych warunków świadczenia usług transportu kolejowego

Wizja:

Nowoczesny i otwarty urząd dbający o wysokie standardy wykonywania usług na rynku transportu kolejowego

Urząd Transportu Kolejowego Al. Jerozolimskie 134

02-305 Warszawa www.utk.gov.pl NIP: 526-26-95-081

(3)

Spis treści

1. Klasyfikacja grup towarowych w Polsce ... 4

2. Przewozy towarowe w latach 2015-2017... 4

3. Przewozy towarowe na przestrzeni lat 2010 -2017 w wybranych grupach towarów ... 8

4. Znaczenie transportu międzynarodowego i krajowego w przewozach towarów koleją ... 9

5. Polska na tle wybranych krajów Europy wg danych o grupach towarów w transporcie koleją (dane Eurostat) ... 13

6. Trasy przewozu towarów w Polsce ... 18

7. Grupy towarów w transporcie kolejowym i drogowym ... 18

Załącznik 1: Klasyfikacja NST ... 22

(4)

1. Klasyfikacja grup towarowych w Polsce

Po latach spadków i stagnacji na rynku kolejowych przewozów towarowych w 2017 r. wzrosły podstawowe parametry określające ten rynek – masa towarów zwiększyła się o 7,9%, a praca przewozowa – o 8,3%. W tym opracowaniu przedstawiona została szczegółowa analiza znaczenia poszczególnych grup towarów w przewozach ładunków z wykorzystaniem transportu kolejowego. Dane w nim zawarte pozwalają odpowiedzieć na pytanie, czy wzrosty dotyczyły wszystkich rodzajów towarów czy też zmianie uległa ich struktura.

Od lat w Polsce podstawową grupą towarów w transporcie kolejowym są towary masowe takie, jak węgiel, ropa, gaz, rudy żelaza, kruszywo itp. Coraz większe znaczenie mają przewozy ładunków w składach rozproszonych, kontenerach czy pociągach złożonych z różnego typu wagonów.

Do klasyfikacji przewożonych towarów w statystykach Urzędu Transportu Kolejowego została zastosowana klasyfikacja NST 2007¹. Umożliwia ona prowadzenie jednolitej statystyki różnych gałęzi transportu oraz zapewnia spójność z pozostałymi klasyfikacjami jak NACE, CPA czy NHM². Zestawienie grup towarów wg klasyfikacji NST 2007 znajduje się w załączniku 1. Należy zauważyć, że wg NST 2007 wybrane grupy scharakteryzowane zostały w sposób ogólny, np.:

18 – towary mieszane, bez spożywczych, 19 – towary nieidentyfikowalne,

20 – pozostałe towary.

Jako towary nieidentyfikowalne określono ładunki przewożone w kontenerach lub nadwoziach wymiennych, które ze względu na specyfikę opakowania oraz rolę przewoźnika kolejowego w całym procesie są trudne do sklasyfikowania w innych grupach. Pojęcie „towary pozostałe” oznacza towary niesklasyfikowane wg grup NST 2007. Dane w tym zakresie prezentowane przez UTK opierają się na deklaracji przewoźników.

Pomimo ogólności zakresu poszczególnych grup dane statystyczne, zebrane na podstawie klasyfikacji NST 2007, pozwalają na obserwowanie głównych kierunków zmian w transporcie towarów na przestrzeni lat. Informacje te pozwalają również na zbadanie różnic między transportem samochodowym a kolejowym w kontekście przewozu wybranych ładunków, a ponadto na wskazanie różnic w przewozach koleją pomiędzy wybranymi krajami. Klasyfikacja NST 2007 ułatwia ponadto identyfikację zmian zachodzących na polskim rynku na tle innych wybranych krajów europejskich.

2. Przewozy towarowe w latach 2015-2017

W latach 2015-2016 miały miejsce na kolei spadki w wolumenie przewozów towarowych. Wpłynęło na to wiele czynników, takich jak zakończenie dużych inwestycji infrastrukturalnych związanych m.in. z organizacją „Euro 2012”, zakończenie prac współfinansowanych w ramach Funduszy Europejskich w okresie programowania 2007-2013, kryzys na rynku surowców, czy ogólnoświatowe trendy gospodarcze, takie jak kryzys gospodarki chińskiej. Wszystkie te czynniki doprowadzały do sytuacji zmniejszonego zapotrzebowania na przewozy towarów koleją.

1 ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (WE) NR 1304/200 z dnia 7 listopada 2007 r. zmieniające dyrektywę Rady 95/64/WE, rozporządzenie Rady (WE) nr 1172/98, rozporządzenia (WE) nr 91/2003 i (WE) nr 1365/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w celu ustanowienia NST 2007 jako jedynej klasyfikacji w odniesieniu do towarów transportowanych pewnymi środkami transportu

2https://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/Glossary:Standard_goods_classification_for_transport_statistics_

(NST)

(5)

Masa przewiezionych towarów w latach 2015-2017 wg poszczególnych grup w mln ton

97,1

95,3

62,2

43,7

11,0

27,6

17,1

9,8

9,5

4,0

0,8

3,7

3,2

0,5

2,7

1,9

1,5

1,2

0,9

0,3

15,1

91,7

90,6

53,8

37,6

9,7

27,1

16,1

9,7

9,0

3,8

0,7

3,3

2,7

0,3

2,3

2,2

0,5

1,3

1,0

0,7

0,3

15,2

91,6

90,8

59,2

43,6

12,6

25,6

15,2

9,6

8,8

3,9

0,4

3,7

2,8

0,3

2,4

2,1

0,4

1,9

0,8

0,7

0,2

13,2

0 20 40 60 80 100 120

węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa i gaz ziemny - gr.2

w tym węgiel kamienny (gr.2)

rudy metali i pozostałe produkty górnictwa i kopalnictwa - gr.3

w tym kruszywo, piasek, żwir, gliny (gr.3)

w tym rudy żelaza (gr.3)

koks, brykiety, produkty rafinacji ropy naftowej, gazy wytwarzane metodami przemysłowymi - gr.7

w tym produkty rafinacji ropy naftowej (gr.7)

chemikalia, produkty chem., włókna sztuczne, wyroby z gumy i tworzyw sztucz., paliwo jądrowe - gr.8

metale, wyroby metalowe gotowe (z wyłączeniem maszyn i urządzeń) - gr.10

produkty rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa, rybactwa i rybołóstwa - gr.1

w tym zboża (gr.1)

surowce wtórne, odpady komunalne - gr.14

wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych -gr.9

w tym pozostałe materiały budowlane (gr.9)

w tym cement, wapno, gips (gr.9)

drewno wyroby z drewna i korka,słomy, papier i wyroby z papieru, wyroby poligraficzne oraz nagrania - gr.6

towary mieszane, bez spożywczych -gr.18

produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe -gr.4

puste opakowania - gr.16

sprzęt transportowy - gr.12

towary nieidentyfikowalne - gr.19 oraz pozostałe towary - gr.20 2017 2016 2015

(6)

Masa

W 2017 r. nastąpił znaczny wzrost przewiezionej masy w grupie 3 (rudy metali i pozostałe produkty górnictwa i kopalnictwa). W grupie tej klasyfikowane są m.in. wszelkie kruszywa wykorzystywane do budowy dróg i modernizacji linii kolejowych. Dlatego na wzrosty w tej grupie wpływ miało rozpoczęcie dużych inwestycji infrastrukturalnych związanych np. z realizacją Krajowego Programu Kolejowego (w ciągu pierwszego półrocza 2018 r. wzrost ten został utrzymany, a przewozy kruszyw w I kwartale 2018 r. w znaczącym stopniu wpłynęły na znaczne wzrosty podstawowych parametrów w transporcie ładunków). Istotne zmieniły się także wielkości przewiezionej masy w grupie 2 (węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa). Zwiększone zapotrzebowanie elektrowni związane było m. in. z wymogami rezerw energetycznych i ogólną sytuacją na rynku – kopalnie i spółki górnicze sprzedawały węgiel z zapasów, a zakłady energetyczne zaczęły zamawiać maksymalnie dopuszczalne w kontraktach ilości węgla. Na zwiększony transport tego surowca wpływ miał również jego import.

Wzrost w zakresie czterech grup: 16 – puste opakowania, 18 – towary mieszane, bez spożywczych, 19 – towary nieidentyfikowalne oraz grupy 20 – pozostałe związany jest głównie z rozwojem sektora transportu intermodalnego.

Praca przewozowa

W pracy przewozowej dominują przewozy ładunków z grup: 2 (węgiel kamienny, brunatny, ropa, gaz) i 3 (rudy metali, produkty górnictwa i kopalnictwa). W oparciu o wartość pracy przewozowej oraz masy towarów możliwym jest obliczenie średniej odległości przewozu w wybranych grupach. W ostatnich latach dla grupy 2 wartość ta wynosiła około 165 km. W przypadku grupy 3 (rudy metali, produktów górnictwa i kopalnictwa) wzrosła ona z 230 km w 2015 r. do 243 km w 2017 r. W 2017 r., pomimo dużego wzrostu masy towarów przewiezionych w ramach grupy 2 (węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa, gaz), wartość pracy przewozowej była mniejsza niż w 2015 r. Oznacza to, że w tej grupie zmniejszyła się średnia odległość przewozów, która w 2017 r. wyniosła 155 km. W ciągu ostatnich lat widoczny jest stopniowy wzrost udziału pracy przewozowej w grupach związanych z przewozami intermodalnymi. Praca przewozowa w wartościach bezwzględnych łącznie dla grup 19 i 20 (towary nieidentyfikowalne, pozostałe) była w 2017 r. o ponad 45% wyższa w porównaniu z danymi z 2015 r. Potwierdzeniem rosnącego znaczenia przewozów intermodalnych jest również m.in. stopniowy wzrost udziałów zarówno wg masy, jak i pracy przewozowej grupy pustych opakowań. W wartościach bezwzględnych przewieziona masa w ramach tej grupy była w 2017 r. wyższa o 41%, a w pracy przewozowej – o blisko 38%

w porównaniu do 2015 r.

W przypadku transportu pustych opakowań, takich jak kontenery, uzasadnione powinno być dążenie do optymalnego i efektywnego ich wykorzystania. Oznacza to, że dzięki właściwemu zarządzaniu procesem transportowym kontenery przewożone np. z terminala lądowego do portu morskiego powinny być wykorzystywane do przewozu dóbr i pozostawać próżne w jak najmniejszym stopniu.

Jak wskazują dane UTK, w II kwartale 2018 r. większość parametrów związanych z przewozami intermodalnymi osiągnęła wartości najwyższe od chwili rozpoczęcia przez Urząd publikacji danych statystycznych.³

3 https://utk.gov.pl/pl/aktualnosci/14438,Najlepszy-kwartal-w-przewozach-intermodalnych.html

(7)

Praca przewozowa wg grup towarowych w latach 2015-2017 w mld ton-km

15,1

4,1

8,9

15,1

14,5

8,8

6,0

3,1

2,5

1,4

0,3

1,0

0,8

0,2

0,9

0,5

0,4

0,3

0,2

0,1

5,1

12,5

3,6

7,3

15,0

14,6

8,7

5,7

3,2

2,4

1,4

0,3

0,8

0,7

0,1

0,9

0,5

0,3

0,2

0,1

4,2

13,5

3,9

7,6

15,5

15,3

8,0

4,2

3,0

2,2

1,4

0,1

0,8

0,7

0,1

0,9

0,5

0,3

0,5

0,2

0,1

3,5

0 5 10 15 20

produkty rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa, rybactwa i rybołóstwa - gr.1

drewno wyroby z drewna i korka,słomy, papier i wyroby z papieru, wyroby poligraficzne oraz nagrania - gr.6

towary nieidentyfikowalne - gr.19 oraz pozostałe towary -

gr.20 2017 2016 2015

(8)

Badając udział poszczególnych grup wg wykonanej pracy przewozowej należy także stwierdzić, że największa zmiana nastąpiła w przypadku grupy 2 (węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa i gaz ziemny). Jej udział w pracy przewozowej spadł w ciągu trzech lat o ponad 3 punkty procentowe.

Największe wzrosty miały miejsce w grupach, w ramach których przewożone są ładunki związane z transportem intermodalnym. W pozostałych grupach udział kształtował się na podobnym poziomie, jak w 2015 r.

3. Przewozy towarowe na przestrzeni lat 2010 -2017 w wybranych grupach towarów

Dane dla wybranych grup towarowych za okres 2010-2017 pokazują m.in. jaki wpływ na wyniki przewozowe mają realizowane na skalę ogólnokrajową inwestycje. Zauważyć można również pozostałe trendy, jakie miały miejsce w tym okresie. W 2010 r. ogółem koleją przewieziono 235 mln ton, zaś w 2017 r. wartość ta wyniosła 240 mln ton (o 2% więcej niż 7 lat wcześniej). Na przestrzeni lat największy spadek miał miejsce w grupie 2 (węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa i gaz ziemny) – ze 105,8 mln ton w 2008 r. do 97 mln ton w 2017 r. (o 8%).

Masa towarów w poszczególnych grup towarów – porównanie 2010-2017 r. w mln ton

105,8

100,8

97,8 98,5

93,5 91,6 91,7

97,1

47,8

74,2

60,6

59,8 61,3 59,2

53,8

62,2

26,7 26,1 24,1 25,2 24,6 25,6 27,1 27,6

20,5

11,2 12,9 13,9 12,9 14,1 16,2 16,3

0 20 40 60 80 100 120

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa i gaz ziemny - gr.2 rudy metali i pozostałe produkty górnictwa i kopalnictwa -gr.3

koks, brykiety, produkty rafinacji ropy naftowej, gazy wytwarzane metodami przemysłowymi - gr.7 towary nieidentyfikowalne - gr.19, pozostałe -towary - gr. 20 oraz puste opakowania - gr.16

(9)

Praca przewozowa w poszczególnych grup towarów w latach 2010-2017 w mld ton-km

W porównaniu do 2010 r. w roku 2017 odnotowano wzrost zarówno w masie, jak i pracy przewozowej przewozów towarów z grupy 3 (rudy metali, produkty górnictwa i kopalnictwa). Wyniki dla tej grupy w największym stopniu były zbliżone do roku 2011. Na wzrost pracy przewozowej, zrealizowanej w transporcie towarów przedstawionych na wykresie czerwoną linią, wpływ miał wzrost przewozów tylko w grupie 16 (puste opakowania) i 19 (towary nieidentyfikowalne). Przewozy towarów z grupy 20 (pozostałe towary) spadły w tym okresie. Średnia odległość przewozów łącznie dla towarów z grupy 19 i 20 wzrosła ze 106 km w 2010 r. do 335 km w 2017 r. Tak duży wzrost średniej odległości wynika bezpośrednio z odnotowywanego w ciągu ostatnich lat wzrostu transportu intermodalnego w Polsce – większa masa towarów skonteneryzowanych przewożona jest na większe odległości przede wszystkim w ruchu transgranicznym - imporcie, eksporcie i w tranzycie. W latach 2010 – 2017 masa towarów oraz praca przewozowa wykonane w ramach transportu intermodalnego wzrosły ok. trzykrotnie.

4. Znaczenie transportu międzynarodowego i krajowego w przewozach towarów koleją

Masa przewiezionych towarów w komunikacji krajowej to blisko 165,5 mln ton, co stanowi 69% masy ogółem. Udział pracy przewozowej wykonanej w transporcie wewnątrz kraju wynosił ponad 57,5%. Dane te wskazują, że transport międzynarodowy nie jest głównym generatorem przewozów kolejowych w Polsce pomimo położenia na przecięciu korytarzy transportowych, ważnej roli Polski w sieci TEN-T oraz dużego znaczenia polskich przejść granicznych w idei Nowego Jedwabnego Szlaku. W 2017 r.

w przypadku towarów z grupy 2 (węgiel kamienny, brunatny, ropa, gaz); grupy 3 (rudy metali, produkty

16,4 16,6

15,3

17,0

14,9 15,5

15,0 15,1

12,4

16,3

12,6 12,9

13,5

12,5

15,1

7,7 7,7 7,4 7,7 8,0 8,0 8,7 8,8

2,3 2,8 3,3

2,8 3,2 3,8 4,5 5,5

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa i gaz ziemny - gr.2 rudy metali i pozostałe produkty górnictwa i kopalnictwa -gr.3

koks, brykiety, produkty rafinacji ropy naftowej, gazy wytwarzane metodami przemysłowymi - gr.7 towary nieidentyfikowalne - gr.19, pozostałe -towary - gr. 20 oraz puste opakowania - gr.16

(10)

górnictwa i kopalnictwa) oraz grupy 7 (koks, brykiety, produkty rafinacji ropy naftowej, gazy wytwarzane metodami przemysłowymi) ich łączny udział w transporcie krajowym stanowił ponad 86% wg masy i ponad 81% wg pracy przewozowej. Na znaczący udział tych grup w ogóle transportowanych towarów wpływ ma znaczenie węgla w produkcji energii elektrycznej w Polsce, znaczenie zakładów przemysłowych zlokalizowanych na południu Polski oraz rola kolei w transporcie ładunków o dużej transportochłonności, zwłaszcza podczas realizacji prac infrastrukturalnych. Wraz z możliwymi zmianami w zakresie wykorzystania węgla jako źródła energii oraz zakończenia inwestycji infrastrukturalnych w największym stopniu powinny rozwijać się przewozy związane z pozostałymi grupami towarów, co w przyszłości umożliwiłoby rekompensatę utraty liczby przewozów towarów masowych. Wg danych Agencji Rynku Energii udział węgla w produkcji energii elektrycznej spadł z 98% w 1990 r. do 80%

w 2017 r., z czego od 2010 r. spadek ten wyniósł 10 punktów procentowych⁴.

Wykorzystanie poszczególnych źródeł w produkcji energii elektrycznej w Polsce w 2017 r.

i w 2009 r.

Atrakcyjnym kierunkiem rozwoju przewozów towarowych jest transport towarów przetworzonych oraz towarów skonteneryzowanych. Obecnie większa ilość tego typu przewozów realizowanych jest w znacznym stopniu w komunikacji międzynarodowej.

Grupami o zbliżonym znaczeniu komunikacji krajowej i międzynarodowej są między innymi grupy:

10 (metale), wyroby metalowe gotowe (z wyłączeniem maszyn i urządzeń) oraz 18 (towary mieszane), bez spożywczych. W przypadku grupy 10 udział komunikacji międzynarodowej jest znacznie wyższy w zakresie pracy przewozowej i wynosi 75%.

Pomimo rosnącego udziału transportu intermodalnego w komunikacji międzynarodowej nadal w Polsce dominuje przewóz ładunków masowych. W 2017 r. blisko 82% masy rud żelaza (kwalifikowanych w grupie 3) transportowane było w ramach komunikacji międzynarodowej. Znaczenie transportu międzynarodowego jest istotne także dla transportu węgla kamiennego, pomimo że tylko 20% masy tego surowca w 2017 r. zostało zadeklarowanych przez przewoźników jako transport międzynarodowy.

W przypadku towarów z grupy 3 (węgiel kamienny, brunatny, ropa i gaz) w transporcie międzynarodowym blisko 98% masy oraz pracy przewozowej stanowił węgiel kamienny. Pod względem przewiezionej masy w transporcie międzynarodowym największe znaczenie mają produkty grupy 2 (węgiel kamienny), zaś pod względem wykonanej pracy przewozowej największy udział w rynku mają towary z grupy 3. W przypadku grupy 8, związanej z produktami chemii, transport międzynarodowy stanowi ponad 59% wg masy i 70% wg pracy przewozowej.

4 https://www.euractiv.pl/section/energia-i-srodowisko/news/48164/

90%

80%

7%

14%

3%

6%

0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%

2009 2017

węgiel (i odpady)

odnawialne i uzyskiwane w elektrowniach szczytowo-pompowych gaz ziemny

(11)

Masa przewiezionych ładunków w komunikacji krajowej i międzynarodowej w 2017 r. w mln ton

1,1

0,2

77,7

76,4

48,0

2,0

41,7

0,4

0,1

17,0

14,2

4,0

2,7

2,3

0,4

4,3

0,1

2,8

0,4

0,9

0,0

5,7 2,8

0,5

19,4

18,9

14,2

9,0

1,9

1,0

1,8

10,6

2,9

5,8

0,5

0,4

0,1

5,2

0,8

0,9

0,7

1,0

0,3

9,4

0,00 20,00 40,00 60,00 80,00

produkty rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa, rybactwa i rybołóstwa - gr.1

drewno wyroby z drewna i korka,słomy, papier i wyroby z papieru, wyroby poligraficzne oraz nagrania - gr.6

maszyny, urządzenia, sprzęt elektryczny i elektroniczny - gr.11, meble,pozostałe wyroby gotowe - gr.13, wyroby włókiennicze i…

towary nieidentyfikowalne - gr.19 oraz pozostałe towary - gr.20

komunikacja krajowa komunikacja międzynarodowa

(12)

Praca przewozowa ładunków w komunikacji krajowej i międzynarodowej w 2017 r.

w mld ton-km

0,4

0,1

10,4

9,9

9,5

0,2

8,5

0,2

0,1

5,8

5,2

1,3

0,9

0,7

0,1

0,6

0,0

0,7

0,1

0,009

1,4 1,0

0,2

4,7

4,6

5,6

3,9

0,4

0,2

0,5

3,0

0,7

1,8

0,1

0,02

1,8

0,2

0,3

0,1

3,7

0 5 10 15

produkty rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa, rybactwa i rybołóstwa - gr.1

drewno wyroby z drewna i korka,słomy, papier i wyroby z papieru, wyroby poligraficzne oraz nagrania - gr.6

metale, wyroby metalowe gotowe (z wyłączeniem maszyn i urządzeń) - gr.10

maszyny, urządzenia, sprzęt elektryczny i elektroniczny - gr.11, meble,pozostałe wyroby gotowe - gr.13, wyroby włókiennicze i…

towary nieidentyfikowalne - gr.19 oraz pozostałe towary - gr.20

komunikacja krajowa komunikacja międzynarodowa

(13)

5. Polska na tle wybranych krajów Europy wg danych

o grupach towarów w transporcie koleją (dane Eurostat)

Polska pod względem masy przewiezionych towarów i wykonanej pracy przewozowej jest na drugim miejscu wśród krajów Unii Europejskiej. Specyfika transportu towarów koleją w naszym kraju polega na tym, że w Polsce dominuje transport trzech grup towarowych (masowych), podczas gdy w innych krajach wysoki udział mają przewozy towarów mieszanych, nieidentyfikowalnych. Wg danych Eurostatu z 2017 r. udział grupy towarów nieidentyfikowalnych (grupa 19) w Polsce wyniósł niecałe 8% wg wykonanej pracy przewozowej. Dla porównania w Niemczech udział tej grupy wyniósł 35%, a w Austrii – 37%. W przypadku danych dla Wielkiej Brytanii grupa 18 (towary mieszane) zaliczana jest w wewnętrznej statystyce razem z danymi o towarach nieidentyfikowalnych do kategorii krajowego transportu intermodalnego. Łącznie udział grup 18 (towary mieszane) i 19 (towary nieidentyfikowalne) wyniósł na tym rynku 35%.

Masa (mln ton) oraz praca przewozowa (mld ton-km) w 2017 r. w wybranych krajach Europy

Dane: Eurostat

(14)

Podstawowe dane o przewozie towarów w wybranych krajach – udziały grup wg masy i pracy przewozowej oraz masa i praca przewozowa ogółem w 2017 r.

Dane: Eurostat, opracowanie własne produkty rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa, rybactwa i rybołóstwa

- gr.1

węgiel kamienny, brunatny, ropa, gaz - gr.2

rudy metali i pozostałe produkty górnictwa i kopalnictwa -gr.3

produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe -gr.4

drewno wyroby z drewna i korka,słomy, papier i wyroby z papieru, wyroby poligraficzne

oraz nagrania - gr.6

koks, brykiety, produkty rafinacji ropy naftowej, gazy wytwarzane metodami przemysłowymi - gr.7

chemikalia, produkty chem.,

włókna sztuczne... - gr.8 surowce niemetaliczne - gr.9 metale, wyroby metalowe gotowe ... - gr.10

sprzęt transportowy - gr.12 surowce wtórne, odpady komunalne - gr.14

paczki i przesyłki kurierskie - gr.14

towary mieszane - gr.18 towary nieidentyfikowalne -gr.19 Pozostałe grupy ujęte w klasyfikacji NS T2007

Masa ogółem wszystkich grup w mln ton

Praca przewozowa wszystkich grup w mld ton-km

1.Niemcy, 2. Austria, 3.

Czechy,4. Francja, 5.

Wlk.Brytania, 6. S zwecja, 7.

S zwajcaria

(15)

(16)

(17)

W krajach europejskich oprócz transportu towarów mieszanych (z grupy 18), czy przewożonych w kontenerach (z grupy 19) kolej jest bardziej wykorzystana do przewozu produktów rolnictwa, produktów spożywczych, surowców wtórnych czy środków transportowych, a w przypadku Szwajcarii kolej jest powszechnie wykorzystywana w realizacji usług pocztowych.

Średnie odległości przewozu wybranych grup towarów różnią się w poszczególnych krajach, na co największy wpływ ma wielkość obszaru danego kraju, czy rozmieszczenie głównych obszarów transportochłonnych.

Udział grupy 20 – towary nieidentyfikowalne w pracy przewozowej ogółem w wybranych krajach Europy w 2017 r.

Źródło: Opracowanie własne, dane Eurostat

W Polsce, podobnie jak i w innych krajach zwiększają się przewozy towarów z grupy 20 (towary nieidentyfikowalne). Różnica polega jednak na tym, że w Polsce spada udział transportu kolejowego w transporcie towarów ogółem, podczas gdy w innych krajach rośnie lub utrzymuje się na zbliżonym lub równym poziomie. W 2016 udział kolei w modal split⁵ wg Eurostatu w Polsce wyniósł 24,7% (w 2007 r, udział kolei wynosił ponad 36%). W 2016 r. również w wielu innych krajach udział kolei w transporcie towarów ogółem był niższy niż w latach poprzednich.

Porównując grupy przewożonych towarów w Polsce i w innych krajach warto zwrócić uwagę na:

• przewozy przesyłek listowych oraz paczek. W Polsce taki typ przewozów dynamicznie rozwija się w transporcie samochodowym. Segment przesyłek kurierskich, w tym tych związanych e-commerce, jest obecnie rynkiem o dużym potencjale. Od 2016 r. wartość tego rynku wzrosła z 36 mld PLN do 47 mld PLN, a liczba przesyłek kuriersko-paczkowych w 2017 r. wyniosła w przedziale 395-396 mln sztuk. W przypadku Szwajcarii kolej silnie partycypuje w transporcie takich ładunków, czego przykładem jest Swiss Post’s PickPost. Dodatkowo kolej szwajcarska silnie rozwija m.in. zakup wagonów krytych budowy specjalnej dostosowanych właśnie do obsługi przesyłek pocztowych.⁶ Wg danych Eurostat krajowy transport ładunków koleją może być w tym segmencie konkurencyjny dla drogowego, mając na uwadze utrudnienia w transporcie drogowym w zakresie przepustowości dużych obszarów miejskich w określonych porach;

5 http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=tran_hv_frmod&lang=en 56%

45% 41%

38% 37% 35%

31%

20%

12% 8% 5% 3% 2% 1%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

(18)

• produkty grupy 1 związanej z nieprzetworzonymi produktami rolnictwa. W krajach takich, jak Austria czy Francja, w ramach tej grupy przewieziono dwukrotnie większą ilość towarów niż w Polsce. W Austrii transport kolejowy dla tej grupy miał większą wartość niż transport samochodowy w ruchu krajowym. W Polsce 12% wzrost eksportu towarów rolno-spożywczych odnotowany w 2017 r. powinien być przesłanką do zwiększenia udziału kolei w transporcie produktów spożywczych, mając zwłaszcza na uwadze zmiany zachodzące w strukturze właścicieli głównych odbiorców towarów z tej grupy. Obecnie w coraz większym stopniu segment handlu detalicznego artykułami spożywczymi podlega „usieciowieniu”. Stwarza to okazję dla przewoźników towarowych, którzy mogą zapewnić logistykę transportów ładunków od dostawców do magazynów dużego odbiorcy rozlokowanych w różnych częściach Polski;

• surowce wtórne, odpady komunalne, które stają się istotnym tematem w polityce europejskiej oraz kwestie ich składowania i recyclingu. Transport kolejowy umożliwia znacznie lepszą kontrolę przewozu odpadów, ale pozwala także na uniknięcie uciążliwego przewozu tego typu ładunków transportem drogowym;

• transport samochodów. Obecnie transport samochodów w Polsce w dużej mierze opiera się na wykorzystaniu transportu drogowego, podczas gdy w wielu krajach ten obszar przewozów odbywa się za pomocą transportu kolejowego.

6. Trasy przewozu towarów w Polsce

Transport niektórych grup towarów wiąże się z konkretnymi, stałymi trasami czy lokalizacjami załadunku lub rozładunku. Dotyczy to np. węgla, produktów rafinacji ropy naftowej czy znacznej części towarów nieidentyfikowalnych. W przypadku grupy 3 (rudy metali i pozostałych produktów górnictwa i kopalnictwa, w szczególności kruszyw) transport ładunków może być związany z lokalizacją inwestycji infrastrukturalnych, co powoduje zróżnicowanie tras.

Dla poszczególnych typów ładunków wskazać można najważniejsze punkty załadunku i wyładunku.

Dla węgla są to punkty składowe węgla przy elektrowniach i elektrociepłowniach (np. Kozienice, Jaworzno) oraz zakłady przemysłowe zlokalizowane w południowej części Polski. Ośrodki przemysłowe zlokalizowane na Górnym i Dolnym Śląsku, związane m.in. z branżą hutniczą, odgrywają obecnie ogromną rolę w przewozach koleją w Polsce. Bardzo duże potrzeby przewozów generują m.in. zakłady największego producenta stali na świecie ArcelorMittal, na którego potrzeby przewożone są gotowe elementy oraz węgiel i koks metalurgiczny. W przypadku transportu intermodalnego są to śródlądowe terminale intermodalne i zlokalizowane w portach. Oprócz punktów generujących tego typu przewozy, znajdujących się wewnątrz kraju, ważną rolę odgrywają także relacje międzynarodowe.

7. Grupy towarów w transporcie kolejowym i drogowym

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) transport samochodowy jest istotny dla większej liczby grup towarów, podczas gdy transport kolejowy dominuje w przewozie tylko wybranych grup. Przykładem grupy, która częściej transportowana jest samochodami ciężarowymi, są produkty spożywcze (11,5% całej masy przewiezionej w transporcie drogowym wobec 2% całej masy przewiezionej w transporcie kolejowym).

W przypadku transportu samochodowego w komunikacji krajowej średnie odległości są znacznie krótsze i w ramach grup:

• 4 – produkty spożywcze oraz wyroby włókiennicze

• 8 – chemikalia i produkty chemiczne,

(19)

• 10 – metale i wyroby metalowe;

• 13 – meble i pozostałe wyroby gotowe;

• 19,20 – inne towary gdzie indziej nieskalsyfikowane (pozostałe, towary nieidentyfikowalne), średnia odległość przewozu waha się pomiędzy 150 km a 190 km.

W przypadku grupy 2 (węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa i gaz ziemny), istotnej z punktu widzenia transportu kolejowego, średnia odległość przewozu w transporcie drogowym wynosi 120 km.

Zdecydowana większość przewozów realizowana jest w transporcie samochodowym na odległość do 50 km. Powyżej 150 km w transporcie krajowym drogami przewozi się ponad 23,4% ogólnej masy towarów. Komisja Europejska w 2011 r. wyznaczyła cel – do roku 2030 30% drogowego transportu towarów na odległościach większych niż 300 km należy przenieść na inne środki transportu, a do 2050 r.

powinno to być już 50%. Dlatego w przypadku transportu drogowego w komunikacji krajowej powinny zostać opracowane programy zachęcające do przejęcia ładunków przez transport kolejowy. Jeżeli ładunki transportowane obecnie samochodami w transporcie krajowym na odległość 500 km i więcej byłby przewożone wyłącznie pociągami, to masa ładunków przewożonych koleją wzrosłaby o ok. 10%, a praca przewozowa – o ok. 20%.

Problematyczne jest porównywanie średnich odległości w transporcie kolejowym i drogowym dla wszystkich relacji. Związane jest to z różnicami w metodzie liczenia tej odległości. Przykładowo – jeśli pociąg i ciężarówka ruszają w tę samą trasę (np. z Gdańska do Hamburga), dla ciężarówki zostanie policzona cała długość trasy, a dla pociągu – tylko do granicy Polski w Rzepinie.

Dla grupy 19 (towary nieidentyfikowalne) zarówno w przypadku transportu drogowego jak i kolejowego średnia odległość jest podobna i wynosi 390 km (z tym, że dla transportu kolejowego dotyczy to tylko komunikacji krajowej, a dla transportu drogowego może dotyczyć również komunikacji transgranicznej, bądź realizowanej tylko za granicą). Towary z tej grupy przewożone są na duże odległości, istnieje więc potencjalna szansa przeniesienia ich na kolej. Dodatkowym ułatwieniem w takim transferze jest fakt, że towary nieidentyfikowalne są przewożone w jednostkach transportowych (np. w kontenerach) i można je stosunkowo łatwo przenieść na kolej.

(20)

Udział masy i pracy przewozowej w transporcie samochodowym wg grup ładunków w 2017 r.

w komunikacji krajowej

(opracowanie własne UTK, dane GUS)

8,1%

1,9%

2,8%

2,7%

31,1%

30,8%

11,5%

0,2%

4,9%

3,3%

2,8%

3,3%

13,1%

2,3%

9,3%

3,4%

1,0%

1,3%

1,1%

8,7%

1,2%

5,0%

9,3%

2,5%

3,4%

3,2%

14,0%

13,4%

18,8%

0,3%

7,3%

3,7%

2,8%

5,9%

12,7%

3,3%

7,4%

5,6%

1,5%

2,1%

4,0%

1,6%

8,1%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0%

produkty rolnictwa w tym zboża węgiel kamienny, brunatny, ropa, gaz

w tym węgiel kamienny rudy metali, produkty górnictwa i

kopalnictwa

w tym kruszywo, piasek, żwir, gliny produkty spożywcze wyroby włókiennicze i odzież, skóry drewno wyroby z drewna i korka koks, brykiety w tym produkty rafinacji ropy naftowej chemikalia, produkty chemiczne surowce niemetaliczne w tym cement, wapno, gips w tym pozostałe materiały budowlane metale, wyroby metalowe maszyny, urządzenia, sprzęt elektroniczny sprzęt transportowy meble, pozostałe wyroby gotowe surowce wtórne, odpady komunalne puste opakowania pozostałe towary

masa

praca przewozowa

(21)

Masa i praca przewozowa w transporcie samochodowym wg grup ładunków w 2017 r.

w komunikacji krajowej w mln ton i mld ton-km

(opracowanie własne UTK, dane GUS)

11,20

3,02

4,07

3,89

16,78

16,11

22,62

0,41

8,72

4,50

3,35

7,11

15,23

3,97

8,85

6,75

1,78

2,55

4,86

1,90

9,78

0 10 20 30

produkty rolnictwa

w tym zboża

węgiel kamienny, brunatny, ropa, gaz

w tym węgiel kamienny

rudy metali, produkty górnictwa i kopalnictwa w tym kruszywo, piasek, żwir,

gliny

produkty spożywcze

wyroby włókiennicze i odzież, skóry

drewno wyroby z drewna i korka

koks, brykiety

w tym produkty rafinacji ropy naftowej

chemikalia, produkty chemiczne

surowce niemetaliczne

w tym cement, wapno, gips

w tym pozostałe materiały budowlane

metale, wyroby metalowe

maszyny, urządzenia, sprzęt elektroniczny

sprzęt transportowy

meble, pozostałe wyroby gotowe

surowce wtórne, odpady komunalne

puste opakowania

pozostałe towary

praca przewozowa

98,14

22,95

33,89

32,70

378,16 374,82 140,12

2,76

59,35

39,74

34,05

40,12

159,93

28,32

112,56

41,55

11,59

16,06

13,63

106,46

14,99

60,31

0 100 200 300 400

produkty rolnictwa

w tym zboża

węgiel kamienny, brunatny, ropa, gaz

w tym węgiel kamienny

rudy metali, produkty górnictwa i kopalnictwa

w tym kruszywo, piasek, żwir, gliny

produkty spożywcze

wyroby włókiennicze i odzież, skóry

drewno wyroby z drewna i korka

koks, brykiety

w tym produkty rafinacji ropy naftowej

chemikalia, produkty chemiczne

surowce niemetaliczne

w tym cement, wapno, gips

w tym pozostałe materiały budowlane

metale, wyroby metalowe

maszyny, urządzenia, sprzęt elektroniczny

sprzęt transportowy

meble, pozostałe wyroby gotowe

surowce wtórne, odpady komunalne

puste opakowania

pozostałe towary

masa

(22)

Załącznik 1: Klasyfikacja NST

kod grupy

wg NST Nazwa grupy przynależność do grupy

CPA 2008

1 Produkty rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa, rybactwa i rybołówstwa

(m.in. zboża, ziemniaki, burak cukrowy, pozostałe świeże owoce i warzywa, produkty leśnictwa i pozyskiwania drewna, żywe rośliny i kwiaty, inne substancje pochodzenia roślinnego, żywe zwierzęta, mleko surowe z bydła, owiec i kóz, inne surowce pochodzenia zwierzęcego, ryby i pozostałe produkty rybołówstwa i rybactwa)

01.11.1, 01.11.2, 01.11.3, 01.11.4, 01.12, 01.13.51, 01.13.71, 01.11.6, 01.11.7, 01.13.1, 01.13.2, 01.13.3, 01.13.4, 01.13.52, 01.13.53, 01.13.59, 01.13.8, 01.13.9, 01.14, 01.21, 01.22, 01.23, 01.24, 01.25.1, 01.25.3, 01.25.9, 01.26, 02.30.4, 02.10.1, 02.10.3, 02.2, 02.30.1, 02.30.2, 02.30.3, 01.13.6, 01.13.72, 01.19.2, 01.25.2, 01.30, 01.11.5, 01.11.8, 01.11.9, 01.15, 01.16, 01.19.1, 01.19.3, 01.27, 01.28, 01.29, 01.41.1, 01.42.1, 01.43, 01.44, 01.45.1, 01.46, 01.47.1, 01.49.1, 01.41.2, 01.45.2, 01.42.2, 01.45.3, 01.47.2, 01.49.2, 01.49.3

01.1 w tym zboża 01.11.1, 01.11.2, 01.11.3, 01.11.4,

01.12 2 węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa i gaz

ziemny 5, 06.1, 06.2

w tym węgiel kamienny 5

3 Rudy metali i pozostałe produkty górnictwa i kopalnictwa

(m.in. rudy żelaza, rudy metali nieżelaznych (z wyjątkiem rud uranu i toru), minerały chemiczne i do produkcji nawozów (naturalne), sól, kamień, piasek, żwir, glina, torf oraz inne produkty górnictwa i kopalnictwa gdzie indziej niesklasyfikowane, rudy uranu i toru)

07.1, 07.29, 08.91, 08.93, 08.1, 08.92, 08.99, 07.21

03.1 w tym rudy żelaza 07.1

03.5 w tym kruszywo, piasek, żwir, gliny

(m.in kamień, piasek, żwir, glina, torf oraz inne produkty górnictwa i kopalnictwa gdzie indziej niesklasyfikowane)

08.1, 08.92, 08.99

4 Produkty spożywcze, napoje i tytoń

(m.in. mięso, skóry i skórki surowe oraz produkty mięsne, ryby i produkty rybne przetworzone i zakonserwowane, owoce i warzywa przetworzone i zakonserwowane, oleje i tłuszcze roślinne i zwierzęce, przetwory mleczne i lody, produkty przemiału zbóż, skrobie i produkty skrobiowe oraz pasza dla zwierząt, napoje, Inne produkty spożywcze gdzie indziej niesklasyfikowane i wyroby tytoniowe (z wyjątkiem paczkowanych lub pogrupowanych), różne produkty spożywcze i wyroby tytoniowe paczkowane lub pogrupowane)

10.1, 10.2, 10.3, 10.4, 10.5, 10.6, 10.9, 11, 10.7, 10.8, 12, różne w ramach 10, 11 i 12

(23)

5 Wyroby włókiennicze i odzieżowe; skóra i produkty skórzane

(m.in. materiały włókiennicze, odzież i wyroby futrzarskie, skóra i produkty skórzane)

13, 14, 15

6 Drewno, wyroby z drewna i korka (bez mebli), wyroby ze słomy, papier i wyroby z papieru, wyroby poligraficzne oraz nagrania dźwiękowe (m.in. drewno i wyroby z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli); artykuły ze słomy i z materiałów do wyplatania; masa włóknista, papier i wyroby z papieru; druki i zapisane nośniki informacji (wyroby z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), masa włóknista, papier i wyroby z papieru, druki i nośniki informacji)

16, 17, 18, 58, 59

7 Koks, brykiety, produkty rafinacji ropy naftowej, gazy wytwarzane metodami przemysłowymi (m.in. koks i produkty rafinacji ropy naftowej, produkty pieców koksowniczych, brykiety, brykietki i podobne paliwa stałe, ciekłe produkty rafinacji ropy naftowej, produkty z ropy naftowej w stanie gazowym, skroplone lub sprężone, produkty rafinacji ropy naftowej w stanie stałym i w formie wosku)

19.1, 19.20.1, 19.20.2, 19.20.3, 19.20.4

07.2, 07.3, 07.4

w tym produkty rafinacji ropy naftowej (m.in. ciekłe produkty rafinacji ropy naftowej, produkty z ropy naftowej w stanie gazowym, skroplone lub sprężone, produkty rafinacji ropy naftowej w stanie stałym i w formie wosku

19.20.2, 19.20.3, 19.20.4

8 Chemikalia, produkty chemiczne, włókna sztuczne, wyroby z gumy i tworzyw sztucznych, paliwo

jądrowe

(m.in. podstawowe mineralne produkty chemiczne, podstawowe organiczne produkty chemiczne, nawozy i związki azotowe (z wyłączeniem nawozów naturalnych), tworzywa sztuczne i kauczuk syntetyczny w formach podstawowych, wyroby farmaceutyczne i parachemikalia włącznie z pesty- cydami i pozostałymi środkami agrochemicznymi, wyroby z gumy lub z tworzyw sztucznych, paliwo jądrowe)

20.11, 20.12, 20.13.2, 20.13.3, 20.13.4, 20.13.5, 20.13.6, 20.14, 20.15, 20.16, 20.17, 20.2, 20.3, 20.4, 20.5, 20.6, 21, 22, 20.13.1

9 Wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych (m.in. inne niemetaliczne wyroby mineralne (m.in.

szkło, wyroby ze szkła, wyroby ceramiczne, cement, wapno i gips, inne materiały i wyroby budowlane)

23.1, 23.2, 23.3, 23.4, 23.5, 23.6, 23.7, 23.9

09.1 w tym cement, wapno i gips 23.5

10 Metale, wyroby metalowe gotowe (z wyłączeniem maszyn i urządzeń)

(m.in. metale podstawowe; wyroby metalowe gotowe, z wyłączeniem maszyn i wyposażenia, żeliwo, stal i żelazostopy oraz żeliwo i stal poddane wstępnej obróbce z wyłączeniem rur, metale nieżelazne i wyroby

24.1, 24.3, 24.4, 24.2, 24.5, 25.1, 25.2, 25.3, 25.4, 25.7, 25.9

(24)

z nich, rury, przewody rurowe, profile drążone i ich łączniki, wyroby konstrukcyjne metalowe, grzejniki, elementy mocujące i inne wyroby metalowe)

11 Maszyny, urządzenia, sprzęt elektryczny i elektroniczny

(m.in. maszyny i sprzęt gdzie indziej niesklasyfikowane urządzenia biurowe i komputery, maszyny i urządzenia gdzie indziej niesklasyfikowane; sprzęt i urządzenia radiowe, telewizyjne i komunikacyjne; narzędzia medyczne, precyzyjne i optyczne ; zegarki i zegary,.

maszyny rolnicze i leśnicze, sprzęt gospodarstwa domowego gdzie indziej niesklasyfikowany (sprzęt AGD), urządzenia biurowe i komputery, maszyny elektryczne i urządzenia gdzie indziej niesklasyfikowane, części elektroniczne oraz urządzenia nadawcze, odbiorniki telewizyjne i radiowe; urządzenia do rejestracji i odtwarzania dźwięku i obrazu oraz akcesoria do nich, Instrumenty medyczne, precyzyjne i optyczne, zegarki i zegary inne maszyny, narzędzia mechaniczne i części)

28.3, 27.5, 26.2, 28.23, 27.1, 27.2, 27.3, 27.4, 27.9, 26.1, 26.3, 26.4, 26.8, 26.5, 26.6, 26.7, 32.5, 28.1, 28.21, 28.22, 28.24, 28.25, 28.29, 28.4, 28.9

12 Sprzęt transportowy

(m.in. produkty przemysłu samochodowego, pozostały sprzęt transportowy)

29, 30

13 Meble; inne wyroby, gdzie indziej niesklasyfikowane.

( m.in. meble, inne wytworzone towary)

31, 32.1, 32.2, 32.3, 32.4, 32.9

14 Surowce wtórne, odpady komunalne (m.in. surowce wtórne; odpady miejskie i inne odpady, odpady z gospodarstw domowych i odpady miejskie, Inne odpady i surowce wtórne)

38.11.31, 37.00.20, 38.11, 38.12, 38.3 / 37.00.20, 38.11, 38.12, 38.3 / 37.00.20, 38.11, 38.12, 38.3

15 Przesyłki listowe oraz paczki i przesyłki kurierskie

(m.in. listy, paczki, małe pakunki ) brak bezpośredniego odniesienia

16 Puste opakowania

(m.in. wyposażenie i materiały wykorzystywane w transporcie towarów, kontenery i nadwozia wymienne, puste, palety i inne opakowania)

brak bezpośredniego odniesienia

17 Ładunki przewożone w trakcie przeprowadzki, pozostałe ładunki niebędące przedmiotem handlu (m.in. towary przewożone w ramach przeprowadzek mieszkaniowych i biurowych; bagaż i artykuły przewożone przez podróżnych; pojazdy silnikowe przewożone do naprawy; inne towary nierynkowe gdzie indziej niesklasyfikowane)

18 towary mieszane, bez spożywczych

(m.in. towary pogrupowane: zbiór różnych rodzajów towarów transportowanych razem)

(25)

19 towary nieidentyfikowalne

(m.in. towary, których nie można zdefiniować:

towary, których z jakichkolwiek powodów nie można zdefiniować, a przez to przypisać do grup 01-16, towary, których nie można zdefiniować w kontenerach lub nadwoziach wymiennych)

20 pozostałe towary

Inne towary gdzie indziej niesklasyfikowane brak bezpośredniego odniesienia

(26)