Od razu wyłania się pierwszy problem – kłopot z dostępem do wiarygodnych danych, który jest ostat- nimi czasy znacznie ograniczany. Pierwszy wniosek to konieczność ułatwienia dostępu do danych w formach pozwalających na ich automatyczne pobranie. Okres pandemii pokazał, że najcenniejsze analizy pochodziły z ośrodków badawczych i naukowych oraz firm prywat- nych zajmujących się na co dzień analizą dużych zbio- rów danych, a nie z największych zasobów danych bę- dących w posiadaniu Narodowego Funduszu Zdrowia
i Ministerstwa Zdrowia. Do poniższej analizy wykorzy- stujemy dane z Eurostatu (zgony ogółem z podziałem na regiony), dane z Ministerstwa Zdrowia dotyczące zacho- rowań i zgonów z powodu COVID-19, bazę OECDC, bazę Our World in Data dotyczącą COVID-19 oraz bazy danych wybranych szpitali na pierwszym i trze- cim poziomie wynikającym z ustawy o systemie pod- stawowego szpitalnego zabezpieczenia świadczeń opieki zdrowotnej (PSZ), które jednoznacznie odzwierciedlają trend ogólnokrajowy. Dane o zachorowaniach analizu-
THE DAY
AFTER
Kończący się rok stanowił wielkie wyzwanie dla nas wszystkich i uwidocznił ogromną rolę de- cyzji podejmowanych na podstawie faktów i danych. Najpierw jednak zastanówmy się, jak COVID-19 wpłynął na działanie podmiotów leczniczych i na poziom bezpieczeństwa zdrowotne- go Polaków, a także zrelacjonujmy, co stanie się po pandemii – jeśli to w ogóle nastąpi. W skrócie – wszystko wskazuje, że ofiar walki z koronawirusem będzie znacznie więcej niż samego wirusa.
Fot. istockphoto.com
jemy w okresie od 10. do 47. tygodnia 2020 r., dane o hospitalizacjach w podmiocie trzeciego poziomu PSZ w okresie od stycznia do września 2020 r., w szpita- lach pierwszego poziomu od stycznia do października, a dane o zgonach ogółem od 10. do 44. tygodnia 2020 r.
Ostatnią datę determinuje dostępność danych Eurostatu udostępnionych przez Polskę. Staraliśmy się opracować grafiki z rzadko kojarzonymi źródłami danych.
Początek…
W początkowym okresie pandemii szybko zidenty- fikowano grupy ryzyka, tj. chorych na POChP, astmę, cukrzycę, niewydolność oddechową, niewydolność ser- ca, nowotwory oraz osoby powyżej 60 lat. Większość tych ludzi przechodziła infekcję COVID-19 krytycznie, z koniecznością hospitalizacji, tlenoterapii lub inten- sywnej terapii. Wśród nich odnotowano najwięcej zgo- nów. Chińskie doświadczenia wykorzystała Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i opracowała stosowne rekomendacje. Każdy kraj stosował własną strate- gię walki z pandemią. Poziom infekcji w Chinach po pierwszym okresie ustabilizował się na niskich warto- ściach, w przeciwieństwie do Polski (ryc. 1).
Wspominana strategia walki z wirusem SARS-CoV-2 była realizowana z różną konsekwencją. Chiny pomimo niskiego poziomu zachorowalności utrzymywały suro- we restrykcje. Politycy innych krajów zachowywali się z większą lub mniejszą konsekwencją – w tym polscy.
Warto zauważyć, że w porównaniu z innymi narodami w sposób bardzo zdyscyplinowany podeszliśmy do za- leceń rządzących. W okresie wzmożonych ograniczeń stosowaliśmy się do restrykcji, a w czasie ogłaszanych
„zwycięstw” zwiększaliśmy mobilność, tym samym na- rażając siebie i innych.
Nadrzędnym celem ograniczeń (według rekomen- dacji WHO) była ochrona zasobów sektora opieki zdrowotnej, pozwalająca na leczenie pacjentów z in- nymi rozpoznaniami niż COVID-19. Jak było w Pol- sce? Prezentujemy sytuację w wybranych placówkach pierwszego i trzeciego poziomu PSZ.
Z dostępnych danych wynika, że w kwietniu 2020 r.
nastąpiło załamanie realizacji świadczeń. Spadek ten zauważamy zarówno w szpitalach, jak i poradniach, i to niezależnie od ich poziomu PSZ (ryc. 2–5).
Podobne zjawisko można zaobserwować, analizując szczegółowo poszczególne zakresy świadczeń. Naj-
Rycina 1. Tygodniowe liczby zachorowań w Chinach i w Polsce
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie Our World in Data
Nowe przypadki
200 k
150 k
100 k
50 k
0 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49
Tydzień 2020 roku, kraj
14,55 23,2 30,68 6,51 2,83891 2,54180 2,04432 1,942,24 2,962,57 4,92,33 4,892,08 2,46 3,95 8,09
77,92 126,21
166,52 166,55
148,36
123,74
14,85 49,95
25,74
2,53 2,8 5,11
0 0 0 0 0 146 183 160 179 246 268 185 266 179
Chiny Polska
Rycina 2. Analiza porównawcza hospitalizacji w okresie styczeń–wrzesień 2020 r. i 2019 r. w podmiocie trzeciego poziomu PSZ
Liczba hospitalizacji
2,2 k 2 k 1,8 k 1,6 k 1,4 k 1,2 k 1 k
800 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Miesiąc
1,98
1,9 1,98 1,99
2,12 2,06
947
1,65 1,65
1,42
2 1,89
2,1
1,81 1,71 1,69
1,95 1,91
2019 r. 2020 r.
Rycina 3. Analiza porównawcza porad w okresie styczeń–wrzesień 2020 r. i 2019 r. w poradniach podmiotu trze- ciego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie PMZPokaz
Liczba porad
8 k 7 k 6 k 5 k
4 k
3 k styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Miesiąc
4,7 6,13
6,62
6,34
6,84
7,34 7,26
7,77
6,03
6,68 6,80 6,97
5,86 6,34
5,72 4,35 5,04
Rycina 4. Analiza porównawcza hospitalizacji w okresie styczeń–październik 2020 r. i 2019 r. w podmiocie pierw- szego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie PMZPokaz
900 800 700 600 500 400
300 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik Miesiąc
673 846
747 705
634
699 690
775
696 590
765
561 653
892
448 753
896
374
Rycina 5. Analiza porównawcza porad w okresie styczeń–październik 2020 r. i 2019 r. w poradniach podmiotu pierwszego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie PMZPokaz
5,5 k 5 k 4,5 k 4 k 3,5 k 3 k 2,5 k
2 k styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik Miesiąc
4,7
4,3
4,64 4,45
3,64
5,45 5,48
5,08 4,7
5,48
4,64
3,5 3,27
4,5
5,2
3,67 4,01
2,74 2,28
2019 r. 2020 r.
2019 r. 2020 r.
Liczba hospitalizacjiLiczba porad
2019 r. 2020 r.
gorsza sytuacja była w kardiologii, w chorobach we- wnętrznych i onkologii (ryc. 6–14).
W analizowanych przypadkach występują podob- ne relacje świadczące o tym, że epidemia wpłynęła jednoznacznie negatywnie na aktywność podmiotów leczniczych, co upoważnia do stwierdzenia o ogranicze- niu dostępności świadczeń zdrowotnych. Nie możemy w tak krótkim czasie określić, jaki będzie skutek tej ograniczonej dostępności, ale analizując wskaźnik zgo- nów Polaków na tle poprzednich lat i w porównaniu z innymi krajami, można zauważyć, że od 38. tygodnia 2020 r. nastąpił niepokojący wzrost liczby zgonów – z ok. 7–8 tys. tygodniowo do 14 tys. w 44. tygodniu.
Oczywiście na wzrost liczby zgonów mają wpływ pa- cjenci, którzy przegrali walkę z COVID-19, jednak ta dynamika dotyczy w większości osób z innymi choro- bami, pośrednich ofiar wirusa (ryc. 15).
Analizując liczbę zgonów, szczególnie w ostatnich tygodniach, możemy zauważyć, że Polska charakte- ryzuje się dużą dynamiką jej wzrostu, jednak znacz- nie gorzej wygląda sytuacja z poziomu regionów. Na
191 uwzględnionych europejskich regionów nasze wo- jewództwa należą do tych o największej dynamice zgo- nów (ryc. 16, 17).
A końca nie widać…
Ratować życie czy dobrobyt – ten dylemat dziś wy- daje się w części nieaktualny. Dlaczego? W europej- skiej cywilizacji życie ludzkie jest najwyższą wartością.
Rycina 7. Analiza porównawcza hospitalizacji w okresie styczeń–wrzesień 2020 r. i 2019 r. w zakresie choroby we- wnętrzne w podmiocie trzeciego poziomu PSZ
140 120 100 80
60
40 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Miesiąc
131
97
167
105 103
128 123 131
122 130 140
119
60 93
107 89
89
55
Rycina 6. Analiza porównawcza hospitalizacji w okresie styczeń–wrzesień 2020 r. i 2019 r. w zakresie kardiologia w podmiocie trzeciego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie PMZPokaz
160 140 120
100 80
60 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Miesiąc
131
104
131
124 109
145 150
139
74
113
127 136
104
125 134
125 112
106
RZĄDOWE DECYZJE BĘDĄ CORAZ WNIKLIWIEJ OCENIANE PRZEZ SPOŁECZEŃSTWO,
RZADZIEJ JAKO DECYZJE
„RATUJEMY ŻYCIE CZY GOSPODARKĘ”, A CZĘŚCIEJ JAKO DECYZJE
O NASZYM DALSZYM DOSTATNIM ŻYCIU
2019 r. 2020 r.
2019 r. 2020 r.
Liczba hospitalizacjiLiczba hospitalizacji
Rycina 8. Analiza porównawcza hospitalizacji w okresie styczeń–wrzesień 2020 r. i 2019 r. w zakresie neurologia w podmiocie trzeciego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie PMZPokaz
140 120 100 80 60 40
20 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Miesiąc
106
105 97
108 116
124
102
62
33 56
80 86
124 111
122
107
78 68
Rycina 9. Analiza porównawcza hospitalizacji w okresie styczeń–wrzesień 2020 r. i 2019 r. w zakresie chirurgia ogólna w podmiocie trzeciego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie PMZPokaz
250
200
150
100
50 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Miesiąc
194
190 192
208
152
58 226
190 181
123
170 197
203 220
187 198
152 150
Rycina 10. Analiza porównawcza porad w okresie styczeń–wrzesień 2020 r. i 2019 r. w zakresie kardiologia w pod- miocie trzeciego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie PMZPokaz
550 500 450 400 350 300 250
200 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Miesiąc
476
384
427 490
362
221 481
384
458
411 482 490
530 527 503
477 455
421 2019 r. 2020 r.
2019 r. 2020 r.
Liczba hospitalizacjiLiczba hospitalizacjiLiczba porad
2019 r. 2020 r.
Rycina 11. Analiza porównawcza porad w okresie styczeń–wrzesień 2020 r. i 2019 r. w zakresie onkologia w pod- miocie trzeciego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie – PMZPokaz
160 140 120 100 80 60 40
20 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Miesiąc
144
136 129
145
81
39 150
81
114
109 108
90 124 151
147 156
99 99
Rycina 12. Analiza porównawcza hospitalizacji w okresie styczeń–październik 2020 r. i 2019 r. w zakresie choroby wewnętrzne w podmiocie pierwszego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie PMZPokaz
350 300 250 200 150 100
50 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik Miesiąc
324
208
241
162
199
186 187
93
157
212 218 239
217
181 205
237
311 297
134
57
Rycina 13. Analiza porównawcza hospitalizacji w okresie styczeń–październik 2020 r. i 2019 r. w zakresie chirurgia ogólna w podmiocie pierwszego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie PMZPokaz
300 250 200 150
100
50 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik Miesiąc
169 247
181 185 163
175 182
174 190
154
202 194
238
185
241
81 136 188
299
116 2019 r. 2020 r.
2019 r. 2020 r.
2019 r. 2020 r.
Liczba hospitalizacjiLiczba hospitalizacjiLiczba porad
Rycina 14. Analiza porównawcza hospitalizacji w okresie styczeń–październik 2020 r. i 2019 r. w zakresie neurolo- gia w podmiocie pierwszego poziomu PSZ
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie PMZPokaz
40
20
0 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik Miesiąc
34
45 38 40
30
38
35 37
12 22
41
29
36 31
49
4
31 42
20
Średnia liczba zgonów
25 000 20 000
15 000
10 000 5000
0
W11 W12 W13 W14 W15 W16 W17 W18 W19 W20 W21 W22 W23 W24 W25 W26 W27 W28 W29 W30 W31 W32 W33 W34 W35 W36 W37 W38 W39 W40 W41 W42 W43 W44
Rycina 15. Analiza porównawcza rozkładów średniej liczby zgonów w wybranych krajach od 11. do 44. tygodnia 2020 r.
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie Eurostat
Polska Hiszpania Szwecja Wielka Brytania Francja Włochy
Rycina 16. Analiza porównawcza zgonów ogółem w regionach Europy od 40. do 44. tygodnia 2020 r.
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie Eurostat
Średnia liczba zgonów
Lokalizacja
Comunidad Valenciana Małopolskie Wielkopolskie Nord-Pas-de-Calais Łódzkie Warszawski stołeczny Dolnośląskie Zuid-Holland Norte Aquitaine Mazowiecki regionalny Castilla y León Languedoc-Roussillon Podkarpackie Galicja Yugozapaden Lubelskie Midi-Pyrénées
0 200 400 600 800 Okres analizy
2019 r. 2020 r.
Liczba hospitalizacji
Rycina 17. Analiza porównawcza zgonów ogółem i zgonów na COVID-19
Źródło „Pulpit menedżera zdrowia” konsultant IT sp. z o.o. na bazie Our World in Data i Eurostat
15 k
10 k
5 k
0
200 k
150 k
100 k
50 k
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 0 Tydzień 2020 roku
3 4 2,57 175 2,3k 2,8k 2,83 2,04 2,96 4,9 5,11k 3,33k 12,74
8,4 8,32 7,99 7,74 7,56 7,74
7,63 7,37 7,31 7,56 7,95 7,55 8,22 9,07k
7,99 8,18 7,76 7,54 7,8k 7,39 7,65 7,5 7,78 8,07 7,44 8,21 25,74
49,95 77,92
12,14
10,08
126,21 166,55 14,11
148,36
1,34 2,482,09 3,27
1,23
liczba zgonów na COVID-19 i choroby współistniejące liczba zgonów ogółem liczba przypadków
Społeczeństwa oczekują, że ich rządy zrobią wszyst- ko, by je chronić za wszelką cenę, nawet gdy chodzi o pojedyncze istnienia, a co dopiero gdy mowa o ca- łych społeczeństwach i narodach. Jednocześnie przez dekady, z drobnymi wahaniami, przyzwyczailiśmy się do nieustającego wzrostu gospodarczego i stopniowej poprawy naszych warunków bytowych.
Czy jakikolwiek polityk powie: „Rozruszajmy go- spodarkę kosztem ludzkiego życia”? Jeśli ludzkie życie jest bezcenne, czy można je przeliczyć na pieniądze?
Skojarzenia są jednoznacznie negatywne, ale w dzi- siejszych czasach pytanie to zadają sobie ekonomiści i politycy. Tym razem nie dlatego, aby się na ludzkim życiu wzbogacić, ale by ofiar walki z SARS-CoV-2 nie było więcej niż samego koronawirusa. Rządy ciągle sta- ją przed koniecznością dokonywania takich wyborów i w miarę upływu czasu zdają sobie sprawę – trochę za późno – że właśnie tak będzie. Chodzi tu o dwa rów- nie ważne aspekty naszego życia – obszar gospodarczy i obszar opieki zdrowotnej.
Zagadnienia dotyczące obszaru gospodarczego są dla większości oczywiste. Kolejne lockdowny spowodo- wały i nadal powodują stopniowe obniżanie wzrostu gospodarczego, aż do pogłębiającej się recesji i spadków PKB nienotowanych od lat dwudziestych ubiegłego wieku. Rządy uzasadniają takie decyzje koniecznością ratowania ludzkiego życia, czyli dążeniem do spłaszcze- nia krzywej epidemicznej w celu ograniczenia wzrostu zakażeń, ale także – o czym rzadko mówią – strachem przed niewydolnością systemów opieki zdrowotnej w przypadku masowych zachorowań.
W zakresie opieki zdrowotnej konsekwencje podej- mowanych decyzji nie są już tak oczywiste, przynaj- mniej dla społeczeństwa. Przecież decyzje o rozluźnie- niu kontaktów przy wystąpieniu drugiej fali pandemii powinny spowodować wzrost liczby zachorowań – nie spowodowały. Przecież kolejne decyzje o ograniczeniu kontaktów społecznych powinny spowodować spadek
liczby zachorowań – nie spowodowały. Co w takim ra- zie się dzieje?
Strach przed kontaktem z systemem opieki zdrowot- nej, rozdmuchiwany przez media i agencje rządowe, spowodował nienaprawialne konsekwencje. Po drugiej i trzeciej fali COVID-19 przychodzi na naszych oczach fala zachorowań na schorzenia, których leczenie zostało odroczone lub zaniechane z powodu epidemii, i kolejna fala, która będzie trwała wiele lat, wynikająca z zanie- chania badań profilaktycznych i porzucenia nawyków zdrowego stylu życia. Wszystko wskazuje, że ofiar wal- ki z SARS-CoV-2 będzie znacznie więcej niż samego koronawirusa.
Czy powszechne szczepienia przeciwko COVID-19 uratują sytuację? Mamy nadzieję, że w zakresie samego koronawirusa tak, ale w pozostałych obszarach jest już za późno.
Ponadto efekty i konsekwencje lockdownu trzeba roz- patrywać nie tylko z perspektywy gospodarki i opieki zdrowotnej. Niezwykle ważne są zmiany w systemie edukacji, nauka zdalna i spowodowane tym ograni- czenia, także w kontaktach społecznych, oraz konse- kwencje wynikające z powszechnego wprowadzenia pracy zdalnej i wiele innych. Wielkie nadzieje budzi wprowadzany w Europie program powszechnych szcze- pień przeciw COVID-19, jednak na jego jednoznaczne efekty trzeba będzie zaczekać jeszcze wiele miesięcy.
Dlatego należy podejmować kolejne trudne decyzje o zaostrzeniach lub załagodzeniach lockdownu. Mamy nadzieję, że będą one podejmowane na podstawie rzetelnych danych i ich analiz, być może przez nowo powołaną do tego celu instytucję, o co postulujemy.
Rządowe decyzje będą coraz wnikliwiej oceniane przez społeczeństwo, rzadziej jako decyzje „ratujemy życie czy gospodarkę”, a częściej jako decyzje o naszym dal- szym dostatnim życiu. Bo do pandemii, jak do grypy, wszyscy już się przyzwyczają.
Piotr Warczyński, Jarosław Kozera
