Robert Tabaszewski
• U n i w e r s y t e t M a r i i C u r i e - S k ł o d o w s k i e j • L u b l i nMiędzyamerykański Trybunał Praw Człowieka jako panamerykański organ sądowniczy
C e l e m niniejszej p r a c y j e s t u k a z a n i e działalności M i ę d z y a m e r y k a ń s k i e g o T r y b u n a ł u P r a w C z ł o w i e k a ( M T P C ) j a k o j e d n e g o z f u n d a m e n t a l n y c h o r g a n ó w , k t ó r e m u z o s t a ł y p r z y d a n e funkcje p r z e s t r z e g a n i a p o s t a n o w i e ń A m e r y k a ń s k i e j K o n w e n c j i P r a w C z ł o w i e k a . M T P C j e s t p r z y k ł a d e m i n s t y t u c j i p r a w n e j w z o r o w a n e j n a e u r o p e j s k i m m o d e l u o c h r o n y p r a w c z ł o w i e k a , k t ó r a aspiruje do m i a n a
„ p a n a m e r y k a ń s k i e g o o r g a n u s ą d o w e g o " j a k o k o m p l e k s o w e g o s y s t e m u r e g i o n a l n e g o . O p r a c o w a n i e n i n i e j s z e traktuje z a t e m o M i ę d z y a m e r y k a ń s k i m T r y b u n a l e P r a w C z ł o w i e k a tj. instytucji p r a w a m i ę d z y n a r o d o w e g o . P r z e d s t a w i o n e w i ę c z o s t a n ą e t a p y j e g o p o w s t a n i a , i m p l e m e n t a c j a A m e r y k a ń s k i e j K o n w e n c j i P r a w C z ł o w i e k a i p o c z ą t k i d z i a ł a l n o ś c i T r y b u n a ł u , ze s z c z e g ó l n y m u w y p u k l e n i e m z a l e ż n o ś c i p o m i ę d z y e f e k t y w n o ś c i ą t e g o o r g a n u a j e g o s k ł a d e m . W o b s z e r n y s p o s ó b z o s t a n ą o m ó w i o n e cele i z a d a n i a T r y b u n a ł u w ciągu t r z y d z i e s t u ł a t j e g o f u n k c j o n o w a n i a w k o n t e k ś c i e p r z e m i a n n a k o n t y n e n c i e a m e r y k a ń s k i m . W dalszej części o p r a c o w a n i a a u t o r w y r a ź n i e z a z n a c z a , i ż o p e r a t y w n o ś ć M T P C j e s t z d e c y d o w a n i e niższa n i ż z a k ł a d a ł r u c h p a n a m e r y k a ń s k i , co w y n i k a ł o m.in. z g ł ę b o k i c h i w i e l o p ł a s z c z y z n o w y c h p r z e m i a n d o k o n u j ą c y c h się w e w n ą t r z p a ń s t w - s y g n a t a r i u s z y P a k t u z S a n J o s e .
M i ę d z y a m e r y k a ń s k i T r y b u n a ł P r a w C z ł o w i e k a j e s t e l e m e n t e m f u n k c j o n o w a n i a tzw. s y s t e m u p a n a m e r y k a ń s k i e g o ( i n t e r a m e r y k a ń s k i e g o ) , p o w s t a ł e g o i f u n k c j o n u j ą c e g o w r a m a c h O r g a n i z a c j i P a ń s t w A m e r y k a ń s k i c h .1 P o w o ł a n i e T r y b u n a ł u b y ł o w y n i k i e m p r o c e s u b u d o w a n i a k o m p l e k s o w e g o s y s t e m u o c h r o n y p r a w c z ł o w i e k a w A m e r y c e Ł a c i ń s k i e j . P r o c e s ten s k ł a d a ł się z t r z e c h o k r e s ó w . P i e r w s z y etap, k t ó r y t r w a ł o d k o ń c a X I X w . a ż d o 1 9 4 8 r., w s z c z e g ó l n o ś c i b y ł r e z u l t a t e m d z i a ł a l n o ści R u c h u P a n a m e r y k a ń s k i e g o o r a z p o s t u l a t ó w w n o s z o n y c h p r z e z p a ń s t w a na p o s z c z e g ó l n y c h k o n f e r e n c j a c h .2 W 1 9 3 3 r.,na S i ó d m e j M i ę d z y n a r o d o w e j K o n f e r e n c j i
1 R. Kuźniar, Prawa człowieka, Warszawa 2004, s. 2 0 9 - 2 1 o; L. Łopatka, Międzynarodowe prawo praw człowieka. Zarys, Warszawa 1998, s. 2 2 6 - 2 3 3 ; Z . Resich, Międzynarodowa Ochrona Praw Czło
wieka, Warszawa 1 9 8 1 , s. 1 5 5 ; R. Bierzanek, J . Jakubowski,}. Symonides, Prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe, Warszawa 1980, s. 3 1 3 .
2 W. Dobrzycki, System międzyamerykański, Warszawa 2002, s. 1 1 0 ; J. Stec, OPA i ruch pan- amerykański, [w:] M . R Gawrycki (red.), Ameryka Łacińska we współczesnym świecie, Warszawa 2006, s. 1 3 3 — 1 3 4 ; E . J . Pałyga, Międzyamerykański system, wojskowo-polityczny, Warszawa 1 9 8 2 , s. 1 3 ; Z . M . Klepacki, Encyklopedia teorii i praktyki organizacji międzynarodowych, Warszawa 1990, s. 3 7 9 ; A. Czubiński, Historia powszechna XX wieku, Poznań 2003, s. 1 4 7 i n.; J . Pajewski, Histo
ria powszechna ip~i—ici8, Warszawa 1994, s. 2 2 2 - 2 2 3 ; A- Dembicz, Ameryka Łacińska i studia
84 R O B E R T T A B A S Z E W S K I
P a ń s t w A m e r y k a ń s k i c h , p r z e d s t a w i c i e l e M e k s y k u w y s t ą p i l i z i n i c j a t y w ą u t w o r z e n i a s w o i s t e g o K o d e k s u P o k o j u , na straży k t ó r e g o m i a ł stać A m e r y k a ń s k i S ą d S p r a w i e d l i w o ś c i M i ę d z y n a r o d o w e j . E f e k t e m k o l e j n e j , Ó s m e j M i ę d z y n a r o d o w e j K o n f e r e n c j i P a ń s t w A m e r y k a ń s k i c h w L i m i e b y ł o p r z y j ę c i e R e z o l u c j i X X V , d o tyczącej p o w o ł a n i a t a k i e g o p a n a m e r y k a ń s k i e g o o r g a n u s ą d o w n i c z e g o . E t a p drugi, p o m i ę d z y 1 9 4 8 r. a 1968 r., c e c h o w a ł się f o r m u ł o w a n i e m i k r y s t a l i z o w a n i e m p l a n ó w u t w o r z e n i a k o m p l e k s o w e g o systemu o c h r o n y p r a w c z ł o w i e k a na k o n t y n e n c i e . W 1948 r. n a k o n f e r e n c j i w B o g o c i e przyjęto w tym celu d w a w a ż n e d o k u m e n
ty.3 Z a r ó w n o K a r t a P a ń s t w A m e r y k a ń s k i c h , k t ó r a u z n a ł a p r a w a f u n d a m e n t a l n e za n a c z e l n ą z z a s a d , j a k i A m e r y k a ń s k a D e k l a r a c j a P r a w i O b o w i ą z k ó w O b y w a t e l a , w y p r z e d z i ł y e u r o p e j s k ą K o n w e n c j ę R z y m s k ą , z a r ó w n o p o d w z g l ę d e m c z a s o w y m , j a k i p r z y j ę t y c h r o z w i ą z a ń , n i e m n i e j j e d n a k n a l e ż y z a u w a ż y ć , ż e nie w y p r a c o w a n o w ó w c z a s n a l e ż y t y c h r o z w i ą z a ń i n s t y t u c j o n a l n y c h , a c o z a t y m idzie p o s t a n o w i e ń n i e i m p l e m e n t o w a n o , a a m e r y k a ń s k i system o c h r o n y p r a w c z ł o w i e k a p o z o s t a w a ł tylko s y s t e m e m p a p i e r o w y m .4 D o p i e r o S p o t k a n i e K o n s u l t a c y j n e M i n i s t r ó w S p r a w Z a g r a n i c z n y c h w C h i l e w sierpniu 1 9 5 9 r. p o z w o l i ł o na p r z y j ę c i e rezolucji z a p o wiadającej u t w o r z e n i e M i ę d z y a m e r y k a ń s k i e j K o m i s j i P r a w C z ł o w i e k a , której p i e r w o t n i e n a d r z ę d n y m c e l e m b y ł o r e k o m e n d o w a n i e r o z w i ą z a ń O P A w k w e s t i i p r a w
f u n d a m e n t a l n y c h5, a o d 1 9 6 7 r o k u p r z y d a n o j e j t a k ż e k o m p e t e n c j e p r o m o c j i , p r z e s t r z e g a n i a i o c h r o n y p r a w c z ł o w i e k a , j a k o o r g a n u k o n s u l t a c y j n e g o O P A .
T r z e c i etap, to okres p o w s t a n i a i f u n k c j o n o w a n i a M i ę d z y a m e r y k a ń s k i e g o T r y b u n a ł u P r a w C z ł o w i e k a , k t ó r y f o r m a l n i e r o z p o c z ą ł się 22 l i s t o p a d a 1 9 6 9 r. w S a n J o s é w w y n i k u u c h w a l e n i a A m e r y k a ń s k i e j K o n w e n c j i P r a w C z ł o w i e k a , a t r w a d o d z i ś , defaeto kreując j e d n a k n o w y s t a n ' d o p i e r o o d 1 8 l i p c a 1 9 7 8 r o k u , k i e d y p o z ł o ż e n i u d o k u m e n t ó w r a t y f i k a c y j n y c h p r z e z j e d e n a ś c i e p a ń s t w K o n w e n c j a ta w e s z ł a w ż y c i e .6 A m e r y k a ń s k a K o n w e n c j a P r a w C z ł o w i e k a z o s t a ł a u z u p e ł n i o n a o d w a p r o t o k o ł y d o d a t k o w e : p i e r w s z y z 1988 r. z S a n S a l v a d o r , w S p r a w i e P r a w E k o n o m i c z n y c h , S o c j a l n y c h i K u l t u r a l n y c h , o r a z d r u g i z 1 9 9 0 r. z A s u n c i o n , d o t y c z ą c y z n i e s i e n i a k a r y ś m i e r c i .7 S w o j ą oficjalną d z i a ł a l n o ś ć T r y b u n a ł r o z p o c z ą ł 3 w r z e ś n i a 1 9 7 9 r., a w i ę c p r z e s z ł o d z i e s i ę ć lat o d u c h w a l e n i a K o n w e n c j i .8 O p r ó c z w y ż e j
latynoamerykańskie, [w:] Historia. Stosunki międzynarodowe. Amerykanistyka. Księga Jubileuszowa na 65-lecie Profesora Wiesława Dobrzyckiego, Warszawa 2 0 0 1 , s. 1 2 4 .
: T. Łoś-Nowak (red.), Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota — mechanizmy działania -zasięg, Wrocław 2004 s. 167—168; A . Czubiński, op. cit, s. 560 i nast.; L . Łopatka (red.), Ochrona
praw człowieka w świecie, Bydgoszcz 2000, s. 1 1 2 ; I. Malinowska, Prawa człowieka i ich ochrona międzynarodowa, Warszawa 1996, s. 58—59.
4 R. Kuźniar, op. cit., s. 209.
L. Łopatka,Mifdzynarodowe...., s. 227.
6 R. Kuźniar, op. cit., s. 209; I. Malinowska, op. cit., s. 59—60.
7 Ibidem, s. 6 0 - 6 1 .
s Por. tekst Konwencji, Amerykańska Konwencja Praw Człowieka (San Jose, 22 listopada 1960 r.), [w:l A . Bieńczyk-Missala (red.), Międzynarodowa ochrona praw człowieka. Wybór dokumentów. War
szawa 2008.
M I Ę D Z Y A M E R Y K A Ń S K I T R Y B U N A Ł P R A W C Z Ł O W I E K A J A K O P A N A M E R Y K A Ń S K I .
85
w y m i e n i o n y c h a k t ó w n o r m a t y w n y c h T r y b u n a ł d z i a ł a t a k ż e w o p a r c i u o swój S t a tut0, u c h w a l o n y w p a ź d z i e r n i k u 1 9 7 9 r., o r a z o R e g u l a m i n w e w n ę t r z n y1 0, u c h w a l o n y w l i s t o p a d z i e 2 0 0 0 r. z p ó ź n i e j s z y m i z m i a n a m i ( o s t a t n i e z e s t y c z n i a 2009 r.).
O b e c n i e M T P C , o b o k M i e d z y a m e r y k a ń s k i e j K o m i s j i P r a w C z ł o w i e k a , to jeden z d w ó c h g ł ó w n y c h o r g a n ó w o r z e c z n i c z y c h , s t a n o w i ą c y o p a n a m e r y k a ń s k i m sy
s t e m i e o c h r o n y p r a w c z ł o w i e k a1 1, ł ą c z ą c y w sobie e l e m e n t y p r o m o c j i , interpretacji i o c h r o n y p r a w f u n d a m e n t a l n y c h .
T r y b u n a ł m a s w o j ą s i e d z i b ę w m i e j s c u u s t a l o n y m p r z e z s t r o n y k o n w e n c j i , czyli w S a n J o s é , p r z y c z y m j e d n a k m o ż e z w o ł a ć na o b r a d y n a t e r y t o r i u m k t ó r e g o k o l w i e k z p a ń s t w c z ł o n k o w s k i c h O P A , g d y w i ę k s z o ś ć T r y b u n a ł u u w a ż a to za p o ż ą dane, a n a s t ą p i ł o to z a u p r z e d n i ą z g o d ą d a n e g o p a ń s t w a .1 2 S i e d z i b a T r y b u n a ł u m o ż e z o s t a ć z m i e n i o n a p r z e z s t r o n y K o n w e n c j i w g ł o s o w a n i u w i ę k s z o ś c i ą d w ó c h t r z e c i c h . T a k i s t a n r z e c z y w y n i k a p r z e d e w s z y s t k i m z f a k t u , ż e T r y b u n a ł funk
cjonuje n a s e s j a c h , a z a t e m n i e j e s t o r g a n e m o b r a d u j ą c y m p e r m a n e n t n i e , a co za tym i d z i e , s ę d z i o m w c h o d z ą c y m w s k ł a d T r y b u n a ł u nie z o s t a ł n a d a n y p r z y m i o t f u n k c j o n a r i u s z a m i ę d z y n a r o d o w e g o i n i e są oni z o b o w i ą z a n i d o s t a ł e g o z a m i e s z k i w a n i a w K o s t a r y c e .1 3 j ę z y k a m i u r z ę d o w y m i T r y b u n a ł u s ą j c z v k i O r g a n i z a c j i P a ń s t w A m e r y k a ń s k i c h , c z y l i j ę z y k h i s z p a ń s k i , j ę z y k a n g i e l s k i , j ę z y k p o r t u g a l s k i i j ę z y k f r a n c u s k i .1 4 N i e m n i e j j e d n a k p o s t ę p o w a n i e p r z e d T r y b u n a ł e m m o ż e o d b v ć się j e d y n i e w tych j ę z y k a c h r o b o c z y c h , które T r y b u n a ł c o r o c z n i e ustala s p o ś r ó d j ę z y k ó w o f i c j a l n y c h O P A .
W s k ł a d T r y b u n a ł u w c h o d z i s i e d m i u s ę d z i ó w , o b y w a t e l i p a ń s t w c z ł o n k o w s k i c h O P A , k t ó r z y z o s t a l i w y b r a n i na s z e ś c i o l e t n i ą k a d e n c j ę z m o ż l i w o ś c i ą r e e l e k - cji, s p o ś r ó d p r a w n i k ó w o d z n a c z a j ą c y c h się n a j w y ż s z y m a u t o r y t e t e m m o r a l n y m i u z n a n ą k o m p e t e n c j ą w d z i e d z i n i e p r a w c z ł o w i e k a o r a z p o s i a d a j ą c y m i k w a l i f i kacje w y m a g a n e d o w y k o n y w a n i a n a j w y ż s z y c h funkcji s ą d o w n i c z y c h z g o d n i e z p r a w e m k r a j o w y m t e g o p a ń s t w a , k t ó r e g o są o b y w a t e l a m i , l u b też p a ń s t w a , które p r o p o n u j e i c h j a k o k a n d y d a t ó w n a to s t a n o w i s k o .1 5 N a l e ż y p r z y tym z a z n a c z y ć , że K o n w e n c j a z a k a z u j e w y b o r u d r u g i e g o s ę d z i e g o p o s i a d a j ą c e g o o b y w a t e l s t w o t e g o s a m e g o p a ń s t w a .
W y b ó r s ę d z i ó w n a s t ę p u j e w g ł o s o w a n i u t a j n y m , b e z w z g l ę d n ą w i ę k s z o ś cią g ł o s ó w s t r o n K o n w e n c j i p r z e z Z g r o m a d z e n i e O g ó l n e O P A , s p o ś r ó d p a n e l u
° Por. tekst Statutu, [ U R L - http://www.corteidh.or.cr/estatuto.cfm].
, D Por. tekst Regulaminu, [ U R L - httpi/'www.corteidh.or.cr/regiamento.cfm].
1 1 A . Dzięgiel, „Ochrona prawa do prywatno ki na podstawie artykułu II amerykańskiej konwencji praw człowieka", Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego,
vol. 4, 2006 s. 1 4 6 .
1 2 Art. 5 8 Konwencji; art. 3 Statutu.
1 3 J . Svmonides, Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka, [w:] Historia. Stosunki międzyna
rodowe. Amerykanistyka. Księga Jubileuszowa na 6^-lecie Profesora Wiesława Dobrzyckiego, Warszawa 2 0 0 1 , s. 5 4 1 .
Art. 2 1 Regulaminu.
, ; Art. 52 Konwencji.
%
86 R O B E R T T A B A S Z Ę W S K I
1 0 Art. 5 3 , 5 5 Konwencji; art. 6-9 Statutu.
1 7 Inaczej natomiast twierdzi A . Łopatka: por. A. Łopatka, Międzynarodowe...., s. 230.
lS Información composición de la Corte, [ U R L - http:yywww.corteidh.or.cr/composicion.cfm], lipiec 2009.
Art. 5 4 Konwencji.
Art. 13 Statutu.
Art. 7 1 Konwencji.
Ibidem; art. 1 9 Statutu.
19
•i.
IS k a n d y d a t ó w z a p r o p o n o w a n y c h p r z e z p a ń s t w a n a s p e c j a l n y c h l i s t a c h n o m i n a c y j n y c h , p r z y c z y m k a ż d e z p a ń s t w m o ż e z a p r o p o n o w a ć m a k s y m a l n i e do t r z e c h k a n d y d a t ó w .1 6 W p r z y p a d k u , g d y p a ń s t w o z tej m o ż l i w o ś c i s k o r z y s t a , co najmniej j e d e n z k a n d y d a t ó w m u s i p o s i a d a ć o b y w a t e l s t w o i n n e g o p a ń s t w a n i ż to, które p r o
p o n u j e k a n d y d a t ó w .1 7 Z g o d n i e z tą z a s a d ą p a ń s t w o c z ł o n k o w s k i e m o ż e n o m i n o w a ć w s z y s t k i c h k a n d y d a t ó w n i e p o s i a d a j ą c y c h j e g o o b y w a t e l s t w a , w a ż n e j e s t natomiast, i ż to p a ń s t w a c z ł o n k o w s k i e p r z e d s t a w i a j ą l i s t y n a ż ą d a n i e S e k r e t a r z a G e n e r a l n e g o O P A . N a s t ę p n i e , sześć tygodni p o t a k i m z a d a n i u , S e k r e t a r z s p o r z ą d z a w ł a s n ą , a l f a b e t y c z n ą liste, k t ó r ą p r z e d s t a w i a Z g r o m a d z e n i u O g ó l n e m u . W p r a k t y c e takie w y b o r y s ę d z i ó w s p r o w a d z a się d o f o r m u ł y e l i m i n a c j i . W s k ł a d T r y b u n a ł u obec
nie w c h o d z ą n a s t ę p u j ą c y s ę d z i o w i e : C e c i l i a M e d i n a Q u i r o g a ( C h i l e ) , prezes; J u e z D i e g o G a r c i a S a y à n ( P e r u ) , w i c e p r e z e s ; S e r g i o G a r c i a R a m i r e z ( M e k s y k ) ; M a r g a - rette M a y M a c a u l a y ( J a m a j k a ) ; M a n u e l E . V e n t u r a R o b l e s ( K o s t a r y k a ) , L e o n a r d o A l b e r t o F r a n c o ( A r g e n t y n a ) ; R h a d y s Iris A b r e u B l o n d e t ( D o m i n i k a n a ) .1 8 N a l e ż y
z a z n a c z y ć , ż e C e c i l i a M e d i n a Q u i r o g a , J u e z D i e g o G a r c i a S a y à n o r a z M a n u e l E . V e n t u r a R o b l e s k o ń c z ą p e ł n i ć s w o j e funkcje w r a z z u p ł y w e m 2009 r. J e s t to w y n i k i e m p r z y j ę t e j zasady, że u p ł y w k a d e n c j i n a s t ę p u j e w s y s t e m i e r o t a c y j n y m , co 3 lata w y m i e n i a się t r z e c h lub c z t e r e c h s ę d z i ó w z e s k ł a d u .
S ę d z i o w i e s p r a w u j ą s w o j e f u n k c j e o d c h w i l i w y b o r u , . a ż d o czasu w y g a ś n i ę c i a i c h k a d e n c j i .1 9 N i e m n i e j j e d n a k s ę d z i a , k t ó r e m u u p ł y n ą ł t e r m i n k a d e n c j i , nadal w y k o n u j e s w o j e funkcje w w y p a d k u spraw, k t ó r e są n a d a l w t o k u . N a t o m i a s t .. ^ w p r z y p a d k u ś m i e r c i , r e z y g n a c j i l u b d y s k w a l i f i k a c j i z a s t ę p u j e g o sędzia, k t ó r y
z o s t a ł w y b r a n y na j e g o m i e j s c e , p r z y c z y m n a l e ż y z a z n a c z y ć , że t a k i e m u s ę d z i e m u p r z y s ł u g u j e p i e r w s z e ń s t w o w ś r ó d n o w y c h s ę d z i ó w2 0 P o n a d t o w e w s z y s t k i c h s p r a w a c h z w i ą z a n y c h z k w e s t i a m i reparacji i o d s z k o d o w a ń , j a k r ó w n i e ż n a d z o r e m i r e a l i z a c j ą o r z e c z e ń T r y b u n a ł u p o w i n n i b y ć w y s ł u c h a n i p r z e z sędziów, k t ó r z y u c z e s t n i c z y l i w p r z e s ł u c h a n i u .
D y s k w a l i f i k a c j a s ę d z i e g o następuje w p r z y p a d k u , g d y o n l u b c z ł o n k o w i e jego r o d z i n y p o s i a d a j ą b e z p o ś r e d n i interes w r o z p a t r y w a n e j p r z e z n i e g o s p r a w i e .2 1 W y ł ą czenie następuje także, g d y w tej samej s p r a w i e p o p r z e d n i o u c z e s t n i c z y ł j a k o agent, d o r a d c a lub a d w o k a t albo j a k o c z ł o n e k k r a j o w e g o l u b m i ę d z y n a r o d o w e g o t r y • n a ł u albo k o m i s j i śledczej. W t a k i c h p r z y p a d k a c h t o p r e z e s d e c y d u j e o w ł ą c z e n i u , n a t o m i a s t , k i e d y o m a w i a n a sytuacja d o t y c z y w ł a ś n i e p r e z e s a , to T r y b u n a ł d e c y duje o j e g o w y ł ą c z e n i u ze s k ł a d u .2 2 P r z e w o d n i c z ą c y m o ż e z w r ó c i ć się do p a ń s t w
II
.•ii
W
M I Ę D Z Y A M E R Y K A Ń S K I T R Y B U N A Ł P R A W C Z Ł O W I E K A J A K O P A N A M E R Y K A N S K I .
8/
b ę d ą c y c h s t r o n a m i k o n w e n c j i na p o s i e d z e n i u S t a ł e j R a d y O P A o p o w o ł a n i e n o w y c h s ę d z i ó w w celu z a s t ę p s t w a . N i e m n i e j j e d n a k , p r e z e s z a w s z e m o ż e b e z p o średnio z w r ó c i ć się d o p a ń s t w c z ł o n k o w s k i c h o p o w o ł a n i e s ę d z i ó w d o zastąpienia w s p r a w i e . N a l e ż y z a z n a c z y ć , że s ę d z i a z a w s z e z a c h o w u j e p r a w o d o r o z p o z n a n i a sprawi7, k i e d y jest o b y w a t e l e m p a ń s t w a strony w sporze. N a t o m i a s t , jeżeli j e d e n z s ę d z i ó w w e z w a n y c h d o r o z p o z n a n i a s p r a w y jest o b y w a t e l e m s w o j e g o p a ń s t w a strony w s p o r z e , to i n n e p a ń s t w o b ę d ą c e z n i m w s p o r z e m o ż e w y z n a c z y ć o s o b ę j ą reprezentującą j a k o s ę d z i e g o ad hoc.11 P o d o b n i e , jeśli w^śród s ę d z i ó w w e z w a n y c h d o r o z p o z n a n i a spraw}'- ż a d e n nie j e s t o b y w a t e l e m p a ń s t w a strony w sporze, t o w ta
k i m p r z y p a d k u k a ż d e z n i c h m o ż e w y z n a c z y ć s ę d z i e g o adhoc. W k a ż d y m p r z y p a d ku s ę d z i a ad hoc p o w i n i e n p o s i a d a ć w y m a g a n e k w a l i f i k a c j e . P o n a d t o , k i e d y kilka p a ń s t w m a ten s a m interes, to T r y b u n a ł m o ż e j e u z n a ć z a j e d n ą s t r o n ę wr s p o r z e .
P o d o b n i e j a k c z ł o n k o w i e M i ę d z y a m e r y k a ń s k i e j K o m i s j i P r a w C z ł o w i e k a , s ę d z i o w i e T r y b u n a ł u o d m o m e n t u i c h w y b o r u n a s t a n o w i s k o , a n a s t ę p n i e z ł o ż e n i a p r z y s i ę g i2 4, k o r z y s t a j ą z i m m u n i t e t ó w d y p l o m a t y c z n y c h n i e z b ę d n y c h dla s p r a w o w a n i a i c h funkcji, a p r z y z n a n y c h i m p r z e z p r a w o m i ę d z y n a r o d o w e , p r z y c z y m taka o c h r o n a r o z c i ą g a sie na okres całej k a d e n c j i .2 5 N a l e ż y z a z n a c z y ć , że o c h r o n a ta o b e j m u j e zarówmo i m m u n i t e t j u r y s d y k c y j n y , j a k i i m m u n i t e t funkcjonalny, p o n i e w a ż w ż a d n y m w y p a d k u s ę d z i o w i e nie p o n o s z ą o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a j a k i e k o l w i e k d e c y z j e l u b o p i n i e w y d a w a n e w t o k u w y k o n y w a n i a i c h funkcji, w t y m t a k ż e po u p ł y w i e k a d e n c j i . N i e m n i e j j e d n a k , j a k j u ż z a u w a ż o n o , sędziowde nie s ą f u n k c j o n a r i u s z a m i m i ę d z y n a r o d o w y m i i p o z o s t a j ą d o d y s p o z y c j i T r y b u n a ł u t a k d ł u g o , j a k to j e s t n i e z b ę d n e d l a w y k o n y w a n i a i c h f u n k c j i .2 6 O c h r o n a p o w y ż s z a p r z 3 ' s ł u -
guje p o n a d t o t a k ż e s ę d z i o m ad hoc o d m o m e n t u w y b o r u . S ę d z i o w d e o t r z y m u j ą n i e z b ę d n e u p o s a ż e n i a i z w r o t y k o s z t ó w p o d r ó ż y .
S ę d z i ó w o b e j m u j e z a s a d a incompatibilitatisr7 N i e j e s t b o w i e m d o p u s z c z a l n e ł ą czenie g o d n o ś c i s ę d z i e g o T r y b u n a ł u z p e ł n i e n i e m funkcji w e Avładzy w y k o n a w czej, c z y r e p r e z e n t o w a n i e m innej n i ż O P A o r g a n i z a c j i m i ę d z y n a r o d o w e j , a t a k ż e o b e j m o w a n i e i n n y c h s t a n o w i s k n i e d a j ą c y c h się p o g o d z i ć z p r a c ą w T r y b u n a l e . S ę dziowde są t a k ż e z o b l i g o w a n i d o n i e p o d e j m o w a n i a d z i a ł a ń , k t ó r e p r o w a d z i ł y b y do n a r u s z e n i a i c h n i e z a l e ż n o ś c i l u b b e z s t r o n n o ś c i , g o d n o ś c i o r a z p r e s t i ż u u r z ę d u , a w k o ń c u t a k ż e i u n i e m o ż l i w i a j ą c y c h w y k o n y w a n i e i c h o b o w d ą z k ó w .2 8 N i e m n i e j j e d n a k z a t a k i e nie u w a ż a się w y k o n y w a n i a z a w o d u n a u c z y c i e l a , a d w o k a t a , c z y i n
n e g o z a w o d u . W s z e l k i e r e z y g n a c j e z p e ł n i o n y c h funkcji n a l e ż y w f o r m i e p i s e m n e j
2 3 Art. 1 0 Statutu, art. 1 9 Regulaminu.
"4 Treść przysięgi jest następująca: „Uroczyście przysięgam, że jako sędzia zobowiązuję się do wykonywania moich obowiązków z zachowaniem uczciwości, bezstronności, niezawisłości i zacho
wania tajemnicy".
2 ; Art. 15 Statutu.
2* j . Symonides, op. cit, s. 5 4 2 .
" Art. 18 Statutu.
*s J . Symonides, op. cit., s. 542.
88 R O B E R T T A B A S Z E W S K I
s k ł a d a ć n a ręce p r e z e s a . R e z y g n a c j a t a k a jest p r z y j m o w a n a p r z e z T r y b u n a ł , k t ó r y d e c y d u j e o n i e z d o l n o ś c i d o p e ł n i e n i a g o d n o ś c i s ę d z i e g o , a n a s t ę p n i e d e c y z j a ta j e s t n o t y f i k o w a n a S e k r e t a r z o w i G e n e r a l n e m u O P A .
N a c z e l e T r y b u n a ł u stoi p r e z e s i w i c e p r e z e s w y b i e r a n i p r z e z sąd na d w u l e t nią k a d e n c j ę , p r z y c z y m m o ż l i w a jest i c h r e e l e k c j a .2 9 W y b o r y p r e z e s a o d b y w a j ą się p o d c z a s r e g u l a r n e j sesji p o i l i p c a d a n e g o r o k u p r z y p a d a j ą c e g o na okres w y b o r c z y . G ł o s o w a n i e j e s t tajne, a u c z e s t n i c z y ć w n i m m o g ą w y ł ą c z n i e s ę d z i o w i e z a w o d o w i . N a p r z e w o d n i c z ą c e g o s k ł a d u z o s t a j e w y b r a n y t e n sędzia, k t ó r y z d o b y ł c z t e r y l u b w i ę c e j g ł o s ó w , p r z y c z y m g ł o s o w a n i e t a k i e o d b y w a się m i ę d z y d w o m a s ę d z i a m i , k t ó r z y o t r z y m a l i najwięcej g ł o s ó w . W p r z y p a d k u r e m i s u u w a ż a się, że z o s t a ł w y b r a n y sędzia m a j ą c y p i e r w s z e ń s t w o z g o d n i e z z a s a d a m i p r o c e d e n c j i .3 0 P r e z e s M T P C , reprezentując T r y b u n a ł , w y k o n u j e p o w i e r z o n e m u f u n k c j e .3 1 P r z e w o d n i c z y p o s i e d z e n i o m k o l e g i u m o r a z p r z e d s t a w i a s w o j e s t a n o w i s k o o d n o ś n i e d o s p r a w z g o d n i e z u s t a l o n y m h a r m o n o g r a m e m . K i e r u j e p r a c a m i T r y b u n a ł u i d e c y duje o z m i a n i e p o r z ą d k u o b r a d , k t ó r y m o ż e w y n i k n ą ć w t r a k c i e j e g o p o s i e d z e ń , p r z y c z y m t a k a z m i a n a p o w i n n a z o s t a ć p r z y j ę t a w i ę k s z o ś c i ą g ł o s ó w . O p r ó c z tego, p r e z e s p r z e d s t a w i a p ó ł r o c z n e s p r a w o z d a n i e T r y b u n a ł u n a t e m a t d z i a ł a ń p r o w a d z o n y c h p r z e z n i e g o w t y m okresie, a p o n a d t o m o ż e w y k o n y w a ć i n n e funkcje p o w i e r z o n e m u p r z e z T r y b u n a ł . W s z c z e g ó l n y c h p r z y p a d k a c h p r e z e s m o ż e także p r z e k a z a ć p o w y ż s z e k o m p e t e n c j e w i c e p r e z e s o w i a l b o k t ó r e m u k o l w i e k z s ę d z i ó w M T P C l u b , jeśli j e s t to k o n i e c z n e , t a k ż e s e k r e t a r z o w i l u b j e g o zastępcy. W s z c z e g ó l n o ś c i p o w y ż s z ą r e g u ł ę stosuje się, j e ż e l i P r e z e s jest o b y w a t e l e m j e d n e j ze stron s p o r u , a t a k ż e w s z c z e g ó l n y c h s y t u a c j a c h , w k t ó r y c h to u w a ż a z a s t o s o w n e . T ą s a m ą z a s a d ę stosuje się d o wicepreze*sa l u b j a k i e g o k o l w i e k i n n e g o s ę d z i e g o . Z k o lei w i c e p r e z e s zastępuje p r e z e s a w j e g o c z a s o w e j n i e o b e c n o ś c i albo t e ż p r z y j m u j e t y t u ł p r e z e s a w p r z y p a d k u j e g o stałej n i e o b e c n o ś c i .3 2 W tym d r u g i m p r z y p a d k u T r y b u n a ł w y b i e r a n o w e g o w i c e p r e z e s a . P o w y ż s z ą p r o c e d u r ę stosuje się w razie sta
łej n i e o b e c n o ś c i w i c e p r e z e s a . N a t o m i a s t w r a z i e n i e o b e c n o ś c i z a r ó w n o prezesa, j a k i w i c e p r e z e s a , i c h funkcje są p r z e j ę t e p r z e z i n n y c h s ę d z i ó w z g o d n i e z z a s a d ą p r e - c e d e n c j i . P r e z e s a w w y k o n y w a n i u j e g o f u n k c j i w s p i e r a S t a ł a K o m i s j a .3 3 O r g a n ten s k ł a d a się z p r e z e s a T r y b u n a ł u , w i c e p r e z e s a , a t a k ż e w s z e l k i c h i n n y c h s ę d z i ó w w y z n a c z o n y c h p r z e z p r e z e s a , w z a l e ż n o ś c i o d p o t r z e b T r y b u n a ł u . P r z y M T P C m o g ą z o s t a ć p o w o ł a n e t a k ż e i n n e k o m i s j e d o k o n k r e t n y c h spraw, p r z y c z y m w p i l n y c h p r z y p a d k a c h m o g ą o n e b y ć p o w o ł a n e p r z e z p r e z e s a .
T r y b u n a ł w y b i e r a p o n a d t o s w o j e g o s e k r e t a r z a j a k o s t a ł e g o p r a c o w n i k a M T P C , o b e c n e g o w s i e d z i b i e T r y b u n a ł u i b i o r ą c e g o u d z i a ł w j e g o p o s i e d z e n i a c h , t a k ż e
2 0 Art. 1 2 Statutu.
3 0 Art. 13 Statutu.
" Art. 4 Regulaminu.
3 2 Art. 5 Regulaminu.
3 3 Art. 6 Regulaminu.
M I Ę D Z Y A M E R Y K A Ń S K I T R Y B U N A Ł P R A W C Z Ł O W I E K A J A K O P A N A M E R Y K A Ń S K I . 89 tvch, k t ó r e o d b y w a j ą się p o z a j e g o s i e d z i b ą .3 4 K a n d y d a c i na s t a n o w i s k o s e k r e t a r z a m u s z ą p o s i a d a ć w y m a g a n e kwalifikacje p r a w n i c z e , d o b r z e w ł a d a ć j e d n y m z j ę z y k ó w r o b o c z y c h T r y b u n a ł u i l e g i t y m o w a ć się d o ś w i a d c z e n i e m n i e z b ę d n y m d o p e ł n i e n i a s w o i c h funkcji. S e k r e t a r z jest w y b i e r a n y n a p i ę c i o l e t n i ą k a d e n c j ę , p r z y c z v m m o ż e b y ć w y b r a n y p o n o w n i e . J e d n a k ż e m o ż e b y ć u s u n i ę t y w każdej c h w i l i , jeśli t y l k o T r y b u n a ł t a k z a d e c y d u j e , co o d b y w a się w g ł o s o w a n i u t a j n y m w l i c z b i e nie m n i e j n i ż c z t e r e c h s ę d z i ó w . Z a s t ę p c a s e k r e t a r z a j e s t n a t o m i a s t p o w o ł y w a n y na w n i o s e k s e k r e t a r z a T r y b u n a ł u , a jego z a d a n i e m jest w s p o m a g a n i e s e k r e t a r z a w w y k o n y w a n i u j e g o f u n k c j i o r a z z a s t ę p o w a n i e g o p o d c z a s j e g o n i e o b e c n o ś c i .3 5 P o z o s t a ł y p e r s o n e l s e k r e t a r i a t u jest m i a n o w a n y p r z e z S e k r e t a r z a G e n e r a l n e g o O P A , wr p o r o z u m i e n i u z S e k r e t a r z e m T r y b u n a ł u .3 6
S e k r e t a r i a t T r y b u n a ł u j e s t z a l e ż n y od p r e z e s a , co w y r a ż a się n a k i l k u p ł a s z c z y z n a c h .3" P r z e d e w s z y s t k i m s e k r e t a r z i jego z a s t ę p c a s k ł a d a j ą p r z y s i ę g ę w o b e c n o ś c i prezesa, a n a s t ę p n i e w y k o n u j ą z a d a n i a z l e c o n e p r z e z n i e g o l u b T r y b u n a ł . P o n a d to, wr sytuacji g d y s e k r e t a r z i jego z a s t ę p c a są n i e z d o l n i d o w y k o n y w a n i a s w o i c h funkcji, p r e z e s T r y b u n a ł u p o w o ł u j e n o w e g o s e k r e t a r z a .3 8 D o z ł o ż e n i a p r z y s i ę g i i z a c h o wra n i a tajemnic}" s ł u ż b o w e j są także z o b o w i ą z a n i p o z o s t a l i p r a c o w n i c y s e kretariatu, w tym t a k ż e w o s o b y p o w o ł a n e do w y k o n y w a n i a tymczasowych funkcji, niezależnie o d t e g o , w j a k i s p o s ó b następuje i c h z a p o z n a n i e się z f a k t a m i z w i ą z a n y m i ze s p r a w ą .3 9 W s z y s t k i e te p r z y s i ę g i są r e j e s t r o w a n e w^ specjalnie d o t e g o p r z e z n a c z o n y m d o k u m e n c i e . S e k r e t a r z p e ł n i l i c z n e f u n k c j e .4 0 N a l e ż y d o n i c h z a r z ą d z a n i e T r y b u n a ł e m z g o d n i e z i n s t r u k c j a m i p r e z e s a . W s z c z e g ó l n o ś c i u c z e s t n i c z y w e w s z y s t k i c h p o s i e d z e n i a c h M T P C , z a r ó w n o tych, k t ó r e o d b y w a j ą się w jego s i e d z i b i e , j a k i w i n n y m m i e j s c u , p r o w a d z i p r o t o k o ł y z p o s i e d z e ń , a n a s t ę p nie z a j m u j e się k o m u n i k o w a n i e m o r z e c z e ń , o p i n i i d o r a d c z y c h , d e c y z j i i i n n y c h p o s t a n o w i e ń T r y b u n a ł u . D o j e g o z a d a ń n a l e ż y t a k ż e p l a n o w a n i e , o r g a n i z o w a n i e i k o o r d y n o w a n i e p r a c ą p e r s o n e l u , a p o n a d t o z a r z ą d z a n i e b u d ż e t e m T r y b u n a ł u i o b s ł u g ą j e g o k o r e s p o n d e n c j i . W e w s z y s t k i c h s w o i c h d z i a ł a n i a c h sekretariat j e s t n i e z a l e ż n y w t a k i m s t o p n i u , j a k i m j e s t n i e z a l e ż n y T r y b u n a ł .
Z g o d n i e z K o n w e n c j ą , T r y b u n a ł p e ł n i d w i e f u n k c j e : d o r a d c z ą i o r z e c z n i c z ą .4' J e ż e l i c h o d z i o funkcję d o r a d c z ą , to w ł a ś n i e T r y b u n a ł j e s t w ł a ś c i w y w^ s p r a w a c h
interpretacji i s t o s o w a n i a K o n w e n c j i , p r z y c z y m art. 64 s t a n o w i o m o ż l i w o ś c i konsultacji p r z e z p a ń s t w a c z ł o n k o w s k i e O P A w s p r a w i e j e j interpretacji, a t a k ż e i n n y c h t r a k t a t ó w d o t y c z ą c y c h o c h r o n y p r a w c z ł o w i e k a wr p a ń s t w a c h c z ł o n k o w -
3 4 Art. 58 Konwencji, art. 1 4 Statutu, art. 7 Regulaminu.
3 3 Art. 13 Statutu, art. 9 Regulaminu.
Art. 14 § 4 Statutu.
3 7 Art. 10 Regulaminu.
3 8 Art. 7 Regulaminu.
Art. 9 Regulaminu.
4 C Art. 10 Regulaminu.
4 : W. Dobrzycki, op. cif., s. 1 1 0 .
90 R O B E R T T A B A S Z E W S KI
s k i c h . J e s t to d o ś ć n o w a t o r s k i e r o z w i ą z a n i e , t e o r e t y c z n i e b o w i e m T r y b u n a ł m o ż e w y p o w i a d a ć się o d n o ś n i e do w s z e l k i c h i n s t r u m e n t ó w p r a w n y c h n i e s t a n o w i ą c y c h b e z p o ś r e d n i o o i n t e r a m e r y k a ń s k i m s y s t e m i e p r a w c z ł o w i e k a , co, j a k s t w i e r d z i ł T r y b u n a ł w o p i n i i d o r a d c z e j z 1 9 8 2 r., w s z c z e g ó l n o ś c i o b e j m u j e d w u s t r o n n e i w i e l o s t r o n n e t r a k t a t y o d o w o l n e j m a t e r i i p r z e d m i o t o w e j .4 2 P o n a d t o , z g o d n i e z K o n w e n c j ą , T r y b u n a ł , n a w n i o s e k p a ń s t w a c z ł o n k o w s k i e g o O P A , m o ż e p o s t a n o w i ć , że b ę d z i e w ł a ś c i w y d o w y d a w a n i a o p i n i i w z a k r e s i e z g o d n o ś c i p r a w a k r a j o w e g o z w y ż e j w y m i e n i o n y m i a k t a m i p r a w a m i ę d z y n a r o d o w e g o , p r z y c z y m d o t y c z y to t a k ż e sytuacji, g d y a k t p r a w n y j e s t w fazie u s t a w o d a w c z e j .4 3 T r y b u n a ł w y d a j e t a k ż e o p i n i e n a p o d s t a w i e M i ę d z y a m e r y k a ń s k i e j K o n w e n c j i o Z a p o b i e g a n i u , K a r a n i u i L i k w i d a c j i P r z e m o c y W o b e c K o b i e t . W p r a k t y c e j e d n a k , j a k p o d k r e ś l a j . S y m o - n i d e s , M T P C n i g d y n i e o d n i ó s ł się d o m o ż l i w o ś c i w y d a n i a o p i n i i d o r a d c z e j na t e m a t i n n e g o n i ż i n t e r a m e r y k a ń s k i , s y s t e m u o c h r o n y p r a w c z ł o w i e k a .4 4
Z a s a d n i c z y m c e l e m T r y b u n a ł u jest j e d n a k f u n k c j a j u r y s d y k c y j n a , k t ó r a o b e j m u j e c a ł o k s z t a ł t s p r a w d o t y c z ą c y c h s t o s o w a n i a K o n w e n c j i .4 5 N i e m n i e j j e d n a k f u n k cja j u r y s d y k c y j n a o b e j m u j e j e d y n i e strony k o n w e n c j i , z a t e m s k a r g a i n d y w i d u a l n a m a c h a r a k t e r o b l i g a t o r y j n y , a nie f a k u l t a t y w n y , j a k m a t o m i e j s c e w s y s t e m i e R a d y E u r o p y .4 6 W a r t o w tym m i e j s c u n a d m i e n i ć , i ż na 3 4 p a ń s t w a c z ł o n k o w s k i e O P A , 24 z n i c h j e s t z w i ą z a n y c h K o n w e n c j ą , a 2 1 z ł o ż y ł o deklarację o u z n a n i u o b o w i ą z k o w e j j u r y s d y k c j i .4 7 P r a w o do w n i e s i e n i a s p r a w } ' m a z a t e m tylko te 2 1 p a ń s t w o r a z M i e d z y a m e r y k a ń s k a K o m i s j a P r a w C z ł o w i e k a .4 5 N a l e ż y w i ę c z a u w a ż y ć , ż e w sy
tuacji, w k t ó r e j s k a r g ę w n i o s ł o j e d n o p a ń s t w o p r z e c i w k o d r u g i e m u , d o j e j r o z - p a r z e n i a k o n i e c z n e j e s t , aby o b a p a ń s t w a u z n a ł y k o m p e t e n c j ę T r y b u n a ł u . J e d n a k s k a r g ę m o ż n a w n i e ś ć d o p i e r o p o w y c z e r p a n i u o k r e ś l o n e g o t r y b u .4 9 P r o c e d u r a ta r o z p o c z y n a się w n i e s i e n i e m s k a r g i p r z e z K o m i s j ę , k t ó r a n a s t ę p n i e u z y s k u j e i n f o r m a c j ę o d r z ą d u z a s k a r ż o n e g o p a ń s t w a . W p r z y p a d k u s t w i e r d z e n i a p r z e z K o m i s j ę n a r u s z e n i a K o n w e n c j i f o r m u ł u j e o n a z a l e c e n i a d l a rządu, a p o u p ł y w i e o z n a c z o n e g o c z a s u o c e n i a z a s t o s o w a n i e się rządu d o j e j z a l e c e ń . N a tym etapie istnieje
4 : J . Symonides, op. cit., s. 546.
4 3 Art. 64 Konwencji.
4 4 J . Symonides, op. cit., s. 547.
4 5 A . Łopatka, Międzynarodowe..., s. 229.
4 6 R. Kuźniar, op. cit., s. 209.
4 7 Konwencję ratyfikowały następujące państwa (w polskiej kolejności alfabetycznej: Argentyna, Barbados, Boliwia, Brazylia, Chile, Dominika, Dominikana, Ekwador, Grenada, Gwatemala, Hai
ti, Jamajka, Kolumbia, Kostaryka, Meksyk, Nikaragua, Panama, Paragwaj, Peru, Salvador, Surinam, Urugwaj, Wenezuela. Państwa, które poddały się jurysdykcji to: Argentyna, Barbados, Boliwia, Bra
zylia, Chile, Dominikana, Ekwador, Gwatemala, Haiti, Kolumbia, Kostaryka, Meksvk, Nikaragua, Panama, Paragwaj, Peru, Salvador, Surinam, Urugwaj, Wenezuela. Problematyczna jest natomiast sy
tuacja Hondurasu, który wprawdzie ratvfikowal Konwencję, a następnie poddał się jurvsdvkcji Try
bunału, lecz 4 lipca 2009 r., w dniu upływu ultimatum wyznaczonego przez OPA, został zawieszony w prawach członkowskich w tej organizacji.
4 8 J . Symonides, op. cit., s. 539; art. 61 Konwencji.
4 9 R. Kuźniar, op. cit, s. 2 0 9 - 2 1 0 .
M I Ę D Z Y A M E R Y K A N S K I T R Y B U N A Ł P R A W C Z Ł O W I E K A J A K O P A N A M E R Y K A N S K I . . . CI
s° J . Symonides, op. cii., s. 3 3 9 - 3 4 0 .
i ; Art. 60 Konwencji.
5 2 Art. 23 Statutu; art. 1 4 Regulaminu.
5 3 Art. 24 § 2 Statutu; art. 1 3 § 2 Regulaminu.
5 4 J . Symonides, op. cii., s. 343—344.
5 3 Art. 3 3 - 4 1 Regulaminu.
możliwość polubownego załatwienia sprawy. W odmiennym przypadku Komisja sporządza sprawozdanie, które przedstawia stronom oraz Sekretarzowi Cenerał- nemu OPA. Dopiero wówczas jest możliwe przekazanie przez Komisję lub pań
stwo członkowskie skargi do Trybunału. Niemniej jednak Trybunat wypowiedział się odnośnie do kwestii ewentualnego pominięcia Komisji. W sprawie Gallardo vs Kostaryka z 1 9 8 1 r. M T P C stanął na stanowisku, iż Międzyamerykańska Ko
misja Praw Człowieka jest swoistym protektorem porządku prawmego, do której konieczne jest kierów-anie spraw dotyczących indywidualnych praw
ri wolności, re
prezentuje ona bowiem interesy poszczególnych ofiar oraz całej społeczności mię
dzynarodowej .
5 0Trvbunał funkcjonuje w oparciu o swój statut, zatwierdzony przez Zgromadze
nie Ogólne O P A .
5 1Prace Trybunału odbywają się na sesjach regularnych i na se
sjach specjalnych. Regularnie, raz do roku, Trybunał zbiera się na dwóch sesjach, raz w
rkażdym semestrze, w terminach uzgodnionych przez M T P C na poprzedniej sesji. W wyjątkowych przypadkach prezes może zmienić dat
1/ tych sesji, zaw
rsze jednak musi to uczynić po uprzedniej konsultacji z Trybunałem. Natomiast sesje specjalne mogą być zwoływane przez prezesa z jego własnej inicjatywy lub też na wmiosek większości składu Trybunału. Należy przy tym zaznaczyć, iż kworum ob
rad Trybunału stanowa pięciu sędziów.
52Przesłuchania są jawme i zaw
rsze odbywają sie w siedzibie Trybunału. Niemniej jednak, gdy jest to uzasadnione wyjątkowymi okolicznościami, Trybunał może zadecydować o przeprowadzeniu rozprawy w in
nym miejscu. O tym, kto może uczestniczyć w
rtakich przesłuchaniach, decyduje Trybunał. Trybunał obraduje prywatnie, a przedmiot jego obrad pozostaje pouf
ny.
53Tylko sędziowie zawodowa biorą udział w^ obradach, niemniej jednak także sekretarz i zastępca sekretarza lub niezbędny personel sekretariatu mogą w nich uczestniczyć w określonych przypadkach. Inne osoby nie mogą brać udziału w ob
radach, choć odejście od tej zasady może nastąpić w wyniku indywidualnej decyzji Trybunału oraz po złożeniu przez dopuszczaną osobę przysięgi.
Postępowanie przed Trybunałem składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej.
5 4Etap pierwszy polega na złożeniu pozwu (aplikacji), w którym należy wykazać
strony, cel skargi, wszelkie fakty oraz dowody na ich potwierdzenie, nazwiska świadków i ekspertów, zawazeć argumenty i wywieść wnioski, ewentualnie także przedstawić nazwiska przedstawicieli i delegatów.
55Poprawnie skonstruowany po- zew notyfikowany jest przez sekretarza Trybunału następującym podmiotom: pre
zesowi, sędziom, państwu, przedwko któremu został on skierowany, ofierze lub jej
krewnym, a także Komisji, w^ sytuacji, gdy to nie ona wmiosła skargę. Gdy pozew
92 R O B E R T T A B A S Z E W S KI
z a w i e r a e w e n t u a l n e b r a k i , to p o w ó d m a p r a w o d o i c h u z u p e ł n i e n i a w t e r m i n i e d w u d z i e s t u d n i . N a t o m i a s t w t e r m i n i e d w ó c h m i e s i ę c y m o ż l i w e j e s t z ł o ż e n i e z a s t r z e ż e ń w s t ę p n y c h , p r z y c z y m nie p r o w a d z i to d o w s t r z y m a n i a b i e g u sprawy.
T r y b u n a ł w o b e c t a k i c h z a s t r z e ż e ń zajmuje s t a n o w i s k o n a p o s i e d z e n i u s p e c j a l n y m , p r z y c z y m t a k ż e r e s p o n d e n t m a p r a w o u d z i e l i ć n a n i e p i s e m n e j o d p o w i e d z i .
D r u g i etap s t a n o w i p o s t ę p o w a n i e u s t n e .5 6 R o z p r a w ę o t w i e r a i kieruje n i ą p r e zes, k t ó r y ustala t a k ż e p o r z ą d e k p o s t ę p o w a n i a . P o c z ą t e k t e g o etapu r o z p o c z y n a się o d p r z e s ł u c h a n i a stron, p r z y c z y m k a ż d y z s ę d z i ó w m o ż e z a d a w a ć p y t a n i a z a r ó w n o s t r o n o m , ś w i a d k o m , j a k i e k s p e r t o m , n i e m n i e j j e d n a k j e d y n i e p r e z e s T r y b u n a ł u j e s t u p r a w n i o n y d o p o d e j m o w a n i a d e c y z j i w s p r a w i e z a s t o s o w a n i a t a k i c h p y t a ń o r a z w s z e l k i c h i n n y c h d o w o d ó w .5 7 W s z e l k i e spraw}', k t ó r e z o s t a j ą n a s t ę p nie p o d d a n e d o g ł o s o w a n i a , p o w i n n y b y ć s f o r m u ł o w a n e w j e d n y m z oficjalnych j ę z y k ó w O P A , z g o d n i e z u p r z e d n i o o p i s a n ą p r o c e d u r ą . N i e z a l e ż n i e o d tego, na w n i o s e k k t ó r e g o k o l w i e k z s ę d z i ó w , sekretariat jest z o b o w i ą z a n y do d o k o n a n i a t ł u m a c z e ń i n n y c h j ę z y k ó w r o b o c z y c h o r a z d o r o z p o w s z e c h n i e n i a ich p r z e d g ł o s o w a n i e m . O s t a t n i m s t a d i u m p r o c e s u j e s t w y d a n i e o r z e c z e n i a . T r y b u n a ł w y d a j e j e na o d r ę b n y c h sesjach p r y w a t n y c h , na k t ó r y c h d o c h o d z i d o w s t ę p n e g o g ł o s o w a n i a i u s t a l e n i a d a t y p u b l i c z n e g o p r z e d s t a w i e n i a o r z e c z e n i a s t r o n o m .5 8 Z a g a d n i e n i a , k t ó r e m a j ą b y ć p o d d a w a n e p o d g ł o s o w a n i e są p r z e d s t a w i a n e p r z e z p r e z e s a k o l e j n o , p u n k t p o p u n k c i e . K a ż d y s ę d z i a g ł o s u j e w p o r z ą d k u o d w r o t n y m do obowiązującej p r e c e d e n c j i , p r z y c z y m m o ż e o d d a ć g ł o s j e d y n i e „ t a k " lub „ n i e " , b o w i e m sędzia T r y b u n a ł u n i e m a m o ż l i w o ś c i w s t r z y m a n i a się o d g ł o s u .5 9 J a k słusznie z a u w a ż a J . S y m o n i d e s , w ten s p o s ó b s ę d z i o w i e nie s u g e r u j ą się s t a n o w i s k i e m p r e z e s a , w i - . c e p r e z e s a , a t a k ż e g ł o s a m i najstarszych* w k o l e j n o ś c i s ę d z i ó w .6 0 D e c y z j e T r y b u n a ł u są p o d e j m o w a n e p r z e z w i ę k s z o ś ć s ę d z i ó w o b e c n y c h na n a r a d z i e . W p r z y p a d k u r ó w n e j l i c z b y g ł o s ó w , r o z s t r z y g a j ą c y j e s t g ł o s p r e z e s a .6 1 P r o t o k ó ł z o b r a d T r y b u n a łu p r o w a d z o n y p r z e z S e k r e t a r i a t j e s t o g r a n i c z o n y p r z e d m i o t o w o do treści dyskusji, z a w a r t y c h p y t a ń i p o d j ę t y c h d e c y z j i , p r z y c z y m z d a n i a o d r ę b n e n a l e ż y r ó w n i e ż z a u w a ż y ć w treści p r o t o k o ł u .6 2 J a k j u ż to p r z e d s t a w i o n o w y ż e j , o r z e c z e n i e j e s t p r z e s t a w i a n e s t r o n o m n a p o s i e d z e n i u p u b l i c z n y m . P o d p i s u j ą j e w s z y s c y o b e c n i w g ł o s o w a n i u s ę d z i o w i e o r a z s e k r e t a r z , a n a s t ę p n i e z o s t a j e o n o z ł o ż o n e w a r c h i w a c h T r y b u n a ł u .6 3 N a w n i o s e k stron, p r e z e s a , S t a ł e j K o m i s j i T r y b u n a ł u o r a z S e k r e t a r z a G e n e r a l n e g o O P A l u b i n n y c h z a i n t e r e s o w a n y c h o s ó b , s e k r e t a r z w y d a j e u w i e r z y t e l n i o n e o d p i s y o r z e c z e n i a w n i o s k o d a w c o m .
5" Art. 4 2 - 4 4 Regulaminu.
5 7 Art. 44 § 3 Regulaminu.
•sE Art. 61 Regulaminu.
5 0 Por. art. 16 Regulaminu.
0 0 Por. J . Symonides, op. cii., s. 55 1.
6 : Por. art. 1 6 § 4 Regulaminu.
6 : Por. art. 45 Regulaminu.
6:' Por. art. 61 § 6 Regulaminu.
M I Ę D Z Y A M E R Y K A Ń S KI T R Y B U N A Ł P R A W C Z Ł O W I E K A J A K O P A N A M E R Y K A N S KI. 93 C o d o zasady, p a ń s t w o c z ł o n k o w s k i e , k t ó r e p o d d a ł o się j u r y s d y k c j i T r y b u n a ł u , w ż a d e n s p o s ó b nie m o ż e p o d l e g a ć s a n k c j o m o c h a r a k t e r z e k a r n y m .0 4 N i e m n i e j j e d n a k T r y b u n a ł m o ż e n a k a z a ć : p o p i e r w s z e , z o b o w i ą z a n i e t a k i e g o p a ń s t w a do z a p r z e s t a n i a n a r u s z e ń p r a w c z ł o w i e k a w p r z y s z ł o ś c i , p o d r u g i e , n a k a z a ć p r z e w r ó cenie s t a n u f a k t y c z n e g o , i p o trzecie, z o b o w i ą z a ć p a ń s t w o d o w y p ł a t y s ł u s z n e g o o d s z k o d o w a n i a . N a l e ż } - p r z y t y m z a z n a c z y ć , że w y r o k T r y b u n a ł u j e s t ostateczny i n i e o d w o ł a l n y , a p a ń s t w a są z o b l i g o w a n e d o z a s t o s o w a n i a się d o j e g o decvzji. J a k s ł u s z n i e z a u w a ż a R . K u ź n i a r , z a r ó w n o M T P C , j a k i ż a d e n i n n y o r g a n O P A nie mają m o ż l i w o ś c i w e r y f i k a c j i realizacji w y r o k u T r y b u n a ł u p r z e z p a ń s t w o .0 5 N i e m n i e j j e d n a k to tylko z p o z o r u w y d a j e się w a d ą t e g o s y s t e m u , z p r a k t y k i b o w i e m w y n i k a , i ż z r e g u ł y p a ń s t w a c z ł o n k o w s k i e i m p l e m e n t u j ą p o s t a n o w i e n i a w v r o k u i stosują się d o z a l e c e ń T r y b u n a ł u . B i e r z e się z to m . i n . z f a k t u , i ż z g o d n i e z teorią m o n i s t y c z n ą , k o n s t y t u c j e p a ń s t w A m e r y k i Ł a c i ń s k i e j u z n a j ą n a d r z ę d n o ś ć n o r m p r a w a m i ę d z y n a r o d o w e g o n a d p r a w e m k r a j o w y m0 0, a t a k ż e z t e g o , i ż j u r v s d v k c j a T r y b u n a ł u w i c h p r z y p a d k u jest f a k u l t a t y w n a . C h o ć z a t e m T r y b u n a ł nie n a d z o r u je s w o j e g o w y r o k u , to n i e m n i e j j e d n a k , w sytuacji w której p a ń s t w o nie realizuje z a l e c e ń , M T P C , p o u p r z e d n i m z a p o z n a n i u się z m a t e r i a ł e m , wrskazuje te s p r a w - w k t ó r y c h p a ń s t w o to nie z a s t o s o w a ł o się d o j e g o o r z e c z e ń , a n a s t ę p n i e p o d e j m u
je o d p o w i e d n i e d e c y z j e .6 7 T a k a S}Tuacja m i a ł a miejsce m . i n . w sprawde Garridoy ' Baigorria -vs Argentyna, w p r z y p a d k u której T r y b u n a ł z a ż ą d a ł p r z e d s t a w i e n i a spra
w o z d a n i a d o t y c z ą c e g o p r z y z n a n e g o p r z e z T r y b u n a ł o d s z k o d o w a n i a s k a r ż ą c e m u . W l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u c z ę s t o p o d k r e ś l a się, iż T r y b u n a ł , j a k o część s y s t e m u i n t e r a m e r y k a ń s k i e g o , jest k o p i ą s v s t e m u e u r o p e j s k i e g o , m a j ą c e g o j e d y n i e z n a c z e nie s u b s y d i a r n e .6 8 N i e m n i e j j e d n a k s y s t e m ten jest z d e c y d o w a n i e m n i e j e f e k t y w n y n i ż r o z w i ą z a n i a p r z y j ę t e w r a m a c h R a d y E u r o p y . Ś w i a d c z y ć o tym mają zarówr- no p r z y j ę t e s t a n d a r d y o c h r o n y , j a k i i n s t r u m e n t y i n s t y t u c j o n a l n e sprzyjające jej realizacji. S w o i s t y m o s ł a b i e n i e m e f e k t y w n o ś c i c a ł e g o s y s t e m u i n t e r a m e r y k a ń s k i e g o j e s t p o z b a w i e n i e j e d n o s t k i b e z p o ś r e d n i e g o d o s t ę p u d o T r y b u n a ł u p o p r z e z m o ż l i w o ś ć w n i e s i e n i a s k a r g i i n d y w i d u a l n e j . P r o b l e m stanowa t a k ż e niejasne r o z d z i e l e n i e k o m p e t e n c j i p o m i ę d z y T r y b u n a ł i K o m i s j ę , a t a k ż e b r a k przepisów^
w y k o n a w c z y c h r e g u l u j ą c y c h k w e s t i ę k o o r d y n a c j i p o m i ę d z y t y m i o r g a n a m i .0 0 N a e f e k t y w n o ś ć T r y b u n a ł u w p ł y w a j ą t a k ż e o g r a n i c z o n e z a s o b y i ś r o d k i m a t e r i a l n e p r z e z n a c z o n e d o j e g o d y s p o z y c j i . N i e b e z z n a c z e n i a w p ł y w m a t a k ż e j a k o ś ć k a d r y s t a n o w i ą c e j z a p l e c z e T r y b u n a ł u o r a z o s o b y w y b i e r a n e na p o s z c z e g ó l n e k a d e n c j e . Z a u w a ż a l n y j e s t t a k ż e n i e w y s t a r c z a j ą c y s t o p i e ń r e g i o n a l i z a c j i , a z w i a s z c z a b r a k u z a i n t e r e s o w a n i a p o z o s t a ł y c h p a ń s t w k o n t y n e n t u z w i ą z a n i e m się K o n w e n c j ą , przAr
"4 Por. J . Symonides, op. cit., s. 540.
"s Por. R. Kuźniar, op. cit., s. 2 1 0 .
°r' Por. L . Antonowicz, Prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe, Lublin 1 9 8 2 , s. 1 8 .
t , _ Por. J . Symonides, op. cit., s. 540.
6 8 Por. R. Kuźniar, op. cit., s. 209.
Por. J . Symonides, op. cit., s. 549.
9 4 R O B E R T T A B A S Z E W S K I
c z y m d o ś ć interesująca w y d a j e się s u g e s t i a o m o ż l i w o ś c i p r z y s t ą p i e n i a do K o n w e n c j i p a ń s t w t a k i c h j a k K a n a d a .
P o m i m o i s t n i e n i a w i e l u p r o b l e m ó w , n i e z a p r z e c z a l n y m jest j e d n a k fakt, i ż T r y b u n a ł w n o s i z n a c z ą c y w k ł a d z a r ó w n o w i n t e r p r e t a c j e , j a k i i m p l e m e n t a c j e p o s t a n o w i e ń K o n w e n c j i . P o u p a d k u r e ż i m ó w a u t o r y t a r n y c h p o d k o n i e c u b i e g ł e g o w i e k u p r a w a f u n d a m e n t a l n e z o s t a ł y d o s t r z e ż o n e p r z e z s p o ł e c z n o ś ć t a k ż e tego re
g i o n u , a d z i a ł a l n o ś ć T r y b u n a ł u n a r z e c z k o n s o l i d a c j i i u m a c n i a n i a p r a w c z ł o w i e k a z o s t a ł a w y r a ź n i e d o w a r t o ś c i o w a n a . P o n a d t o , j a k j u ż p o d k r e ś l a n o , w ostatniej d e k a d z i e z w i ę k s z y ł a się l i c z b a p a ń s t w , k t ó r e p o d d a ł y się n i e o b o w i ą z k o w e j j u r y s d y k c j i T r y b u n a ł u , a t a k ż e w z r o s ł a l i c z b a s p r a w o d d a w a n y c h d o r o z p a t r z e n i a , a co z a tym
i d z i e n a s t ą p i ł o t a k ż e z w i ę k s z e n i e l i c z b y w y d a w a n y c h p r z e z T r y b u n a ł w y r o k ó w , co m o ż e ś w i a d c z y ć o c o r a z b a r d z i e j r o s n ą c y m p r z y w i ą z a n i u państw", p r z y n a j m n i e j w s f e r z e p r e s t i ż o w o - d e k l a r a t y w n e j , d o k w e s t i i p r z e s t r z e g a n i a p r a w c z ł o w i e k a w r e g i o n i e p a n a m e r y k a ń s k i m .
