Leszek Kuc, Andrzej Zuberbier
Uwagi o pracy międzydyscyplinarnej
Studia Theologica Varsaviensia 7/2, 245-260
7 (1969) nr 2
KS. LESZEK KU C
KS. A N D R Z E J Z U B E R B IE R
UWAGI O WSPÓŁPRACY MIĘDZYDYSCYPLINARNEJ
T r e ś ć : 1. W p row ad zen ie. 11. W stęp. 12. In fo rm a cja o K o lo k w iu m lo - w ań sk im . 13. D w a p o zio m y w sp ó łp ra cy m ię d z y d y sc y p lin a r n e j. 14. W sp ół p raca m ięd z y d y sc y p lin a r n a a teo lo g ia . 15. C harakter n in ie jsz y c h uw ag. 2. W arunki i m eto d y w sp ó łp r a c y m ięd zy d y scy p lin a rn ej. 21. T eoria a p rak tyk a. 22. „ K o d y scy p lin a rn o ść” ? 23. J ęzy k w sp ó łp ra cy m ię d z y d y - scy p lin a rn ej. 3. F ilo z o fia w e w sp ó łp r a c y m ięd zy d y scy p lin a rn ej. 31. M ię- d zy d y scy p lin a rn e zad an ie filo z o fii. 32. F ilo z o fia jako a n a liza sen su d zia łań m ięd zy d y scy p lin a rn y ch . 33. Jak iej filo z o fii potrzeb a w e w sp ó łp ra cy m ięd zy d y scy p lin a rn ej. 4. R ola i ch arak ter te o lo g ii w e w sp ó łp ra cy m ię - d z y d y sc y p lin a m e j. 41. T eo lo g ia — stron ą w d ialogu m ię d z y d y sc y p li- n arn ym ? 42. P o trzeb a n o w ej r e fle k sji nad n a u k o w y m ch arak terem te o logii. 43. P otrzeb a w y ja śn ie n ia te r m in ó w K o ś c i ó ł i ś w ia t . 5. K onkluzja.
1. W PR O W A D ZEN IE 11. W s t ę p
W a r ty k u le n in ie js z y m a u to r zy p r z e d s ta w ia ją i u sto su n k o w u ją się do p r o b le m a ty k i p o ru szo n ej p od czas m ię d z y n a r o d o w e g o K o lo k w iu m R eflek sja i badania m i ę d z y d y s c y p lin a r n e w p e r s p e k t y w i e dialogu Kościół — ś w ia t (R e fle x io n et r e c h e r c h e in te r d isc ip lin a ir e s d an s le d ia lo g u e E g lis e — m on d e), o d b y te g o w L o u v a in — w p ie r w szej p o ło w ie listo p a d a 1967 z in ic j a t y w y F E R E S (F e d e ra tio n in te r n a tio n a le d es in s titu ts d e r e c h e r c h e s so c ia le s et socio — r e lig ie u ses). W e w p r o w a d z e n iu do a rty k u łu p o d a je się b liż s z e in fo r m a c je o k o lo k w iu m lo w a ń sk im (12) oraz o n a jw a ż n ie jsz y c h p o ru szo n y c h ta m z a g a d n ie n ia c h (13). W sk a zu je się n a p o w ią z a n ie w s p ó ł p ra cy m ię d z y d y sc y p lin a r n e j z te o lo g ią (14). O k reśla s ię b liż e j c h a ra k ter u w a g w y p e łn ia ją c y c h 2, 3 i 4 część a r ty k u łu (15).
246 K S . L E S Z E K K U C I K S . A N D R Z E J Z U B E R B I E R [2]
12. I n f o r m a c j a o K o l o k w i u m l o w a ń s k i m W p r z e m ó w ie n iu w p r o w a d z a ją c y m F. H o u ta rt w sk a z a ł na n a stę p u ją c e eta p y k sz ta łto w a n ia się id e i w sp ó łp r a c y m ię d z y d y s c y p li- n a rn ej. Ju ż w rok u 1957 p od czas II K o n g r e su A p o sto lstw a Ś w ie c k ich w R z y m ie J. L e b r et p o stu lo w a ł tw o r z e n ie sta ły c h ośro d k ó w b a d a w c z y c h nad k u ltu r a m i w sta n ie ro z w o ju i k r y z y su , k tó r e p r z y c z y n iły b y się do ro z w o ju ty c h ż e k u ltu r , a za ra zem s ta n o w iły w a r sz ta ty w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j, z k tó r y c h b y k o r z y s ta ły n a u k i so c jo r e lig ijn e . Id eę tę p o d ją ł w rok u 1965 A . Th. v a n L e e u - w e n w w y s tą p ie n iu p od czas p o sied ze n ia jed n e j z se k c ji N a ro d o w ej R a d y K o śc io łó w A m e r y k a ń sk ic h . N a stę p n ie te m a t te n o m a w ia n o szerok o p od czas k o n fe r e n c ji Kościół a społeczeń stw o w G e n e w ie w ro k u 1966. C h od ziło ta m o in te r d y sc y p lin a r n e u ję c ie p ro b le m u , m isji i ro z w o ju k ra jó w T r ze cie g o Ś w ia ta . N a s tę p n y etap sta n o w i w ła ś n ie K o lo k w iu m z o r g a n iz o w a n e p rzez F E R E S, b ęd ą ce p r z e d m io te m n in ie js z y c h u w ag.
W p r z y g o to w a n iu K o lo k w iu m F E R E S p r ze p r o w a d z iła a n k ie tę d o ty c zą c ą is tn ie ją c y c h o śr o d k ó w w sp ó łp r a c y m ię d z y d y s c y p lin a r n ej. W w y n ik u o d p o w ie d z i n a k w e stio n a r iu sz r o z e s ła n y w p ie r w sz y c h m ie sią c a c h rok u 1967 do ok o ło 200 in s ty tu c ji w ró żn y ch częścia c h ś w ia ta o k a za ło się, a są to w y n ik i p r o w iz o r y c z n e i n ie p ełn e , że p r o b le m a ty k ą tą in te r e su je s ię 69 o śr o d k ó w 2. Z tej lic z b y w ię k sz o ść (42) gru p w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j d ziała w E u ro p ie Z a c h o d n iej, 15 w A m e r y c e , 8 w A z ji i 4 w A fr y c e . 34 sp ośród n ich , to g r u p y p ro te sta n c k ie , 19 — k a to lic k ie , p o zo sta łe zaś n ie m ają zw ią z k u z ża d n y m K o śc io łe m g ru p u ją c u c z e stn ik ó w o r ó ż n y c h p r z e k o n a n ia ch r e lig ijn y c h cz y a r e lig ijn y c h . R óżn y je st też o r g a n iz a c y jn y sto su n e k ty c h gru p do K o śc io łó w . 30 z a le
1 Z asad n icze źródło d la n in ie jsz e g o a rty k u łu sta n o w ią n ie p u b lik o w a n e, p o w ie lo n e te k s ty r e fera tó w , w n io sk ó w z d y sk u sji i p rojek tu o g ó ln y ch k o n k lu z ji K o lo k w iu m . Ks. F ran cois H o u t a r t , dobrze zn an y so cjo lo g r e lig ii i in icja to r w ie lu p rzed sięw zięć b a d a w czy ch i p ra k tyczn o sp o łeczn y ch jest, w śró d w ie lu sw y c h fu n k cji, ta k że p rzew o d n iczą cy m FER ES. On to zo rg a n izo w a ł K o lo k w iu m lo w a ń sk ie . W o b ec n y m p rzyp ad k u o d w o łu jem y się do te k s tu F. H ou tarta I n t r o d u c ti o n
a u c o ll o q u e su r la r e c h e r c h e i n t e r d i s c ip l in a i r e : l’origin e e t sen s d e ce colloque,
2 W yn ik i ' a n k ie ty r e fe r u je o b szern ie p u b lik a cja FER ES p o m y śla n a jako m a teria ł p rzy g o to w a w c z y do K olok w iu m : R e f l e x i o n e t re c h e r c h e
in t e r d i s c i p l i n a i r e s d a n s d ia l o g u e E g lise -M o n d e . L es c e n tr e s e t les g r o u p e s d ’é tu d e in t e r d i s c ip l in a i r e . L o u v a in 1967. O d w o łu jem y się ob ecn ie
do p ierw szej części tej p u b lik a cji, op racow an ej p rzez L ilia n e V oyé, SS 7— 13,
ży od ja k ie g o ś K o śc io ła czy g r u p y K o śc io łó w , lu b in sty tu c ji r e lig ijn e j, 11 z a le ż y od ja k ie jś in s ty tu c ji ś w ie c k ie j, reszta , to g ru p y a u to n o m iczn e.
K o lo k w iu m n a te m a t R eflek sja i badania m ię d z y d y s c y p lin a r n e w p e r s p e k t y w i e dialogu Kościół — ś w ia t m u sia ło w sa m y m z a ło ż e n iu lic z y ć się z różn orod n ością gru p i m eto d s to so w a n y c h d o tąd w e w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j, a ta k ż e z e śc isły m p o w ią z a n ie m d z ia ła ln o śc i m ię d z y d y sc y p lin a r n e j z p ra k ty k ą sp o - łe c z n o -r e lig ijn ą . W zw ią z k u z ty m te m a ty k a K o lo k w iu m n ie zo sta ła o g ra n ic zo n a do ja k ie g o ś w y b r a n e g o a sp ek tu , ty lk o p o le g a ła od p o czą tk u n a p r e c y z o w a n iu p rze d m io tu w sp ó łp r a c y oraz p ojęć p o d sta w o w y c h w tej w sp ó łp r a c y w y s t ę p u j ą c y c h 3. N ie m n ie j, w p r z e m ó w ie n iu z a m y k a ją c y m sp o tk a n ie F. H o u ta rt m ó g ł podać g łó w n e te m a ty , ja k ie n arzu cają się w y r a ź n ie ze w z g lę d u na o d n ie sie n ie w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j do d ia lo g u K o śc ió ł — św ia t. Oto one: w ie d z a i w ia ra ; r e lig ia , e ty k a a sp o łec ze ń stw o ; k u ltu r y n ie z a c h o d n ie a c h r z e ś c ij a ń s tw o 4. S p ośród w y g ło sz o n y c h p od czas K o lo k w iu m r e fe r a tó w w y m ie ń m y n a stę p u ją c e , w a ż n e ze w z g lę d u n a z a g a d n ie n ia p o ru sza n e w d a lszej części a r ty k u łu (2, 3, 4): H. E. T ödt, O m e to d z ie w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j (Zur M eth o d ik der in te r d isz ip lin ä r e n K o o p era tio n ); G. P a lm a d e , S tr u k tu ra n a u k h u m a n is ty c z n y c h a p o ję c ie z b liż e n ia m ię d z y d y s c y - p lin a rn eg o (La str u c tu r e d es sc ie n c e s h u m a in e s et la n o tio n d ’ap p roch e in te r d isc ip lin a ir e ); F. H o u ta rt, In sty tu c jo n a liz a c ja b ad ań m ię d z y d y sc y p lin a r n y c h ja k o m o d a ln o ść d ia lo g u K o śc ió ł — św ia t (L’in s titu tio n a lis a tio n d e la r e c h e r c h e in te r d isc ip lin a ir e co m m e m o d a lité d u d ia lo q u e E g lis e — m on d e). O prócz in n y c h r e fe r a tó w , k tó r y ch tu n ie w y m ie n ia m y , k o m u n ik o w a n o p on ad to p od czas K o lo k w iu m p o sz c z e g ó ln e d o św ia d c z e n ia w sp ó łp r a c y m ię d z y d y s c y p lin a rn ej. D y sk u sje n ad r e fe r a ta m i to c z y ły się w ra m a ch tr z y d n io w e g o K o lo k w iu m w m n ie js z y c h g ru p a ch d o b r a n y c h na za sa d zie z a in te r e so w a ń ró ż n y m i a sp ek ta m i z a g a d n ień . L ista u c z e s tn i k ó w K o lo k w iu m o b e jm o w a ła 63 n a zw isk a .
13. D w a p o z i o m y w s p ó ł p r a c y m i ę d z y d y s c y p l i n a r n e j
D o n a jw a ż n ie jsz y c h o sią g n ię ć K o lo k w iu m z a lic z y ć trz eb a ro z ró ż n ien ie d w ó c h p o zio m ó w w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j. P o
-3 F. H o u t a r t , c y to w a n a w y p o w ie d ź w stęp n a .
4 F. H o u t a r t , L ’in s t i t u t i o n a l i s a t i o n de la r e c h e r c h e i n t e r d i s c i p l i
naire c o m m e m o d a l i t é d u d ialogu e E g li s e -M o n d e . C zęść druga p o w ie
248 K S . L E S Z E K K U C I K S . A N D R Z E J Z U B E R B I E R
[4 ]
zio m p ie r w s z y , to z a d a n ia m ię d z y d y sc y p lin a r n e . C h od zi tu o o sią g a n ie c e ló w h u m a n is ty c z n y c h , sp o łec zn y ch , r e lig ijn y c h , w im ię k tó r y ch d o ch o d zi do w sp ó łp r a c y . D ec y d u ją o n e o sa m ej stru k tu rze w sp ó łp r a c y , a w n a s tę p s tw ie p o cią g a ją za sob ą p o w a ż n e n a s tę p stw a n a tu r y m e to d o lo g icz n e j. U św ia d o m ie n iu so b ie ty c h n a stę p stw s łu ż y d ru g i p oziom w sp ó łp ra cy : r e fle k sja m ię d z y d y s c y p li n arn a. Z a ró w n o r e fe r e n c i, jak u c z e stn ic y d y sk u sji, ja k w re szc ie a u to rzy p r o je k tu k o n k lu z ji K o lo k w iu m p o d k re śla ją z g o d n ie sp rz ę ż e n ie w z a je m n e , w sp ó łz a le ż n o ść ob u p o z io m ó w 5. Z ad an ia m ię d z y - d y sc y p lin a r n e i d zia ła n ia p ro w a d z ą ce do ich r e a liz a c ji nadają e g z y s te n c ja ln y i p r a k ty c z n y za ra zem c h a ra k ter ca łe m u p rzed s ię w z ię c iu . R e fle k s ja je st n iez b ę d n a , je ś li za r ó w n o se n s d ziałań jak i h a rm o n ijn e p o w ią z a n ie a u to n o m ii d y s c y p lin z ic h w s p ó ł d zia ła n ie m m a się sta ć fa k tem . D o te g o o g ra n ic za m y ob ecn ą in fo r m a c ję o g łó w n y c h z a g a d n ie n ia c h K o lo k w iu m .
14. W s p ó ł p r a c a m i ę d z y d y s c y p l i n a r n a a t e o l o g i a F. H o u ta rt w y p o w ia d a n a p o czą tk u K o lo k w iu m p rze k o n a n ie, iż te o lo g ia o d g r y w a d o n io słą rolę w p o d jętej te m a ty c e , p o n ie w a ż c e n tr a ln y m p rze d m io tem K o lo k w iu m je st d ia lo g K o śc ió ł — św ia t J a k się o k a że w to k u n a stę p n y c h cz ęści a rty k u łu , rola te o lo g ii w y n ik a n ie ty lk o z tak p r z y ję te g o za ło że n ia . T e o lo g ia , ja k o d zied zin a k o m p e te n tn a w sp r a w ie e s c h a to lo g ii je st d y sc y p lin ą w sp ó łp r a c u jącą z k o n ie cz n o śc i, j e ś li z a d a n ia m ię d z y d y sc y p lin a r n e d o ty czą p ro je k to w a n ia p rzy szło śc i lu d z k ie j. P o w s ta je w sz e la k o p y ta n ie i H o u ta rt d a je m u w y r a z , cz y w o b ecn ej sw e j p o sta c i te o lo g ia ty le ż z p o w o d u sp osob u u jm o w a n ia sw e j p ro b le m a ty k i, co i sw ej św ia d o m o śc i m e to d o lo g ic z n e j, p rzy g o to w a n a jest do d ia lo g u m ię - d z y d y sc y p lin a r n e g o . D o sp r a w y tej p o w ra ca się w d a lsze j części a r ty k u łu (42).
5 P r o j e t d e C on clu sion s, te k st p o w ielo n y . J. M a n s i r, L e s d eu x
n i v e a u x d e l’in t e r d i s c i p l i n a r i t é , s. 6.
6 „ P u isq u e l ’o b jet cen tra l de n otre co llo q u e est le d ia lo g u e E g lise - M onde, la th é o lo g ie y jo u e un ro le im p ortan t. M ais p e u t-o n aussi rap p eler à la th é o lo g ie qu ’e lle est une scien ce, ou qu’e lle doit le d even ir. Il e st p ro b a b le que ce con tact in te r d isc ip lin a ir e rendra de gran d s ser v ic e s à la th é o lo g ie ta n t dans le d om ain e de se s m éth od es qu e dans c elu i de son v o c a b u la ir e ”. F. H o u t a r.t, cy to w a n a w y p o w ied ź w stęp n a , s. 4.
15. C h a r a k t e r n i n i e j s z y c h u w a g
A r ty k u ł n in ie js z y n ie sta w ia so b ie za za d a n ie p r z e d sta w ić w p e ł n i p r o b le m a ty k i i o sią g n ię ć K o lo k w iu m . J e s t raczej próbą u sto su n k o w a n ia się do w y b r a n y c h sfo r m u ło w a ń za w a r ty c h w p ro jek cie K o n k lu z ji o p r a c o w a n y m p rzez s e k r e t a r ia t 7. W iąże się to zresztą
7. g e n e z ą a rty k u łu , k tó r y p o w sta ł w w y n ik u ży c z e n ia ze stro n y o r g a n iz a to r ó w K o lo k w iu m (w k tó r y m ks. A . Z u b erb ier u c z e stn i czył), ab y w y r a z ić o p in ię o p r o je k c ie · K o n k lu z ji. D la te g o u w a g i w n a stę p u ją c y c h c z ęścia c h a r ty k u łu m a ją c h a ra k ter sk ró to w y . A u to r z y d ecy d u ją się jed n a k ż e n a ic h o p u b lik o w a n ie w p rz e k o n a n iu , że sam o z a g a d n ie n ie w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j (i to w d o n io słe j p e r s p e k ty w ie d ia lo g u K o śc ió ł — św ia t) je st w ie lk ie j w a g i, w p o lsk ie j lite r a tu r z e — n o w e , ch oć n ie w ą tp liw ie z a jm u ją ce n ie od d zisia j m y śl n ie je d n e g o sp ośród p r z y sz ły c h c z y t e ln i k ó w a rty k u łu .
2. W A R U N K I I M ETO D Y W SP Ó Ł P R A C Y M IĘ D Z Y D Y SC Y P L IN A R N E J 21. T e o r i a a p r a k t y k a
U w agi, k tó r e p r z e d s ta w ia m y o b ecn ie , d o ty czą raczej d ru g ieg o p ozio m u p o stę p o w a n ia m ię d z y d y sc y p lin a r n e g o , a w ię c p oziom u r e fle k sy jn e g o . O k azji do n ich d o sta rcza z a w a r ta w p ro je k c ie K o n k lu z ji w y p o w ie d ź J. M an sira n a te m a t zw ią z k u ob u p o zio m ó w p o stęp o w a n ia :
„ B ez p ie r w s z e g o p o zio m u r e fle k s ja m ię d z y d y sc y p lin a r n a zd an a b ęd zie na b ezp ło d n o ść i im pas. B e z d r u g ieg o — za d a n ia m ię d z y - d y sc y p lin a r n e w y r o d z ą s ię w p ra g m a ty z m i arb itraln ość. T rzeb a m o że p o su n ą ć się do tw ie r d z e n ia , że d ru g i p oziom — r e fle k s ji k r y ty c z n e j — je st c z y m ś w e w n ę tr z n y m w z g lę d e m p ie r w sz e g o p o zio m u za d a ń — i b a d a ń p ro w a d z ą cy c h do d z ia ła n ia ” 8. W śród p o d 7 P r o j e t d e Con clu sions. N a ten te k st p o w ie lo n y p o w o łu je m y się n a j częściej w to k u a rty k u łu . O siem jego części o p ra co w a li różn i a u to rzy: 1. Q u el f u t l’o b j e t d u colloque? — F. H o u t a r t. 2. L e s d e u x
n i v e a u x de l’in t e r d i s c i p l i n a r i t é . — Jean M a n s i r OP. 3. L e rô l e m é d ia t e u r de la ph ilo so p h ie. — J. M a n s i r. 4. Le s t a t u t e t le rôle de la th éologie . — J. M a n s i r. 5. L e p r o b l è m e d u v o c a b u la ire . — G. F a -
t i o, in ży n ier, z P r o testa n ck ieg o O środka S tu d ió w w G en ew ie. 6. La
q u e s t io n d e s m é t h o d e s — P h ilip e R o q u e p l o OP. 7. Theolo gie, éth iq u e , idéologie , p o li ti q u e . — F. H o u t a r t. 8. L a c o o p e r a t io n p o u r l’action . —
M aurice B a r t h OP.
8 „S an s le p rem ier n iv ea u , la r e fle x io n in te r d isc ip lin a ir e sera it vou ée à la sté r ilité , et b ien tô t à l ’im p asse; san s le secon d n iv ea u , la
450 K S . L E S Z E K K U C I K S . A N D R Z E J Z U B E R B I E R
[6]
sta w do za ję c ia ta k ie g o sta n o w isk a w y m ie n ić trz eb a te z ę prof. T öd ta, u z a le ż n ia ją c ą w sp ó łp r a c ę m ię d z y d y sc y p lin a r n ą od p o w a ż n e g o zb a d a n ia r e la c ji p o m ię d z y teo rią i p ra k ty k ą 9.
W r ó ż n y sp osób p r z e d s ta w ić m ożn a d o k o n u ją cą s ię w sp ó łc z e śn ie p rze m ia n ę ro z u m ie n ia w n a u c e r e la c ji te o r ia — p ra k ty k a . Tödt c z y n i to k o n str u u ją c m o d e l r e fle k s y jn e j str u k tu r y k o ło w e j, r e a li z o w a n y — jeg o z d a n iem — p rzez n a u k i d zisie jsz e , w sp ó łp r a c u ją c e w p r o je k to w a n iu n a jb liż sz e j p rzy szło śc i św ia ta . N ie m ożn a już d ziś m ó w ić o b e z in te r e so w n y m p o zn a w a n iu p rze d m io tu p rzez p od m iot. P o z n a w a n ie p rze d m io tu w ca łej je g o d y n a m ic e z m ie rz a ku z m ia n ie te g o p rze d m io tu , co z k o le i o d d z ia ły w a różn orak o n a k o le k t y w n y p o d m io t w ied zy.· W te n sp osób p r o je k to w a n ie p r z y sz ło śc i s ta je się w y m ia r e m p o zn a w c zy m za r ó w n o o d n o śn ie do p rze d m io tu , ja k p od m iotu . L ik w id u je się też ró ż n icę m ię d z y n a u k a m i p rzy r o d n ic z y m i a h u m a n is ty c z n y m i. N a u k i p rzy r o d n ic ze (z t e c h n ic z n y m i w łą c z n ie ) h u m a n iz u ją się w d o sło w n y m se n sie.
R o zr ó żn ien ie m ię d z y teo r ią a p r a k ty k ą m a sw ą d łu g ą i w ażk ą h i s t o r i ę 10. W y d a je się , że n ie b y ło b y słu sz n e zeń zr ez y g n o w a ć . W d o ty c h c z a so w y m je d n a k ż e se n sie r o z ró ż n ien ie te o r ii i p ra k ty k i n ie je st o p e r a ty w n e . T rzeb a w y p r a c o w a ć n o w e , h u m a n isty c z n e (n ie zaś t y lk o tec h n icz n e !) p o ję c ie p r a k ty k i n ie p r z e c iw s ta w ia n e j teo r ii, ale o b ejm u ją c ej te o r ię jak o r e fle k s ję n ad se n se m (bytem , k ie r u n k ie m r o z w o jo w y m , w a rto ścią ...) d zia ła ń i ich p rzed m io tó w .
P r o p o z y c ja n o w e g o u ję c ia r e la c ji m ię d z y teo rią a p ra k ty k ą d o ty c z y ta k ż e d z ie d z in y te o lo g ii. T e o lo g ia je st n a u k ą o B ogu , ale je st r ó w n ie ż n a u k ą o z b a w ie n iu i o z b a w c z y m p o śr e d n ic tw ie K o ś cioła. B ó g sam się n ie z m ie n ia , a le p rze cież d zia ła i d ok o n u je zm ia n w r z e c z y w isto śc i lu d z k iej. P o n a d to m y d zia ła m y , b y coraz tr a fn ie j p o jm o w a ć s ło w o B o ż e i u c h w y c ić jeg o sen s, p rzy ją ć zb a
-tâ ch e in te r d isc ip lin a ir e sera it con d am n ee au p ragm atism e, et b ien tô t à l ’arbiraire. On doit p e u t-ê tr e m êm e a ller ju sq u ’a a ffirm er q u e le s e cond n iv ea u , c e lu i de la r e fle x io n critiq u e est in térieu r au prem ier, c e lu i de la tâ ch e et de la rech erch e o p é r a tio n n e lle ”. P r o j e t de C o n c lu
sions. s. 6.
9 H ein z Eduard T ödt, p ro feso r z w y cza jn y e ty k i sp o łeczn ej n a F a k u l te c ie T eo lo g iczn y m (p rotestan ck im ) U n iw e r sy te tu w H eid elb ergu . Od w o łu je m y się do te k s tu p o w ie lo n e g o refera tu , Z u r M e t h o d i k de i n t e r
d i s z ip l in ä r e n K o o p e r a ti o n . II. 4: Die P r o j e k t w i s s e n s c h a f t e n (big scien ce) als n eu e F o r m i n t e r d i s z i p l i n ä r e r K o o p e r a ti o n , oraz III: D er r e f l e x i v e S t r u k t u r k r e i s w i s s e n s c h a f t l i c h e n H an deln s.
10 N ie je s t to h isto ria zbadana. P rzy n a jm n iej w ty m se n s ie w jak im ro zró żn ien ie teo r ia -p r a k ty k a sta n o w i zasad ę m y ślo w ą w d ziejach k o n
cep cji n au k i. Z b ad an ie tej k w e s tii w y d a je się bardzo p iln e, zw ła szcza g d y id zie o e w o lu c ję a r y sto te le s o w sk ie g o p od ziału n au k na te o rety czn e
w ie n ie i w sp ó łd z ia ła ć w jeg o re a liz a cji. B y ła b y w ię c te o lo g ia r e fle k sją n ad ty m i d z ia ła n ia m i B o ż y m i i p o stę p o w a n ia m i lu d z k im i, ab y u c h w y c ić ich se n s w p e r s p e k ty w ie esch a to lo g ic z n e j.
22. „К o d y s с y p 1 i n a r n o ś ć ” ?
W ed łu g G. P a lm a d e fa k te m istn ie ją c y m , acz n ie p rzez w s z y s t k ich u zn a n y m i p o żą d a n y m , je st jed n o ść n a u k h u m a n is ty c z n y c h и . W y n ik a stą d ja k o w ła ś c iw y k ie r u n e k p o rzu ce n ie w ie lo d y s c y p li- n a rn o ści n a rzecz ju ż n ie ty lk o w y m ia n y , le c z u je d n o lic e n ia in fo r m a c ji (en fo r m a tio n ) w w ie lu d y sc y p lin a c h , n a rzecz w r e sz c ie k o - d y sc y p lin a r n o śc i. K o d y sc y p lin a r n o ść p o le g a ła b y n a w y p r a c o w y w a n iu „ W sp ó łp o stę p o w a ń ” (c o -co n d u ites) w ie lo d y sc y p lin a r n y c h , z m ie r z a ją c y c h do p r z e ła m y w a n ia z b y t c ia sn y c h p o ję c io w y c h i sp o łe c z n y c h „ o r g a n iz a c ji” w o b ręb ie jed n e j d y sc y p lin y .
W y m a g a ło b y to w sz y s tk o — d o d a jm y od s ie b ie — p r z e z w y c ię ż e n ia n a g r u n c ie h u m a n is ty k i k o n flik tu p o m ię d z y str u k tu r a liz - m em a h isto r y z m e m . W ła śc iw ą d rogą w y d a je się tu p o d ję c ie b a dań n ad h isto rią stru k tu r, c z y li n ad h isto rią teg o , co po n ie m ie c k u n a z y w a się D e n k fo r m e n i-, a co z d a je się sta n o w ić n ie z w y k le c e n n y in str u m e n t b a d a n ia k u ltu r w ich ro zw o ju , n ie ty lk o po to, by u c h w y c ić , jak s ię to p o w ie r z c h o w n ie p o to c zn ie m y śli, ic h e le m e n ty u to ż sa m ia ją c e czy — p o w ie d z m y o stro ż n ie — u p o d a b n ia ją ce, p ro w a d z ą ce do u c h w y c e n ia a n a lo g ii, a le r ó w n ie ż ich e le m e n ty w y różn iające.
W o b e c n y m sta n ie n a u k p rzy r o d n ic zy c h św ia d o m o ść ich u h u - m a n is ty c z n ie n ia p o stę p u je z w o ln a 13.
N ie trz eb a za te m le k c e w a ż y ć n a ic h g r u n c ie z a b ie g ó w w s tę p n ych , z w ią z a n y c h z w y m ia n ą in fo r m a c ji, za n im n a stą p i śc iśle jsz e zb liż en ie . M o ty w e m sp o łe c z n o -te c h n o lo g ic z n y m teg o z b liż e n ia jest program „b ig s c ie n c e ” — n a u k p r o je k tu ją c y c h ze sp o ło w o . K o le jn e sta d ia te g o z b liż e n ia o p isa ł, jak się w y d a je , tr a fn ie P h. R oq u ep lo
11 G u y P a l m a d e , p rzew o d n iczą cy A s s o c i a ti o n p o u r la R e c h e rc h e
e t l’I n t e r v e n t i o n P s y c h o - S o c i o lo g i q u e s . O d w o łu jem y się do p o w ie lo
nego streszczen ia jego refera tu La s t r u c t u r e des scien ces h u m a i n e s
e t la n o ti o n d ’a p p r o c h e in te r d is c ip lin a ir e .
12 W y ra żen ie to w eso ło w u ży cie od czasu p o ja w ien ia się w roku 1928 po raz p ierw szy d zieła I-I. L e i s e g a n g a D en k fo rm en U ż y w an o go w ro zm a ity m se n sie , o czym in fo r m u je arty k u ł G. S ö h n - g e n a D e n k f o r m w L e x i k o n fü r T h e o lo g ie u n d K i r c h e III kol. 230 n. W yrażenie to za b a rw io n e zrazu siln ie treścia m i p sy ch o lo g iczn y m i J. B. M e t z stara się p ojąć o n to lo g iczn ie. Por. teg o au tora C h r is tl ic h e A n -
t h r o p o z e n tr ik , M ü n c h e n 1962, s. 30 nn.
252 K S . L E S Z E K K U C I K S . A N D R Z E J Z U B E R B I E R
[8 1
w sw y m k o n k łu z y jn y m sp ra w o z d a n iu n a te m a t m e t o d 14. P ie r w sz e sta d iu m to u d o stę p n ia n ie so b ie w z a je m ró ż n y c h u ję ć — w z a je m n a in fo r m a c ja , w k tórej k ażd a d y sc y p lin a tr a k tu je in n ą jako z e w n ę tr z n ą w z g lę d e m sie b ie. W d ru g im sta d iu m k ażd a d y s c y p li n a d o str ze g a na sw o im g r u n c ie i n a sw ó j sp osób k w e s tie sta w ia n e p rzez in n e d y sc y p lin y . W sta d iu m trz e c im n a stę p u je k o le k ty w n e p r z y ję c ie ty c h k w e s t ii do św ia d o m o śc i. W c z w a r ty m sta d iu m w y ła n ia ją się sto p n io w o p e w n e k w e s tie ja tk o „ a r c h ite k to n ic z n e ”, n ie zn a jd u ją c e m ie jsc a w d y sc y p lin a c h p o szc ze g ó ln y c h , alb o p rzy n a jm n ie j n ie m o g ą c e w n ich zn a le źć ro z w ią za n ia .
23. J ę z y k w s p ó ł p r a c y m i ę d z y d y s c y p l i n a r n e j „W n a u k a c h p rz y r o d n ic z y c h p o z y ty w is ty c z n ie śc isły c h w y s t ę p u je siln a te n d e n c ja do e k sp o r to w a n ia w ła s n y c h m eto d w in n e d z ie d z in y n a u k i” — s tw ie r d z a H. E. T ö d t 1δ. T o też w p o w ią za n iu z fa k te m b ra k u w y p r a c o w a n e g o ję z y k a w sp ó łp r a c y m ię d z y d y s c y p lin a r n e j ła tw ie j m o że się sz er zy ć im p e r ia liz m p o szc ze g ó ln y c h d y sc y p lin . W ty c h w a r u n k a c h — w e d łu g G. F a tio 16 — p o w sta je p r z y n a jm n ie j szu m in fo r m a c y jn y , w y n ik a ją c y z b rak u jasn ości w y p o w ie d z i.
W y p r a c o w a n ie w sp ó ln e g o jęz y k a , c z y li ję z y k a w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j, d o k o n a się n a jła tw ie j n a g r u n c ie n a u k h u - m u a n isty c z n y c h , je śli ich rozw ój p ó jd zie toram i, k tó r e w sk a z y w a ło się w p a r a g r a fie p o p rzed n im . W n a u k a ch p r z y r o d n ic zy c h p roces ic h u h u m a n isty c z n ie n ia d o k o n y w a się — jak ju ż w sp o m n ia n o — pod n a c isk ie m te c h n o lo g ii i „b ig s c ie n c e ”. N a le ż y w ię c poddać sk r u p u la tn e j o b se r w a c ji i b a d a n io m p roces p o w sta w a n ia i str u k tu r ę jęz y k a , ja k im z k o n ie c z n o śc i p o słu g u ją s ię u c z e stn ic y w ie l k ich p r z e d s ię w z ię ć te c h n ic z n o -sp o łe c z n y c h .
P ó k i n ie n a stą p i in sty tu c jo n a liz a c ja ję z y k a w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j, p o z o sta je — jak o je d y n e w y jś c ie p ra k ty c z n e — u ż y w a n ie ję z y k a p o to c zn eg o a le z n a stę p u ją c y m i za strzeżen ia m i: a) Istn ie je p o trzeb a d e fin io w a n ia n a gorąco w s z e lk ic h w a ż n ie j sz y c h i tr u d n ie jsz y c h ter m in ó w . D o k o n y w a się to z a z w y cz a j drogą k o n str u o w a n ia w s p ó ln ie ic h d e fin ic ji, b) P r z e d m io te m b a d a ń se - m io lo g ic z n y c h i d e fin ic ji p o w in n y b y ć p rze d e w sz y s tk im te te r m in y , k tó r e w y s tę p u ją w ró ż n y c h zn a cz en ia c h , ,w ró ż n y c h o d c ie n ia ch z n a c z e n io w y c h , w ró ż n y c h d y sc y p lin a c h , c) "W rozm ow ach
14 projet de Conclusions... n. 6.
15 H. E. T o d t, refera t c y to w a n y s. 5.
m ię d z y d y sc y p lin a r n y c h trzeb a p o św ię c ić w ie le u w a g i o sią g a n em u d o ro b k o w i w z a k r e sie w sp ó ln e g o j ę z y k a 17. P o w in ie n p o w sta w a ć p e w ie n rod zaj o tw a r te g o sło w n ik a , k o r y g o w a n e g o i s ta le u z u p e ł n ia n eg o .
3. FIL O Z O FIA WE W SPÓ Ł PR A C Y M IĘ D Z Y D Y SC Y P L IN A R N E J W ed łu g J. M an sira 18, p y ta n ie d o ty c z y n ie teg o , ja k i s y ste m f i lo z o fic z n y m ia łb y p o śr e d n ic z y ć w e w sp ó łp r a c y m ię d z y d y s c y p lin a r n ej, le c z ja k ic h p o stę p o w a ń filo z o fic z n y c h d o m aga się ta w s p ó ł praca. C h od zi tu o c z y w iśc ie o r e fle k s y jn y p oziom w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j. M an sir o d w o łu je się w y r a ź n ie do p r o p o n o w a n ej p rzez H. E. T öd ta sp rzężo n ej stru k tu r y : z e sp o ło w e p r z e d się w z ię c ie n a u k o w e — e s c h a to lo g ic z n a p e r s p e k ty w a w ia r y . W o d n ie sie n iu do n ie j p r z e d s ta w ia z a d a n ie filo z o fii jak o in s ta n c ji k r y ty cz n e j, d z ia ła ją c ej w e w n ą tr z w sp o m n ia n e g o za ło żen ia .
Z a d a n ie filo z o fii d o ty c z y w ię c te o r ii w y k r y w a n ia se n su d zia ła ń , k tóra k sz ta łtu je się w ra m a ch za ło żo n ej str u k tu r y m ię d z y d y s c y p lin a rn ej za d a ń o p er a c y jn y c h . J e ś li do te g o je sz c z e dodać, że ów se n s d zia ła ń to ty le , co ich u d z ia ł w tw o r z e n iu je d n o śc i lu d z k iej, s p r a w ie d liw o ś c i i p ok oju , od ra z u w id a ć, że m a m y tu do c z y n ie nia z a n tr o p o c e n tr y c z n y m za d a n ie m filo z o fii w s e n s ie n a d a n y m tem u w y r a ż e n iu p rzez J. B. M etza ł0.
O d n o śn ie do ję z y k o tw ó r c z e j fu n k c ji filo z o fii trz eb a za u w a ży ć , że rola jej d o ty c z y p rze d e w sz y s tk im w sp o m n ia n e g o ju ż u h u m a n i- s ty c z n ie n ia n a u k p rzy r o d n ic zy c h i te c h n ic z n y c h . W y ra z ić tu tr z e ba p rzy p u szc ze n ia , że to u h u m a n isty c z n ie n ie n ie d ok on a s ię na g r u n c ie sa m y ch d y sc y p lin sz c z e g ó ło w y c h , a le raczej w sfe r z e m ię d z y d y sc y p lin a r n e j i w ta k im ż języ k u . C zy za te m w ję z y k u z b li żo n y m do ję z y k a p o lity k i? Id eo lo g ii? C zy m o że e ty k i? W k a ż d ym r o z u m ie n iu te g o zd a n ia rola m e d ia c y jn a filo z o fii d o ty c z y ć b ęd zie ro z ró ż n ien ia m ię d z y p o z n a w a n ie m r ó ż n y c h k a te g o r ii z ja w isk (n a u k i sz c z e g ó ło w e , zw ła sz c z a p rzy r o d n ic ze ) oraz p o z n a w a n iem r z e c z y w isto śc i u c h w y tn e j u m y sło w o , c z y li sa m eg o b y t u 20.
17 Por. p od ob n e sfo rm u ło w a n ia w a r ty k u le gru p y osób in te r e s u ją cy ch się w sp ó łp ra cą m ięd zy d y scy p lin a rn ą : W stron ę p orozu m ien ia, s y g n o w a n y m A. L. M, oraz w in te r w e n c ji red a k cy jn ej sy g n o w a n ej H B, W S, pod ty tu łe m S e d co n tr a — tam te ż w p rzy p isa ch sporo lit e ratu ry d ostęp n ej po p o lsk u na tem a t w sp ó łp ra cy m ię d z y d y sc y p lin a r nej. Z nak 115, 1(1964), zw ła szcza ss. 66— 69 oraz 78— 82.
is p r o j e t de Conclusions... s. 7. 19 Dz. cyt., s. 43 nn.
254 K S . L E S Z E K K U C I K S . A N D R Z E J Z U B E R B I E R [1 0]
32. F i l o z o f i a j a k o a n a l i z a s e n s u d z i a ł a ń m i ę d z y - d y s c y p l i n a r n y c h
O dkąd p r o je k to w a n ie p r z y sz ło śc i sta ło się in te g r a ln y m e le m e n tem w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j, sta ło s ię r ó w n ie ż jasne, że tak p rze d m io t p o zn a n ia oraz d zia ła n ia , jak i p o d m io t dadzą się r e f le k s y j n ie b ad ać w ich w sp ó łz a le ż n o śc i. W sp ó łza leż n o ść ta w y r a ż a się k o n k r e tn ie w d zia ła n ia c h b ę d ą c y c h r e z u lta te m w s p ó ł p racy. A n a liz a se n su ty c h d zia ła ń , p rze p r o w a d z a n a o c z y w iśc ie n a p o d sta w ie r e a ln y c h z m ia n d o k o n u ją cy c h się w p rzed m io cie w p o w ią z a n iu z p o d m io te m (w ty m zw r o tn y m sp r z ę ż e n iu w y ra ża s ię c a ła d ia le k ty k a w sp ó łc z e sn e j filo z o fii), p o z w a la na n a jd o sk o n a lsz e — w e d łu g d z isie jsz y c h n a szy c h m o ż liw o śc i — u c h w y c e n ie za r ó w n o p rzed m io tu , jak i p o d m io tu w ich ro zw o ju , w y n ik a ją c y m n ie ty lk o z im m a n e n tn y c h m o ż liw o śc i (n atu ry) k ażd eg o z n ich , a le i z ic h w z a je m n e g o p o w ią z a n ia i w sp ó łz a le ż n o śc i.
Oto w ła ś c iw y p u n k t w id z e n ia o d n o śn ie do słu sz n e g o , jak są d zim y , w y m a g a n ia filo z o fic z n e g o , b y k ażd ą rzecz i k o m p le k sy r z e c z y b a d a ć w ś w ie tle p ie r w sz e j za sa d y , k tórą sta n o w i b y t 21. C ho d zi tu o' b y t n ie w y łą c z n ie d a n y n am od ze w n ą tr z jak o rzecz, ale o b y t d o św ia d c zo n y , p r z e ż y ty jak o e g z y ste n c ja lu d zk a. N ie z n a c z y to b y n a jm n ie j, ja k o b y śm y m ie li a n tr o p o m o rfiz o w a ć św ia t, ale iż fa k te m jest, że p o zn a ją c św ia t h u m a n iz u je m y go. P o p rzez w y n ik a ją c e stą d d zia ła n ia in te r w e n iu je m y różn o ra k o w św ia t i w in n iśm y to cz y n ić coraz k o n se k w e n tn ie j, h u m a n iz o w a ć ś w ia t c z y n ią c go sto p n io w o o jcz y zn ą lu d zi. P o g łę b im y tą d rogą n aszą zn a jo m ość r z e c z y w isto śc i k sz ta łto w a n e j p rze cież w sp osób za sa d n iczy , b y to w o , p op rzez n aszą p o zn a w c zą i tec h n icz n ą r e la c ję z nią.
P r z e d sta w io n y tu p u n k t w id z e n ia u w a ż a m y za r z e c z y w is ty po stę p w filo z o fii, n ie ty lk o n ie p rze k r eśla ją c y , a le p rze c iw n ie , b io rą c y w r a c h u b ę c a ły d o ty c h c z a so w y jej d orob ek 22.
się u p o d sta w rozróżn ien ia nau k o zja w isk a ch i n a u k i o b y c ie p rzy n o si K o n s t y t u c j a d u s z p a s t e r s k a o K o ś c ie l e w ś w ie c i e w s p ó ł c z e s n y m Soboru W a ty k a ń sk ieg o II, n. 15: „R ecte iu d ica t hom o, d iv in a e m en tis lu m en p a rticip a n s, se in te lle c tu suo u n iv e r sita te m reru m superare. In g en iu m su u m per sa ecu la im p ig re ex ercen d o ip se lu sc ie n tiis em p i- ricis, artib u s te c h n ic is et lib e r a lib u s sa n e p ro fecit. N o stris a u tem tem - p orib u s in m undo m a teria li p ra esertim in v e stig a n d o et sib i su b iieien d o eg reg io s o b tin u it su ccessu s. S em p er tam en p rofu n d iorem v erita tem q u a e siv it et in v en it. In te llig e n tia en im non ad sola p h a en o m en a coar-ctatu r, sed r e a lita te m in te llig ib n e m cum v era c ertitu d in e adipisci v a le t, etia m si, e x seq u ela p eccati, e x p a rte ob scu ratu r et d eb ilita tu r”. 21 Por. E. G i l s o n , L es p r i n c ip e s e t les causes, R e v u e t h o m is te
1(1952), ss. 39— 63.
33. J a k i e j f i l o z o f i i p o t r z e b a w e w s p ó ł p r a c y m i ę d z y d y s c y p l i n a r n e j
J. M an sir o k a zu je się sz c z e g ó ln ie o stro żn y , zad ając to p y ta n ie i r e fe r u ją c o d p o w ie d z i na n ie. „C zy p o słu ż y m y się na p rzy k ła d filo z o fią r e fle k s y jn ą , e p iste m o lo g ią m a r k sisto w sk ą , lu b też in te r p reta c ją g e n e ty c z n ą ty p u p ia g e to w sk ie g o ? S to so w n ie do teg o w y b oru ja sn e jest, że fo rm a i z n a c z e n ie r e fle k s ji m ię d z y d y s c y p lin a r - r.iej n a d ru g im p o zio m ie p rz y b ie r z e g łę b o k o różn ą p ostać. Z d aje się, że n ie w ą t p liw ie od teg o p y ta n ia z a le ż y su k c e s p ro je k tu d y s c y p lin a rn eg o i że, co n a jm n ie j — trz eb a w y b ie r a ć i trz eb a u c z y n ić to św ia d o m ie ” 23.
G odząc się b ez z a str ze żeń n a to m in im u m stw ie r d ź m y , ż e z d e cy d o w a ć się trzeb a n a „ in str u m e n t” ja k n a jw ie lo str o n n ie j p rzy d a tn y . T a k im in str u m e n te m w y d a je się f ilo z o fia b y tu ro zu m ia n a w e d łu g z a ło że ń p r z e d s ta w io n y c h w p o p rzed n im p a ra g ra fie . N a z y w a m y ją filo z o fią b y tu , ab y w sk a z a ć na k o n ty n u a c ję n a jle p s z y c h tr a d y c ji m e ta fiz y k i, a ta k że, b y p o d k r e ślić fa k t, że w d z isie jsz y m u ję c iu b y tu jak o p o w ią z a n e g o z c z ło w ie k ie m p o zn a ją c y m i d z ia ła ją c y m r e a liz u je się n a jp o w a ż n ie jsz y p o stu la t tak d a w n ie jsz e j filo z o fii, jak i d z isie jsz e j r e fle k s ji nad n a szy m p o zn a n ie m i tw ó r czością.
In sp ira c ję d la ta k ro z u m ia n ej f ilo z o fii b y tu - sta n o w i ta k d o ś w ia d c z e n ie filo z o fic z n e m in io n y c h w ie k ó w i filo z o fii w sp ó łc z e s n ej, jak i d ia lo g K o śc ió ł — św ia t, ta k w ia ra , jak i te o lo g ia c h r z e ś c ija ń sk a w e sp ó ł z o m a w ia n y m z a ło ż e n ie m m ię d z y d y sc y p lin a r n y m n a u k p ro je k tu ją c y c h . R ozw ój f ilo z o fii b y tu w p ro p o n o w a n y m s e n sie z w ią z a n y je st śc iśle — i tu jej n o v u m — z z a ło ż e n ie m m ię d z y d y sc y p lin a r n y m . U p r a w ia n ie filo z o fii w o d e r w a n iu od n ieg o n ie w y d a je się m o ż liw e . C h od zi w ię c o n o w ą p o sta ć f ilo z o fii c h r z e śc ija ń sk ie j, u p r a w ia n e j ,,w w ie r z e ” a zarazem W n ie u s ta n n y m , z a c h o w u ją c y m jej a u to n o m ię d ia lo g u m ię d z y d y sc y p lin a r n y m p ro w a d z o n y m z d o k o n u ją cy m się r o z w o je m n a u k sz c z e g ó ło w y c h .
Z ofii W rzeszcz, W -w a 1968, zw ła szcza rozd ział X II I s to ta i j e d n o ś ć d o
ś w ia d c z e n ia filo zo f iczn eg o .
23 „ A d o p te r a -t-o n , par ex e m p le , u n e p h ilo so p h ie r e fle x iv e , ou b ien rép istém o lo g 'ie m a r x iste , ou b ien en core une in terp reta tio n gén étiq u e, du ty p e P ia g et? S elo n l ’op tion , il est clair p u e la fo rm e et la s ig n i fica tio n de la r e fle x io n in te r d isc ip lin a ir e , au seco n d n iv ea u , seron t très d iffié r e n te s. Il se m b le b ien q u e la r e u ss ite du p ro jet in te r d isc i p lin a ir e d ep en d e de c e tte q u estion , et qu ’a to u t le m oin s il sera n é c e ssa ir e de p oser une op tion , et de le fa ir e c o n sciem m en t.” P r o j e t de
4. KOLA I C H A R A K TE R TEO LO G II W E W SPÓ Ł PR A C Y M IĘ D Z Y D Y SC Y P L IN A R N E J
41. T e o l o g i a — s t r o n ą w d i a l o g u m i ę d z y d y s c y -p l i n a r n y m?
N ie ty lk o z a ło że n ia p r o g ra m o w e o m a w ia n e g o K o lo k w iu m d o m a g a ją się u s y tu o w a n ia te o lo g ii w sa m y m c e n tr u m w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j. J e s te ś m y św ia d k a m i „ p o w r o tu te o lo g ó w ”, z w ia s to w a n e g o p rzez o. C h en u 15 la t t e m u 24. Ju ż n a w e t p ob ieżn a o b se r w a c ja w sp ó łc z e sn e g o ży c ia in te le k tu a ln e g o w sk a z u je na w a ż n y sp o łe c z n ie fa k t oraz n a ch a ra k ter p y ta ń s ta w ia n y c h teo lo g o m p rzez u czo n y ch , filo z o fó w , id e o lo g ó w , a n a w e t p o lity k ó w ... O m ija jąc o g n iw a p o śre d n ie w tłu m a c z e n iu teg o fa k tu , p o w ie d z m y , że w y n ik a on ze stw ie r d z o n e j ju ż k ilk a k r o tn ie w śla d za m a te r ia ła m i K o lo k w iu m m u ta c ji w str u k tu r z e n a u k i w sp ó łc z e sn e j. C hodzi o p r o je k to w a n ie p rzy szło śc i lu d z k iej, w cz y m zb ie g a ją się i n ie - p r a g m a ty sty c z n ie w e r y fik u ją p o sz c z e g ó ln e d y s c y p lin y oraz f ilo zofia.
W sk a za liśm y w te n sp osób na g e n e r a ln y c h a ra k ter p y ta ń sta w ia n y c h teo lo g o m . U w a ża się ich za k o m p e te n tn y c h w sp ra w ie p rzy szło śc i lu d z k ie j, a m ó w ią c d o k ła d n iej, w sp r a w ie r e a liz o w a n ia się p rzy szło śc i w u k ła d a c h zd a rzeń te r a ź n ie jsz y c h i in te r p r e ta c ji w y d a r z e ń te r a ź n ie jsz y c h jak o sk ie r o w a n y c h k u p rzy szło ści. T e o lo g — jak o sp e c ja lista od e s c h a to lo g ic z n e g o w y m ia r u ś w ia ta — sta n o w iłb y w ię c stro n ę d ia lo g u m ię d z y d y sc y p lin a r n e g o , a t e o lo g ia — na ile je st e sc h a to lo g ią — str u k tu r a ln y e le m e n t z a ło że n ia m ię d z y d y sc y p lin a r n e g o . T a k ie r o z u m ie n ie te o lo g ii w y m a g a z a k w e stio n o w a n ia w ie lu fo rm a k tu a ln e g o jej u p r a w ia n ia , a le n ie w y m a g a — n a sz y m z d a n ie m — z m ia n y z a sa d n icz eg o se n su d o ty c h c z a so w e j te o lo g ii c h r z e śc ija ń sk ie j. P r z e c iw n ie , w y d a je się, że to w ła ś n ie w e jś c ie w stru k tu r ę za ło ż e n ia m ię d z y d y sc y p lin a r n e g o p o z w o li te o lo g ii w sp ó łc z e sn e j u św ia d o m ić so b ie i u r z e c z y w istn ia ć jej a u te n ty c z n ie c h r z e śc ija ń sk i ch arak ter.
42. P o t r z e b a n o w e j r e f l e k s j i n a d n a u k o w y m c h a r a k t e r e m t e o l o g i i
S k oro te o lo g ia m a w y s tą p ić w d ia lo g u m ię d z y d y sc y p lin a r n y m w ch a ra k ter ze p a rtn era , zg o d zić się n a le ż y z p o stu la te m r o z p a
256 K S . L E S Z E K K U C I K S . A N D R Z E J Z U B E R B I E R [Ю]
21 Por. Q u ’e s t ce que la T h eologie?, P a ris 1955. R ozdział o sta tn i Le
tr z e n ia jej n a u k o w e j, m e to d o lo g ic z n e j str u k tu r y s to s o w n ie do p otrzeb w sp ó łp r a c y m ię d z y d y s c y p lin a r n e j 25. M an sir p ro p o n u je o d ró żn ić t e o lo g ię — n a u k ę o w ie r z e jak o p a rtn e ra w za d a n ia ch m ię d z y d y sc y p lin a r n y c h , co u m o ż liw i c a łk o w ite u ję c ie c e lu zadań; n a stę p n ie zaś t e o lo g ię — ś w ia d e c tw o w ia r y w fu n k c ji p rorock iej w ra m a ch r e f le k s j i m ię d z y d y sc y p lin a r n e j. U ja w n i to se n s d z ia łań . R o zr ó ż n ie n ie to m ia ło b y sta n o w ić p u n k t w y jś c ia w str u k tu ra ln e j re o r g a n iz a c ji teo lo g ii.
T en p u n k t w y jś c ia p r a g n ie m y je d n a k ż e z a k w e stio n o w a ć . J a k k o lw ie k za d a n ia te o lo g ii na ob u p o zio m a ch w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j ok ażą się z r ó żn ic o w a n e, to jed n a k n ie w ty m s e n sie b y n a p ie r w s z y m p o zio m ie — w sp ó ln y c h zad ań , d zia ła ń — t e o lo g ia n ie m ia ła p e łn ić sw e j ro li ja k o p r o fe ty c z n e g o św ia d e c tw a w ia ry . J a k że b y w ó w c z a s p r z y c z y n ia ła się do o d k r y w a n ia c a łk o w ic ie p o ję te g o c e lu d zia ła ń i po cóż b y m ia ła w ta k im ra z ie b rać u d z ia ł w d ia lo g u m ię d z y d y sc y p lin a r n y m ? N a d ru g im zn o w u p o z io m ie — r e fle k s ji — n a u k o w e zo r g a n iz o w a n ie te o lo g ii w y d a je się n ie m n ie j p o tr ze b n e n iż n a p o zio m ie p ie r w sz y m , je ś li r e fle k sja m ię d z y d y sc y p lin a r n a m a się o d b y w a ć z z a c h o w a n ie m n a u k o w y c h r y g o r ó w . P r z e c ie ż i w in n y c h n a u k a c h w ch o d z ą c y c h w d ia lo g m ię d z y d y s c y p lin a r n y n ie m a p o tr ze b y o d ró żn ia n ia ic h str u k tu r y m e to d o lo g ic z n e j od w ła ś c iw e j im te m a ty k i i w ła ś c iw y c h in tu ic ji w z a le ż n o śc i od p o zio m u w sp ó łp r a c y m ię d z y d y śc y p lin a r n e j.
R o zr ó żn ien ie p ro p o n o w a n e p rzez J. M an sira p o słu ż y ć m o że n a to m ia st w d z ie le str u k tu r a ln e j p rz e b u d o w y te o lo g ii jak o w sk a z a n ie d w ó c h e le m e n tó w w sp ó łsta n o w ią c y c h o ra n d ze za ró w n o te m a ty c z n e j, jak i m e to d o lo g ic z n e j te o lo g ii g o d n e j te j n a z w y . W sz e la k o p r o fe ty c z n y c h a ra k ter i z a d a n ia te o lo g ii r y su ją się w d z i sie js z e j p e r s p e k ty w ie n ie c o w y r a ź n ie j. P r z e m ia n a m e to d o lo g ic z n ej str u k tu r y te o lo g ii n a to m ia st to · — ja k się z d a je ■—■ z a g a d n ie n ie, k tó r e trz eb a p o sta w ić n a n o w o i ^oadać g r u n to w n ie w ś w ie tle n o w o p o w sta ją c e j p r o b le m a ty k i h e r m e n e u ty c z n e j. P a m ię ta ć trz eb a je d n a k ż e o ta k im k ie r u n k u str u k tu r a ln e j p r z e m ia n y m e to d o lo g ii i ję z y k a te o lo g ii, b y s łu ż y ły jak n a jle p ie j fu n k c ji p ro fe ty c z n e j: in te r p r e ta c ji a k tu a ln e g o m o m e n tu h isto r ii zb a w ien ia .
43. P o t r z e b a w y j a ś n i e n i a t e r m i n ó w
K o ś c i ó ł i ś w i a t
F. H o u ta rt p o d n o si słu sz n ie n iea d eK w a tn o ść p r z e c iw s ta w ie n ia K o śc ió ł — św ia t, ja k i lic z n e n ie ja sn o śc i z w ią z a n e z ter m in em
25 F. H o u t a r t , cy t. w y p o w ie d ź w stęp n a , s. 4; P r o j e t d e C o n c lu
sions... s. 12; J. M a n s i r , P r o j e t d e Conclusions... s. 8n.
258 K S . L E S Z E K K U C I K S . A N D R Z E J Z U B E R B I E R [12]
K o ś c ió ł26, а — od s ie b ie d o d a jm y — ta k ż e i z te r m in e m św iat. Z a d a n iem te o lo g ii w e w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j, i to jed n y m z n a jp iln ie jsz y c h , b ęd zie w y ja ś n ie n ie ty c h te r m in ó w i tych n ie ja sn o śc i. W y d a je się, że za d a n ie to trz eb a sp e łn ić w d w óch eta p a ch . E tap p ie r w s z y , z w ią z a n y z w ła szc za z p ie r w s z y m p oziom em zad ań m ię d z y d y sc y p lin a r n y c h , p o le g a ć b ę d z ie na sk o n stru o w a n iu ro b o czy ch d e fin ic ji n o m in a ln y c h ty c h w ła ś n ie ter m in ó w . M uszą to być d e fin ic je o p e r a ty w n e , słu żą c e za d a n io m m ię d z y d y s c y p li n a rn y m . D ru g i etap , p o w ią z a n y sz c z e g ó ln ie z r e fle k s ją m ię d z y - d y sc y p lin a r n ą , p o le g a ć b ę d z ie na p rze jściu k u d e fin ic ji rzec zo w ej, k tó ra w ś w ie tle , d a n y c h e m p ir y c z n y c h d o p r o w a d zić m o że n a w e t do lik w id a c ji p r z e c iw s ta w ie n ia K o śc ió ł — św ia t, alb o p rzy n a jm n iej do n o w e g o sp o so b u z e s ta w ie n ia ty c h d w ó c h rz e c z y w isto śc i: n ie ro z łą c zn eg o , a w k a żd y m ra z ie n ie a lte r n a ty w n e g o .
W tw o r z e n iu ty c h p o c z ą tk o w y c h ro b o czy ch d e fin ic ji trz eb a brać w ra c h u b ę ich c h a ra k ter k o le k ty w n y . Z n aczy to, że n ie p o w in n y o n e a b str a h o w a ć od p e w n y c h a sp e k tó w r z e c z y w isto śc i sp o łe c z n ej — zw a n ej K ościołem , i r z e c z y w isto śc i sp o łec zn ej — zw a n ej
św ia tem . D e fin ic ja K o śc io ła i d e fin ic ja św ia ta p o w in n y u jm o w a ć w s z y s tk ie a sp e k ty tre ści, c h w ilo w o b ez b a d a n ia w z a je m n y c h r e la c ji ty c h a sp ek tó w . A n a liz a ic h n a stą p i p ó źn iej, w to k u zad ań i r e fle k s ji m ię d z y d y sc y p lin a r n e j. Z a k ła d a to n ie u sta n n ą , czy n n ą św ia d o m o ść w to k u p o czy n a ń m ię d z y d y sc y p lin a r n y c h w sz e lk ic h w z a je m n y c h r e la c ji i sp rzężeń . Z ty m oto z a s tr z e ż e n ie m d e fin ic ja typ u : K o śció ł, to i w sp ó ln o ta w ie r n y c h , i u strój h ier a rc h ic zn y , i d o k try n a w ia r y , i r e fle k s ja te o lo g ó w ... n ie o k a że się d e fin ic ją za szero k ą , g d y ż za k a żd y m razem , p o słu g u ją c s ię n ią, b ęd zie m y s ię sta ra ć ro zu m ieć ty p r e la c ji u jm o w a n e g o a sp e k tu K o śc io ła do u jm o w a n e g o a sp e k tu św ia ta , c z y li teg o , czeg o n ie n a z y w a m y za z w y c z a j K o śc io łe m . W e w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j w y p a d n ie ty lk o strzec się u to ż sa m ia n ia n a u k i filo z o fii ze św ia te m , a te o lo g ii ■— z K o ścio łem .
5. K O N K L U Z JA
U w a g i n in ie jsz e , p o m im o z a s y g n a liz o w a n e g o (15) ich sk r ó to w e g o c h a ra k ter u w n o sz ą n o w e sfo r m u ło w a n ie w ie lu z a g a d n ie ń d o ty c z ą cy c h w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m ro li filo z o fii oraz teo lo g ii. A u to r z y sąd zą, że sz c z e g ó ln ie w a ż n y je st sp osób s t a w ia n ia ty c h z a g a d n ie ń n ie w iz o la c ji lecz
w sp rz ęż en iu . T y tu łe m p o d su m o w a n ia , n a jb o rd zie j d o n io słe w y d a ją s ię n a stę p u ją c e p ro b lem y : n o w e u ję c ie r e la c ji m ię d z y teo rią a p ra k ty k ą ; p o stę p u ją c e z b liż e n ie m ię d z y n a u k a m i h u m a n is ty c z n y m i a p r z y r o d n ic z y m i i te c h n ic z n y m i ze w z g lę d u n a w sp ó ln e z a d a n ia m ię d z y d y sc y p lin a r n e ; filo z o fia b y tu ro zu m ia n a w n o w y sp osób jak o cz y n n ik p o śr e d n ic z ą c y w e w sp ó łp r a cy ; te o lo g ia (w jej n a u k o w e j str u k tu r z e i ja k o p r o fe ty c z n e św ia d e c tw o w ia r y ) u c z e st n iczą ca w e w sp ó łp r a c y m ię d z y d y sc y p lin a r n e j z ty tu łu p ro b le m a ty k i e sc h a to lo g ic z n e j; p o stę p u ją c a a n a liza te r m in ó w Kościół — św ia t
i r e la c ji K o śc ió ł — św ia t.
W sk azan a p r o b le m a ty k a w y d a je się b ard zo a k tu a ln a z e w z g lę du n a w z r a sta ją c e z a in te r e s o w a n ie K o śc io łó w ic h rolą, w ś w ie c ie oraz sp o łe c z e ń stw d z isie jsz y c h o sta te c z n y m se n se m d o k o n u ją cy c h się z m ia n te c h n ic z n y c h i sp o łec zn y ch . W id ać też, że p o ru szon a p ro b le m a ty k a p o sia d a se n s z d e c y d o w a n ie p ra k ty c zn y . F a k t te n m a p o w a ż n e z n a c z e n ie d la te o lo g ii. W m ia r ę w k r a cz a n ia w e w sp ó łp r a cę m ię d z y d y sc y p lin a r n ą n ie m o ż liw e s ię sta je p r o w a d z e n ie w te o lo g ii d o c ie k a ń e z o te r y c z n y c h i a b str a k c y n y c h , n ie le g ity m u ją c y c h się w sp ó łtw o r z e n ie m p r z y sz ło śc i lu d z k iej. T e m u c e lo w i p ragn ą też słu ż y ć , m im o s w e g o w stę p n e g o ch a ra k teru , n in ie js z e u w a g i.
R e m a r q u e s s u r l a c o o p e r a t i o n i n t e r d i s c i p l i n a i r e R ésu m é
L ’a r tic le p r é se n t co n tien t des rem arq u es co n cern a n t les p rob lèm es et le s co n clu sio n s du C olld q u e in te r n a tio n a l o rgan isé a l ’U n iv e r sité de L o u v a in par FER E S (F ed eration In te r n a tio n a le d es In stitu ts de R ech erch e S o c ia le s et S o c io -R é lig ie u se s), con sacré a la R e fle x io n et rech erch e in te r d isc ip lin a ir e dans le d ia lo g u e E g lise-M o n d e.
A u cours des tr a v a u x du C olloq u e on a d istin g u é, et c’est u n e d istin ction fo n d a m en ta le, les d eu x n iv e a u x de la coop eration in te r d isc ip li n aire. P rem ier n iv e a u de la ta ch e in te r d isc ip lin a ir e est d irig ée v ers les b u ts h u m ain s, so c ia u x e t r e lig ie u x et nota.m em ent le s b u ts p ratiq u es, o p éra tio n n els, qui d écid en t du ca ra ctere d e la str u c tu r e m éth o d o lo g i que d’in terd iscip lin a rité.
Secon d n iv e a u d’in te r d isc ip lin a r ité , c elu i de la r é fle x io n in te r d iscip lin a ire sert a dégager to u tes les im p lica tio n s m éth o d o lo g iq u es, a n th ro p o lo g iq u es et th éo lo g iq u es de la tach e in terd iscip lin a ire, en d’a u tres term es, a dégager le- sen s des o p eration s in terd iscip lin a ires. Les d eu x n iv e a u x se co n d itio n n en t l ’un l’a u tre et c’est pourquoi ap p a ra ît le b esoin de l ’a n a ly se des r e la tio n s d ev erses e n tre le d om aine de th éo rie et le dm ain e p ratiq u e. C’e st le prof. H. E. T ödt d e H eid el berg q u i s ’occupa de ce p rob lèm e. L es a u teu rs so n t de l’a v is à propos de c e tte q u estio n qu ’il fa u d re garder la d istin ctio n en tre la th éo rie et la p ra tiq u e to u t en ch erch a n t u n e sig n ific a tio n pour la p ratiq u e
2 0 0 K S . L E S Z E K K U C I K S . A N D H Z E J Z U B E R B I E R [14]
p lu tô t h u m a in e q u e te c h n o lo g iq u e n e s ’o p p osan t pas a la th éo rie m a is l ’im p liq u an t, com m e r e fle x io n sur le se n s des o p era tio n s e t de leu r ob jets. I ls ’a g it a u ssi de la th é o lo g ie com m e r e fle x io n sur le s o p é ra tio n s de D ieu et des h om m es v u e s dans la p e r sp e c tiv e e sc h a to lo - gique.
E n su ite on co n sid ère dans l ’article le s q u estio n s de l ’u n ité et de co -c o n d u ite s de sc ie n c e s h u m a in es a p ropos de l ’e x p o sé du M. G. P a lm a d e a in s i que la q u estio n du la n g a g e in terd iscip lin a ire. A v e c p lu s d’a tten tio n le s a u teu rs tr a ite n t du r ô le de la p h ilo so p h ie et de la th éo lo g ie jo u ée dans la coop ération in terd iscip lin a ire.
L e rô le de la p h ilo so p h ie co n siste en d é c o u v erte du sen s des op éra tio n s in te r d isc ip lin a ir e s a in s i qu ’en création du la n g a g e — „cod e” in te r d iscip lin a ire. Il s ’a g it ic i d’u n e tâ ch e a n th ro p o cen triq u e de le p h ilo so p h ie (au sen s d e J. B. M etz), p a rce q u e d écou vrir le se n s des op é- r a tio n s -c ’ e st d ém on trer le u r ca ra ctere h u m ain , e x is te n tie l, et en m êm e tem p s, leu r co n trib u tio n à l ’u n ité en tre le s h om m es dans la ju s tic e _ e t la p aix.
Q u elle p h ilo so p h ie s e r a - t - e lle m ise en oeu vre? S elo n l ’op tion , to u te la r e fle x io n pren d ra une fo rm e et une sig n ific a tio n très d ifféren tes. P e n
d an t le C olloq u e d e L o u v a in on a in sisté , qu’il fa u t au m o in s poser une op tion et le fa ire co n sciem m en t. L es a u teu rs so n t de l’a v is que se u le la p h ilo so p h ie de l’êtr e pourra ren d re le se r v ic e au d ia lo g u e in te r d iscip lin a ire. M ais il n ’e s t pas q u estio n de l ’être vu se u le m e n t „du d e h ors”, m a is de l’être e x p é r ie n c e et v écu com m e e x is te n c e h u m aine. Ce p o in t de v u sem b le un ir to u t l ’essor v a la b le de la p h ilo so p h ie ta n t a n cien n e q u e co n tem p o ra in e. Il e x is te u n e lia iso n p ro fo n d e en tre la p h ilo so p h ie co m p rise à cette fa ço n et le d ialogu e E g lise-M o n d e de m êm e que la coop eration in terd iscip lin a ire.
La th é o lo g ie se s itu e to u t au cen tre de la coop ération in te r d isc ip li naire. On le v o it b ien en p rocéd an t à la r e fle x io n sur le p ro jet in te r d iscip lin a ire in c lu a n t le fu tu r e hu m ain . D onc le th é o lo g ie n com m e p a rten a ire du d ia lo g u e in te r d isc ip lin a ir e a g ira it en q u a lité du co m p e te n t au d om ain e de la d im en sio n esch a to lo g iq u e du m on d e et la th é o lo g ie en tr e r a it en jeu com m e esch a to lo g ie. D an s c e tte situ a tio n su rg it le b eso in d’u n e r e fle x io n n o u v e lle sur la stru ctu re scien tifiq u e, m éth o d o lo g iq u e de la th é o lo g ie dans la p e r sp e c tiv e in terd iscip lin a ire.
P en d a n t le C olloq u e on a p rop ose de d istin g u er la th é o lo g ie com m e sc ie n c e de la fo i d ég a g ea n t l ’u n ité d e ta c h e s h u m ain s, et la th é o lo g ie dans sa fo n c tio n p ro p h étiq u e com m e té m o ig n a g e de la fo i dégagean t le sen s des o p ération s in terd iscip lin a ires. On p erço it b ien la co rre sp o n d en ce en tre c e tte d istin ctio n p ro p o sée et le s d eu x n iv e a u x d’in te r d iscip lin a rité. S elo n l ’a v is des a u teu rs u n e d istin c tio n de ce g en re ne se ju s tifie p as com m e d e la tiv e à des d eu x n iv e a u x . N éa n m o in s e lle p eu t se m on trer v a la b le en con trib u an t à l ’o eu v re d e restru ctu ra tio n de le th éo lo g ie. Ce so n t ju s te m e n t le s d eu x é lé m e n ts, s c ie n tifiq u e et p ro p h étiq u e qui d o n n en t a la th é o lo g ie son rang. L a restru ctu ra tio n de le th é o lo g ie deja m e n tio n n é e depend a u ssi d’u n e v a ste p ro b lém a tiq u e h erm én eu tiq u e se r v a n t à l ’o eu v re d’in terp reta tio n du m o m en t a c tu e l de l ’h isto ire du salut.
L. K u c A. Z u b e r b i e r
