AGNIESZKA JAREMEK (1A UW)
B R Ó D N O STARE, ST. 1 - WSTĘPNE WYNIKI BADAŃ OSADY WCZESNOŚREDNIOWIECZNEJ*
I. W s t ę p
W październiku i listopadzie 2002 roku Pracow-nia Archeologicznych Badań Terenowych Instytutu Ar-cheologii U W przeprowadziła archeologiczne badania ra-townicze na stanowisku 1 na Bródnie (AZP nr 55-67/1). Prace wykopaliskowe prowadzono na zlecenie Urzędu Gminy Warszawa-Targówek w związku z budową
pierw-szego etapu ulicy Nowo-Wincentego na odcinku od ul. Kondratowicza do Trasy Toruńskiej. Stanowisko zlokali-zowane na południowo-wschodnim stoku niewielkiego cy-pla doliny rzeki Bystrej (obecnie Kanał Bródnowski) odkry-to podczas badań powierzchniowych w 1974 r. Wyróżnio-no je wówczas na podstawie 22 fragmentów ceramiki dato-wanej ogólnie na wczesne średniowiecze. Materiał zabytko-wy rejestrowano na powierzchni około 50 arów (Fig. 1).
Fig. 1. Bródno Stare, st. AZP 55-67/1. Lokalizacja stanowiska wraz z prze-biegiem I etapu in-westycji
* Artykuł stanowi wstępną, skróconą wersje pełnego opraco-wania materiałów, które zostanie zamieszczone w pracy
zbiorowej p o ś w i ę c o n e j w y n i k o m b a d a ń m i k r o r e g i o n u b r ó d -nowskiego.
AGNIESZKA JAREMEK
Fig. 2. Bródno Stare, st. AZP 55 -67/1. Plan sytuacyjny z lokalizacją grodziska „Zagórki"
Analiza zasięgu stanowiska wyznaczonego na podstawie badań AZP wskazywała, że 1/2 jego powierz-chni znajduje się w obrębie południowego odcinka przy-szłego pasa drogi. W związku z koniecznością dostoso-wania poszukiwań archeologicznych do postępu prac budowlanych, nadano badaniom charakter interwencyj-ny, zmuszający do zastosowania trójetapowego podziału prac. W pierwszej kolejności w obrębie całego prelimino-wanego do badań obszaru usunięto warstwę humusu. Obserwacja ujawnionych nawarstwień oraz analiza wy-stępowania zabytków ruchomych pozwoliły zweryfiko-wać pierwotny zasięg stanowiska i ograniczyć zakres prac do powierzchni 25 x 120 m. Drugi etap prac objął pas o wymiarach 10 x 120 m we wschodniej części badanego obszaru, przeznaczonego pod budowę kanału odwadniają-cego. Trzeci etap prac objął pas o wymiarach 15 x 120 m, obejmujący obszar od przyszłego kanału odwadniającego po zachodni skraj planowanej drogi. Łącznie badaniami objęto teren o powierzchni 3000 m2.
II. Warstwy i obiekty
Na całej powierzchni badanego obszaru zalegała warstwa humusu o miąższości ok. 30 cm. Miejscami
w spągowych jej częściach rejestrowano ślady po orce. Nieliczny materiał zabytkowy, występujący w obrębie tej warstwy wskazuje jednak, że stanowisko będące obecnie nieużytkiem w przeszłości nie było poddane zbyt inten-sywnej uprawie. Podłoże calcowe miało charakter niejed-norodny, w przeważającej części utworzony przez piaski gliniaste.
We wschodniej części obszaru, bezpośrednio pod humusem oraz w części północnej poniżej warstwy nr II, wyróżniono soczewkowato zalegające nawarstwienia określone jako warstwa nr I. W ich obrębie wystąpił wyłącznie materiał ceramiczny z wczesnej epoki żelaza, będący pozostałością po I fazie użytkowania stanowiska (Fig. 3).
Poniżej warstwy humusu, w północnej i zachod-niej części badanego obszaru, zarejestrowano około 10 cm warstwę ciemnobrunatnej ziemi, określoną jako warstwa kulturowa nr II (Fig. 3). Materiał zalegający w obrębie warstwy to niemal wyłącznie ceramika wczesnośrednio-wieczna, kości zwierzęce i pojedyncze zabytki wydzielone. Zawartość kulturowa warstwy oraz stratygrafia układów towarzyszących wskazują, że stanowi ona pozostałość wczesnośredniowiecznego poziomu użytkowego. Ponadto, jej układ w obrębie stanowiska świadczy, że nie wszystkie
jego części użytkowano z jednakowym natęże-niem. Poza najintensywniejszym obszarem eks-ploatacji pozostawała północno-zachodnia część badanego obszaru. Stropy odkrytych w tej partii stanowiska obiektów wystąpiły w obrębie, noszą-cego ślady przemyć piasku calcowego. Ponadto brak nawarstwień kulturowych i obiektów we wschodniej części pasa drogi wskazuje, że prawdo-podobnie stanowisko fazy wczesnośredniowiecz-nej nie wykracza poza wytyczoną granicę warstwy kulturowej nr II.
W północnej części obszaru, bezpośred-nio na styku warstwy kulturowej nr II, zalegała warstwa czarnej ziemi o miąższości wahającej się od 5 do 35 cm - określona jako warstwa nr III (Fig. 3). Jej zasięg niemal w całości pokrywa się z rozpoczynającym się w tym miejscu spadkiem terenu, będącym podstawą stoku na którym zlo-kalizowane jest stanowisko. Wielokulturowy cha-rakter warstwy oraz jej struktura i lokalizacja wskazują, że stanowi ona wtórną kumulacją na-warstwień kulturowych związanych z użytkowa-niem stanowiska. Proces ten miał charakter dwu-kierunkowy - z jednej strony, w kierunku po-łudniowym następował spływ, w kierunku prze-ciwnym działały przesunięcia związane z działal-nością cieku wodnego.
Bezpośrednio pod warstwą nr III zalegała warstwa jasnobrunatnej ziemi silnie przesyconej materiałem organicznym. Jej niejednorodna struk-tura zawierała liczne przewarstwienia piaskiem pochodzenia rzecznego. Warstwa wyznacza pier-wotny zasięgu linii brzegowej funkcjonującego tu niegdyś cieku.
Na stanowisku odkryto 48 obiektów ar-cheologicznych (Fig. 3). Wśród tej grupy 35 stanowi pozostałość po użytkowaniu stanowiska w okresie wczesnego średniowiecza. Prawdopo-dobnie również z tym okresem należy wiązać 11 dołków posłupowych. Pochodzenie dwóch obiek-tów związane jest z wykorzystywaniem badanego obszaru w innych epokach. Analiza materiału wskazuje, że zarówno obiekt nr 7 jak i warstwę kulturową nr I należy wiązać z osadnictwem epoki wczesnego żelaza. Obiekt nr 36 to pozo-stałość po incydentalnym wykorzystaniu obszaru w czasach nowożytnych.
Fig. 3. Plan stanowiska z lokalizacją obiektów i warstw ' 1 I
; «
2 m«
18 3 10 3 9 M » / % * -H •Ł-4 I I I 5 _ 19 w-wa Kulturowa II I 6 •$
I I j 7 I•
*
9 1 1 1 I / 1C I I!
: ^
02' V5 / I 6 12 1 1 1 1 I I I } 27 /14 I \ 29 v „ \ ê i w-. 1 w-. 15 N wa knurowa 1 1 1 1 , - j I I ^ i2 1 7 I ! ^^ 33 | 1 1\
1 18 1 1 1 l 19 I I W-WJ J p3* \20\
28 kulturowa !l ^^^ ^ m\
21 f 1 l 22 I * I I 23™ 3» 26 • M% '
S(
24 D* • Oł 1 1 1 ! 2 5 I < I ^^lL^L 7 26 y w-wa kulturowa IIID2 / è^Cà. '
/
W > 1 //
/ / •
i 1 D7 I j 28 I \ I 29^ • / / 30/
C/
/ Y T 1 y \ 31 I I 32 w-wa brzegowa •• 33 0 1 1 10 m I59
AGNIESZKA JAREMEK
O 1 - 3 0,5 m
Fig. 4. Bródno Stare, st. AZP 55-67/1. Plany i profile obiektów nr 11 (1, 2), 11A (1, 3) i 37 (4, 5). Legenda: 1. brunatno-beżowy piasek; 2. polepa; 3. brunatna ziemia; 4. brunatna ziemia przemieszana ze zbutwiałym drewnem; 5. żółta glina; 6. czarna ziemia przemieszana z drobnymi węglami drzewnymi; 7. kamienie; 8. cerami-ka; 9. kości zwierzęce; 10. zbutwiałe drewno; 11. metal
Klasyfikację obiektów wczesnośredniowiecznych można zawrzeć w 5 grupach. Formę dominującą stanowią pozostałości jam gospodarczych dla których uściślenie funkcjonalnej przynależności na obecnym etapie badań pozostaje kwestią otwartą (obiekt nr 2, 3, 4, 8, 18, 20, 22, 23, 24, 27, 28, 31, 32, 33, 35, 38, 39). Do grupy tej za-liczono obiekty, których średnie wymiary wynoszą: długość od 130 do 180 cm, szerokość od 60 do 80 cm, w zarysie poziomym owalne lub nieregularne zbliżone do owalnego, w przekroju pionowym nieckowate o miąż-szość od 10 do 60 cm. Wypełnisko jam stanowi ciem-nobrunatna, prawie czarna ziemia przemieszana z drob-nymi węglami drzewdrob-nymi i kamieniami. W wypełniskach wszystkich jam wystąpił materiał ceramiczny oraz kości zwierzęce.
Drugą grupę stanowią pozostałości palenisk otwartych (obiekt nr 1, 5, 9, 10, 17, 19, 26, 29, 43). Do grupy tej zaliczono obiekty w zarysie poziomym koliste lub nieregularne zbliżone do kolistego o średnicy od 50 do 70 cm, w przekroju pionowym nieckowate, o miąż-szości od 10 do 50 cm. Wypełnisko palenisk tworzy czar-na ziemia, silnie przesycoczar-na spalenizną, różnej wielkości przepalone kamienie i drobna polepa. Żadne z palenisk nie posiadało zachowanej wewnętrznej konstrukcji. W wy-pełniskach palenisk wystąpił materiał ceramiczny i fragmenty kości zwierzęcych.
Trzecią grupę stanowią obiekty, które wstępnie zinterpretowano jako pozostałości zabudowań (obiekt nr 6, 11, 11A, 21, 25, 34, 41) (Fig. 4). Pod tym pojęciem kryją się zarówno obiekty o charakterze mieszkalnym, jak i pozostałości zabudowań gospodarczych. Przede wszyst-kim od pozostałych wyróżniają je rozmiary, które wy-noszą: długość od 2 do 3 m i szerokość od 1,5 do 2 m. W rzucie poziomym owalne, prostokątne lub kwadrato-we, o zaokrąglonych narożnikach, w przekroju pionowym nieckowate z regularnie uformowanym dnem, o miąż-szości od 30 do 60 cm. Wypełnisko stanowi ciemnobru-natna, prawie czarna ziemia zawierająca drobne kamienie, fragmenty naczyń glinianych i kości zwierzęce.
Czwartą grupę tworzą dołki posłupowe (dołki nr 1-11). Ich średnice zawierają się w granicach od 20 do 50 cm. Wszystkie posiadały w rzucie poziomym kształt kolisty lub nieregularny zbliżony do kolistego. Przekroje pionowe zróżnicowane: prostokątne, stożkowate lub trój-kątne, o miąższości od 10 do 60 cm. Wypełnisko więk-szości stanowi szara glina i piasek, w kilku przypadkach zasypisko ma postać ciemnobrunatnej ziemi przemiesza-nej ze zbutwiałym drewnem. Osiem dołków posłupo-wych (nr 1-6, 9, 11), które wystąpiło w skupisku bez wyraźnego układu, prawdopodobnie należy do naziemnej konstrukcji związanej z obiektami 11 i 11A. Trzy dołki posłupowe (nr 7, 8, 10), zalegające w obrębie warstwy brzegowej, stanowią zapewne relikty elementów kon-strukcyjnych pomostu.
Zarówno z uwagi na kształt jak i zawartość osobnej klasyfikacji wymaga obiekt nr 37 (Fig. 4). Tuż
po odkryciu rysujący się jako nieregularne zaciemnienie, z czasem przybrał postać zbliżoną do prostokąta, w obrę-bie którego zalegały drobne, przepalone kamienie, nie-wielkie grudki polepy, fragmenty ceramiki i kilka ga-tunków kości zwierzęcych, a wśród nich fragmenty co najmniej trzech czaszek końskich. Wypełnisko, którego podstawowy składnik stanowiła czarna ziemia z węglami drzewnymi, posiadało bezładny, przemieszany charakter. W bezpośredniej okolicy jednej z silnie zniszczonych cza-szek końskich znaleziono brązową sprzączkę, stanowiącą prawdopodobnie fragment końskiego ogłowia. Nie wyklu-czone, że funkcję tego obiektu należy wiązać z obrzę-dowością i uznać go za rodzaj pochówku np.o charak-terze zakładzinowym. (DROBCZYŃSKI 1993: 44)
III. Materiały
Materiał zabytkowy pozyskany w trakcie badań to przede wszystkim fragmenty naczyń glinianych (Fig. 5, 6). Łącznie znaleziono na stanowisku 6.440 frag-mentów ceramiki. Wśród tej liczby 6.145 fragfrag-mentów to materiały wczesnośredniowieczne, 278 fragmentów to materiały pradziejowe i 17 fragmentów ceramiki nowo-żytnej. Zdecydowana większość fragmentów naczyń po-chodzi z wypełnisk obiektów, natomiast wśród nawarst-wień związanych z użytkowaniem stanowiska najbogatsza jest warstwa nr III.
Analiza materiałów ceramicznych wykazała nie-wielkie zróżnicowanie zarówno pod względem typolo-gicznym jak i technolotypolo-gicznym. Inwentarz ceramiczny ogranicza się w zasadzie do trzech kategorii naczyń uży-wanych na osadzie. Pierwszą z nich, zdecydowanie naj-większą, tworzą tzw. garnki esowate. Jest to jednocześnie grupa najbardziej zróżnicowana wewnętrznie, przede wszystkim z uwagi na rożne ukształtowanie krawędzi wylewu i stopień jego wychylenia. Znaczne różnice doty-czą także wielkości poszczególnych form. Drugą katego-rię, zdecydowanie mniejszą pod względem ilości, tworzą naczynia z cylindryczną szyjką. W przeciwieństwie do pierwszej, ta grupa jest zdecydowanie jednorodna, zróż-nicowana przede wszystkim pod względem motywów zdobniczych. Trzecia kategoria to tzw. naczynia drohi-czyńskie. Na stanowisku reprezentują typ „klasyczny" ze wszystkimi jego podstawowymi cechami - wysoko umiesz-czona największa wydętość brzuśca, krótka, silnie wydzie-lona szyja oraz zdobienie w postaci dookolnych żłobków. Wszystkie fragmenty ceramiki pochodzą z naczyń wyko-nanych przy użyciu koła garncarskiego. Niemal we wszyst-kich przypadkach zastosowano technikę obtaczania obej-mującego całe naczynie. Jedno z den posiada znak carski w postaci krzyża równoramiennego. Masę garn-carską użytą do produkcji naczyń stworzono wyłącznie w oparciu o gliny żelaziste, schudzane domieszką białego i różowego tłucznia kamiennego połączonego w róż-nych proporcjach z piaskiem. Dominującym motywem ornamentacyjnym występującym na wszystkich typach
AGNIESZKA JAREMEK
AGNIESZKA JAREMEK
naczyń są dookolne, poziome żłobki wykonane za po-mocą rylca. Zdecydowanie mniejszy udział posiada orna-mentyka w postaci linii falistych, listew plastycznych, ukośnych nacięć czy zdobień wykonanych przy użyciu stempelka.
Drugą co do wielkości kategorię znalezisk, w licz-bie 2.649, tworzą kości zwierzęce. Niestety stan zacho-wania materiałów pozwolił na przeprowadzenie analizy osteologicznej jedynie 1.775 fragmentów. Najliczniejszą grupę stanowią szczątki zwierząt domowych, wśród któ-rych wyróżniono 5 następujących gatunków: bydło, świ-nia, owca/koza, koń i pies. Procentowy udziału poszcze-gólnych gatunków w obrębie tej kategorii wykazuje wyraźną przewagę szczątków bydła (44%) nad szczątkami świni (13%) i owcy/kozy (15%) oraz wysoki udział w in-wentarzu szczątków konia (26%). Poza kośćmi zwierząt domowych odnotowano stosunkowo dużą ilość kości zwierząt dzikich. W tej kategorii zdecydowanie prze-ważają szczątki jelenia (56%), obok którego wystąpiły między innymi pozostałości łosia (20%), dzika (10%) i sarny (7%).
Ponadto na stanowisku znaleziono: 17 zabytków metalowych, 8 zabytków kościanych, 4 zabytki gliniane, 3 zabytki kamienne i 1 zabytek krzemienny. Niestety stan zachowania większości zabytków metalowych nie pozwala na ich identyfikację. Te nieliczne pozbawione korozji to: żelazny grot, brązowa sprzączka lirowata zaopatrzona w żelazny kolec i klamrę zdobioną poprzecznymi nacięciami, brązowa „haftka" oraz cztery żelazne noże (Fig. 8). Wśród zabytków kościanych występują m.in. rogowe szydło, kościany przekłuwacz, fragmenty rogowej okładziny prawdopodobnie trójwarstwowego, jedno-stronnego grzebienia zdobionego rzędem kółek i piono-wych nacięć, pierścieniowata rogowa oprawka, rogowy rylec (Fig. 7). Grupę zabytków ceramicznych reprezen-tują 4 przęśliki. Trzy z nich to różne odmiany popular-nych przęślików dwustożkowatych, jeden wykonano w formie miniaturowego naczynka (Fig. 7). Grupę za-bytków kamiennych reprezentują trzy znaleziska - gła-dzik, rozcieracz i osełka. Najciekawszy z nich to nie-wielka, wydłużona osełka, wykonana z szarego łupku (Fig. 8).W przekroju prostokątna, nosi wyraźne ślady zużycia oraz zagłębienie po nie dokończonym otworku do zawieszania.
IV. Wnioski
Wstępne ustalenia dotyczące funkcji i chrono-logii pozwalają na wysunięcie następujących wniosków: 1. Badane stanowisko to przede wszystkim relikty
wcze-snośredniowiecznej osady. Z fazą tą związanych jest 46 obiektów, wśród których wystąpiły przede wszystkim pozostałości jam i palenisk otwartych. Z funkcjonują-cą w tym czasie osadą wiążą się również zalegające na znacznej części badanego obszaru nawarstwienia kulturowe.
2. Analiza rozplanowania przestrzennego obiektów i warstw kulturowych fazy wczesnośredniowiecznej wskazuje, że zarejestrowano fragment północnej, wschodniej i południowej granicy osady. Prawdopo-dobnie kontynuacja jej zasięgu przebiega w kierunku północno-wschodnim, zachodnim i poludniowo--zachodnim.
3. Osada zlokalizowana na łagodnie ukształtowanym cyplu wyniesionym ponad obecnie niewielką, pod-moklą dolinę posiadała pierwotnie bezpośredni dostęp do wody. W skali makroregionu potwierdza to ten-dencje lokowania stanowisk wczesnośredniowiecznych wzdłuż dopływów największych cieków centralnej i południowo-wschodniej części Mazowsza (MU-SIANOWICZ 1956: 87; KALAGA, WRÓBLEWSKI 1990: 264).
4. Podstawowym wyznacznikiem określającym chronolo-gię osady są fragmenty naczyń glinianych. Wstępna analiza materiałów ceramicznych wskazuje, że naj-większa ilość fragmentów pochodzi z form charak terystycznymi dla okresu od początków wieku Xi do połowy wieku XII. Wydaje się, że ten przedział cza-sowy należy uznać za okres najintensywniejszego roz-woju osady. Prawdopodobnie jednak czas jej funkcjo-nowanie objął cały wiek XII i być może początki wieku XIII. Przemawia za tym między innymi obecność w materiale dość dużej ilości ceramiki w typie drohi-czyńskim, która według dotychczasowych ustaleń naj-silniej rozkwita i rozprzestrzenia się w wieku XII i na przelomie wieku XII i XIII (MUSIANOWICZ 1969: 216-228).
5. Pomocny w uściśleniu chronologii może być, naj-ciekawszy przedmiot znaleziony na stanowisku, brą-zowa sprzączka lirowata z żelaznym kolcem. Okaz pochodzący z osady bródnowskiej to wg klasyfikacji Z. Holowińskiej typ III datowany na II poł. Xi - pocz. XII wieku (HOŁOWIŃSKA 1963: 385-393). Niemal identyczne sprzączki znaleziono m.in. w Sandomierzu (GĄSSOWSKI 1969: 417, fig. 89), Czermnie (ZBIERSKI 1959: 117, fig. V) i Brześciu Kujawskim (JAŻDŻEWSKI 1956: 118, 119).
6. Pozostałe zabytki ruchome - noże żelazne, przęśliki gliniane, narzędzia kościane oraz okładziny grzebienia - należą do form o długim okresie występowania i w większości przypadków, stanowią standardowe wy-posażenie na wielu wczesnośredniowiecznych stano-wiskach datowanych na okres od XI do XIII wieku ( M U S I A N O W I C Z 1956: 7-96; 1969: 7-235; ZBIERSKI 1959: 105-147; RAUHUTOWA 1976; MIŚKIEWICZOWA 1996).
7. Zarówno ze względu na lokalizację jak i materiał zabytkowy osada st. 1 pozostaje w bezpośrednim związku z wczesnośredniowiecznym kompleksem grodowym położonym od niej w odległości dwóch kilometrów na północny-wschód (Fig. 2) (MUSIA-N O W I C Z 1956: 7-96; 1965: 203-225). Zgodnie
Fig. 7. Bródno Stare, st. AZP 55-67/1. Zabytki gliniane (1, 2, 5, 6) i zabytki kościane (3, 4, 7-9)
z dotychczasowymi ustaleniami początek funkcjono-wania wczesnośredniowiecznej osady st. 1 przypada na wiek XI. Bródnowski zespół osadniczy, prawdopodob-nie w wyniku pożaru, bezpowrotprawdopodob-nie przestaje istprawdopodob-nieć w początkach wieku XI (MUSIANOWICZ 1956: 83). Połączenie tych faktów może wskazywać, że bez-pośrednim impulsem dla powstania osady st. 1 był nagły upadek grodu, a przede wszystkim związanej z nim osady przygrodowej, której ludność przeniosła swą siedzibę na położony nieopodal cypel. Poszukując materialnych przesłanek potwierdzających słuszność tej hipotezy należy wspomnieć o licznych nawiązaniach w zakresie poszczególnych dziedzin wytwórczości. Przede wszystkim brak w inwentarzu ceramicznym osady st. 1 współwystępowania form „archaicznych" i naczyń stojących na wysokim poziomie technicznym. Obecność tylko tej drugiej kategorii wskazuje, że ludność zamieszkująca osadę „przyniosła" wraz z sobą umiejętność zaawansowanej produkcji garncarskiej. Być może podobną uwagę należy odnieść do
wytwórczości w zakresie obróbki kości i rogu. Z jednej strony brak w materiale wyraźnego potwierdzenia na wyspecjalizowaną produkcję w tej dziedzinie, z drugiej zaś odnotowano duży odsetek kości zwierząt dzikich, pełnorogich, w tym względzie analogiczny dla inwen-tarza zespołu bródnowskiego, poszukiwanych do wy-robu przedmiotów rogowych ( M U S I A N O W I C Z
1956: 86). Wreszcie obecność na stanowisku sprzącz-ki lirowatej, której sposób wykonania wyklucza mo-żliwość miejscowego naśladownictwa, może świadczy o kontynuacji kontaktów z terenami Rusi, poświad-czonymi wyraźnie dla zespołu bródnowskiego (MUSIANOWICZ 1956: 89-90).
8. Obecny stan badań stanowiska nr 1 na Bródnie po-zwala zakwalifikować go do grupy osad otwartych międzyrzecza Wisły i Liwca, funkcjonujących w okre-sie XI-XII wieku. Ma to szczególne znaczenie wobec w dalszym ciągu nie zadawalającego stanu badań na osadnictwem wczesnośredniowiecznym tej części Mazowsza (KALAGA, WRÓBLEWSKI 1990: 264).
Literatura
DROBCZYŃSKI R.
1993 Słowiańskie praktyki zakładzinowe na ziemiach polskich w okresie odpocz. VII w. do 2 pot. XIV w. Próba klasyfikacji i analizy materiału, Warszawa (mps. pracy magisterskiej w IA UW)
GĄSSOWSKI J.
1969 Materiały do osadnictwa wczesnośredniowiecznego Sandomierszczyzny, MatWczes. 6, p. 303-473 HOŁOWIŃSKA Z.
1963 Uwagi o typologii i chronologii wczesnośredniowiecznych sprzączek lirowatych na podstawie okazów znalezionych w Polsce, APolski 8, p. 385-394
JAŻDŻEWSKI K.
1956 Wczesnośredniowieczne osadnictwo m. Włocławka i jego najbliższej okolicy, MatWczes. 4, p. 109-148
KALAGA J., WRÓBLEWSKI W.
1990 Stan i potrzeby badań nad młodszym podokresem wczesnego średniowiecza (XI/XII-XIII) na Mazowszu
południowo-wschodnim, [in:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce, Z.
Kur-natowska, (ed.), p. 263-273 MIŚKIEWICZOWA M.
1996 Wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy w Niewiadomej w województwie siedleckim, Warszawa MUSIANOWICZ K.
1956 Gród i osadapodgrodowa w Bródnie Starym koło Warszawy, MatWczes. 4, p. 7-96 1965 Osada podgrodowa w Warszawie — Bródnie Starym, WiadA. 31, p. 203-215 1969 Drohiczyn we wczesnym średniowieczu, MatWczes. 5, p.7-235
R A U H U T O W A J .
1976 Czersk we wczesnym średniowieczu, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk ZBIERSKI A.
1959 Wczesnośredniowieczne materiały archeologiczne z Czermna nad Huczwą, APolski 4, p. 105-147
AGNIESZKA JAREMEK
EARLY MEDIEVAL SETTLEMENT AT B R Ó D N O STARE, SITE 1 - PRELIMINARY INVESTIGATION RESULTS SUMMARY
T h e October-November 2002 rescue excavation by the Field Unit of the Archaeology Institute Warsaw University of a 25 x 120 m area at site AZP 55-67/1 in Bródno (NE Warsaw), carried out prior to the con-struction of a new carriageway, recorded the following stratigraphic sequence (Fig. 3): humus, culture layer I from the 1s t phase of occupation during Early Iron Age;
culture layer II early medieval period; layer III -secondary accumulation of different cultures; an outer layer showing the extent of penetration of a defunct stream; sandy-clay natural. Layer II and the natural contained 48 archaeological features, 35 of them as-sociated with early medieval occupation. Eleven postholes are probably also linked with this occupation period. Two features were associated with Early Iron Age and the post-medieval period. Early medieval features could be classified into five groups, the largest of them being storage pits, followed by hearths, dwelling remains, potsholes and an isolated feature tentatively linked with religious practices. Archaeological finds included 6440 pottery fragments (Fig. 5, 6) mostly early medieval (6145), as well as prehistoric (278) and post-medieval (17). Early medieval pottery showed negligible typological or technological variation. The repertoire of ceramic forms was limited to three categories: S-profiled pots, vessels with a cylindrical neck and Drohiczyn type forms. All sherds showed traces of turning on a potter's wheel in
a technique covering the entire body of the vessel. The clay used in their production was ferruginous, tempered with white and rose coloured crushed stone mixed in various proportions with sand. The dominant orna-mentation motive seen on all vessel types are horizontal grooves made using a graver. The next largest category, animal bone - 2649 pieces - was dominated by remains of domestic animals: cattle (44%), pig (13%), sheep/goat (15%), horse (26%) and dog (0.5%). Also relatively well represented game animals included red deer (56%), elk (20%), wild pig (10%) and roe deer (7%). Other finds included metal (17), bone (8), fired clay (4), stone (3) and flint (1) artefacts. The most remarkable among them is a bronze lyre-shaped buckle with an iron pin and frame ornamented with oblique notching (Fig. 8).
Site AZP 55-67/1 in Bródno, Warsaw, has been interpreted as an early medieval settlement, utilised most intensively during the 11t h and 12t h c. Analysis of the
distribution of archaeological features and culture layers shows that the excavation detected a fragment ofits N, E and S boundary. Conceivably, the settlement developed following the abrupt decline of the foritifed settlement "Zagórki" some 2 km away, more precisely, the decline of its service settlement, when its inhabitants moved to the nearby headland (Fig. 2).
