KLIMATYZACJA SAL OPERACYJNYCH w drodze do standardu
Krzysztof Sitko, Dyrektor Generalny Weiss Klimatechnik Joanna Ryńska, redaktor naczelna portalu EER.pl
Pomieszczenia szpitalne, a szczególnie sale operacyjne powinny cechować się nieskazitelną jakością powietrza wewnętrznego, która zapewni nie tylko komfortowe warunki dla personelu medycznego, ale też bezpieczeństwo pacjenta. Dlatego wymagania wobec systemów klimatyzacji w salach operacyjnych są wyższe niż np. dla pomieszczeń mieszkalnych.
O znaczeniu odpowiedniej jakości powietrza w salach operacyjnych mówią europejskie dane statystyczne z końca lat 90tych. Wynika z nich, że do wtórnych infekcji szpitalnych na bloku operacyjnym w większości przypadków (95%) dochodzi podczas samej operacji (tylko 5% przypada na czas po operacji).
DOBRY KLIMAT LECZENIA
Prawidłowa jakość powietrza w salach operacyjnych to zatem nie tylko właściwa temperatura i wilgotność, ale też czystość mikrobiologiczna i właściwe warunki przepływu, zapewniające czystość powietrza w całym obszarze pola operacyjnego oraz izolujące pacjenta od mikroorganizmów pochodzących od operującego personelu medycznego.
Wszystkie te wymagania spełni system, na który składają się:
- odpowiednio wykonana i wyposażona szafa klimatyzacyjna w wykonaniu higienicznym, zapewniająca przygotowanie powietrza o właściwej temperaturze, wilgotności i czystości mikrobiologicznej;
- właściwy nawiew gwarantujący nie tylko strumień czystego powietrza, ale też odpowiednią jego prędkość i warunki przepływu;
- wywiew zabezpieczony przed cofaniem powietrza zużytego;
- układ przewodów, który nie wpłynie na pogorszenie jakości powietrza.
CO TO JEST WYKONANIE HIGIENICZNE?
Wykonanie higieniczne jest zbiorem rozwiązań zastosowanych w szafie klimatyzacyjnej, dzięki którym urządzenie będzie dostosowane do przygotowania powietrza dla pomieszczeń o specjalnych wymaganiach co do czystości fizykochemicznej i biologicznej powietrza. Jakie to powinny być rozwiązania, nie ma jednak w Polsce jednoznacznej odpowiedzi. Nie istnieje bowiem norma ani przepis, który wyczerpująco określa takie wymogi. Jeśli istnieje jakiś punkt odniesienia, są to przepisy niemieckie (wytyczne VDI-60221 oraz norma DIN 1946-42) lub wymagania określone przez Państwowy Zakład Higieny, który wydaje Atesty Higieniczne dopuszczające urządzenia do zastosowania do klimatyzacji sal operacyjnych lub innych pomieszczeń o podwyższonych wymaganiach higienicznych.
Kompaktowa szafa klimatyzacyjna w wykonaniu higienicznym firmy Weiss Klimatechnik
Należy jednocześnie podkreślić, że często spotykane w Atestach Higienicznych urządzeń określenie przeznaczony do klimatyzacji obiektów służby zdrowia nie oznacza spełnienia wymagań, które stawiane są urządzeniom dla sal operacyjnych.
Zgodnie z informacją PZH3 są to następujące cechy:
- Materiały, z którymi styka się uzdatniane powietrze, powinny być odporne na korozję (stal nierdzewna) i nie stwarzać zagrożenia wtórnego pylenia lub emisji szkodliwych substancji chemicznych.
- Kontrola wizualna czystości wszystkich powierzchni wewnątrz urządzenia powinna być możliwa bez zakłócania pracy urządzenia.
- Do wszystkich miejsc w urządzeniu powinien być łatwy dostęp.
- Elementy składowe (wymienniki, wentylatory itp.) powinny być łatwo dostępne do czyszczenia i dezynfekcji.
- Do uszczelnień powinno się używać odpowiedniego silikonu i kauczuku.
- Szafy powinny współpracować z trzema zestawami filtrów, w tym z filtrami absolutnymi umieszczonymi maksymalnie blisko pomieszczenia klimatyzowanego.
- Urządzenie powinno zapewnić stały – przez całą dobę – przepływ powietrza przez cały system klimatyzacji, bez możliwości odwrócenia kierunku jego przepływu w jakimkolwiek jego odcinku.
Szafa klimatyzacyjna wykonana według powyższych wytycznych zapewni higieniczne parametry pracy przy możliwości wizualnej kontroli jej wnętrza oraz umożliwi wykonanie oględzin pracujących w niej komponentów bez konieczności zatrzymywania jej pracy. Powyższe rozwiązanie ogranicza do niezbędnego minimum potrzebę wyłączania urządzenia na czas przeglądów serwisowych i wymianę filtrów. Szafa taka nie stanie się źródłem wtórnych zanieczyszczeń – nie wytworzą się zanieczyszczenia pyłowe, nie powstaną warunki do rozwoju mikroorganizmów ani warunki przepływu sprawiające, że zanieczyszczone powietrze wylotowe cofnie się do sali operacyjnej.
NAWIEW – PRAWIDŁOWY, CZYLI JAKI?
Dla pomieszczeń czystych, do których należą też sale operacyjne, przewidziane są specjalne rozwiązania nawiewników – mogą to być specjalne rozwiązania anemostatów (nawiewników) indukcyjnych; nawiewniki skośne oraz stropy laminarne. Wszystkie te rodzaje urządzeń nawiewnych wyposażone są w filtry absolutne klasy H13 lub H14 (tzw. filtry HEPA)4, spełniają więc funkcję odpowiedniej filtracji powietrza nawiewanego.
Filtr HEPA firmy Eufilter
Druga istotna sprawa to zachowanie tzw. przepływu laminarnego. Przepływ powinien mieć charakter uwarstwiony, bez zaburzeń - tylko wtedy leżącego na stole operacyjnym pacjenta omywa powietrze czyste. W przypadku przepływu z zaburzeniami w obszar pola operacyjnego mogą dostać się mikroorganizmy pochodzące od personelu medycznego. Aby uzyskać przepływ laminarny, najlepiej zastosować sufit (strop) laminarny, pamiętając jednocześnie, że musi on być prawidłowo zaprojektowany i dobrany:
- temperatura powietrza nawiewanego powinna być nieznacznie (ok. 1⁰C) niższa niż projektowana temperatura panująca w sali;
- powietrze musi płynąć z określoną prędkością, która nie powinna być wykraczać poza zakres (0,21-0,26m/s). Zdaniem autorów, prędkość optymalna to 0,24 m/s.
- struga powietrza musi być zabezpieczona przed zakłóceniami (m.in. od lamp operacyjnych
powodujących ruchy konwekcyjne i mieszanie mas powietrza). Rozwiązaniem jest odpowiedni rodzaj lamp (np. bezcieniowe) i właściwe dobranie wysokości stropu nad polem operacyjnym.
- strop laminarny musi być większy od pola operacyjnego (obszar chroniony to: stół operacyjny, zespół operacyjny oraz stół ze sterylnymi narzędziami).
Obecnie przyjmuje się, że dla standardowego pola operacyjnego 2,8x2,8m należy zastosować strop o wymiarach 3x3m. W innym wypadku struga powietrza czystego będzie zakłócona na granicach pola.
Sala operacyjna ze stropem laminarnym ULA firmy Weiss Klimatechnik.
Dobrze wykonany strop laminarny powinien być wyposażony w komorę rozprężną oraz odpowiednio naciągniętą tkaninę poliestrową, co przy odpowiednio dobranym stropie zapewni odpowiedni nawiew powietrza (dzięki temu struga powietrza ma odpowiednią prędkość i charakter przepływu) oraz efektywny system uszczelnienia filtra z ramą stropu (urządzenie jest wówczas szczelne).
RECYRKULACJA POWIETRZA
Prawidłowa praca instalacji klimatyzacyjnej sali operacyjnej wymaga pracy ciągłej i zapewnienia wysokich przepływów powietrza. W dobie oszczędności energii powstaje pytanie o możliwości zmniejszenia energochłonności systemu. W przypadku pomieszczeń czystych praktycznie jedyną metodą oszczędności energii jest częściowa recyrkulacja powietrza – ponowne uzdatnienie i wykorzystanie jako powietrza świeżego części powietrza zużytego. Większość producentów jest ostrożna, jeśli chodzi o zalecenie recyrkulacji – ich zdaniem zastosowanie tego rozwiązania powinno być skonsultowane ze szpitalnymi specjalistami ds. technologii i higieny. Niektóre rozwiązania stropów przewidują prace wyłącznie na powietrzu świeżym.
Recyrkulacja może być zastosowana przy spełnieniu podstawowych założeń:
- udział powietrza świeżego w całkowitym przepływie powinien wynosić 30% (zalecenie ASHRAE5) lub 1/3 przepływu (norma DIN);
- powietrze recyrkulowane przechodzi przez filtry takiej samej klasy jak powietrze świeże.
POTRZEBNY STANDARD
Obecnie, podejmując decyzję o wyborze rozwiązania chroniącego operowanego pacjenta, kadra techniczna szpitali kieruje się głównie ceną. W Polsce konieczne jest zatem stworzenie jednolitego standardu wymagań co do urządzeń stosowanych w salach operacyjnych (centrale i urządzenia nawiewne). Dzięki temu będzie można zestawiać rozwiązania różnych producentów pod kątem ich rzeczywistej przydatności do dal operacyjnych.
Bibliografia:
1 VDI-6002: Hygiene-Anforderungen an Raumlufttechnische Anlagen und Geräte (Wymagania w zakresie higieny dotyczące instalacji i urządzeń wentylacyjnych) opracowane przez Verein Deutscher Ingenieure VDI (Związek Inżynierów Niemieckich).
2 DIN 1946-4: Ventilation and air conditioning - Part 4: Ventilation in hospitals (Wentylacja I klimatyzacja – Część 4: Wentylacja w szpitalach.)
3 Informacje te uzyskał w roku 2004 autor niniejszego artykułu, wystosowują do PZH pytanie o kryteria przyznawania urządzeniom Atestu Higienicznego w zakresie zastosowanie do sal operacyjnych lub innych pomieszczeń o podwyższonych wymaganiach higienicznych.
4 Ang. High Efficiency Particulate Air filter – filtry te zatrzymują większość (co najmniej 99.97%) zanieczyszczeń mechanicznych, większych niż 0,3μm, w tym komórki pierwotniaków, bakterii, grzybów i wirusów.
5 ASHRAE - American Society of Heating, Refrigerating And Air-Conditioning Engineers (Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Ogrzewnictwa Chłodnictwa Wentylacji i Klimatyzacji)–
najbardziej licząca się organizacja inżynierska na świecie, opracowująca m.in. własne standardy projektowania i wykonania systemów i instalacji.
Źródło: www.eer.pl
