• Nie Znaleziono Wyników

Uwagi o konstrukcji, etapach budowy i konserwacji gotyckiego, drewnianego kościoła w Haczowie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Uwagi o konstrukcji, etapach budowy i konserwacji gotyckiego, drewnianego kościoła w Haczowie"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)

Brykowski, Ryszard

Uwagi o konstrukcji, etapach budowy

i konserwacji gotyckiego,

drewnianego kościoła w Haczowie

Ochrona Zabytków 19/1 (72), 20-31

(2)

1. Haczów. Dawny kościół par. p.w. św. Michała Archa­ nioła. W idok od pn.-zach. Stan z 1938 r. (fot. M onika MOraczewska, zbiory IS PAN) 1. Haczów. Ancienne église paroissiale en bois sous l’in ­ vocation de Saint Michel. Vue du côté nord-ouest. Etat de 1938

RYSZARD BRYKOWSKI

UWAGI O KONSTRUKCJI, ETAPACH BUDOWY I KONSERWÀCJI GOTYCKIEGO,

DREWNIANEGO KOŚCIOŁA W HACZOWIE

Z chwilą odkrycia, w 1955 roku, w koście­ le parafialnym p.w. św. Michała A rchanioła w Haczowie (il. 1—5), uchodzącym do tego czasu za obiekt siedem nastow ieczny1, frag ­

1 M. in. F. K o p e r a , Kościoły drewniane Galicyi

Zachodniej (Haczów), ,z. 1, K raków 1913, s. 10—17;

Z. J a ś l a r z, Haczów niezw ykła osada szw edzko-nie-

miecka, Monografia, Jasło 1936; M. W a l i c k i , J. S t a r z y ń s k i , Dzieje sztu k i polskiej, W arszaw a 1936, s. 176; Z. H o r n u n g , Kościół drew niany w

Komborni, „Biuletyn H istorii Sztuki i K u ltu ry ”, XI

mentów polichromii gotyckiej, zajął on czoło­ wą i w yjątkow ą pozycję wśród istniejących piętnastow iecznych kościołów drew nianych w Polsce. Odkrycie to wywołało żywe

zaintere-(1949), s. 360; Haczów, woj. rzeszowskie, „Ochrona Zabytków ”, IV (1951), n r 1—2, s. 94; W. K a l i n o w ­ s k i , W. K r a s s o w s k i , J. M i ł o b ę d z k i , Z pro­

blem atyki budow nictw a drewnianego doby Odrodze­ nia, „Biuletyn H istorii S ztu k i”, XV (1953), n r 3/4,

(3)

2. Haczów. Dawny kościół par. W idok od pd. Stan z 1934 r. (fot. H enryk Poddębski, zbiory IS PAN)

2. Haczów. Ancienne église paroissiale. V ue du côté sud. Etat de 1934

3. Haczów. D awny kościół par. W idok od pd. — prouńzoryczne zabezpieczenie ścian po rozebraniu sobót i zdjęciu oszalowania. S ta n z 1962 r. (fot. Jerzy Langda, zbiory IS PAN)

3. Haczów. Ancienne église paroissiale. V u e du côté sud. Protection provisoire des fa ­ çades après l’enlèvem ent des auvents et des coffrages. Etat de 1962

(4)

4. Haczów. Dawny koś­ ciół par. W idok od pn.

— po rozebraniu sobót

i zdjęciu oszalowania. Stan z 1962 r. (fot. Je­ rzy Langda, zbiory IS PAN)

4. Haczów. Ancienne église paroissiale. Vue du côté sud. Protection provisoire des façades après l’enlèvem ent des auvents et des coffra­ ges. Etat de 1962

sowanie obiektem, które znalazło odbicie w prowadzonych następnie badaniach architekto­ nicznych, archeologicznych, historycznych oraz nad nowo odkrytą gotycką polichromią 2. Czę­ ściowo w yniki tych badań opublikowane zo­ stały w form ie k om unikatów 3, względnie po­ służyły za ilustrację ogólniejszego problem u badaw czego4. Podstawowe natom iast opraco­ wania pozostają niestety nadal w maszynopi­ sach 5.

Rozpoczynające się obecnie, po latach ocze­ kiwania, prace konserw atorskie przy kościele haczowskim, upow ażniają do zwrócenia uwagi na kilka istotnych spostrzeżeń z zakresu kon­ strukcji kościoła, dotychczas nieznanych lub jeszcze niepublikow anych6, a które pozwalają na pełniejsze poznanie jego historii budow la­ nej, zwłaszcza że przeprowadzone kw erendy arch iw a ln e7 nie dały zbyt obfitego m ateriału i wiele zagadnień nie zostało w pełni w y ja­

śnionych. Z tego też względu w ym agają rów ­ nież uporządkowania i zestaw ienia dotychcza­ sowe wiadomości historyczne. Wreszcie istot­ ną spraw ą staje się w ysunięcie w oparciu o powyższe dane uwag i postulatów konserw a­ torskich, w trosce by nie zostały popełnione błędy, jakie tow arzyszyły choćby pracom przy wieży tegoż kościoła.

UWAGI O KONSTRUKCJI K O ŚC IO ŁA 8:

1. Z r ą b ś c i a n naw y i prezbiterium jest

jednorodny, jakkolwiek nie w szystkie wieńce zrębu są tej samej wysokości. W ęgły w ykona­ no jednakowo z kry ty m czopem. Jednorod­ ność zrębu poświadcza o d k ry ta w ew nątrz kościoła gotycka polichromia, zachowana na wszystkich belkach zrębu od podw aliny po n a j­ wyżej położone bierwiono wieńca 9. Zrąb ścian kościoła nie był pierw otnie ogontow any czy oszalowany, jego lico zew nętrzne było

kształ-2 Z estaw ienie dotychczasowych badań podaje: S. R y m a r, Haczów, wieś ongiś królew ska (1350—

1960), K raków 1962, s. 126—131.

3 J. i iS. G a d o m s c y , Odkrycie gotyckiej poli­

chromii w kościele parafialnym w Haczowie, „Biu­

letyn H istorii Sztuki”, X IX (1957), n r 2, s. 186—188; S. R y m a r , Legenda starego kościoła, „Tygodnik Powszechny”, X II (1958), n r 14, s. 10.

4 W. K r a s s o w s k i , Ze studiów nad detalam i

zabytkow ych kon stru kcji ciesielskich, „K w artalnik A rchitektury i U rbanistyki”, V II (1962), z. 1 (por. przypis: 1, 4, 6, 14, 17, 21, 25, 32, 34, 36, 39, 42, 51, 52, 68, 74, 77, ryc. 11, 18, 21, 22, 32, s. 24—25).

5 К. С h u d z i e к a, J. G a d o m s ik i, D rew niany

kościół w Haczowie i jego polichromia (dokum entacja

naukowa). W ykonana w ram ach prac Zespołu D oku­ m entacyjnego przy K atedrze H istorii Sztuki Nowożyt­ nej UJ, K raków 1957 (mps); D. T w o r e k , Malowidła

w kościele w Haczowie, Wojewódzki Urząd K onser­

w atorski w Rzeszowie (mps), 1959; oraz wcześniejsze opracow anie : M. K o r n e c k i , J. S a m e k , Powiat

brzozowski, woj. rzeszowskie, „K atalog Zabytków

S ztuki w Polsce”, W arszawa IS PAN (mps), 1956, s. 33—38. ^

6 W stępne badania architektoniczne oraz częścio­ w a dokum entacja fotograficzna w ykonane zostały w 1962 roku i uzupełnione w 1965 roku, w ram ach prac In sty tu tu Sztuki PAN nad dokum entacją drew nianej arch itek tu ry sakralnej w Polsce.

7 W znacznym zakresie n a podstaw ie kw erend a r ­ chiw alnych oparta została praca К. С h u d z i e k i ej , J. G a d o m s k i e g o , op. cit.

8 Poniższe w yniki badań zostały om ówione w r a ­ m ach obszerniejszego referatu , wygłoszonego na se­ m inarium doktoranckim prof, d ra M ichała W alickie­ go w do. 18.V.1964. A utor doszedł wówczas do n ie ­ których sform ułow ań zbieżnych z w nioskam i K. Chu-

dzicidej i J. Gadomskiego drogą niezależną. Z maszy­ nopisem pracy w/w kol. mógł się zapoznać dopiero w czerwcu 1965 r.

9 D. T w o r e k , M alowidła w kościele w Haczo­

(5)

towane na rów ni z w ew nętrznym 10. Wskazuje na to staran ne opracowanie i dopasowanie po­ szczególnych bierwion, jak również wyraźnie odznaczający się fazowany cokół, obiega i ący dookoła kościół n .

2. O t w o r y o k i e n n e i w e j ś c i o -

w e:

a) obecne prostokątne otw ory okienne w

nawie i prezbiterium nie są pierwotne. Ich sposób wykonania, zbliżony do osiemnasto­ wiecznych otworów okiennych kaplicy, świad­ czy, że zostały one w tym czasie przekształco­ ne.

b) w pobliżu wschodnich narożników nawy, w jej ścianie południowej i północnej, znajdu­ je się po jednym kolistym, w szerokich obra­ mieniach kw adratow ych, otworze okiennym. Pow stały one niew ątpliw ie w XVII wieku, następnie z biegiem czasu straciły znaczenie użytkowe i zostały od stro n y zew nętrznej za- szalowane i ogontowane. Znajdująca się na w ew nętrznych obram ieniach otworów oraz na deskach w ypełniających same otw ory okienne osiemnastowieczna polichrom ia wskazuje, że ich zlikwidowanie nastąpiło przed pokryciem w nętrza kościoła nowym malowidłem w 1789 roku. Skasowanie tych otworów okiennych wiązało się z ogólnym, zaplanow anym i prze­ prowadzonym, większym rem ontem kościoła, który m.in. objął przebudowę całej jego pół­ nocnej strony. Po tej przebudow ie północny otw ór okienny znalazł się już w ew nątrz po­ mieszczenia (tzw. składziku), powstałego po­ między zakrystią a kaplicą.

c) z pierw otnych gotyckich otworów wejścio­ wych zachował się jedynie portal południowy

(il. 13). ·

5. Haczów. D awny kościół par. R zu t poziomy (wg F.

К o p e r a , „Kościoły drewniane Galicyi Zachodniej” [pomiar S. Wąsa], K raków 1913)czarno oznaczono stan z w. X V , Unią przeryw aną dom niem any prze­ biec/ ścian w tym że czasie (opr. autor, w ykreśliła m gr inż. arch. Maria B rykow ska)

5. Haczów. Ancienne église paroissiale. Plan selon F. Kopera „Les Eglises en bois de la Galicie Occiden­ ta le”. Mesurage de S. Wąs, le trait noir indique l’état du X V e siècle; la ligne discontinue l’em placem ent

supposé des façades à cette époque

3. Północna strona kościoła została z bie­

giem czasu przekształcona. Przebudowie uleg­ ła zakrystia, wzniesiono kaplicę M atki Boskiej Bolesnej oraz tzw. składzik.

a) powiększenie z a k r y s t i i i wzniesienie w jej przedłużeniu składziku nastąpiło w cza­ sie tego samego etapu prac, jak świadczy o tym wspólny zrąb ich północnej ściany. Jed y ­ na zachowana pierw otna ściana dawnej za­ kry stii jest częścią jej obecnej ściany wschod­ niej, łączącej się bezpośrednio ze zrębem prez­ biteriu m (il. 7). N atom iast podw alina na ca­ łej długości obecnej wschodniej ściany zakry­ stii jest późniejsza i pochodzi już z okresu przebudowy. W ydaje się, że szerokość pierw ot­ nej zakrystii wyznacza zachowana jej dawna ściana wschodnia, a długość i wysokość odpo­ w iadały obecnym w ym iarom . U kładu i na­ chylenia dachu daw nej zakrystii nie udało się ostatecznie ustalić ze w zględu na utrudniony dostęp 12. Prace powyższe, jak już w spom nia­ no p rzy omawianiu kolistych otworów okien­ nych, m usiały być w ykonane przed 1789 ro­ kiem.

b) natom iast k a p l i c a M atki Boskiej Bo­ lesnej zbudowana została nieco wcześniej, przed przebudową zakrystii 13. Potw ierdzają to m.in. odmiennie w ykonane zwęgłowania na­ rożników w obu przybudów kach, profil obu

gzymsów wieńczących oraz usytuow anie

wschodniego otworu okiennego kaplicy tuż przy ścianie północnej zakrystyjno-składziko- wej. Układ taki mógł nastąpić jedynie w mo­ mencie dostawiania tej ostatniej do istniejącej już kaplicy (il. 4). Ściany kaplicy nie zostały

10 Przeprowadzenie dokładniejszych oględzin zew­ nętrznej, południowej strony zrębu, stan ie się m ożli­ w e dopiero w m iarę staw iania rusztow ań i zdejm o­ w ania prowizorycznego zabezpieczenia ścian kościoła papą oraz znajdującego się pod n ią ogontow ania gór­ nych jego partii. #

11 Podobnie kształtow ane cokoły znajdują się w większości badanych kościołów z w. XV—XVI; do najbardziej opracow anych należy cokół kościoła w Skrzyszowie (1517). Nie stw ierdzono natom iast, przy­ najm n iej n a razie, trójstrefow ego podziału ścian od zewnątrz, znanego iz kościoła w Dębnie (por. W. K r a s s o w s k i , N otatka o k o n stru kcji i podziałach

architektonicznych ścian kościoła w Dębnie pow. N ow y Targ, „O chrona Z abytków ”, XV (1962), n r 2, s. 14—15).

12 Zapewne był to dach pulpitow y, którego k ro ­ k w ie oparto o zrąb ściany prezbiterium poniżej za­ czepów; od strony w schodniej mógł znajdować się niew ielki szczycik lub pochylona ku zachodowi połać daszku, a od strony zachodniej zam knięcie stanow iła w schodnia ściana nawy.

13 К. С h u d z i с к a, J. G a d o m s k i , op. cit., s. 21, uw ażają, że kaplica pow stała w 1. poł. w. XVIII:

Przem aw ia za ty m w zm ianka o ołtarzu M atki Boskiej Bolesnej, o k tó ry m w spom ina po raz pierwszy... w iz y ­ tacja z r. 1745. N iew ątpliw ie kaplica istniała przed 1784 rokiem, gdyż w ty m czasie grzebano ju ż pod nią zm arłych. W ydaje się jednak, że datow anie kaplicy n a podstaw ie jedynie sam ej w zm ianki o ołtarzu nie je st przekonyw ające. O łtarz pod tym wezwaniem mógł jeszcze przed wzniesieniem kaplicy znajdow ać się w naw ie kościoła przez dłuższy okres czasu. N atom iast rotk 1784, jako term inus ad quem nie budzi zastrze­ żeń.

(6)

powiązane ze zrębem kościoła a jedynie zaczo- powane w słupy, które dostawiono do jego elewacji północnej.

4. Obecna storczykowa w i ę ź b a dacho­ wa, o rozpiętości kozłów wiązarowych odpo­ w iadających szerokości prezbiterium , pochodzi niew ątpliw ie z okresu budowy kościoła. Na ta ­ kie stw ierdzenie pozwala m.in. jednorodny m a­ teriał użyty do jej budowy 14, analogiczne roz­ wiązanie wszelkich połączeń, szczególnie krok­ wi i storczyków z belkami stropowymi, które zakończone zostały usztyw niającym i je zacze­ pami, w reszcie rodzaj i charakter ciesielskich znaków montażowych, typow y dla więźb go­ tyckich. Znaki montażowe w ystępujące na więźbie haczowskiej, są odmienne nad nawą i p re z b ite riu m 15. W pierwszym w ypadku są to wycięcia trójkątne, przylegające do wspól­ nej kreski, w drugim są to nacięcia kreskow a- tę (il 14)16. N arastają one w kolejności od za­ chodu ku wschodowi, tak nad naw ą jak i nad prezbiterium 17. Więźba haczowska, zmontowa­ na z belek o przeciętnym przekroju 15X17 cm, należy do najlżejszych, a zarazem na najw yż­ szym poziomie technicznym w ykonanych więźb dachowych. Pomimo znacznych ubytków w usztyw niających ją elem entach konstrukcyj­ nych 18, zachowuje ona nadal swą w ytrzym a­ łość statyczną.

5. Elem entem obcym w stru k tu rze więźby dachowej jest konstrukcja w i e ż y c z k i na s y g n a t u r k ę . Wprowadzono ją w okresie późniejszym w miejsce kratow nicy wzdłużnej, w yciętej pomiędzy dwoma kozłami krokwio­ wymi. Czasowe uchwycenie tego m om entu

w ydaje się być możliwe iprzede w szystkim dro­ gą poszukiwań archiw alnych 19.

6. Przykrycie bocznych części naw y (nad

zaskrzynieniam i) osobnymi daszkami p u l ­

p i t o w y m i było zaplanowane już w okresie budowy kościoła. Układ taki zachowany został obecnie jedynie od strony południowej (il. 2, 3). N atom iast od północy uległ on przekształceniu w czasie wznoszenia kaplicy i przebudowy za­ krystii (il. 1, 4). Pod obecnym dachem kaplicy oraz dachem kryjącym pozostałe pomieszczenia (zakrystię, składzik, część zaskrzynień), a bę­ dącym przedłużeniem dachu głównego, zacho­ w any jest identyczny, jak od strony południo­ wej, gzyms wieńczący (il. 8— 11), profilow any i skośnie nacinany, w raz z w m ontow anym i weń zaczepam i20. Poniżej zaczepów istnieją na belkach zrębu miejsca po osadzeniu kro k ­ wi pierw otnego dachu pulpitowego. Dodatko­ wym dowodem takiego rozwiązania jest skoś­ ne zakończenie wschodniej i zachodniej ściany naw y ponad północnym zaskrzynieniem , ana­ logiczne jak nad południow ym zaskrzynieniem , która odpowiada spadkowi dachu pulpitowego od tej strony.

7. Elewacja zachodnia kościoła była po­ czątkowo, przed postaw ieniem wieży, w cało­ ści odsłonięta. P rzyjm ując naw et bardzo wczes­ ne wzniesienie wieży-dzwonnicy tuż przy za­ chodniej elewacji kościoła (obecna wieża nie musi być pierwszą), to i tak szczyt zachodni kościoła i górne p artie jego zrębu były począt­ kowo o dsłonięte21. Połączenie natom iast ko­ ścioła z wieżą istniało jedynie w dolnej jego części, tak jak to ma miejsce jeszcze dziś w

6. Haczów. D aw ny kościół par. P rzekrój poprzeczny (wg F. K o p e r a , „Kościoły drewniane Galicyi Za­ chodniej” [pomiar S. Wąsa], K raków 1913).

6. Haczów. A ncienne église paroissiale. Section trans­ versale, selon F. Kopera „Des Eglises en bois de la Galicie Occidentale”

14 Więźba dachowa w ykonana została z drewna dębawego, zrąb kościoła z drewna; jodłowego, por. К. С h u d z i с к a, J. G a d o m s k i , pp. cit., s. 4.

15 Podobny układ znaków posiadają więźby d a ­ chowe gotyckich kościołów drew nianych w Dębnie i G rębientu (por. iW. K r a s s o w s k i , Ciesielskie znaki m ontażow e w X V i pierw szej połowie X V I w ie­ ku, „K w artalnik H istorii K ultury M aterialnej”, V (1957), n r 3—4, s. 609).

16 Analogiczne znaki tró jk ą tn e - w ystępują na więźbie kościoła w Grębienliu, oraz n a dachu kościoła św. Jakuba w Toruniu (por. W. K r a s s o w s k i , Cie­

sielskie znaki montażowe, pp. cit., s. '507); nacięcia kreskow ate są znacznie powszechniejsze, 'znane przy­ kłady w ystępują już w obiektach datow anych na w. XIV (tamże: Toruń — dach n a d naw ą główną kościoła św. Jak u b a ii dach wieży kościoła św. Jana, dachy kościołów w Księżym Lesie i Łaszewie).

17 Dotychczas przy więźbie znakowanej odm ien­ nie nad naw ą i prezbiterium , znane były następujące kierunki zwiększania się nacięć: 1. nad naw ą i prez­ biterium w stronę zachodnią; 2. nad prezbiterium w stronę zachodnią, a n ad naw ą w stronę wschodnią (por. W. K r a s s o w s k i , Ciesielskie znaki m onta­

żowe, op. cit., s. 513).

18 Znaczna ilość elem entów konstrukcyjnych więźby została przed przejęciem kościoła przez W ła­ dze K onserw atorskie świadom ie i célowo usunięta. 19 Najwcześniejsze w m ontow anie wieżyczki na sygnaturkę mogło nastąpić z końcem 1. ćw. w. XVII (1624), najpóźniejsze z końcem w. XVIII.

20 Na 11 zaczepów przypadających n a północną stronę naw y zachowanych jest 8 i n a 7 przy prezbi­ terium zachowało się 2, oraz 1 leżący na stryszku zakrystii.

(7)

7. Haczów. D awny kościół par. Wschodnia ściana za­ krystii — po zdjęciu oszalowania. Stan z 1962 r. (fot. Jerzy Langda, zbiory IS PAN)

7. Haczów. Ancienne église paroissiale. La façade est du côté de la sacristie. Etat après l’enlèvem ent des coffrages, de 1962

kościołach w Bliznem czy Rzepienniku Bisku­ pim. Na taki układ wskazuje nie tylko kon­ strukcja więźby dach o w ej22, ale również za­ chowane na elewacji zachodniej, na wysokości gzymsów wieńczących boczne elewacje, dwa kroksztyny na ogólną niegdyś liczbę czte­ rech 23. Były one początkowo przeznaczone do oglądania z zewnątrz, o czym świadczą ich fa­ zowane krawędzie. Przeznaczeniem krokszty- nów było albo podtrzym ywać belkę okapową, na której w spierał się daszek okapowy (podob­ nie jak w Bliznem), względnie, co w ydaje się

21 Por. K. C h u d z i c k a , J. G a d o m s k i , op. cit., s. 5 i 20—21; M. K o r n e c k i , W yn iki objazdu

inw entaryzacyjnego zabytków pow iatu brzozowskiego w woj. rzeszow skim (Budow nictw o drewniane, m alar­ stwo, rzeźba), „Biuletyn H istorii S ztu k i”, XXVI (1964),

s. 220.

22 Na konstrukcję zwraca uwagę iM. K o r n e c ­ k i, W yn iki objazdu inw entaryzacyjnego, op. cit., s. 220.

23 Sposób osadzenia kroksztynów podokapowych przy zachodniej elew acji kościoła podaje: W. K r a s ­ s o w s k i , Ze studiów nad detalami..., op. cit., ryc. 22. Zgodnie z rysunkiem osadzone n a nakładkę były dw a narożne, obecnie niezachowane, kroksztyny, n a ­ tom iast oba środkowe osadzone są n a czop.

8. Haczów. Dawny kościół par. G zym sy wieńczące zrąb naw y od pd. (fot. Jerzy Langda 1962, zbiory IS PAN)

8. Haczów. Corniche couronnant la coupe de la nef

du côté sud

9. Haczów. Dawny kościół par. Fragment gzym su prezbiterium z zaczepami od wsch. (fot. Jerzy Langda 1962, zbiory IS PAN)

9. Haczów. Ancienne église paroissiale. Fragm ent d’une corniche au dessus du choeur avec les crochets du côté est

(8)

bardziej prawdopodobne, profilow any gzyms, pełniący podobną rolę jak belka okapowa. Był­ by on prze-dłużeniem górnego gzym su w ień­ czącego elewacje boczne. Obecnie od strony północnej i południowej, pod okapem dachu, na odcinku pomiędzy wieżą a kościołem, znaj­ dują się dw a fragm enty profilowanego i naci­ nanego gzymsu (il. 12). Jak w ykazały w stępne badania 24, fragm ent gzymsu znajdujący się od południa stanow i część dolnego gzymsu stro­ ny północnej (dziś w całości nieistniejącego), który został usunięty ze swego pierw otnego m iejsca zapewne w dwóch etapach. Pierw sza część gzym su mogła być usunięta w okresie budowy kaplicy, druga w czasie przebudow y zakrystii. N atom iast fragm ent gzymsu znajdu­ jący się od północy jest odpowiednikiem bocz­ nych gzymsów górnych (il. 12). Ponieważ na całej długości kościoła nie brakuje obecnie żad­ nego· jego odcinka, to zachowany fragm ent mo­ że być ty lk o pozostałością gzymsu elewacji zachodniej 25. Z powyższych rozważań wynika, że przedłużenie kalenicy dachu i połączenie go z izbicą wieży musiało nastąpić przed 1789 ro k ie m 26.

8. Obecne fasetowe zaokrąglenie stropu

w naw ie i prezbiterium jest późniejsze (il. 6). Na bocznych ścianach zaskrzynień, na prze­ strzeni osłoniętej deskami fasety istnieją za­ chowane fragm enty mocno zniszczonej poli­ chromii gotyckiej 27. Ponadto belki najwyższe­ go wieńca ściany północnej i południowej, tak w prezbiterium jak i w nawie, są częściowo w ysunięte do w nętrza kościoła i posiadają sfa- zowaną dolną krawędź. Oba powyższe fakty świadczą, że na miejscu obecnych faset był pierw otnie strop p ła s k i28. Przeprow adzone ba­ dania konserw atorskie malowideł w ystępują­ cych na deskach stropu nie w ykryły śladów gotyckiej polichrom ii29. Zatem późniejsze są nie tylko same fasety, ale w ym ianie uległy deski całego stropu 30.

24 Stosunek długości odcinka gzymsu dolnego, za­ w artego pom iędzy dwoma kroksztynaimi, do długości odcinka górnego gzymsu ujętego drwoma zaczepami wynosi 1 : 2,5.

25 W ymiary zachowanego fragm entu odpow iadają odległości pom iędzy narożnikiem północno-zachodnim kościoła a gniazdem pierwszego kroksztynu.

26 M. K o r n e c k i , W yn iki objazdu inw entaryza­

cyjnego..., op. cit., s. 220, w ysunął przypuszczenie, że połączenie to mogło nastąpić w 1804 ro k u podczas rem ontu wieży kościoła.

27 D. T w o r e k , Malowidła w kościele w Haczo­

wie, op. cit., s. 11.

28 W. K r a s s o w s k i , Ze studiów nad detalami..., op. cit., s. 22, przyp. 74, sygnalizując sfazowande n a j­ wyższego w ieńca w prezbiterium , zasłoniętego deska­ mi fasety, w iąże ten fa k t ze zmianą koncepcji budo­ w lanej, k tó ra n a stąp iła jeszcze w trak cie budowy

kościoła.

29 D. T w o r e k , Malowidła w kościele w Haczo­

wie, op. cit., s. 6 i 11.

30 Być może, że trzy polichrom owane deski p ie r­ wotnego stropu znajdują się nad północnym zaskrzy- nieniem kościoła, użyte jako powała, w ym aga to jesz­

cze dokładniejszego przebadania.

PRÓBA UPORZĄDKOWANIA PODSTAWOWYCH ETAPÓW BUDOWY KOŚCIOŁA

I

Do zagadnień wciąż jeszcze otw artych i nie w yjaśnionych ostatecznie należy zaliczyć m.in. datowanie wzniesienia obecnej wieży, wieżycz­ ki na sygnaturkę, otaczających kościół sobót, w prowadzenie do w nętrza kościoła słupów pod­ pierających zaskrzynienia, dobudowę kaplicy i przebudowę zakrystii (il. 5). Również prob­ lemem nadal otw arty m pozostaje na razie da­ towanie samego· kościoła. P rzyjm ując powsta­ nie gotyckiej polichromii w 1494 roku oraz wcześniejsze zacheuszków (z 4. ćw. w. XV), odkrytych na ścianach prezbiterium 31, to bar­ dzo ostrożnie określając czas budowy kościoła można go przesunąć na około połowę wieku XV. Od w zniesienia kościoła do jego· konsekra­ cji, poświadczonej w tym w ypadku o d kry ty ­ mi zacheuszkami, upływ ał zawsze pew ien okres czasu. Takiem u datowaniu, a nie końcowym latom w ieku XV, bliższa jest również forma gotyckiego p o rtalu południowego (il. 13).

Większość pozostałych ,,nie w iadom ych” mo­ że być rozwiązana albo n a drodze dalszych ba­ dań architektonicznych obiektu, prowadzonych podczas prac konserw atorskich, albo dzięki ujaw nieniu nieznanych dotychczas m ateriałów archiwalnych. Pierw sza możliwość np. odnoś­ nie przebadania konstrukcji w ieży i sobót zo­ stała niestety w ostatnich latach, jak się w y­ daje, bezpowrotnie zaprzepaszczona 32.

Kościół haczowski był nia przestrzeni wie­ ków w ielokrotnie rem ontow any i odnawiany. Podejm owane prace przynajm niej dw ukrotnie miały zakres znacznie większy od przeciętnego rem ontu czy odnaw iania obiektu. W iązały się one z m odernizacją i dostosowaniem obiektu do nowego sm aku epoki oraz rozbudową kościoła.

Pierw sze tego typu prace, czytelne w jego architekturze, podjęto z końcem 1. ćw. XVII wieku, być ,może na skutek ogólnej dew astacji

31 ß. R y m a r , Haczów, wieś ongiś królew ska, •op. cit., z jego m ateriałów korzystali częściowo J. i S. G a d o m s c y , op. cit., s. 188 oraz K. C h u - d z i c k a , J. G a d o m s k i , op. cit., s. 16.

32 W czasie prac konserw atorskich przy wieży (ich dokum entacja nie Ibyła prowadzona) w szystkie elem enty konstrukcyjne zostały nasycone obficie p re ­ p ara tam i oleistym i. W związku z tym iwnętrze wieży stanow i obecnie ta k ciem ne pomieszczenie, że w yróż­ nia się w nlim z trudnością poszczególne kształty. U trudnia to, n aw et po w prow adzeniu sztucznego oświetlenia, odnalezienie ciesielskich znaków m o n ta­ żowych, a w w ypadku w ykonania ich sangw iną wręcz

uniemożliwia. K ilka lat tem u, na sk u tek znacznych zniszczeń, rozebrano soboty, a poszczególne ich ele­ m enty wymieszano, bez w ykonania uprzednio doku­ m entacji czy przeprow adzenia badań. W ten sposób utracona została w znacznym stopniu możliwość pod­ jęcia ew entualnej próby w yjaśnienia, czy otaczające .kościół soboty wykonano w jednym okresie czasu w całości, czy też były one może od strony północnej kościoła przestaw iane i uzupełniane lub nowo w znie­ sione, już po dobudow aniu kaplicy i przebudow ie zakrystii.

(9)

10. Haczów. Dawny kościół par. Jeden z zaczepów w y ję ty do konserw acji (fot. Jerzy Langda 1965, zbiory IS PAN) 10. Haczów. Ancienne église paroissiale. L ’un des crochets dém onté pour être soumis au traitem ent de conservation

11. Haczów. D awny kościół par. Jeden z czterech zacze­ pów w kształcie tw arzy ludz­ kiej — po konserw acji (fot. Jerzy Langda 1965, zbiory IS PAN)

11. Haczów. A ncienne église paroissiale. L ’un des quatre crochets m odelé en form e de visage, après les traitem ents de conservation

11

(czy zaniedbania i opuszczenia) kościoła, za­ istniałej po najeździe tatarskim , podczas któ­ rego, jak to było już podkreślane, kościół nie został zniszczony33. Zakres i rodzaj pod jętych wówczas prac musiał być tak wielki i szeroki oraz w tak radykalny sposób zm ieniający ze­ w nętrzny i w ew nętrzny w ygląd kościoła, że owa gruntow na restauracja przy jęta została, zgodnie zresztą z często stosowaną praktyką, za datę wzniesienia .nowego obiektu „od podwa­ lin y ”. Ówczesne prace budowlane objęły n a j­ pewniej wzniesienie obecnej wieży, a także wieżyczki n a sygnaturkę, przebicie kolistych otworów okiennych w nawie, w ykonanie nowe­

go portalu zachodniego, a może także otocze­ nie kościoła wieńcem sobót.

D rugi etap prac rem ontcw o-m odernizacyj- nych nastąpił praw ie w półtora w ieku potem. O statnią czynnością tego obszernego zakresu prac było pokrycie w nętrza nową polichromią (późnobarokową) w roku 1789.

Omówienia w ym agają również daty znajdu­ jące się n a ścianach kościoła. Obok szeregu znanych dat, umieszczonych na południowej ścianie kościoła, a związanych z historią w yle­ wów pobliskiej rzeczki w latach 1670 (il. 15),

171 (?), 1743, 1774, 1806, 1864, znajduje się w y­ ry ty na północnej podwalinie naw y rok 1720 3/*. Jest to niew ątpliw ie d ata wymiany .podwaliny, uszkodzonej zapewne kolejnym wylewem (mo­ że z 171(?) ro k u )35. Ponadto na południowo- wschodniej ścianie nawy znajdują się słabo

33 S. R y m a r , Haczów, wieś ongiś królewska, o,p. c it.; K. C h i u d z i c k a , J. G a d o m s k i , op. c it.; M. K o r n e c k i , W yniki objazdu inw entaryzacyjnego, op. cit.

34 Część przytoczonych dat i napisów podaje:

J. J a ś 1 a r z, op. cit., s. 40. Na znajdującą się na podw alinie datę zwrócił mi uwagę m gr Jerzy Tur.

35 Pełne odczytanie tej daty, ze względu na prze­ słonięcie jej późniejszą lisicą, 'będzie możliwe zapew­ ne w trakcie robót konserw atorskich.

(10)

13

12. Haczów. Dawny kościół par. Fragment gzym su z dawnej elewacji zach., znajdujący się obecnie po­ m iędzy zach. ścianą kościoła a wieżą od strony pn. (fot. Jerzy Langda 1962, zbiory IS PAN)

12. Haczów. Ancienne église paroissiale. Fragment d’une poutre couronnant l’ancienne façade du côté ouest, actuellem ent incrusté entre la façade ouest et la tour du côté nord

13. Haczów. Dawny kościół par. Portal pd. (fot. Jerzy Langda 1962, zbiory IS PAN)

13. Haczów. Ancienne église paroissiale. Portail du côté sud

czytelne napisy wykonane sangwiną w raz z dwiem a datami, z których jedna daje się od­ czytać jako rok 1748 36. Ich pochodzenia oraz ew entualnego powiązania z historią kościoła nie

udało się na razie ustalić 37.

HISTORIA BUDOWLANA OBIEKTU

Próba chronologicznego zestawienia po­ szczególnych etapów budowy kościoła:

ok. poł. XV w. — wzniesienie obecnego· kościo­ ła (składającego się z nawy, prezbiterium i za­ krystii);

4 ćw. XV w. — konsekracja kościoła (poświad­ czona zacheuszkami w prezbiterium );

1494 — pokrycie w nętrza naw y i prezbiterium gotycką polichromią;

1624 — ,gruntowny rem ont kościoła połączony z jego modernizacją: zapewne budowa wie­ ży 38 i wieżyczki na sygnaturkę, być może so­ bót, zmiana zachodniego portalu na obecnie istniejący, wycięcie kolistych otworów okien­ nych w północnej i południowej ścianie nawy; 1699 — rem ont kościoła: m.in. wprowadzenie w ew nętrznych lisic, wzm acniających ściany prezbiterium 39;

36 Powyższe napisy odnalazł i zwrócił n a nie m o­ ją uwagę kol. Jerzy Langda. Ponadto n a zachodniej ścianie naw y zn ajduje się rysunek p rzekroju dzwonu w ykonany również sangw iną. Napisy i rysunki „tech­ niczne”, w ykonyw ane n a ścianach kościołów, m usiały być powszechniejszym zjawiskiem i w iązały się z da­ nym obiektem . Świadczy o tym m.in. konstrukcyjny rysunek zwieńczenia wieży w ykonany na p o rtalu za­

chodnim kościoła w Dębnie (W. K r a s s o w s k i ,

N otatka o konstrukcji i podziałach architektonicznych ścian kościoła w Dębnie..., op. cit., s. 16).

37 Być może odczytanie napisów nastąpiłoby po w ykonaniu fotografii w podczerwieni.

38 Wg К. С h u d z i с к a, J. G a d o m s k i , op. cit., s. 20, najstarsza wiadomość o wieży pochodzi ;z 1699 roku, oo ich zdaniem n ie wyklucza możliwości po­ w stania jej współcześnie z kościołem.

(11)

1720 — w ym iana północnej podwaliny nawy; przed 1784 — wzniesienie kaplicy M atki Bos­ kiej Bolesnej;

przed 1789 — przebudowanie zakrystii i (Wznie­ sienie składziku, zmiana w związku z tym i p ra­ cami form y dachu od strony północnej, prze­ budowa sobót od strony północnej (istnieje też możliwość wzniesienia ich w całości dopiero w tym czasie), w ymiana desek stropu i wpro­ wadzenie fasety, zapewne ustaw ienie słupów podtrzym ujących zaskrzynienia, zaszalowanie kolistych otw orów okiennych, budowa nowego chóru muzycznego; być może wówczas połą­ czono kalenicę dachu kościoła z izbicą wieży; 1789 — pokrycie w nętrza kościoła późnobaro- kową polichrom ią;

1 poł. X IX w. — odnowienie i częściowe prze­ malowanie późnobarokowej polichromii;

1864 — rem ont kościoła40 i wieży, zapewne dalsze wzmocnienie ścian zew nętrznych lisi­ cami;

1915 — n ap raw a dachów uszkodzonych pocis­ kam i w czasie działań w ojennych w 1914 ro­ ku 41;

1934—5 — położenie nowego pokrycia dacho­ wego i odnowienie wieżyczki na sygnaturkę 42 ; po 1944 — prowizoryczna napraw a szkód w ścianach prezbiterium i naw y wyrządzonych pociskami w czasie działań w ojennych w 1944 roku 43 ;

po 1956 — podjęcie p rac zabezpieczających

(il. 3). *

PRZEZNACZENIE OBIEKTU, UWAGI I POSTULATY KONSERWATORSKIE

Kościół w Haczowie po przeprow adzonych pracach konserw atorskich m a być zgodnie z planem Wojewódzkiego K onserw atora Za­ bytków przeznaczony na ekspozycję m uzealną. Je j rodzaj i zakres nie zostały dotychczas opracowane, przedyskutow ane i zatwierdzone.

Kilka lat tem u został w ysunięty projekt organizacji w nim regionalnego m uzeum na w zór istniejącego m uzeum w Rabce 44 W myśl tego projektu do odnowionego w n ętrza koś­

cielnego miałoby wrócić jego dawne wyposaże­ nie, wzbogacane stopniowo obiektam i,

dotych-ęzas niezabezpieczonymi należycie w terenie. Tu też m iałyby się znaleźć m ateriały do historii Haczowa 4δ. P ro jek t ten nie w ydaje się w pełni atrakcyjny i realny. Dawne wyposażenie koś­ cioła, a szczególnie najcenniejsze rzeźby gotyc­ kie, służy nadal dla potrzeb k u ltu i p rzy n aj­ mniej na razie jego uzyskanie dla celów m u ­ zealnych jest niemożliwe. Również najbliż­ szy region nie posiada już wiele zabytków r u ­ chomych, które przedstaw iałyby odpowiednią do poziomu kościoła w artość m uzealną i mo­ głyby być wycofane z użytkow ania. Może więc właściwe będzie w ysunięcie postulatu, by w jednym z najstarszych drew nianych kościołów gotyckich w Polsce, szczęśliwie zachowanym do obecnej chwili, zorganizować, w ykorzystu­ jąc jego dydaktyczne w alory w ynikające z w y­ sokiego poziomu technicznego i n s t r u k c j i i de­ talu architektonicznego oraz gotyckiego w ypo­ sażenia malarskiego, m uzeum ginącej stopnio­ wo, lecz nieuchronnie, drew nianej, gotyckiej architektury sakralnej.

O biekt tej klasy, co kościół w Haczowie, wymaga ze strony w ładz konserw atorskich wzmożonej troski i opieki, aby została w yeli­ minowana możliwość podjęcia niewłaściwych decyzji, czy popełnienia błędu w trakcie pro­ wadzonych p rac konserw atorskich. D latego w ydaje się niezbędne, by przed przystąpieniem do właściwych p rac budowlanych spełnione zostały następujące w arunki:

— w ykonanie jak najszybciej (roboty już roz­ poczęto) szczegółowej inw entaryzacji (pomiaro­ wej kościoła w skali 1:20, rejestru jącej ak tu al­ ny stan zachowania obiektu;

— opracowanie założeń i szczegółowego pro­ jektu prac koinserwatorsko-rekoinstrukcyjnych, z naniesieniem i oznaczeniem na pomiarze wszelkich elementów, k tó re m ają zostać w y­ mienione lub uzupełnione;

— powołanie na czas trw ania prac specjalnej Komisji K onserw atorskiej dla kościoła w Ha­ czowie, k tó ra oprócz ustosunkow ania się do projektu i założeń prac konserw atorskich, opi­

niowałaby również ich jakość w ykonania

i zgodność z projektem ;

— w prowadzenie na czas trw ania prac stałe­ go, a nie jedynie dorywczo sprawowanego nad­ zoru technicznego, co w płynęłoby niew ątpliw ie na poziom w ykonywanych prac, zapobiegło

40 J. J a ś l a r z, op .cit., s. 35 oraz d a ta 1864, znaj­ dująca się n a desce dawnego oszalowania, k tó ra zo­ stała usunięta w trakoie ostatnich prac rem ontow ych. Deskę tę użytą do oszalowania baraku robotniczego należałoby zabezpieczyć, a w przyszłości eksponować.

41 T. S z y d ł o w s k i , R uiny Polski, K raków [1919], s. 150 i 193.

42 J. Ja ś 1 a r z, op. c it, s. 36; Z. H o r n u n g , Opie­

ka nad za b ytka m i sztu ki i k u ltu ry na obszarze Ma­ łopolski W schodniej w latach 19311934, „Przegląd K rajoznaw czy”, Lwów 1937 ((wrzesień), s. 28.

43 J. R o s s , Z niszczenia w ojenne i ochrona za b yt­

ków w rejonie B eskidu Niskiego, „Ziemia”, XXXIX (1940), n r 1, s. 11.

44 S. B o r k o w s k i , Nowa placówka na Podhalu

„Muzeum regionalne im._ Wład. Orkana w Rabce”,

„K urier Literaciko-Nauikowy”, dodatek do n ru 224 „Ilustrowanego K u riera Oodziemnego”, n r 33 z dn. 14.V III.1933; J. K ł o s i ń s k a , M uzeum im. Wł. O rka­

na w Rabce, „Spraw ozdania z rozpraw y Muzeum Na­ rodowego w K rakow ie za r. 1951”, K raków 1953, s. 227.

45 P ro jek t w ysunęli К. С h u d z i с к a, J. G a ­ d o m s k i , op. cit., s. 23.

(12)

А Л Л Л А

_

14. Haczów. Dawny kościół par. Ciesielskie zn a ki m o n ­ tażowe: z lewej „5 wcięć” znad nawy, z praw ej „3 wcięcia” znad prezbiterium , skala 1:5 (pomiar autora) 14. Haczów. Ancienne église paroissiale. M arques du montage: à gauche „5 encoches” marque de la nef, à droite „3 encoches” m arque du choeur. Echelle 1:5

niewłaściwemu d zia ła n iu 46, pozwoliło na

uchwycenie wszelkich ew entualnych odkryć, ich udokum entow anie i skonfrontow anie z obo­ w iązującym program em prac.

N ajistotniejsze postulaty, jakie obecnie n a ­ leży wysunąć w zakresie prac rek o n stru k cy j­ nych, obejm ują:

1) przywróoeuie dawnego dachu pulpitow e­ go nad północnym zaskrzynieniem, co pozwo­ liłoby n a wydobycie i pokazanie zachowanych gzymsów i zaczepów;

2) uzupełnienie brakujących i w ym ienienie mocno zniszczonych zaczepów, przy czym te ostatnie powinny być, po zakończeniu prac, eksponowane w ew nątrz kościoła. Tu rów nież powinny znaleźć się z uwagi na ich w yjątko­ wość i niepowtarzalność, cztery zaczepy w kształcie głów ludzkich 47 (il. 11), a w ich m iej­ sce należałoby wykonać kopie.

3) odtworzenie wokół kościoła sobót, z użyciem możliwie najw iększej ilości pierw otnych ele­ mentów;

4) odsłonięcie zachodniego szczytu kościoła i górnych partii jego zrębu 48, przy uzupełnie­ niu dwóch brakujących kroksztynów

podoka-46 Przykładem niewłaściwych rozwiązań, stoso­ w anych iprzez grupę cieśli, może być konserw acja za­ czepu zdjętego w czerwcu 1965 r. ze stryszku nad za­ krystią. Stan techniczny zaczepu nakazyw ał przede wszystkim utw ardzenie spróchniałej i rozpadającej się m asy drew na odpowiednią im pregnacją. Tymcza­ sem postąpiono tak jedynie z dolną połową zaczepu (ponadto jeszcze w ypełniając szczelnie .wszelkie u b y t­ k i trocinowym kitem ), górną natom iast odcięto, za­ stępując ją odtworzoną w nowym, „zdrowym ” d rew ­ nie. Właściwszym natom iast rozwiązaniem byłoby wykonanie w całości nowego zaczepu i zachowanie w całości pierwotnego, choćby jedynie ze względów dydaktycznych; mógł on być następnie eksponowany w ew nątrz kościoła.

47 Obecnie po konserw acji przechow yw ane w M u­ zeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

15. Haczów. Dawny kościół par. Daty na pd. zrębie ściany naw y (fot. Jerzy Langda 1965, zbiory IS PAN)

15. Haczów. Ancienne église paroissiale. Dates gravées sur la coupe des cloisons de la nef, du côté sud

powych i rekonstrukcji gzymsu wieńczącego niegdyś tę elewację;

5) w prowadzenie n a całej przestrzeni w koście­ le stropu płaskiego. Usunięcie faset pozwoliło­ by n a pokazanie fragm entów zachowanej go­ tyckiej polichromii na bocznych ścianach za- sikrzynień oraz n a ścianach prezbiterium po­ wyżej faset 49 ;

6) w dalszej już kolejności prace rekonstruk­ cyjne mogłyby objąć również ogrodzenie cm en­ tarza kościelnego, które zgodnie z przekazami powinno być drew niane, zrębowe, kry te oka­ powym daszkiem gontowym 50.

Kościół haczowski, najcenniejszy zabytek średniowiecznego budownictwa drewnianego, nie tylko w Polsce, ale również w krajach południowo-środkowej Europy, powinien być w ram ach obowiązującej klasyfikacji konser­ w atorskiej przesunięty z grupy pierwszej do grupy zerowej, do k tó rej należą zabytki w skali światowej, tak aby pam iątkę uczynić pow ­

szechnie wiadomą i wiecznotrwałą.

m gr Ryszard Brykowski In sty tu t Sztuki PAN W arszawa, Długa 26

48 P ostulat ten w ysunęli również К. С h u d z i c­ k a, J. G a d o m s k i , op .cit., s. 25.

49 Tamże, s. 24. r>0 J.W., s. 25.

Ilustracje 3, 4, 7— 13 i 15 w ykonano w ramach prac Zespołu Inw entaryzacji Z abytków S ztu k i IS PAN nad dokum entacją drew nianej architektury sakralnej w Polsce.

Za um ożliwienie w ykonania dokum entacji fo to ­ graficznej zaczepów znajdujących się w M uzeum B u ­ downictwa Ludowego w Sanoku (il. 11) autor składa serdeczne podziękowanie dyr. A leksandrow i R ybic­ kiem u.

(13)

REMARQUES SUR L’ARCHITECTURE, L’HISTOIRE DE LA CONSTRUCTION ET LES TRAVAUX DE CONSERVATION CONCERNANT L’ÉGLISE GOTHIQUE EN BOIS DE HACZÓW La découverte faite p ar Jerzy et Stanisław Ga­

dom ski en 1955, des fragm ents de polychrom ie go­ th iq u e dans l’église de Haczów a jeté une nouvelle lum ière q u an t à la d a te de son origine qui, à base de ces constatations, fu t reculée de 1624 à la fin du XVe siècle. L’im portance de l ’église „découverte à n ou v eau ” e st mise en relief p a r la docum entation historique qui 'lui fu t donnée en 1957 par K rystyna Chudzioka et Jerzy Gadomski à l’issu des investiga­ tions e t fouilles archivales.

Les recherches effectuées par l’au te u r de l’article présent, su r le plan d e l’architecture, o n t perm is de p én étrer plus en avant dans les cdnnaissances histo­ riques de ce m onum ent. C ertains aperçus concernant les diverses étapes des trav au x de sa construction o n t pu être vérifiés et de nouveaux échelons ajo u ­ tés aux faits antérieurem ent établis. A base de ces recherches et de l’analyse com parative avec d’autres m onum ents, l ’a u te u r stip u le ce qui suit: l’église de Haczów relève d’une époque beaucoup plus reculée, qu ’on ne l’a cru ju sq u ’ici. Son origine rem onte au m oins à la m oitié du XVe siècle. Les expériences faites attesten t la homogénité des façades, de la nef e t du choeur issus de la même époque. Les parem ents ex térieu rs o n t été traités avec le m êm e soin que les parois de l’intérieur, vu qu ’à l’origine ils n ’étaient pas voilés p a r les coffrages. De la mêm e période d a te le détail architectonique p artiellem en t conservé. N otam m ent le portail couronné d’ogive, la poutre de l’e n tra it appareillée e t les poutres couronnant la façade, profilées e t pourvues de crochets.

Le ré su lta t essentiel de cette analyse, consiste à pouvoir affirm er que la charpente du toit tire son origine de la même époque que le re ste du bâtim ent et que, de l’ancienne sacristie, ne s’est conservé ju sq u ’à nos jours, qu’une seule façade, celle du côté nord.

Peu à peu l’église changea son aspect initial, par su ite des adaptations, au m oins en ce qui concerne les détails, aux goûts variables de diverses époques et du fa it des reparations successives que son état exigea. En plus des restaurations dont les dates sont

connues e t portées aux archives (1699 e t 1864) une au tre date, retrouvée sur la sablière dans les soubas­ sem ents dém ontre q u ’un trav ail de restauration, peut- être seulem ent de réparation fu t effectué en 1720. Toutefois les tra v a u x substantiels, qui résultaient de l’agrandissem ent e t de la m odernisation du m onum ent fu ren t réalisés deux fois: vers l’an 1624 et avant 1789. De la prem ière de ces deux périodes relève proba­ blem ent la to u r de l’église e t l’échauguette, le portail de la façade occidentale, les orifices ronds du fenes­ trage de la n ef e t p e u t-ê tre aussi les auvents. De la deuxièm e phase de la restau ratio n tire son origine: la chapelle (an 1784), la sacristie rem aniée, le p etit débarras e n tre la sacristie e t la chapelle, la form e changée du to it du côté nord, le rem aniem ent des plafonds et des auvents (ou m êm e leur construction) p eu t-être aussi le ralliem ent de la faite du toit et de la pièce à l’in térieu r de la tour. Au term e de ces travaux, à l’in té rie u r de l’église les parois furent recouverts de peintures polychromes accusant un caractère du baroque tardif. C ette polychrom ie re m ­

plaça une autre, antérieure, d atan t du gothique tardif et notam m ent com m e il résu lte des documents arc h i- vaux de l’an n ée 1494. Parm i les directives postulées par les conservateurs, celles qui concernent la re ­ construction du m onum ent sont essentielles. Elles sug­ g èren t d e re stitu e r la disposition antérieure des toits

en appentis surplom bant les coffrages (côté nord), de dévoiler la corniche avec ses crochets; successi­ vem ent elles engagent à reconstruire le pignon ouest de l ’église e t de refa ire la p o u tre du couronnem ent.

L ’affectation de la dite église constitue un autre problèm e, é ta n t donné qu’une nouvelle église en brique se tro u v e en proxim ité. L’une des solutions les m eilleures que les autorités com pétentes du ser­ vice de conservation inclinent à réaliser, c’est d’orga­ niser à l'in té rie u r de l'église une exposition muséolo- gique.

L ’église de Haczów constitue l’un des plus p ré ­ cieux m onum ents de l’architecture religieuse en bois. E t ceci non seulem ent à l’échelle nationale mais aussi dans tous les pays du sud de l’Europe centrale.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Kolejnym etapem przedefiniowania pojęcia widowni jest cyfryzacja i upowszechnienie się komputerów, internetu, telefonów komórkowych, iPodów i innych zdobyczy techniki,

Na przełomie grudnia i stycznia mieszkańcy Dziećkowic będą mogli się podłączyć do kanalizacji.. Cena za odprow adzenie ścieków do miejskiej kanalizacji ma być

I contrasti tra elementi cannettati e non, in finitura legno e finitura tinta unita, si fanno netti a tal punto da scan- dire con eleganza minimalista

działalność uczelni mająca na celudziałalność uczelni mająca na celulepszelepsze usytuowanie się na rynku, usytuowanie się na rynku, usytuowanie się na rynku, usytuowanie się

ketchup, tomato paste, cured meats etc.) may contain trace levels of allergens: gluten, milk (including lactose), eggs, soy, nuts, celeriac and

- Prawo zamówień publicznych (Dz. 1843 ze zm.): Zamawiający wybiera ofertę najkorzystniejszą na podstawie kryteriów oceny ofert określonych w specyfikacji istotnych

Wydanie zaświadczenia uprawnia inwestora do rozpoczęcia użytkowania obiektu (art. 1 ustawa Prawo budowlane). W przypadku stwierdzenia przystąpienia do użytkowania obiektu

Największy ruch kolejowy na wschodniej granicy UE, gdzie następuje zmiana szerokości torów, odbywa się przez przejście graniczne w Terespolu, co związane jest z przebiegiem