ELIGIUSZ ROSZYK
ZAW ARTOŚĆ W ANADU, CHROMU, M ANGANU, K O BA LTU, N IK LU I M IED ZI W N IEK TÓ R Y C H GLEBA CH DOLNEGO ŚLĄ SK A W YTW ORZONYCH Z G L IN PY LA ST Y C H I UTW ORÓW PY ŁO W Y C H
CZĘŚĆ I. OGÓLNA ZAWARTOŚĆ MIKROSKŁADNIKÓW
Katedra Chemii Rolnej WSR, Wrocław. Kierownik — prof. dr K. Boratyński
Spośród 6 b a d a n y ch pierw iastk ó w prace n ad m anganem , k ob altem i m iedzią są dość liczne. N ato m iast m ało m iejsca w skali św iatow ej po święcono trzem pozostałym m ikroskładnikom : w anadow i, chrom ow i i niklow i. I chociaż zaintereso w an ie ty m i p ierw iastk am i w zrosło na p rz e strzen i o sta tn ic h k ilk u lat, to w dalszym ciągu nasze w iadom ości o ich roli, znaczeniu i w y stępo w an iu w glebach są niew ielkie.
W anad uw ażan y jest coraz częściej za sk ład n ik niezbędny dla roślin zielonych [1], szczególnie m otylkow ych. P rzeprow adzone dośw iadczenia z naw ożeniem w anad em [2, 12, 13, 14, 43] w y k a z a ły jego do d atn i w p ły w na w iązanie azotu przez ro ślin y m otylkow e i na rozw ój korzeni ty ch roślin. W anad grom adzi się głów nie w korzeniach; naw et pew ien w zrost k o n c e n trac ji tego p ierw iastk a w podłożu nie pow oduje większego w zro stu jego ilości w częściach n ad ziem ny ch [13].
W edług n iek tó ry ch au torów [3, 6] w roślin ach m otylk ow y ch w an ad może częściowo zastąpić m olibden jako specyficzny k a ta liz a to r p rzy w ią zaniu azotu. In ni au to rzy dow odzą w p ły w u w an ad u na lepsze w y k o rzy stanie potasu i w zrost zaw artości chlo rofilu w ro ślin ach [43], jak rów nież na udział w n iek tó ry ch procesach en zy m aty czn ych w inorośli i zw iększenie ogólnej ilości cu k ru w jagodach [11].
W iększość au to rów [7, 13, 54, 61] zgodna jest co do tego, że m ałe ilości w a n a d u sp e łn ia ją w ro ślinach rolę sty m u lu ją c ą, duże n ato m iast są toksyczne; p rzy ty m b ardziej toksyczn y dla roślin jest w an ad podany w fo rm ie k atio n u niż anion u [12].
G łów nym źródłem w an ad u dla ro ślin są gleby. W p ierw o tn y ch m ag m ow ych środow iskach geochem icznych m a on c h a ra k te r p ierw ia stk a rozproszonego, p rzy czym stosunkow o n a jb a rd zie j rozpow szechniony jest w różnych m in erałach skałotw órczych, bogatych w F e20 3 [67]. W glebach w anad w y stę p u je w postaci w a n ad y n ian ó w w apnia, ołow iu, m an gan u, potasu i żelaza oraz w połączeniach glin o -k rzem ian ow y ch [7].
Z nielicznych do tej p ory b a d ań n ad w ystęp ow an iem w an ad u w gle bach w yn ik a, że zaw artość jego może się w ahać w gran icach od 11 ppm [45] do ponad 200 ppm [59]. Średnio w dużej ilości zb adan ych próbek gleb fińskich [66] zaw artość ogólna tego m ik ro sk ład n ik a w ynosi 183 ppm . W glebach m in e raln y c h euro pejsk iej części ZSRR p rzy ję to za śred n ią zaw artość 100 ppm [24].
C hrom nie należy do m ik roskład n ik ó w u zn an y ch za niezbędne dla roślin. T ym n iem niej w całym szeregu dośw iadczeń [15, 20, 36, 42, 49, 65] w ykazano, że w niew ielkich k o n c e n trac ja ch w p ływ a k o rzystnie na w zrost roślin. N iek tórzy au to rzy [22, 50, 53, 65] z w racają uw agę, że o ile tru d n o rozpuszczalne połączenia chrom u w y w ie ra ły k o rzystne działanie, o ty le tak ie sam e daw ki połączeń łatw o rozpuszczalnych pow odow ały uszko dzenia roślin. B rak jest zgodności w śród au to ró w na tem a t zagadn ienia toksyczności n iek tó ry ch połączeń chrom u: chrom ianów , dw uchrom ianów , siarczan u chrom u i innych. P rz y w z ra sta ją c y c h daw kach chrom u stw ie r dzono in ten sy w n iejsze pob ieran ie jego przez rośliny [15].
W przep ro w adzo ny ch dośw iadczeniach w azonow ych [31] n aw et p rzy stosunkow o w ysokich daw kach chrom u, dochodzących do 550 ppm , po dan ych w postaci zw iązków tru d n o rozpuszczalnych, nie stw ierdzono jego szkodliw ego działania na rośliny. Je d y n ie rozpuszczalne połączenia chrom u, w edług jed n y ch autoró w w ilości 50 ppm [65], w edług in n y ch — w ilości 30 ppm [4] w y w ie ra ją swój u jem n y w pływ na rośliny. Rola fizjologiczna chrom u nie została dotychczas dokładnie zbadana.
C hrom należy do p ierw iastkó w d ający ch szczególnie dużo połączeń chem icznych. W nied użych k o n c e n trac ja ch może w chodzić w skład k rz e m ianów skałotw ó rczy ch ja k pirokseny, am fibole i inne.
Z aw artość chrom u w glebach m in eraln y ch , zdaniem n iek tó ry ch a u to rów [59], może się w ahać od 5 do 20 ppm . W iększe jego ilości tow arzyszą połączeniom żelaza i m ang an u w glebach [24]. J a k w y k azały dotychczas przeprow adzone bad an ia, najczęściej sp o ty k ane k o n cen tracje w glebach m in e raln y c h leżą w g ranicach od 20 do 100 ppm [37, 59, 66, 67].
N ikiel sp ełnia praw dopodobnie w ro ślin ach rolę a k ty w a to ra n iek tó ry ch enzym ów [26], w pływ a reg u lu jąco na pobieranie sk ładn ikó w p o k arm o w ych przez ro ślin y oraz na tw orzenie w itam in y P [29]. N iektórzy p rz y p isu ją m u d o d atni w p ływ na biosyntezę ch lorofilu A i В [63].
nekrozę tk an e k oraz obniżenie poziom u żelaza w roślinach [26]. W n ie k tó ry c h dośw iadczeniach [52] w ykazano n ato m iast, że m ałe ilości n iklu w y w ie ra ją k o rzy stn y w pływ na rozw ój roślin.
N ikiel (spokrew niany geochem icznie z k ob altem i żelazem) jest p ier w iastkiem w y b itn ie syderofiln ym . W glebach często tow arzyszy m agne zowi, tw o rzy m in e rały w tó rn e w połączeniu z sia rk ą i arsenem . Często obecny jest rów nież w m in erałach w tó rn y ch : m ontm orylonicie i n o n tro - nicie.
Z b ad a ń szeregu autorów w y n ik a [10, 26, 29], że zaw artość n ik lu w gle bach może się w ahać w szerokich g ran icach od poniżej 1 ppm do pow yżej 500 ppm w glebach w y tw orzo n y ch z se rp e n ty n u [59]. P rzeciętn a, n a j częściej sp o ty k an a zaw artość w glebach, w edług dan y ch różny ch autorów , w ynosi ok. 20 ppm [37, 51, 59].
W polskiej lite ra tu rz e rolniczej niew iele jest p u b lik a c ji n auk ow ych dotyczących ogólnej zaw artości m ik ro sk ładn ik ó w w glebach, stosow anie bow iem w ty m p rzy p a d k u stężonych kw asów nie d aje zadow alających rezu ltató w . Poza ty m nie pod jęto dotychczas w Polsce b adań nad określe niem zaw artości w glebach w an ad u i chrom u.
Ten sta n rzeczy dał asu m p t do podjęcia b ad ań nad zaw artością w a n adu, chrom u, m ang an u, ko b altu , n ik lu i m iedzi w n iek tó ry ch glebach z te re n u Dolnego Śląska, zbliżonych do siebie pod w zględem sk ład u m e chanicznego, p rzy zastosow aniu m etodyki sp ek tro g rafii em isy jn ej, pozw a lającej n a ilościowe oznaczanie ty ch pierw iastków . Oprócz tego p o stan o wiono zbadać w zajem ne zależności m iędzy zaw artością m ikroskład nik ów a in n y m i w łasnościam i gleb.
METODYKA OZNACZANIA MIKROSKŁADNIKÓW
Obecnie pow szechnie stosow anym i m etodam i w oznaczeniach ogólnej zaw artości bądź form rozpuszczalnych m ik ro sk ładn ikó w w glebach w w iększości lab o rato rió w chem iczno-rolniczych są m etody k o lorym e try czn e. Obok w ielu zalet (duża czułość i po w tarzalność m etody, sto su n kowo niski koszt a p a ra tu ry ), częstokroć w y m ag ają one dużych ilości kosz to w n ych odczynników i są bardzo pracochłonne.
S tą d w w ielu lab o rato riach prow adzone są b ad an ia nad zastosow aniem in n y ch , b ard ziej ekonom icznych m etod ilościowego oznaczania m ik ro sk ładn ikó w w glebach. W śród nich coraz częściej stosow ana jest m etoda sp e k tro g ra fii em isy jn ej [21, 23, 39, 40, 45, 55, 56, 57, 58, 59, 66, 67, 10, 16, 17, 27, 28, 29, 48, 51].
D zięki m niejszej pracochłonności p rzyg o tow y w an ia próbek, szybkości w y k o n y w an ia oznaczeń, m ożliw ości oznaczania w tej sam ej próbce
jedno-Rys. 1. K rzywe w yparow ania V, Cr, Mn, Cu, Co i Ni z wzorca nr II i próbek glebow ych
1 — w z o r z e c , 2 — g le b a nr 12, 3 — g le b a n r 75, 4 — g le b a n r 93
Curve o f V, Cr, Mn, Cu, Co and Ni evaporation from No. II standard and soil sam ples
cześnie k ilk u pierw iastk ó w , m etod y sp ek tro g raficzne z n a jd u ją coraz szersze zastosow anie w analizach gleb i roślin.
Z k ra jó w euro p ejsk ich n a skalę m asow ą w b a d a n ia c h rolniczy ch m e to d y spek tro g raficzn e zostały w prow adzone w Szkocji (The M acau lay In s titu t fo r Soil R esearch) i F in la n d ii (M aatalouden T utkim uskeskus).
W naszych b ad an iach p ró b k i glebow e po w ysuszeniu i ro zd ro b n ien iu w m oździerzu ag atow ym przesiew ano przez perlonow e sito o śred n icy oczek 1 m m , oddzielając w idoczne części organiczne (korzenie, liście itd.). N astępnie po w ym ieszaniu gleb y w słoikach pobierano prób ki śred nie o w adze ok. 10 g do k w arcow y ch ty g li i spalano w 450°C w czasie 10 godz., pozostaw iając je w piecu n a dalsze 10 godz. aż do ostygnięcia. P ró b k i po p rażen iu pow tó rnie bardzo dokładnie rozcierano w m oździerzu agato w y m (próba na zew n ętrzn ej stro n ie dłoni) i m ieszano w probów kach. T ak p rz y gotow anym m ate ria łe m glebow ym n ap ełn iano elek tro d y w ęglow e pod d ając n astęp n ie w zbudzeniu w łu k u elek try czn y m . W b ad an iach ty c h pom inięto dom ieszkę w ęgla do p róbek glebow ych, co polecają n iek tó rzy a u to rz y [33, 40], poniew aż w w a ru n k a c h stosow anego w zbudzenia palenie łu k u było stab ilne.
Do oznaczeń używ ano elek tro d w ęglow ych p ro d u k cji FO C h-G liw ice, o śred n icy 5 m m. K oniec górnej e le k tro d y by ł ścięty w kształcie stożka ze spiłow an y m końcem do śred n icy 1 m m , a e lek tro d a dolna m iała k ra te r o śred n icy 2 m m i głębokości 3 m m.
O znaczenia w yk o nano n a sp ek tro g rafie Q-24 z o p ty ką kw arcow ą. P ró b k i w zbudzano w łu k u p rą d u zm iennego, aktyw izow anego isk rą o n a tężen iu 12 A przez 2,5 m in , do całkow itego w y p aro w an ia (rys. 1). P rz erw a an a lity c z n a w ynosiła 2,5 m m , szerokość szczeliny 0,010 m m.
W idm o reje stro w a n o n a kliszach A gfa B alu E x tra H a rt, do obróbki klisz stosow ano w yw oływ acz m etolohy d ro ch ino n ow y i u trw alacz zw ykły.
Z aw arto ść m ik ro sk ład n ik ó w w b a d a n y ch p ró b k ach obliczono z w y kresów zależności zaczernienia linii 5 od lo g ary tm u k o n c e n trac ji С po ró w n u jąc je z in ten sy w nością linii wzorców.
Podłoże do sporządzenia w zorców przygotow ano ze sp e k tra ln ie czystych su b sta n c ji w oparciu o p rzeciętn ą zaw artość m ak ro sk ład n ik ó w w glebach k lim atu u m iarkow anego [51], a m ianow icie:
75% S i 0 2 — 50% w postaci tle n k u krzem ow ego, 50% w postaci kw arcu,
15% A120 3 — w postaci tle n k u glinow ego, 5% F e20 3 — w postaci tle n k u żelazowego, 1,5% CaO — w postaci tle n k u w apniow ego, 1% MgO — w postaci tle n k u m agnezow ego,
1,5% K 20 — w postaci bezw odnego w ęglanu potasow ego, 1% N a20 — w postaci k rystaliczneg o w ęg lan u sodowego.
Po ro ztarciu , w y p rażen iu w 450°C i w ym ieszaniu podłoże sk o n tro lo w ano za pom ocą m eto d y sp ek tro g raficzn ej na rów nom ierność w ym ie szania oraz n a zaw artość e w e n tu aln y c h zanieczyszczeń. Do 20 g ta k spo rządzonego podłoża wnoszono określone ilości m ik ro sk ład n ik ó w w postaci roztw orów , w ilościach p odan y ch w tab. 1. A by un ik n ąć osadzania soli
T a b e l a 1 R o z tw o ry w zo rco w e m i k r o s k ł a d n ik ó w S t a n d a r d s o l u t i o n s o f m i c r o e l e m e n t s M ik r o -s k ł a d n i k M ic r o e l e m e n t Z a w a r to ś ć m g/ ml r o z t w o r u C o n te n t i n m g/m l o f s o l u t i o n F o rm a m i k r o s k ł a d n i k a M ic r o e le m e n t f o r m R o z p u s z c z a l n i k S o l v e n t I l o ś ć ml w n i e s i o n a do 20 g p o d ł o ż a Q u a n t i t y i n mg i n t r o d u c e d i n t o b a s e V 1 , 0 m e ta w a n a d y n ia n amonowy ammonium m e ta v a n a d a te w oda z d o d a t k ie m 20 ml k w a su a z o to w e g o w 1 1 w a t e r w i t h a n a d d i t i o n o f 20 ml o f n i t r i c a c i d i n 1 1 6 C r 1 , 0 ch ro m m e t a l i c z n y m e t a l l i c ch ro m iu m r o z c i e ń c z o n y kw as s o l n y i s ia r k o w y - p r z y o g r z e w a n iu d i l u t e d h y d r o c h l o r i c a n d s u l p h u r i c a c i d s , a t h e a t i n g 6 Mn 1 0 , 0 m angan m e t a l i c z n y m e t a l l i c m a n g a n e s e k w as a z o to w y 1 : 1 n i t r i c a c i d 1 : 1 10 Co 0 , 1 k o b a l t m e t a l i c z n y / n i e z a - w i e r a j ą c y n i k l u / m e t a l l i c c o b a l t / w i t h o u t a n y n i c k e l c o n t e n t / k w as a z o to w y 1 :1 n i t r i c a c i d 1 : 1 20 N i 0 , 1 n i k i e l m e t a l i c z n y / n i e z a w i e r a j ą c y k o b a l t u / m e t a l l i c n i c k e l / w i t h o u t a n y c o b a l t c o n t e n t / k w as a z o to w y 1 : 1 n i t r i c a c i d 1 : 1 20 Cu 0 , 1 m ie d ź e l e k t r o l i t y c z n a e l e c t r o l y t i c a l c o p p e r k w as a z o to w y 1 :1 n i t r i c a c i d 1 :1 20
z roztw orów na ścian kach p arow nicy, nanoszono je m ałym i po rcjam i od p aro w u jąc każdorazow o do sucha.
Po n an iesien iu i odparow aniu b ad an y ch m ik ro sk ład n ik ó w m ieszaninę w zorcow ą prażono w tem p e ra tu rz e 450°C i po ro ztarciu i w ym ieszaniu kontrolo w ano jej jednorodność przez w zbudzenie w elek tro d ach w ęglo w ych. K o n tro lę tę przeprow adzano w k ilk u pow tórzeniach pobierając p róbki z różny ch p a rtii wzorca. Takie sam o zaczernienie linii c h a ra k te ry stycznych b a d an y ch p ierw iastk ó w św iadczyło o d obrym w ym ieszaniu w zorca.
M ieszaninę w zorcow ą rozcieńczano n astęp n ie czystym podłożem w sto su n k u 1 : 2 : 4 : 8 u zy sk u jąc w ten sposób m alejące zaw artości b a d a nych m ik ro sk ład n ik ó w w poszczególnych pró bk ach w zorcow ych. P ró b k ę zerow ą stanow iło czyste podłoże bez d o d atku m ikro składników (tab. 2).
Z aczernienie c h a ra k te ry sty c z n y c h linii poszczególnych p ierw iastk ów (tab. 3) m ierzono na m ikrofo tom etrze ty p u M F-2. Na każdej płycie
foto-T a b e l a 2 Z a w a r to ś ć m i k r o s k ł a d n ik ó w w p r o s z k a c h w zo rc o w y ch w ppm M ic r o e le m e n t c o n t e n t i n s t a n d a r d p o w d e r s i n ppm M i k r o s k ł a d n i k M ic r o e le m e n t I I I I I I IV Vх / V 3 0 0 1 50 75 37 -C r 3 0 0 1 50 7 5 37 -Mn 5 0 0 0 2 5 0 0 1 2 5 0 6 2 5 -Co 1 0 0 50 2 5 1 2 , 5 -N i 1 0 0 50 25 1 2 , 5 -Cu 1 0 0 50 25 1 2 ,5 -^ c z y s t e p o d ło ż e b e z d o d a tk ó w m i k r o s k ł a d n ik ó w p u r e b a s e w i t h o u t m i c r o e l e m e n t a d d i t i o n T a b e l a 3 L i n i e s p e k t r a l n e i . o d c h y l e n i a s ta n d a r d o w e w yników / n = 9 / S p e c t r a l l i n e s a n d s t a n d a r d d e v i a t i o n s o f r e s u l t s / n = 9 / M ik r o s k ła d n i k M ic r o e le m e n t D łu s o ś ć l i n i i A n a l y t i c l i n e Ś r e d n i a w a r to ś ć ppm d l a k t ó r e j o b l i c z o n o o d c h y l e n i e Lie a n ppm v a l u e , f o r w h ic h t h e d e v i a t i o n w as c o m p u te d O d c h y le n ie s ta n d a r d o w e w % S t a n d a r d d e v i a t i o n i n % V 3 1 8 5 ,3 9 60 ± 1 1 ,6 C r 3 0 1 4 ,7 6 75 - 7 , 4 Mn 2 9 4 9 ,2 0 500 ± 9 , 6 Co 3 4 5 3 ,5 1 12 ± 9 , 2 N i 3 4 1 4 ,7 6 20 - 1 3 ,8 Cu 3 2 7 3 ,7 6 ЗСГ 1 5 , 4
graficznej um ieszczano w idm o skali wzorców i b ad a n y ch próbek glebo w ych w trz y k ro tn y m pow tórzeniu.
O bliczone odchylenia sta n d a rto w e [60] podano w tab. 3.
BADANY MATERIAŁ
P rzedm iotem badań b y ły u tw o ry pyłow e i pylaste, k tó re z a jm u ją ok. 13,3% ogólnej pow ierzchni gleb w ojew ództw a w rocław skiego [30]. W y stęp u ją one głów nie w n izin n y m i w y ży n n y m regionie
fizjograficzno-glebow ym . D om in ującym i glebam i obu ty ch regionów są gleby bielicow e i b ru n a tn e , a w regionie n izin n ym rów nież czarne ziemie. Duże obszary gleb pyłow ych i p y lasty ch , wchodzące w kom pleks gleb pszenno-b uracza- nych, stanow ią najlepsze gleby Dolnego Śląska.
P ró b k i do b a d ań p obrano z teren ó w o n ajw ięk szy m zagęszczeniu w y m ienionych trzech typów glebow ych, na u tw o rach pyłow ych i p y lasty ch , z kom pleksów u sy tu o w a n y ch na południe od W rocław ia, na teren ie po w iatów : O ław a, S trzelin , Ząbkow ice, D zierżoniów , Św idnica i W rocław . Ogółem pobrano 94 próbk i w yłącznie z w a rstw pow ierzchniow ych pól u p raw n y c h oraz po 3 rep re z en ta ty w n e pro file z każdego ty p u glebowego.
Pod w zględem typologicznym p o brane p róbki pow ierzchniow e pocho dziły: po 31 z czarn ych ziem i gleb b ru n a tn y c h i 32 z gleb bielico w y ch.
O P IS P R O F IL Ó W G L E B O W Y C H
C z a r n e z i e m i e . P ro fil 1, K rajk ó w , pow. w rocław ski:
А г 0-50 cm — poziom próchniczny: u tw ó r pyłow o-ilasty, w stanie
św ieżym b a rw y czarn ej, s tru k tu ra gruzełkow ata,
przejście do n astępnego poziom u zaciekam i;
A J C 50-70 cm — poziom przejściow y: u tw ó r pyłow o-ilasty, w stanie św ieżym b a rw y żółtej z licznym i ciem nym i plam am i (nacieki próchnicy), b u rzy silnie z HC1, przejście do następnego poziom u stopniow e;
С 70-85 cm — skała m acierzysta: u tw ó r pyłow o-ilasty, w stan ie św ie
żym b a rw y żółtej, na s ty k u z podłożem p o d ścielają cym liczne otoczki oraz pojedyncze k o n k recje C a C 0 3, przejście do n astępnego poziom u w yraźne;
D 85-150 cm — podłoże podścielające: u tw ó r p y łow o-ilasty w stanie
św ieżym b a rw y in ten sy w n ie żółtej z pojedynczym i n a ciekam i i k o n k recjam i C a C 0 3, poniżej głębokości 100 cm ślad y oglejenia.
P ro file n r 2 z B orka Strzelińskiego, pow. strzeliński, i n r 3 z M agnic, pow. w rocław ski w y g lą d a ją podobnie jak p ro fil 1. Jed n ak że w poziom ie С począw szy od głębokości 75 cm stw ierdzono w obu pro filach sinopopielate plam y oglejenia.
G l e b y b r u n a t n e . P ro fil 4, P rzerzeczy n Z drój, pow. dzierżo- niow ski:
A 0-30 cm — poziom próchniczny: u tw ó r pyło w o-ilasty , w stan ie
św ieżym b arw y sz a ro b ru n a tn e j, p rzejście do n a stę p n e go poziom u w yraźne;
В 30-75 cm — poziom b ru n a tn ie n ia : u tw ó r pyłow o-ilasty, w stan ie św ieżym b a rw y b ru n atn o ż ó łte j, przejście do n a stę p nego poziom u stopniow e;
С 75-150 cm — skała m acierzysta: u tw ó r pyłow o-ilasty, w stan ie n ie
zbyt w ilgo tn y m b a rw y żółtej z odcieniem b ru n a tn y m . P ro file n r 5 z H enry kow a, pow. ząbkow icki, i n r 6 z M ieszkowic, pow. dzierżoniow ski, w y g lą d a ją podobnie ja k pro fil 4.
G l e b y b i e l i c o w e . P ro fil 7, M arcinow ice, pow. św idnicki:
A 0-25 cm — poziom próchniczny: u tw ó r pyłow o-ilasty, b a rw y szarej
w stan ie św ieżym , przejście do następnego poziom u stopniow e;
A 2 25-40 cm — poziom w y m y w an ia: u tw ó r pyłow o-ilasty, w stan ie
św ieżym b a rw y jasno szarej, przejście do następnego poziom u ostre;
В 40-60 cm — poziom osadzania: u tw ó r p yłow o-ilasty, w stan ie św ie
żym b a rw y żó łto b ru n atn ej z licznym i d ro b n y m i sza ry m i plam kam i, przejście do następnego poziom u stop niowe;
С 60-100 cm — sk ała m acierzysta: w stan ie św ieżym b a rw y żó łto b ru
n a tn e j, pojedyncze żyłki żelaziste, od 95 cm w głąb w a rstw a licznych kw arcow y ch otoczaków.
P ro file n r 8 z Ząbkow ic, pow. ząbkow icki, i n r 9 z D zierżoniow a, pow. dzierżoniow ski, w y g lą d a ją podobnie jak p ro fil n r 7.
CHARAKTERYSTYKA MATERIAŁU GLEBOWEGO
W celu bliższego sch arak tery zo w an ia m a te ria łu glebow ego w ykonano we w szystk ich pró bkach n astęp u jące oznaczenia: sk ład u m echanicznego m etodą B ouyoucosa w m o d yfik acji C assagrande i P ruszyńskiego, pH w n KC1, sorpcji roztw o rem b łęk itu m etylenow ego = BM, w ęgla orga nicznego k o lo ry m etry czn ie m etodą S p rin g era i K lee, w ęglanów m etodą Scheiblera oraz zaw artości po tasu i fosforu m etodą Egnera.
Pod w zględem sk ład u m echanicznego 44% ogólnej ilości b ad an y ch gleb stan o w iły u tw o ry pyłow o-ilaste, 20% — g liny ciężkie p ylaste, 23% — gliny średn ie p ylaste, a 7% — g lin y lekkie p y laste (rys. 2).
W p ró b k ach pow ierzchniow ych śred n ie w arto ści pH, w ielkości sorpcji BM w m.e. oraz zaw artości części sp ław ialn y ch i С organicznego m aleją
w szeregu: czarne ziem ie gleby b ru n a tn e -> gleby bielicow e (tab. 4).
S tosunkow o najw ięcej p rzy sw aja ln y c h fo rm potasu stw ierdzono w g le bach bielicow ych, fosforu n ato m ia st w czarn y ch ziem iach. N ajuboższe w potas i fosfor b y ły gleby b ru n atn e .
Rys. 2. Procentow y udział grup m echanicznych w poszczególnych typach gleb
l — u t w o r y p y ło w o -d la s te , 2 — g lin y c ię ż k ie p y la s t e , 3 — g lin y ś r e d n ie p y la s t e , 4 — g lin y l e k k i e p y la s t e
P ercentual participation of m echanical groups in individual soil types
1 — s i l - c l a y fo r m a t io n s , 2 — h a e v y s i l t y lo a m s , 3 — m e d iu m s i l t y lo a m s , 4 — lig h t s i l t y lo a m s T a b e l a 4 O d c z y n , w ie l k o ś ć s o r p c j i /ВМ / o r a z z a w a r t o ś ć c z ę ś c i s p ł a w i a l n y c h , w ę g la o r g a n i c z n e g o i p r z y s w a j a l n y c h fo rm p o t a s u i f o s f o r u w p r ó b k a c h p o w ie r z c h n io w y c h b a d a n y c h g le b / w a r t o ś c i ś r e d n i e i w a h a n i a / R e a c t i o n , s o r p t i o n v a l u e /ВМ / a n a c o n t e n t o f c l a y p a r t i c l e s , o r g a n i c c a r b o n a n d a v a i l a b l e p h o s p h o r u s a n d p o t a s s i u m f o r m s i n s u p e r f i c i a l s a m p le s o f t h e s o i l s i n v e s t i g a t e d /m e a n v a l u e s a n d f l u c t u a t i o n s / T ypy g le b o w e S o i l t y p e I l o ś ć p r ó b e k Number o f s a m p le s рН /п К С 1/ S o r p c j a ВМ w m .e . ВМ s o r p t i o n i n m .e . C z ę ś c i s p ł a w i a i n e C la y p a r t i c l e s % С o r g . O r g a n ic С % к2о p 20 5 mg/iOO g C z a rn e z i e m ie B la c k e a r t h s 31 / 6 , 2 - 7 , 2 /6 , 9 9 , 6 / 8 , 9 - 9 , 7 / 50 / 2 6 - 6 1 / 1 ,7 9 / 1 , 1 5 - 2 , 4 3 / 8 , 7 / 3 , 0 - 3 1 , 0 / 1 3 , 6 / 2 , 4 - 2 5 , 0 / G le b y b r u n a t n e B row n s o i l s 31 А , 6 - 7 , 0 /6 , 5 9 , 1 / 7 , 3 - 9 , 7 / 48 / 2 6 - 6 0 / 1 ,1 1 / 0 , 5 8 - 1 , 7 2 / 7 , 0 / 2 , 5 - 1 8 , 5 / 9 , 5 / 1 , 6 - 2 5 , 0/ G le b y b i e l i c o w e P o d z o l i c s o i l s 32 6 , 2 / 4 , 4 - 7 , 2 / 7 , 9 / 4 , 0 - 9 , V 4 4 / 2 9 - 5 3 / 1 ,0 9 / 0 , 7 2 - 1 , 6 9 / 1 0 ,1 / 2 , 5 - 3 1 , 0 / 1 0 ,6 / 0 , 4 - 2 5 , 0 /
W p ro filach glebow ych (tab. 5) śred n ie w artości pH i zaw artość części sp ław ialn y ch oraz w arto ści BM w czarn y ch ziem iach i glebach b ru n a tn y c h w y k a z u ją niew ielką zm ienność w poszczególnych poziom ach. W glebach bielicow ych n a to m ia st średn ie w artości BM w poziom ie III i IV są w y raźnie w yższe w p o ró w n an iu z poziom am i I i II. Ś red n ia za w artość su b sta n c ji organicznej w poziom ie I w szy stk ich b a d an y ch gleb jest w y raźnie w yższa niż w poziom ie II. N ajw ięcej p rz y sw a ja ln y c h form p otasu i fosforu stw ierdzono w poziom ie I w szy stkich ty p ó w glebow ych. Poziom y głębiej położone są uboższe w te połączenia, p rzy czym sy ste m a ty czn y sp adek zaw artości p o tasu i fosforu obserw uje się w pro filach gleb bielicow ych, a fosforu rów nież i w czarny ch ziem iach.
T a b e l a 5 O d c z y n , w i e l k o ś ć ś o r p c j i /В М / o r a z z a w a r t o ś ć c z ę ś c i s p ł a w i a l n y c h , w ę g la o r g a n i c z n e g o i p r z y s w a j a l n y c h f o r m p o t a s u i f o s f o r u w p o z io m a c h g e n e ty c z n y c h b a d a n y c h g l e b / w a r t o ś c i ś r e d n i e i w a h a n i a / R e a c t i o n , s o r p t i o n v a l u e /В М / a n d c o n t e n t o f c l a y p a r t i c l e s , o r g a n i c c a r b o n , a v a i l a b l e p h o s p h o r u s a n d p o t a s s i u m c o n t e n t i n g e n e t i c h o r i z o n o f t h e s o i l s i n v e s t i g a t e d /m e a n v a l u e s a n d f l u c t u a t i o n s / T y p y g le b o w e I l o ś ć p r ó b e k N im b e r o f s a m p le s S o r p c j a BM w m .e . BM s o r p t i o n i n m .e . C z ę ś c i s p ł a w i a l n e C la y p a r t i c l e s % С o r g . O r g a n ic С % k2o P2° 5 S o i l t y p e mg/1 0 0 g g l e b y - s o i l « C z a r n e z ie m i e - B la c k e a r t h s A / 3 - 1 5 cm / 7 , 1 / 7 , 0 - 7 , 2 / 9 , 7 / 9 , 6 - 9 , 7 / 55 / 5 1 - 5 8 / 1 ,9 1 / 1 , 5 1 - 2 , 2 0 / 6 , 7 / 5 , 5 - 8 , 0 / 1 6 ,9 / 1 1 , 7 - 2 5 , 0/ A / 2 0 - 4 0 cm / 7 , 1 / 6 , 9 - 7 , 3 / 9 , 7 / 9 , 6 - 9 , 7 / 59 / 5 3 - 6 6 / 1 .5 9 / 1 , 2 5 - 1 , 8 4 / 1 , 3 / 0 , 0 - 3 , 0/ 6 , 0 / 0 , 0 - 1 5 , 0/ A/C / 5 0 - 8 0 cm / 7 , 1 / 7 , 0 - 7 , 3 / 9 , 3 / 8 , 8 - 9 , 7 / 56 / 5 4 - 5 8 / n . o . 0 , 8 / 0 , 0 - 2 , 5 / 0 , 4 / 0 , 0 - 1 , 3 / С / 7 5 - 1 1 0 cm / 7 , 1 / 7 , 0 - 7 , 1 / 8 , 4 / 7 , 4 - 9 , 7 / 62 / 4 3 - 9 2 / n . o . 1 , 2 / 0 , 0 - 3 , 5 / 0 , 0 G le b y b r u n a t n e - Brovm s o i l s A1 / 3 - 1 5 cm / 6 , 6 / 6 , 3 - 7 , 0 / 9 , 4 / 8 , 9 - 9 , 7 / 48 / 3 9 - 6 0 / 1 ,1 0 / 1 , 0 5 - 1 , 1 9 / 5 , 5 / 5 , 6 - 6 , 0/ 1 8 ,6 / 5 , 8 - 2 5 , 0/ В / 3 0 - 5 0 cm / 6 , 7 / 6 , 6- 6 , 9 / 9 , 6 / 9 , 5 - 9 , 7 / 56 / 4 5 - 7 0 / 0 ,2 9 / 0 , 2 2 - 0 , 4 1 / 2 , 5 / 0 , 5 - 5 , 5 / 9 , 0 / 0 , 0- 2 5 , 0/ С / 8 0 - 9 5 cm / 7 , 0 / 7 , 0 - 7 , i / 9 , 6 / 9 , 5 - 9 , 7 / 5 4 / 50- 6 1 / n . o . 4 »1 / 3 , 5 - 5 , 0 / 9 , 0 / 4 , 0 - 1 9 , 0 / С ■ / 1 2 0 - 1 5 0 cm / 7 , 0 / 6 , 7 - 7 , 2 / 9 , 2 / 9 , 1 - 9 , 3 / 4 8 / 4 6 - 5 1 / n . o . 4 , 0 / 3 , 5 - 5 , 0 / 7 , 3 / 4 , 2 - 1 2 , 0 / G le b y b i e l i c o w e - P o d z o l i c s o i l s A1 / 3 - 1 5 cm / 6 , 2 / 5 , 4 - 6 , 7 / 7 , 8 / 5 , 5 - 9 , 6/ 43 / 4 0 —4 7 / 1 ,2 0 / 0 , 9 3 - 1 , 4 7 / 8 , 0 / 4 , 5 - 1 4 , 5 / 1 0 ,0 / 0 , 4 - 2 5 , 0 / A2 / 2 0 - 3 0 cm / 6 , 5 / 6 , 2 - 6 , 8/ 7 , 5 / 5 , 5 - 9 , 7 / 50 / 4 4 - 5 6 / 0 ,4 9 / 0 , 3 2 - 0 , 7 6 / 6 , 3 / 1 , 5 - 1 2 , 5 / 5 , 1 / 0 , 0 - 9 , 7 / В / 4 5 - 6 0 cm / 6 , 5 / 6 , 4 - 6 , 8 / 8 , 3 / 6 , 2 - 9 , 7 / 45 / 2 9 - 5 3 / n . o . 4 , 5 / 2 , 0 - 6 , 5 / 1 .3 / 0 , 0 - 3 , 8 / С /7 0 - 1 0 0 cm / 6 , 4 / 6 , 0 - 6 , 9 / 9 , 7 / 9 , 7 / 41 / 2 7 - 4 9 / n . o . 4 , 1 / 4 , 0 - 6 , 5 0 , 9 / 0 , 0 - 2 , 2 /
R o zp atru jąc w artości śred n ie w poszczególnych ty p ac h glebow ych stw ierd za się nieco niższe pH i sorp cję BM (z w y ją tk ie m poziom u IV) oraz niższą zaw artość części sp ław ialn y ch w poszczególnych poziom ach gleb bielicow ych w p oró w naniu z czarn ym i ziem iam i i glebam i b r u n a t nym i.
Spośród w szystkich zbadan ych próbek pow ierzchniow ych jedyn ie w 18 pró b k ach czarn y ch ziem stw ierdzono obecność w ęglanów . Z tego 12 gleb zaw ierało śladow e ilości C a C 0 3, a pozostałe 6 gleb od 0,1 do 1,4'% C a C 0 3.
Połączenia w ęglanow e b y ły obecne we w szystkich poziom ach b a d a ny ch p rofilów czarnych ziem (z w y ją tk ie m poziom u I i II w pro filu 3), jak rów nież w poziom ie С dw óch profilów gleb b ru n a tn y c h .
Ogólnie stosow anym i m etodam i oznaczano rów nież w b a d an y ch gle bach p rzy sw aja ln e form y m iedzi, m an gan u , m olibdenu oraz cy nk u m etodą Jacksona. O m ów ienie w yników podajio we w cześniejszej p racy [5].
WYNIKI BADAŃ
P R Ó B K I P O W IE R Z C H N IO W E
N ajzasobniejsze w w an ad i m iedź spośród zbadany ch gleb okazały się czarne ziem ie (tab. 6). Ś red n ia zaw artość ty ch m ikroskład nik ów w y raźn ie
i stopniow o obniża się w szeregu czarne ziem ie gleby b ru n a tn e gleby
bielicow e. A naliza m atem aty czn a w y kazała, że różnice średnich z a w a r tości m iedzi są istotne w odniesieniu do w szy stkich typów glebow ych, nato m iast średnie zaw artości w a n a d u w yłącznie dla czarny ch ziem.
Ś redn ia zaw artości chrom u w czarny ch ziem iach i glebach b r u n a t ny ch jest nieco w iększa niż w glebach bielicow ych, są to jed n a k różnice nieistotne. W artości średnie uzy sk an e dla m an g anu, k o b altu i n ik lu w za sadzie nie w y k azu ją w a h a ń w obrębie poszczególnych typów glebow ych. D la w szystkich b a d an y ch próbek pow ierzchniow ych śred n ia zaw artość oznaczanych m ik roskład n ików u k ład a się w szeregu:
Mn > Cr > V > Cu > Ni > Co
i w ynosi dla m an g an u — 530 ppm , chrom u — 55 ppm , w an ad u — 46 ppm , m iedzi — 25 ppm , n ik lu — 15 ppm i k o b altu — 9 ppm.
Podobny u k ład zaw artości w ym ien ion y ch m ikro składników uzyskali w sw ych b ad aniach rów nież inn i au to rz y [21, 66, 67] z tą tylko różnicą, że średnio w b a d an y ch przez n ich glebach stw ierdzili w ięcej n ik lu niż m iedzi.
T a b e l a 6 O g ó ln a z a w a r t o ś ć m ik r o s k ł a d n ik ó w w w a r s t w i e p o w ie r z c h n io w e j b a d a n y c h g l e b w ppm / w a r t o ś c i ś r e d n i e i w a h a n i a / T o t a l m i c r o e l e m e n t c o n t e n t i n s u r f a c e l a y e r o f t h e s o i l s i n v e s t i g a t e d , i n ppm /m e a n v a l u e s a n d f l u c t u a t i o n s / T y p y g le b o w e S o i l t y p e s L i c z b a p r ó b e k N um ber o r . s a m p le s Y C r Mn Со N i C u C z a r n e z i e m i e B la c k e a r t h s 3 1 5 0 / 2 8 - 7 6 / 57 / 2 7 - 1 0 0 / 5 2 0 / 2 2 0 - 8 9 0 / 9 / 6 - 1 3 / 1 5 / 9 - 2 1 / 3 2 / 2 0 - 4 3 / G le b y b r u n a t n e B row n s o i l s 3 1 47 / 3 1 - 7 0 / 5 8 / 3 5 - 8 1 / 5 4 0 / 3 2 0 - 8 1 0 / 9 / 7 - 1 3 / 1 7 / 1 0 - 2 5 / 2 4 / 1 6 - 3 V G le b y b i e l i c o w e P o d z o l i c s o i l s 32 4 1 / 2 6 - 6 6 / 5 1 / 3 0 - 9 1 / 5 4 0 / 3 2 0 - 9 1 0 / 10 / 6 - 1 1 / 1 4 / 8 - 3 5 / 2 1 / 1 2 - 3 4 / Ś r e d n i o - M ean 4 6 / 2 6 - 7 6 / 5 5 / 2 7 - 1 0 0 / 5 3 0 /2 2 0 - 9 'Ю / 9 / 6 - 1 3 / 1 5 / 8 - 3 5 / 2 5 / 1 2 - 4 3 /
najw iększe w a h an ia stw ierdzono w zaw artości chrom u, m anganu , niklu i m iedzi, nieco m niejsze w zaw artości w an ad u, a n ajm n iejsze k o b altu (tab. 6).
D la w an ad u najczęściej sp o ty k an e w arto ści w czarny ch ziem iach i gle bach b ru n a tn y c h w y stęp o w ały w g ran icach od 40 do 55 ppm (odpowiednio 51 i 64% próbek), a w glebach bielicow ych od 32 do 45 ppm (69% próbek).
D la chrom u najczęściej sp oty k an e zaw artości stw ierdzono w gran icach 45-65 ppm , p rzy czym we w szy stk ich ty p ach glebow ych w przedziale ty m m ieści się średn io 50% b a d an y ch próbek (rys. 3).
Pow yżej 60% próbek czarnych ziem i gleb b ru n a tn y c h zaw iera m a n gan w g ran icach od 350 do 600 ppm , a w glebach bielicow ych w ty m sam ym in te rw a le w y stę p u je 72% ogólnej ilości próbek.
W w iększości b a d a n y ch gleb (gleby b ru n a tn e i bielicow e po 84% , a czarne ziem ie 71% ogólnej ilości próbek) zaw artość k o b a ltu w aha się w g ranicach od 7 do 12 ppm .
N ajczęściej sp o tyk an e zaw artości n ik lu oscylow ały w gran icach 10-20 ppm (czarne ziem ie 87% , gleby b ru n a tn e 68% , gleby bielicow e 77% próbek).
Średnio w ok. 70% zb ad an y ch p róbek w szy stkich typów glebow ych najczęściej sp o tykan e zaw artości m iedzi m ieściły się w gran icach 25-35 ppm (rys. 3).
Geochem iczne p okrew ieństw o n iek tó ry ch m ik ro sk ład n ik ó w w iąże się często z podobieństw em ilościowego rozm ieszczenia w glebach [27, 46]. W b ad an iach w łasn y ch stw ierdzono w w iększości p rzypadków , że w m iarę
i m iedzi w poszczególnych typach gleb
I — c z a r n e z ie m ie , 2 — g le b y b r u n a tn e , 3 — g le b y b ie lic o w e
Occurrence frequency ,0f defined contents of total vadium , chromium, m anganese, cobalt, nickel and copper forms in individual soil types
T a b e l a 7 W s p ó łc z y n n ik i k o r e l a c j i d l a z a l e ż n o ś c i w y s tę p o w a n ia m i k r o s k ł a d n i k ów w w i e r z c h n i c h w a r s tw a c h b a d a n y c h g l e b C o r r e l a t i o n c o e f f i c i e n t s f o r d e p e n d e n c e o f m i c r o e l e m e n t o c c u r r e n c e i n s u r f a c e l a y e r o f t h e s o i l s i n v e s t i g a t e d M i k r o s k ł a d n i k i - M ic r o e le m e n ts г г Vn- Г w an ad : ch ro m - v a n a d iu m : ch ro m iu m 0 ,6 3 6 , 1 w an ad : m angan - v a n a d iu m : m a n g a n e s e 0 ,3 7 3 , 6 w an ad : k o b a l t - v a n a d iu m î c o b a l t 0 , 5 6 5 , 4 w an ad : n i k i e l - v a n a d iu m : n i c k e l 0 , 3 4 3 , 8 w an a d : m ie d ź - v a n a d iu m : c o p p e r 0 , 5 8 5 , 7 ch ro m : k o b a l t - c h r o m i u n î c o b a l t , 0 ,3 5 3 , 4 ch ro m : n i k i e l - ch ro m iu m : n i c k e l » 0 , 6 2 5 , 9 m angan : n i k i e l - m a n g a n e s e : n i c k e l 0 ,3 5 3 , 4 k o b a l t : m ie d ź - c o b a l t : c o p p e r 0 ,5 5 5 ,3 n i k i e l : m ie d ź - n i c k e l : c o p p e r 0 ,3 7 3 ,6
w zrostu zaw artości jednego p ierw ia stk a wzrasta- zaw artość drugiego (tab. 7). Zależności tej nie stw ierdzono jed y n ie m iędzy m ang anem a ch ro m em , k o b altem oraz m iedzią, chrom em i m iedzią. Nie stw ierdzono ró w nież zależności w w y stęp o w an iu k o b a ltu i n ik lu , o k tó re j w sp om inają w sw ych p racach n iek tó rzy au to rz y [27]. W poszczególnych ty p ach gle bow ych sto su n ek Ca do Ni nie w y k azu je w iększych różnic (w czarny ch ziem iach 0,63, w glebach b ru n a tn y c h — 0,58, w glebach bielicow ych — 0,64) i zbliżony jest do w arto ści u z y sk an y ch przez in n y ch autorów .
P R Ó B K I P R O F IL O W E
W b ad a n y ch pro filach glebow ych analiza zaw artości m ik ro składn ik ów w y kazała (tab. 8) w yższą ak u m u la cję m an g an u w poziom ach I w szy st kich typó w glebow ych, ja k rów nież w poziom ie II czarnych ziem. P o ziom y głębiej położone są średnio uboższe w m an gan , p rzy czym spadek śred n iej zaw artości n a jsy stem a ty c z n ie j w y stę p u je w glebach bielicow ych.
Nieco w yższą śre d n ią zaw artość w an ad u i chrom u stw ierdzono w po ziom ie IV czarn y ch ziem. W pro filach gleb bielicow ych dane an ality czn e
w sk azu ją na niew ielkie zubożenie poziom u III w połączenia m iedzi. Poza ty m i w y ją tk a m i śred n ie zaw arto ści w an ad u , chrom u, ko b altu , n ik lu i m iedzi nie w y k a z u ją różnic w poszczególnych poziom ach w obrębie po szczególnych typ ów gleby.
T a b e l a 8 Z a w a r to ś ć m i k r o s k ł a d n ik ó w w p o z io m a c h g e n e ty c z n y c h b a d a n y c h g l e b w ppm / w a r t o ś c i ś r e d n i e / M ic r o e le m e n t c o n t e n t i n g e n e t i c h o r i z o n s o f t h e s o i l s i n v e s t i g a t e d , i n ppm /m e a n v a l u e s / P o z io m H o r iz o n V C r Un Co N i Cu C z a r n e z i e m i e - B la c k e a r t h s A 58 65 5 5 0 10 1 4 33 / 3 - 1 5 cm / A 58 63 5 2 0 10 1 4 31 / 2 0 - 4 0 cm / A/C 6 0 62 4 1 0 11 15 27 / 5 0 - 8 0 cm / С 7 6 7 6 4 1 0 9 21 3 0 / 7 5 - 1 1 0 cm / G le b y b r u n a t n e -• Brow n s o i l s ^ 1 51 61 58 0 1 0 17 20 / 3 - 1 5 cm / В 53 5 4 4 1 0 9 1 4 2 4 /3 0 - 5 0 cm / С 4 5 55 4 5 0 9 1 6 2 4 / 8 0 - 9 5 cm / С 4 2 57 4 6 0 9 1 4 2 0 / 1 2 0 - 1 5 0 cm / G le b y b i e l i c o w e - P o d z o l i c s o i l s A1 4 6 53 5Ö0 10 13 27 / 5 - 1 5 cm / A2 46 59 4 4 0 9 1 1 28 / 2 0 - 3 0 cm / В 46 5 0 4 2 0 10 12 18 / 4 5 —6 0 cm / С • 53 53 3 8 0 10 15 2 4 /7 0 - 1 0 0 cm / 1
20 40 60 80 100 120 ppm
Rys. 4. Zawartość m ikroelem entów w profilach glebow ych M ikroelem ent content in soil profiles
Stosunkow o n ajw ięk szy m w ah an io m po d legają zaw artości b a d an y ch m ik ro sk ład n ik ó w w poszczególnych poziom ach genetycznych czarnych ziem, n ato m ia st n a jm n ie jszy m w glebach b ru n a tn y c h (rys. 4). Nie stw ie r dzono żadn ych praw idłow ości w rozm ieszczeniu m ik ro sk ład n ik ó w w po ziom ach g en etyczn ych poszczególnych p rofilów w ram ach tego sam ego ty p u glebow ego.
DY SKUSJA
Z aw artość m ik ro sk ład nikó w w glebie uzależniona jest od szeregu czynników . S w e i n i M i t c h e l l [59] K a b a t a - P e n d i a s [27], G y ö r i [18], S i l l a n a p ä ä [57] i w ielu in n y ch au to rów [32, 62] p rz y p isuje zasadnicze znaczenie w rozm ieszczeniu pow ierzchniow ym i p ro fi
low ym m ik ro sk ład n ik ó w ich zaw artości w skale m acierzy stej.
W oparciu o obszerny m ate ria ł a n a lity c z n y O e r t e l [41] w yk azał jed n ak , że nie zawsze zachodzi p ro sta zależność m iędzy k o n c e n trac ją m ik ro sk ład n ik ó w w glebach i sk ałą m acierzystą. N iem ały bow iem w pły w na ich rozm ieszczenie w glebach m ają procesy glebotw órcze i procesy w ietrzenia, dzięki k tó ry m zaw arto ść szeregu pierw iastk ó w może być w y raźn ie niższa lub w yższa w p o ró w n an iu z zaw artością w skale m acie rzy stej. Podobne obserw acje poczynili rów nież C h o c h ł o w a [8], W r i g h t [64] oraz inn i [32, 44]. S tą d w niosek, że różnice w zaw artości w glebie i skale m acierzy stej m ogą być ty m w iększe, im dalej posun ięty jest proces w ietrzen ia i im bard ziej pod w zględem typologicznym w y kształcona jest d an a gleba [62].
W b ad an iach w łasn y ch pom im o p ew n ych różnic nie stw ierdzono udo w odnionej m atem aty cznie zależności pom iędzy zaw artością m ik ro sk ła d ników w poszczególnych ty p ac h gleb.
Być może w pływ czynników , o k tó ry c h b y ła m ow a poprzednio, jest m askow any w b a d an y ch glebach przez su b sta n c ję organiczną. J a k w y k a zały b ad an ia Z y r i n a i w spółpracow ników [67] oraz in n y ch au torów [19, 24, 34, 47, 57] na k o n c e n trac ję m ik ro sk ład n ik ó w w p ły w a rów nież pow staw an ie kom pleksow ych zw iązków org an iczn o -m in eraln y ch oraz procesy k u m u la c ji biologicznej, co m a m iejsce szczególnie w poziom ie próchnicznym . W edług S i l l a n p ä ä [57] i V o u r i n e n a [66] do 10% zaw artości su b sta n c ji organicznej w z ra sta zaw artość m an gan u, cynku, n ik lu i k o b altu w glebach, a po przekroczeniu tej w artości w y raźnie spada. T rzeba jed n a k nadm ienić, że n a tem a t k u m u la c ji różny ch p ie r w iastków w poziom ie próch niczny m b ra k w lite ra tu rz e zgodności poglą dów. W ielu au toró w w sw ych p racach w y k azu je w praw dzie w n iek tó ry ch typach gleb w yższą zaw artość m iedzi, k o b a ltu i n ik lu w poziom ie a k u m u lacy jn y m , są jed n a k i tak ie prace, w k tó ry c h stw ierdzono w yższą z a w a r tość w poziom ach głębiej położonych [16, 29, 51, 54, 67].
A u to r nie znalazł praw idłow ości w rozm ieszczeniu b a d an y ch m ik ro sk ładnik ów (z w y ją tk ie m m anganu) .w poziom ach genety czny ch po szczególnych typów glebow ych (rys. 4). S tw ierdzono jed y n ie w yższą a k u m u lację m an g an u w poziom ie p ró ch niczn y m w szy stk ich typów glebow ych (tab. 8), na co w sk a z u ją rów nież b a d a n ia in n y ch au to rów [19, 27, 29, 67].
czarn y ch ziem iach (1,79%) jest znacznie w yższa od zaw artości w glebach b ru n a tn y c h (1,11%) i bielicow ych (1,09%), dlatego obliczenie zależności m iędzy zaw artością m ik roskładn ik ów a zaw artością su b sta n c ji organicz- n e j w p ró b k ach pow ierzchniow ych p rzedstaw iono osobno dla czarn y ch ziem , osobno dla gleb b ru n a tn y c h i bielicow ych, posiad ający ch zbliżoną zaw artość w ęgla organicznego (tab. 9 i 10).
Zarów no w glebach o w ysokiej (czarne ziemie), jak i niższej zaw artości (gleby b ru n a tn e i bielicow e, p o trak to w an e łącznie) w ęgla organicznego (tab. 9 i 10) w z ra sta sy stem atycznie zaw artość w an ad u i m iedzi w m iarę w zrostu zaw arto ści w ęgla. W glebach b ru n a tn y c h i bielicow ych podobną te n d e n c ję w y k a z u ją rów nież pozostałe m ik roskładniki. Poniew aż zależ ności, o k tó ry c h w spom niano, nie udow odniono m atem atycznie, stą d może być m ow a jed y n ie o zary so w u jący ch się ten den cjach.
W lite ra tu rz e m ożna rów nież spotkać doniesienia o pow iązaniu w y stę p o w ania szeregu m ik ro sk ład n ik ó w z zaw arto ścią części spław ialn y ch
T a b e l a 9 Z a le ż n o ś ć ś r e d n i e j z a w a r t o ś c i m i k r o s k ł a d n ik ó w o d i l o ś c i w ę g la o r g a n i c z n e g o w w i e r z c h n i c h w a r s tw a c h c z a r n y c h zie m w ppm D e p e n d e n c e o f m ean m i c r o e l e m e n t c o n t e n t o n o r g a n i c c a r b o n am o u n t i n s u r f a c e l a y e r o f b l a c k e a r t h s , i n ppm Z a w a r to ś ć С o r g . O rg a n a c С c o n t e n t % L i c z b a p r ó b e k N um ber o f s a m p l e s V C r Mn Co N i Cu ^ 1 . 5 9 46 51 510 8 16 31 1 , 5 1 - 2 , 0 0 1 0 51 60 5 40 10 15 32 > 2 , 0 0 12 53 60 52 0 10 16 33 T a b e l a 10 Z a le ż n o ś ć ś r e d n i e j z a w a r t o ś c i m i k r o s k ł a d n ik ó w o d i l o ś c i w ę g la o r g a n i c z n e g o w w i e r z c h n i c h w a r s tw a c h g l e b b i e l i c o w y c h i b r u n a t n y c h w ppm D e p e n d e n c e o f m ean m i c r o e l e m e n t c o n t e n t o n o r g a n i c c a r b o n am o u n t i n s u r f a c e l a y e r o f p o d z o l i c a n d b ro w n s o i l s , i n ppm Z a w a r to ś ć С o r g . O r g a n ie С c o n t e n t % L i c z b a p r ó b e k N um ber o f s a m p le s V C r Mn Co N i Cu 1 , 0 0 16 4 0 50 5 0 0 9 14 2 0 1 , 0 1 - 1 , 2 5 3 7 4 5 57 5 4 0 9 1 6 23 ^ > 1 . 2 5 10 4 6 6 0 5 6 0 1 1 19 2 5
bądź iłu koloidalnego [9, 16, 18, 27, 35, 47, 57, 67]. W ty m p rz y p a d k u w zrost zaw artości w ielu p ierw iastk ó w może być spow odow any z jed nej stro n y obecnością w iększej ilości m inerałó w p ierw o tn y ch , w k tó ry c h zw iązane są m ik ro sk ład n ik i, z d ru g iej w łaściw ościam i so rp cy jn y m i iłu.
R o zp atru jąc b a d a n y m a te ria ł w całości (bez podziału n a ty p y glebowe), pom im o w zasadzie niew ielkiego zróżnicow ania b ad a n y ch gleb pod w zglę dem sk ład u m echanicznego (gleby p y laste i pyłow e), stw ierdzono isto tn ą
T a b e l a 11 Z a le ż n o ś ć ś r e d n i e j z a w a r t o ś c i m ik r o s k ł a d n ik ó w o d c z ę ś c i 0 , 0 0 2 mm w p o w ie r z c h n io w e j w a r s t w i e b a d a n y c h g l e b w ppm D e p e n d e n c e o f m ean m i c r o e l e m e n t c o n t e n t o n < 0 . 0 0 2 mm p a r t i c l e s i n s u r f a c e l a y e r o f t h e s o i l s i n v e s t i g a t e d , i n ppm P r o c e n t c z ę ś c i 0 ,0 0 2 mm < 0 .0 0 2 mm p a r t i c i e s , % L i c z b a p r ó b e k N um ber o f s a m p le s V C r Mn Co N i Cu < 10 2 1 4 1 5 6 4 9 0 9 1 6 2 1 1 1 - 1 5 4 2 4 4 5 1 5 5 0 9 15 23 3 1 5 3 6 4 5 3 0 1 0 17 3 2
zależność pom iędzy zaw arto ścią fra k c ji poniżej 0,002 m m a zaw artością w an ad u (r = 0,62) i m iedzi (r = 0,60). N atom iast dla pozostałych m ik ro składników : chrom u, m angan u , k o b altu i n ik lu tak ie j zależności nie stw ierdzono (tab. 11).
WNIOSKI
1. Ś red n ie zaw artości b ad a n y ch m ik roskładników w w arstw ie
pow ierzchniow ej analizow an ych gleb w ynoszą: m anganu 530 ppm , w a n ad u 46 ppm , chrom u 55 ppm , m iedzi 25 ppm , n ik lu 15 ppm , k o b altu 9 ppm .
2. W w arstw ie w ierzch niej b a d an y ch gleb stw ierdzono isto tn ą do d a tn ią zależność m iędzy zaw arto ścią iłu koloidalnego a zaw artością w a nadu i m iedzi. Inne zależności pom im o p ew ny ch stw ierdzonych ten d en cji w w y stęp ow an iu nie zostały udow odnione m atem aty czn ie.
3. W p rofilach glebow ych zaw artość b ad a n y ch m ik ro sk ład n ik ó w nie w y k azu je różnic w poszczególnych poziom ach w obrębie danego ty p u glebowego z w y ją tk ie m m an g an u, k tórego w iększe nagrom adzenie stw ie r dzono w poziom ie pró ch n iczn y m w szy stk ich profilów .
LITERATURA
[1] А г n o n D., W e s s e l G.: Vanadium as on essential elem ent for green plants. Nature, 172, 1953, s. 1039.
[2] A t a n a s i u N.: D ie W irkung der Spurenelem ente in Thomasphosphat. Die Phosphorsäure, 22, 1962, s. 28.
[3] B a r t e l s H.: Uber die W irkung von Mo und V auf Legum inose. Archiv Mikrob., 8, 1937, s. 13.
[4] B e c k e r - D i l l i n g e r J.: Handbuch der Ernährung des landw irtschaft lichen Nutzpflanzen. P. Perey, Berlin 1934.
[5] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k o w a S., R o s z y k E., T y s z k i e w i c z M., Z i ę t e c k a M.: Zawartość przysw ajalnych form Cu, Mn, Mo, Zn w n iektó rych typach gleb Dolnego Śląska, pow stałych na utworach pyłow ych. Roczn. Glebozn., 13, 1967, z. 1, s. 57.
[6] B u r k P., H o r n e r K.: The specific catalytic role of molybdenum and van a dium in nitrogen fixation amide utilization by azotobacter. Trans Illr d Intern. Congr. Soil Sei., Oxford, 1, 1935, s. 152.
[7] C a n n o n H. L.: The biochem istry of vanadium. Soil S-ci., t. 96, 1963, s. 198. [8] C h o c h ł o w a T. J.: Sodierżanije i rozpriedielenije m ikroelem ientow w po-
czwach Kuznieckoj lesostepi. Poczw ow ieden. 1, 1967, s. 59.
[9] C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Zawartość m ikroelem entów w g le bach i roślinach zbożowych pól uprawnych w ojew ództw a poznańskiego. Prace Kom. Nauk. Roln. i Kom. Nauk Leśn., Poznań, t. 19, z. 2, 1965, s. 252.
[10] C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Zawartość niektórych m ikroelem en tów w glebach W ielkopolski. Roczn. Glebozn., t. 15, 1965, s. 273.
[11] D o b r o l j u b s k i j O. K.: W lijanije m ikroelem ienta w anadia na winograd. Fizj. Rast., t. 10, 3, 1963, s. 319.
[12] G e r i c k e S., R e n n e n k a m p f E.: Die W irkung des Spurenelem ents Va nadium auf das Pflanzenw achstum . Prakt. Bl. Pflanzenbau und Pflanzenschutz, 17, 1939/40, s. 17.
[13] G e r i c k e S., R e n n e n k a m p f E.: U ntersuchungen über die W irkung des Vanadium auf das Pflanzenwachstum . Zeitsch. für Pflanzen, Düng., B odenkun de, 18(63), 1940, s. 304.
[14] G e r i c k e S.: W eitere Versuche über die W irkung des Spurenelem ent Vanadin auf des Pflanzenw achstum . Zeitsch. für Pflanzen, Düngung, Bodenk., 23(68), 1941, s. 342.
[15] G e r i c k e S.: Untersuchungen über die W irkung des Spurenelem ent Chrom auf das Pflanzenwachstum . Zeitsch. für Pflanzenern. Düng. Bodenk., 33(78), 1943, s. 114.
[16] G l i ń s k i J.: Formy m iedzi w glebach pojezierza Łęczyńsko-W łodaw skiego (praca doktorska WSR, Lublin), 1964.
[17] G l i ń s k i J., G r a j p e l A.: Oznaczenie Cu, Co, Ni w glebach m ineralnych m etodą przesypu oraz jednego dodatku. W ydawn. V Wydz. PAN, W arsza w a 1964.
[18] G y ö r i D.: A Mn, Zn, Cu, Mo, Co m ikroelem ek eloszlâsa és vagyületform âi néhâny talajtipusban. A Magyar Tudom. Acad. Agr. Osztalyanok Kôzlem ényei,
1—2, 1962, s. 53.
[19] G y ö r i D. Néhany talajtipus m ikroelem kasztele. A gekém ia és Talajtan, 7, 1958, s. 97.
[20] H a s e 1 h о f f E.: Verusche über die Wirkung von Chrom und Arsen auf die Pflanzenwachstum s. Landw. Versuchs., 110, 1930, s. 283.
[21] H e r m a n n P.: Recherches géochim iques au m atière d ’agriculture. Landw. Centr. Il Abt., 1966, poz. 2823.
[22] H ö r e s t A.: The texicity of the salt of chromium, alum inium . Bibliogr. the m inor elem ents, L. G. W illis, R eleigh NC, 1939, s. 276.
[23] I w a n o w D. N , I w a n o w a N. N., O r ł o w a L. P.: P rim ienienije orga- niczeskich soosażditielej po opriedielenii m ikroelem ientow Co, Cu, Pb, Sm, Zn, Cr, Mo, V, W w poczwach. Poczw owiedien., 1, 1965, s. 85.
[24] J e r m o l e n k o N. F.: M ikroelem ienty i koloidy poczw. Wyd. A N BSSR, Mińsk 1960.
[25] K a b a t a A.: A ktualne zagadnienia dotyczące m ikroelem entów w rolnictw ie szkockim . Post. Nauk Roln., 3(51), 1958, s. 127.
[26] K a b a t a A.: Zawartość kobaltu, m iedzi i niklu w w ażniejszych glebach oraz w sianie nadnoteckich i nadobrzańskich terenów łąkowych. Roczn. Nauk Roln., 78-A-3, 1958, s. 379.
[27] K a b a t a - P e n d i a s A.: Badania geochem iczno-m ineralogiczne gleb w y tworzonych z granitów i bazaltów Dolnego Śląska. Roczn. Nauk Roln., 9 0 -A -l, 1965, s. 1.
[28] K o c i a ł к o w s к i Z.: Spektrograficzne oznaczanie pierw iastków śladowych w w yciągach glebow ych. Prace Kom. Nauk Roln. i Leśn., TPN, Poznań, t. 14, 1963, s. 4, s. 499.
[29] K o c i a ł k o w s k i Z.! Zawartość Co, Mn, Mo, Cu, Zn i Ni w różnych w y cią gach niektórych typów gleb W ielkopolski. Prace Kom. Nauk Roln. i Leśn. TPN, Poznań, t. 14, 1963, z. 4, s. 467.
[30] K o w a l i ń s k i S., T o m a s z e w s k i J.: Regiony fizjograficzno-glebow e. Zarys rejonizacji przyrodniczo-rolniczej w w ojew ództw ie w rocław skim . P.W.R.N., W rocław 1959.
[31] K ö n i g P.: Studien über die stim ulierenden und toxischen W irkungen v er schiedenartigen Chromverbindungen auf die Pflanzen Landw. Jahrbuch, 39, 1910, s. 775.
[32] K r y m J.: Sodierżanije m ikroelem ientow w poczwach m ieżdurieczija Urala i Sakm ary. Poczw owiedien., 10, 1964, s. 73.
[33] L a p p i L., M ä к i t i e O.: Q uantitative spectrographic determ ination of m inor elem ents in soil sam ples. Acta Agric. Scand., 1, 1955, s. 27.
[34] L e i i Z. J.: Obmiennaja sposobnost razlicznych w ieszczestw gumusa i ich kom pleksow . Trudy Poczw. Inst. AN 23, 1940.
[35] Le R i c h e H. H., W e i r A. H.: A method of studying trace elem ents in soil fractions. J. Soil Sei., 14, 1963, s. 235.
[36] M a i w a 1 d K.: D ie V erwendbarkeit des A bw esserschlam es der Gerbereien in Landbau. Fruch Forschungsdienst, 10, 1940, s. 236.
[37] M a 1 u g a D. P.: К geochim ii possejannych Ni i Co w biosferie. Trud. B io- geochim . Lab., AN SSSR, 1946, s. 8.
[38] M i t c h e l l R. L.: Cobalt and nickel in soil and plants. Soil Sei., 60, 1945, s. 63.
[39] M i t c h e l l R. L.: Spectrochem ical m ethods in soil investigations. Soil Sei., 83, 1957, s. 1.
[40] M i t c h e l l R. L.: The spectrochem ical analysis of soil, plants and related m aterials. Techn. Comm., nr 44, Com m enwealth Agric. Bureaux, 1964.
[41] O e r t e l A. C.: Relation b etw een trace elem ent concentration in soil and parent m aterial. J. S oil Sei., 12, 1963, s. 119.
[42] P f e i f e r T.: Beitrag zu Frage über die W irkung des Chroms bzw. Man-gans auf die Pflanzenw achstum . Frühl. Landw. Ztg., 67, 1918, s. 313.
[43] P i e t e r b u r g s k i j A. W.: W lijanije m olibdena i wanadia na urożaj i chi-m iczeskij sostaw gorocha. Agrochichi-m., 1, 1964, s. 81.
[44] P i o t r o w s к a M.: P ierw iastki śladowe w niektórych glebach lessow ych regionu opatow sko-sandom ierskiego. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15, 1965, s. 267.
[45] P r i n c e A. L.: Trace elem ents delivering capacity of 10 N ew Jersey types as m easured by spectrographic analyses and m ature corn leaves. Soil Sei., 84, 1957, s. 413.
[46] R a d ow A. S., K a ń k o w A. G.: К woprosu o kaczestwiennoj spektralnoj charaktieristikie m akro- i m ikroelem ientow w sw ietło kasztanowych poczwach wołgogradskoj obłasti na prim iere uczhoza „Gornaja P oliana’\ M ikroelem ienty w Sielsk. i Medic., K ijów 1963, s. 417.
[47] R a V i к o w i t с h S., M a r g o l i n М., N a v r o t J.: M icroelements in soil
of Israel. Soil Sei., 92, 1961, s. 85.
[48] R e i m a n n B. i in.: Zawartość ogólna niektórych m ikroelem entów w g le bach w ysoczyzny kujawskiej (maszynopis).
[49] R e i n h o l d J., H a u s r o t h E.: Chrom und Mangan als w ichtige Spuren elem ente für die Gurke. Phosphorsäure, 10, 1941, s. 111.
[50] R o b i n s o n W. O.: The inorganic com position of some important Am erican soils. Bibl. the minor elem ents, L. G. W illis Releigh, 1938, s. 276.
[51] R o s z y k E.^ Oznaczenie m etodą spektrograficzną ogólnej zaw artości Pb, Mn, Cu, Co, Cr, V, Ni i Zn w m ateriale glebow ym . Wyd. V Wydz. PAN, W arsza w a 1964^
[52] S c h a r r e r K., S с h r o p p W.: Sand- und W asserkulturversuche m it N ickel und Kobalt. Zeitsch. Pflan., Düng., Bodenkunde, A-31, 1933, s. 94.
[53] S c h a r r e r K., S c h r o p p W.: Die W irkung von Chrom und Chromat-Ion auf K ulturpflanze. Zeitsch. Pflan. Düng. Bodenkunde, 1935, s. 137.
[54] S c h a r r e r K., S c h r o p p W.: Uber die W irkung des Vanadium auf . K ulturpflanzen. Zeitsch. Pflanz. Düng. Bodenkunde, 37, 1935, s. 196.
[55] S c h a r r e r K., J u d e 1 G. K.: Zur quantitative Bestim m ung von Spu renele m enten auf spektrochem ischen Wege. Zeitsch. Pflanz. Düng. Bodenkunde, 73, 1956, s. 107.
[56] S c h a r r e r K., J u d e i G. K., J u n g J.: V ergleichende Untersuchungen über die Bestim m ung M ikronährstoffen m ittels photom etrischer und spektro- chem ischer Verfahren. Zeitsch. Pflanz. Düng. Bodenkunde, 79, 1957, s. 102. [57] S i l l a n p ä ä M.: Trace elem ents in Finnish soils as related to soil texture
and organic m atter content. Land. Zentr., Abt. 2, 1963, s. 43.
[58] S h i m p N F., С о n n e r J., P r i n с e A. L., В e a r F. F.: Spectrochem ical analysis of soil and biological m aterials. Soil Sei., 83, 1957, s. 51.
[59] S w e i n D. J., M i t с h e 11 R. L.: Trace elem en ts distribution in soil pro files. J. Soil Sei., 11, 1960, s. 347.
[60] S z a j e w i c z A. B.: M etody ocenki tocznosti spektralnogo analiza. M ietalur- gis'dat, M oskwa 1964.
[61] W a ż e n i n I. G., В i e 1 j а к o w a W. N.: W lijanije bora, chroma, joda i dru gich m ikroelem ientow na urożaj. M ikroelem. w żizni rastienji i żiwotnych. Moskwa 1952.
[62] W e l l s N.: Total elem ents in topsoils from igneous rocks: on extension of geochem istry. J. Soil Sei., 11, 1960, s. 409.
[63] W ł a s i u k P. A.: M ikroelem ienty w sielskom chozjajstw ie i m iedicinie. K i jów 1966.
[64] W r i g h t J. R.: Trace elem ents distribution in virgin profiles representing four great soil groups. J. Proc. Soil Sei. Am., 19, 1955, s. 340.
[65] V o e l c k e r J. A.: Pot culture experim ents. Bibl: the minor elem ents, L. G. W illis Releigh, 1938, s. 278.
[66] V o u r i n o n J.: On the amounts of minor elem ents in finnish soils. J. Sei. Agric. of Finland, 30, 1958, s. 30.
[67] Z y r i n N. G., B i e l i c y n a G. D., B r y s o w a N. P,: Sodierżanije m ikro- elem ientow som iejstw a żeleza w niekotorych poczwach SSSR. W iest. Mosk. Uniw., 5, 1961, s. 59. Э. Р О Ш Ы К СОДЕРЖАНИЕ ВАНАДИЯ, ХРОМА, МАРГАНЦА, КОБАЛЬТА, НИКЕЛЯ И МЕДИ В НЕКОТОРЫХ ПОЧВАХ НИЖ НЕЙ СИЛЕЗИИ, ОБРАЗОВАННЫ Х ИЗ ПЫЛЕВАТЫХ ГЛИН И ПЫЛЕВИДНЫХ ОТЛОЖЕНИЙ Ч А С Т Ь I. В А Л О В О Е С О Д Е Р Ж А Н И Е М И К Р О Э Л Е М Е Н Т О В К а ф е д р а А г р о х и м и и , В ы с ш а я С е л ь с к о х о з я й с т в е н н а я Ш к о л а , В р о ц л а в Р е з ю м е Проведены исследования по валовому содержанию V, Cr, Мп, Со, N i и Си в 94 почвенных образцах отобранных из поверхностного слоя и в 9 репрезен тативных разрезах черных (темноцветных) почв, бурых почв и подзолистых почв, сходны х по механическому составу. Определения были проведены на сепктрографе Q-24, применяя как источ ник возбуж дения дугу переменного тока активированную ис'кровым разрядом. В поверхностном слое испытываемых почв содерж ание марганца составляло в среднем 530 ppm (мг на кг почвы), ванидия 46 ppm, хрома 55 ppm, меди 25 ppm, никеля 15 ppm и кобальта 9 ppm. Установлена положительная зависимость м еж ду содержанием коллоидного ила и содержанием ванадия и меди. Другие зависимости, несмотря на наличие некоторых тенденций, не были математиче ски доказаны. В почвенных разрезах содерж ание исследованных микроэлементов не вы являло в отдельных горизонтах данного типа почвы, за исключением марганца, больш ее накопление которого обнаруж ено в верхних горизонтах всех разрезов.
E. R O S Z Y K
VANADIUM, CHROMIUM, MANGANESE, COBALT, NICKEL AND COPPER CONTENT IN SOME LOW -SILESIAN SOILS DEVELOPED OF SILTY LOAMS
AND SILT FORMATIONS
P A R T I. T O T A L M IC R O E L E M E N T C O N T E N T
D e p a r t m e n t o f A g r ic u lt u r e , C o lle g e o f A g r ic u lt u r e in W r o c ła w
S u m m a r y
The investigations have been carried out on total V, Cr, Mn, Co, Ni and Cu content in 94 superficial and 9 representative sam ples of black earth, brown and podzolic soil profiles, approxim ate w ith regard to their m echanical content.
The determ inations w ere carried out at the Q-24 spectrograph application, using as an induction source the variable current arc, activated by spark.
In surface layer of the soils investigated mean m anganese content amounted to 530 ppm, that of vanadium — to 46 ppm, of chromium — to 55 ppm, of copper — to 25 ppm, of nickel — to 15 ppm, of cobalt — to 9 ppm.
A positive correlation betw een the colloidal clay and vanadium and copper content has been stated. Other correlations, in spite of some tendencies stated in their occurrence, have not been proved m athem atically.
In the soil profiles the content of investigated m icroelem ents did not show any differences in particular horizons w ithin a given soil profile, except manganese, higher accum ulation of w hich have been stated in the horizon I of all the profiles and in the horizon II of black earths.
