EUGENIUSZ GORLACH, KRYSTYNA GORLACH, MICIOS KARKANIS
R E A K C JA LU CERNY I R Z EPA K U
NA NAW OŻENIE M OLIBDENEM NA G LEBA CH O RÓ ŻN EJ
ZAW ARTOŚCI PR ZY SW A JA LN EG O M OLIBD ENU 1
Katedra Chemii Rolnej WSR Kraków, K ierow nik — prof. dr T. L ityński
WSTĘP
Po raz pierw szy m olibden został u ż y ty jako naw óz na skalę gospo darczą w 1942 r. w jed n y m z gospodarstw w południow ej A u stra lii [1]. Obecnie naw ozi się m olib d en em bądź w y k azu je potrzebę jego stosow a nia na znacznych obszarach w ró żn y ch k ra ja c h [2, 8, 17, 19, 21, 22].
W Polsce m am y niew iele dan y ch dotyczących zarów no zaw artości m olibd en u w glebach, ja k i ich rea k c ji na naw ożenie ty m składnikiem . Ze w stęp ny ch prac n a d zasobnością naszych gleb w m olibden w ynika, że jego zaw artość nie odbiega od zaw artości w glebach ty ch krajó w , w k tó ry c h stoso w an y je s t on jak o naw óz [5, 9, 12]. Na te j podstaw ie m ożem y przypuszczać, że i n iek tó re nasze gleby m ogą w ym agać naw o żenia m olibdenem . Isto tn ie, nieliczne dośw iadczenia w eg etacy jn e po tw ie rd z a ją to.
M a k s i m ó w i w spółpracow nicy [14] o trzy m ali na n ie k tó ry ch gle bach w dośw iadczeniach w azonow ych nad w yżki plonów po naw ożeniu m olibdenem od 20 do 100%. Szczególnie silnie reag o w ały na do datek m olibdenu sa ła ta i fasola n a glebie to rfow ej oraz łu b in na glebie m in e ra ln e j. Ś w i ę c i c k i [24] w dośw iadczeniu palow ym na glebie bieli cowej lessow ej stw ierd ził dużą rea k c ję koniczyny na pogłów ne n aw o żenie m olibdenem . Podobnie w k ilk u in n y ch dośw iadczeniach zaznaczył się k rz y stn y w pływ stosow anego m o lib d en u [10, 11, 13].
N asze w iadom ości o m olibdenie jak o sk ła d n ik u pokarm ow ym dla 1 Część kosztów związanych z prowadzeniem badań została pokryta z dotacji PAN.
608 E. Gorlach in.
ro ślin są jeszcze skąpe i m ają C h a ra k te r fra g m en ta ry c z n y . D otąd nie zn am y dokładnie jego ro li fizjologicznej ani znaczenia p rzy u p raw ie różnych roślin. Istn ie ją rów nież tru d n o ści o kreślenia p o trzeb naw ożenia gleb m olibdenem . B rak odpow iedniej m eto d y w y ceny zasobności gleby w m olibd en do stęp n y dla roślin je s t jed n ą z głów nych przyczyn u tru d n iają cy c h stosow anie go jako naw ozu.
Spośród m etod po lecanych do oznaczania p rzy sw ajaln eg o m o lib d enu w glebie n ajszersze zastosow anie znalazła m eto d a G r i g g a [7]. Roz pow szechnienie tej m eto d y jest w y nikiem zgodności d an ych an ality cz nych, o trzy m an y ch p rz y jej pom ocy, z re a k c ją ro ślin n a naw ożenie m olibdenem . W yniki ty ch po ró w n ań p osłużyły do zaproponow ania ty m czasow ych liczb g ran iczn ych d la lu c e rn y i m ieszan ek koniczyny z tr a wam i [3, 4]. L iczby te u w zg lęd n iają oprócz zasobności gleby w p rzy sw a jaln y m o lib den rów nież odczyn, jak i m a gleba. C zynnik te n bow iem w znacznym sto p n iu w p ły w a n a pofbieranie m o lib denu przez ro ślin y (tab. 1).
T a b e l a 1
Wycena zasobn ości gleb y w molibden oznaczony metodą Grigga Lim its fo r the content o f the s o i l molybdenum determined
a f te r G rigg’ s method рН( ш ) « 1еЬУ
2 Н( Ш ) of soil 4,5 5,0 5,5 6,0
6,5-Lucerna A lfa lfa
Mo (ppm) 0,27 o;22 0,17 0,12 0,07
Koniczyna z trawami - Clower w ith grass
Mo (ppm) 0,25 0,20 ■0,15 0,10 0,05
Z aproponow ane liczby g ran iczne okazały się w w ielu p rzy p ad k ach pom ocne do stw ie rd z en ia n ied o b o ru lu b n a d m ia ru p rzy sw aja ln e g o m o lib d e n u w glebie. N iem niej je d n a k istn ieje n a d a l po trzeb a p row adzenia p rac m ają cy c h n a celu poznanie w p ły w u różnych czynników n a pobie ran ie i zapotrzebow anie m o lib d en u p rzez poszczególne rośliny.
BADANIA WŁASNE
C elem nin iejszej p ra c y by ło p rześledzenie zależności pom iędzy za w arto ścią p rzy sw ajaln eg o m o lib d en u w g lebach a ich re a k c ją n a naw o żenie m o lib denem i jego k o n c e n tra c ją w roślinach.
w la ta c h 1962— 1963 na 17 różn ych glebach. R oślinam i testo w y m i n a 16 glebach b y ły lu ce rn a i rze p a k ozimy. N a jed n ej glebie (nr 15) dośw iadczenie prow adzono ty lk o z lu cern ą. W celu w zm ożenia rea k c ji na naw ożenie m olibdenem d aw ano azot pod rze p a k w całości w form ie azotanow ej [20, 23].
Za m ie rn ik rea k c ji gleb na naw ożenie m olibdenem p rzy jęto : wyso kość zeb ranych plonów o raz całkow itą zaw artość azotu w lu ce rn ie bądź zaw arto ść azo tu w form ie azotanow ej w rzepaku.
C H A R A K T E R Y S T Y K A G L E B
G leby u ży te do dośw iadczeń ró żn iły się znacznie m iędzy sobą zarów no w łasnościam i fizycznym i, ja k i chem icznym i. P ró b k i pobrano z w a rs tw y w ierzchniej z różnych m iejscow ości w ojew ództw krakow skiego i k a towickiego, a m ianow icie:
n r 1 — K ęd zierzynk a, pow. Bochnia — pole orne, gleba b ru n a tn a kw aśna, w y tw o rzon a z fliszu k arp ack iego (łupki pyłow e z dom ieszką piaskow ca); u tó r p y ło w y zw ykły;
n r 2 — K rólów ka, pow. Bochnia — pole orne, gleba b ru n a tn a k w aś na, w y tw orzon a z fliszu karpack ieg o (łupki pyłow e z dom ieszką p ias kowca), u tw ó r p y ło w y ilasty ;
n r 3 — Z w ierzyniec, K ra k ó w — u ż y te k zielony, gleba b ru n a tn a kw aśna, w ytw orzona z utw o ró w alu w ialn o -d elu w ialn y ch ; glin a śred n ia p y lasta ;
n r 4 — gleba n r 3 zm ieszana z piask iem rzecznym w sto su n k u 1 : 1 ; p iasek g lin iasty m ocny;
n r 5 — O chaby, pow. Cieszyn — pole orne, m ad a (stara); piasek g lin iasty m ocny;
n r 6 — Zalas, pow. C hrzanów — pole o rn e, gleba b ru n a tn a w y łu gow ana, w y tw orzon a z piask ów polodow cow ych; p iasek g lin iasty lekki; n r 7 — Now a G óra, pow. C hrzanów , — pole orne, gleba b ru n a tn a w yługow ana, w y tw orzon a z u tw o ró w pyłow y ch wodnego pochodzenia; u tw ó r pyłow y zw yk ły lekko spiaszczony;
n r 8 — M ydlniki, pow. K rak ó w — pole orne, gleba b ru n a tn a w łaści wa, w y tw orzo na n a sta re j te ra sie rzeczn ej; piasek słabo gliniasty ;
n r 9 — Gołysz, pow. Cieszyn — u ż y te k zielony, m ada (stara); u tw ó r py łow y zw ykły;
n r 10 — Zw ierzyniec, K rak ó w — n ieu żytek, gleba początkow o s ta dium rozw oju, w ytw orzona z u tw o ró w alu w ialn y ch ; piasek słabo gli niasty ;
n r 11 — M ydlniki, pow. K rak ó w — pole orne, gleba b ru n a tn a w ła ściwa, w y tw o rzona n a s ta ry m tera sie rzecznym ; piasek g lin iasty m ocny;
610 E. Gorlach in.
n r 12 — Czechy, pow. Proszow ice — pole orne, czarnoziem w ytw o rzony z lessu; u tw ó r pyłow y ila sty ;
n r 13 — O lszanica, pow. K rak ó w — pole orne, gleba b ru n a tn a w ła ściwa, w y tw orzon a z lessu; u tw ó r p y ło w y zw ykły;
n r 14 — K alin a Las, pow. M iechów — pole orne, rędzin a czarno- ziem na, w ytw orzona z w apieni k redow ych; glina śred n ia pylasta;
n r 15 — Połom Duży, pow. B ochnia — pole orne, gleba b ru n a tn a właściw a, w ytw orzona z fliszu k a rp ack ieg o (piaskowiec); glina lek ka;
n r 16 — K ocierz R ychw ałdzki, pow. Żyw iec — pole orne, gleba b ru n a tn a w łaściw a, w ytw orzona z łu p k u pylastego z dom ieszką piaskow ca; glina śred n ia py lasta;
n r 17 — W esoła, pow. M iechów, — pole orne, gleba b ru n a tn a w ła ściwa, w ytw orzona z lessu; u tw ó r pyłow y ilasty.
S kład m echan iczn y ty ch gleb p rzed staw io n y jest w tab. 2, a n iek tó re właściwości chem iczne w tab. 3.
T a b e l a 2
Skład mechaniczny gleb (w %) - Mechanical com position o f the s o i l s ( in %)
Gleba Średnica cząstek w mm - Diameter o f the p a r t ic le s in mm S o il 1 -0 ,1 0 ,1 -0 ,0 5 0 ,0 5 -0 ,0 2 0 ,0 2 -0 ,0 0 2 < 0,002 1 10 10 52 21 7 2 15 10 39 29 7 3 23 11 24 29 13 4 64 5 11 14 6 5 46 20 15 14 5 6 69 6 11 11 3 7 16 11 43 26 4 8 84 3 7 4 2 9 10 10 47 27 6 10 81 8 4 4 3 11 65 4 12 9 10 12 16 9 38 18. 9 13 11 10 45 24 10 14 19 8 28 20 25 15 48 11 14 19 8 16 16 7 32 29 16 17 12 9 39 32 8
W zależności od ciężaru w łaściw ego gleb do n a p e łn ian ia wazonów użyto ró żnych ilości ziemi (5,5 — 7,0 kg) w celu zachow ania rów nej objętości. P rzez cały okres w eg etacji ro ślin u trz y m y w a n o w ilgotność gleby ró w ną 50% pojem ności w odnej. Do podlew ania używ ano wody d estylo w anej.
T a b e l a 3
Yiłasności chemiczne gleb - Chemical p ro p e rties of the s o ils
Gleba S o il PH hydrolityczna Kwasowość H ydrolytic a c id ity me/100 g Pojemność sorpcyjna (T) Sxcnange cap acity me/100 g осо У* . о О V_ M Materia organiczna Organie matter % Przyswajalny A vailable Ыо ppm н2о KC1 1 5 ,0 4 ,1 3 ,7 6 ,9 _ 2,4 0,14 2 5 ,2 4 ,2 4 ,5 9 ,4 - ' 4 ,1 0,18 3 5 ,5 4 ,2 3 ,8 15,8 - 2 ,9 0,26 4 5 ,3 4 ,4 3 ,5 9 ,1 - 1 ,4 • 0,16 5 6,1 5 ,2 1,4 7 ,6 - 2,7 0,15 6 6 ,0 5 ,6 2 ,0 4 ,6 - 2,3 0,13 7 6 ,3 5 ,7 1,7 8 ,9 - 3 ,1 0,25 8 6 ,9 6 ,2 0 ,6 2 ,4 - 1,8 0,08 9 7 ,0 6 ,4 0,7 12,4 - 4 ,7 о,об 10 7,3 6 ,8 - 3,3 - 0 ,4 0,11 11 7,4 6,8 - 8 ,0 0 ,4 2,4 0,10 12 7 ,4 7 ,0 - 19,0 0,7 4 ,8 0,10 13 7,5 7 ,1 - 1 0,0 2 ,1 1,3 0,08 14 7,8 7,2 - 24,3 1 8,2 ' 4 ,0 0,05 15 7,8 7,3 - 7 ,6 0 ,7 2,3 0,09 16 7 ,7 7,3 - 13,5 1 ,4 4 ,0 0 ,1 2 17 7,7 7,3 - 10,6 ' 5 ,9 3 ,2 о,об METODYKA BADAŃ
S kład m echan iczn y gleb oznaczono m etodą Bouyoucousa w m odyfi kacji C asag ran de i Prószyńskiego. Odczyn gleb m ierzono poten cjo m e- try czn ie ele k tro d ą szklaną w zaw iesinie w odnej i w In KC1. Kw asow ość h y d ro lity c z n ą określono m eto d ą K app en a, a pojem ność so rp cy jn ą (T) sposobem R i e h m a - U l r i c h a [15]. Z aw artość СаСОз oznaczono w aparacie S cheiblera. M aterię organiczną określono m eto d ą T iurina. M olibden p rzy sw aja ln y oznaczono m eto d ą G r i g g a , w uproszczeniu stosow anym w naszym lab o ra to riu m [6].
C ałkow itą zaw artość azo tu w roślin ach oznaczono m etodą d e sty la cy jn ą P ° u p rzed n im rozłożeniu m ate rii organicznej: w lu cern ie kw asem siarkow ym w obecności m ieszanki selenow ej w edług sposobu W i e n i n- g e r a [15], a w rzep ak u (w celu uchw y cenia azo tu azotanow ego) kw a sem salicylosiarkow ym , w obecności m ieszanki selenow ej i tiosiarczanu
sodu [18]. A zot w form ie azotanow ej określono k o lo ry m etrycznie za pom ocą kw asu fenylodw usulfonow ego [18]. M olibden w ro ślinach ozna czono m eto dą D obrickiej [16] z pom inięciem ro zk ład an ia kw asem fluo ro w ym pozostałości po rozpuszczeniu popiołu w kw asie solnym .
O znaczenie m o lib d en u w glebach i roślinach oraz azo tu ogółem w lu cern ie i azotu w form ie azotanow ej w rze p a k u prow adzono w 4— 6 pow tórzeniach. P ozostałe an alizy w y ko n yw ano w 2 p ow tórzeniach. Dla
612 E. Gorlach in.
średnich w artości p ro cen to w ej zaw artości azotu w lu ce rn ie oraz azo tu azotanow ego w rze p a k u obliczono odchylenia sta n d a rto w e i n a tej pod staw ie pom iędzy odpow iednim i kom bin acjam i przed ział ufności.
S C H E M A T D O Ś W I A D C Z E Ń I N A W O Ż E N I E
Na każdej z bad an y ch gleb p rzeprow adzono dośw iadczenie o dwóch kom binacjach, każdą w czterech pow tórzeniach. J e d n a kom binacja o trzym ała tzw. podstaw ow e n aw ożenie bez m olibdenu, do dru g iej po n a d to d o d aw ano m olibden.
Z w y ją tk ie m naw o żenia azotem lu c e rn a i rze p a k o trz y m ały je d n a kow e ilości naw ozów . Podstaw ow e naw ożenie n a w azon w ynosiło:
—■ 0,06 g N (pod lucern ę) albo 0,6 g N (pod rzepak) w form ie Ca(N0 3)2 ' 4H20 , — 0,50 g P2O5 w form ie K H2PO4, — 0,60 g K20 w form ie K H2P 04 + KC1, — 0,25 g MgO w fo rm ie MgSC>4 * 7H2O, — 75 m g M n w form ie MnSC>4 * H2O, — 60 m g Cu w fo rm ie CUSO4 * 5H2O, — 6 m g В w fo rm ie N a2B4C>7 * IO H2O.
M olibden dano w ilości 20 m g M o n a w azon w form ie N a2MoC>4 * • 2H2O. S tosunkow o w ysoka d aw k a m o lib d en u b yła zastosow ana w celu o trz y m an ia w y raźn iejszy ch różnic w jego p o b iera n iu z różnych gleb u ż y ty ch do dośw iadczenia.
W szystkie naw o zy d aw an o w całości p rzed siew em roślin, m ieszając je z całą m asą gleby zn a jd u jąc e j się w w azonie. J a k o naw ozów użyto soli w czystości d.a.
D O Ś W I A D C Z E N I A Z L U C E R * N Ą
D ośw iadczenia z lu c e rn ą prow adzono n a 8 glebach w 1962 r. i n a 9 glebach w 1963 r. S iew u lu c e rn y w 1962 r. dokonano 19 m a ja (z w y ją tk ie m gleb n r 12 i 17, k tó re ob sian o 19 czerw ca), a w 1963 r. — 21 m aja. Po w schodach w yró w n an o liczbę roślin do 70 w wazonie.
L u cern ę zb ieran o w dw u pokosach, z w y ją tk ie m gleb n r 1 i 2, na k tó ry ch , ze w zględu n a słab y rozw ój lu ce rn y , zebrano ty lk o jed en po kos. W 1962 r. zbioru I pokosu dokonano 30 lipca; а II pokosu — 12 w rześnia. W 1963 r. n a siedm iu glebach I pokos zeb ran o 12 lipca, II — 17 sierp n ia. N a glebach n r 1 i 2 zb ioru I pokosu dokonano rów nież 17 sierpn ia.
W ysokość plonów części n ad ziem n y ch i korzeni lu c e rn y podano w tab. 4. W zeb ranych p lon ach oznaczono zaw artość azotu i m olibdenu. W yniki an aliz zaw arto w tab. 5 i 6.
olibde-I a b e l . a 4 Plon pow ietrznie suchej masy lucerny w gramach z wazonu
Y ield o f a ir dry mass o f a l f a lf a in grammes per pot
Rok - Year I pokos - I. c u ttin g II pokos - II. c u ttin g K orzenie - Roots
1962 1963 *' Nawożenie - T reatm ent
Glêba S o i l bez Mo w ith o u t Mo + Mo P rz e d z ia ł u fn o śc i L.S.D . (5%) bez Mo w ith o u t Mo + Mo P rz e d z ia ł u fn o śc i L .S .D .(5%) bez Mo w ith o u t Mo + Mo P rz e d z ia ł u fn o śc i L .S .D .(5%) 1 5 ,9 8,8 0,96 6 ,3 8 ,3 0,93 2 6 ,7 7 ,8 0,83 3 ,4 2,6 -3 6 ,9 7 ,1 » 7 ,2 9 ,3 1,14 4 ,8 7 ,1 0,83 4 4 ,2 6 ,3 1 ,8 1 6,6 6 ,9 - 6,8 7 ,7 -5 10,3 10,4 - 3 ,4 9 ,8 - 10,5 9 ,8 -6 10,8 11,4 _ 11,9 13,8 - 11,1 10,8 -7 11,1 11,0 - 1 4 ,2 13,9 - 11,3 H ,'5 -8 12,3 12,6 - 13 ,7 13,3 - 12,3 11,'4 -9 8 ,9 9 ,4 - 8 ,3 9 ,0 - 7 ,3 7 ,5 -10 10,4 12,7 - 12,3 1 4,8 1,7 1 11,8 13,4 w 11 16,6 16,1 - 18,3 1 8 ,0 * 16 ,7 16,1 -12 8,1 8 ,5 _ 16,2 17 ,0 - 1 0 ,7 10,6 13 14,4 14,5 - 1 3,0 1 3,7 - 14,3 1 4 ,2 -14 11,6 11,6 - 11,3 11,8 - 1 4 ,0 1 3 ,1 -15 9 ,0 10,3 0,69 8,0 10,0 - 9 ,4 11,3 -16 8 ,7 8 ,9 - 8,0 8,1 - 1 0 ,7 9 ,2 -17 7 ,0 6,8 - 13,6 12,0 - 8 ,3 7 ,1
-* Różnica n ie is t o t n a - D ifferen ce not s ig n if ic a n t
T a b e l a 5
Zawartość azotu w p ow ietrznie suchej masie lucerny (% N) N itrogen content in a ir - dry mass of a l f a lf a (% N)
Rok - Year I pokos - I . cu ttin g II pokos - I I . cu ttin g Korzenie - Roots
1962 1963 Nawożenie - Treatment Gleba S o il bez Mo without Mo
+ Mo P rzed ział ufności L .S .D .(5%)
bez Mo without
Mo
+ Mo P rzed ział ufności' L.S.D . Ш
bez Mo without
Mo
+ Mo P rzed zia ł ufności L .S .D .(5%) 1 2,35 2,78 0,15 1,49 1,56 _ 2 2,48 2,75 0,15 1,47 1,66 0,15 3 2,1 2 2,67 0,24 2,75 3 ,1 1 0,10 1,56 2 ,12 0,13 4 1,91 2 ,3 1 0,26 2,60 2,85 0 ,22 1,58 1,76 0,14 5 2,45 2,62 0 ,0 5 3 ,0 0 3 ,0 1 - 1,89 1,94 _ 6 2,91 2 ,91 * 3 ,3 1 3 ,36 _ 2,24 2 ,30 _ 7 2,26 2,45 0 ,0 9 3,16 3 ,2 2 _ 2,24 2 ,22 _ 8 2,86 2,74 - 3,26 3 ,2 1 - 2,43 2,42 _ 9 2,45 2,79 0,29 3 ,1 0 3,15 _ 2,08 2,07 _ 10 2,91 2,84 - 2,98 2,88 - 2 ,2 2 2,05 _ 11 1,99 2,08 - 2,92 2,75 - 1 ,90 1,78 _ 12 3 ,1 2 3 ,1 0 - 3,0 9 3 ,1 2 2,23 2 ,1 2 13 1,76 1,85 - 3 ,0 1 3 ,08 _ 1 ,7 0 1,86 _ 14 2,56 2,47 - 2 ,8 2 2 ,84 1,90 2 ,02 _ 15 2,13 2,43 0 ,2 2 2,98 2,99 _ 1,80 1,73 16 2,35 2,23 - 3,05 3 ,22 - 1,98 1,97 _ 17 2,77 2,84 - 3 ,0 2 3 ,1 1 - 2 ,2 9 2,17
614 E. Gorlach in.
T a b e l a 6 Zawartość m olibdenu w p o w ie tr z n ie su ch ej m asie lu c e r n y (Mo w ppm;
Molibdenum c o n te n t in a ir - dry mass o f a l f a l f a (Mo in ppm)
Rok - Year I pokos - I . cu ttin g I I pokos - I I . c u ttin g Xorzenie - Roots
1962 1963 Nawożenie -- Treatment
Gleba - S o il bez Mo bez Ho bez Llo
without Mo + Mo without Mo + tło without i/lo + Mo
1 0,18 6 ,7 _ _ 0,15 11,9 2 0,23 5 ,6 - - 0,50 9,8 3 0,1 2 8 ,7 0,08 10,8 0,37 14,3 4 0,21 20,8 0,15 29,6 0,75 29,0 5 0,38 3 4 ,0 0,87 78,2 1,23 73,5 6 0,55 55,3 0,73 74,9 1,66 66,2 7 0,46 5 4 ,0 1,32 71,8 2,44 5 7,2 8 0,57 121,0 0,52 172,0 1,04 120,0 9 0,5 2 65,8 0,90 134,0 1,52 104,5 10 1,20 50 ,0 1,30 4 9,8 2,58 85,8 11 0 ,40 64,4 0,81 75,3 1,66 5 6,4 12 1,10 4 5 ,2 1,57 51 ,8 2,40 3 7,8 13 0,65 143,0 1,41 149,0 2,00 104,0 14 0,48 69,5 0 ,5 0 75,8 1,08 78,5 13 1,06 4 9 ,0 1,72 97,0 2,86 67,0 17 16 1,43 6 5,0 2,27 105,5 3,6û 96,5 0, 92 3 1,4 0 ,9 2 33,6 1,60 3 5 ,2
nem o trz y m an o w plonie I pokosu n a 4 glebach, w plonie II pokosu i korzeni n a 2 glebach.
N aw ożenie m olibdenem spow odow ało rów nież na n ie k tó ry c h glebach w zrost zaw artości azotu w lucern ie. Isto tn e różnice w y stą p iły w I po kosie na 8 glebach, w II pokosie na 2 glebach i w k o rzen iach na 3 glebach.
Z aw artość m o libdenu w ro ślin ach w kom b inacjach bez naw ożenia m olibdenem by ła n iew ielk a i w ah ała się w g ran icach 0,12— 1,43 ppm w I pokosie, 0,08— 2,27 ppm w II pokosie i 0,15— 3,60 ppm w korze niach. N a ogół m niejszą zaw artość m o lib den u znajd ow an o w p lonach I pokosu, najw yższą zaś w korzeniach. W y ją tek stanow ią ty lko gleby n r 3 i 4, silnie rea g u jąc e na naw ożenie m olibdenem , na k tó ry c h lu ce rn a II pokosu dała nieznacznie niższą zaw artość teg o p ierw ia stk a niż lu ce r na I pokosu.
Pod w pływ em naw ożenia m olibdenem jego zaw artość w plonach znacznie w zrosła. W aha się ona w gran icach 5,6— 143 p p m w I pokosie, 10,8— 172 ppm w II pokosie i 9,8— 120 ppm w korzeniach. P odobnie ja k w kom b inacjach bez m o lib d en u jego zaw artość w I pokosie jest niższa niż w II pokosie. Inaczej n a to m ia st u kład a się zaw artość m o libd enu w korzeniach. N a 7 glebach za w iera ją one w ięcej m o libd enu niż II po kos, na 6 glebach m niej w p o ró w n an iu z lu c e rn ą II pokosu i n a 4 gle bach w y k azu ją one n a w e t niższą zaw artość niż plon y I pokosu.
D O Ś W I A D C Z E N I A Z R Z E P A K I E M
D ośw iadczenia z rzep ak iem prow adzono n a 8 glebach w 1962 r. i na 8 glebach w 1963 r. S iew u rze p a k u dokonano w 1962 r. 17 m aja (z w y ją tk ie m gleb n r 12 i 17, k tó re obsiano- 19 czerw ca), w ro k u 1963 — 19 m aja. Po w schodach w y rów n an o liczbę ro ślin do 14 w wazonie.
Zbiór roślin w 1962 r., z w y ją tk ie m gleb n r 12 i 17, p rzeprow adzo no 15 lipca. Na glebach n r 12 i 17 rzep ak zebrano 27 lipca. A nalizy chem iczne rze p a k u z 1962 r. w ykazały, że ro ślin y p o b rały i przero b iły praw ie cały d o starczo n y im azot i zaw ierały już n iew ielk ą ilość N -N O3. U tru d n ia ło to obserw ację różnic w ilości azotanów w zależności od mo libden u zaw artego w glebie. D latego w 1963 r. skrócono okres w ege tacji rze p a k u i rośliny zeb ran o po m iesięcznej w eg etacji — 22 czerw ca. P lo n y części n adziem n y ch rzepaku, ilości zaw arteg o w nim azotu i m olibdenu, p rzedstaw ione są w tab. 7.
T a b e l a 7
P lo n p o w ie tr z n ie su ch ej masy c z ę ś c i nadziemnych rzepaku oraz za w a rto ść w nim a zo tu i m olibdenu Y ie ld o f a ir - dry to p s o f rape and n it r o g e n and molybdenum c o n te n t
Rok Year
Plon w g/wazon
Y ield in g per pot ogółem - t o t a l% N % N - NO3 Mo (ppm)
1962 1963 Nawożenie - Treatment
Gleba bez Mo + U
ô
przedział-* bez Mo bez Mo P r z e d z ia ł bez Mo withoutMo ufhości without + Mo without + Mo ufności without + Mo
L .S .D .(5%) Mo Mo L .S .D .(5%) Mo 1 2 ,4 8 ,4 0 ,6 1 6 ,47 5,63 З Д 7 1,82 0 ,12 2,6 2 4 ,1 8 ,8 1,04 6,27 5 ,4 7 3,26 2,06 0,25 0,73 2 ,5 3 11,0 14,9 1,70 5 ,29 4 ,4 0 2,63 1 ,31 0,15 0,65 7.3 4 15,6 18,1 1,40 2 ,81 2,61 0,0 6 0, 02 0,03 0,63 15,6 5 13,1 13,7 _ # 4 ,9 1 4 ,8 9 2,27 1,87 0 ,2 6 0 ,6 5 11,3 6 14,5 15,3 - 3 ,4 6 3 ,3 7 0 ,34 0*21 _ 0,65 71,2 7 14,2 18,5 1 ,31 3,9 9 3,13 0,63 0 ,1 9 0 ,08 0 ,80 77,6 8 12,3 11,6 - 5,01 5 ,1 1 1,60 1,64 _ 5 ,8 4 134,0 9 16,1 15,6 - 4,13 4 ,35 0,95 1,05 _ 1,03 55,0 10 12,1 14,9 0,96 4,3 5 4 ,1 2 0,98 0,65 0,20 0,8 2 103,2 11 15,6 14,8 - 2,96 3 ,1 2 0,18 0,19 _ 0,8 0 101,2 12 18,2 17,8 - 3,12 3,12 0,20 0,2 0 _ 1,40 89,5 13 14 23,4 28,4 2,97 2,05 1,83 0,08 0,06 _ 2,36 192,0 15,4 14,8 - 4 ,8 1 4 ,9 9 1,63 1,65 - 1,75 80,0 17 16 14,5 14,5 - 4,6 4 4 ,6 9 1,47 1,53 1,20 4 4 ,0 19,1 1 8,0 ~ 3,27 3 ,46 0,26 0,42 - 1,00 72,0
* B ó żn ica n i e i s t o t n a - D iff e r e n c e not s i g n i f i c a n t
Isto tn e nadw yżk i plonów pod w pływ em naw ożenia m olibdenem o trzy m an o na 7 glebach. C ałkow ita zaw artość azo tu uk ład a się n a ogół w odw ro tn ej kolejności do plonów . W raz ze w zrostem plonów jego zaw artość spada.
G16 E. Gorlach in.
Z aw artość azotanów w ro ślin ach została obniżona w sk u tek naw oże n ia m o lib denem n a 7 glebach. Sześć z nich reago w ało zw yżką p lon u na naw ożenie m olibdenem . Na siódm ej (gleba n r 5) pom im o b ra k u różnic w plonie ro ślin y naw ożone m o lib den em z aw ierały znacznie m n iej azo tan ó w niż w kom binacji bez m olibdenu. N atom iast rzep ak n a glebie n r 13 rea g u jąc n a naw ożenie m o libdenem zw yżką p lon u nie ró żnił się w w iększym sto p n iu zaw artością azotanów . J e s t to, być może, w y n i kiem p o b ran ia i p rzero b ien ia w szystkiego azotu, jaki ro ślin y m ia ły do
dyspozycji.
Z aw artość m o lib d en u w rz e p a k u w k o m b in a c ja c h bez m o lib d en u w aha się w g ranicach 0,63— 5,84 ppm , a w k o m b in acjach z naw o żeniem m olibdenem 2,5— 192 ppm .
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Z A W A R T O Ś Ć P R Z Y S W A J A L N E G O M O L I B D E N U W G L E B I E A R E A K C J A R O Ś L I N N A N A W O Ż E N I E M O L I B D E N E M
Z aw arto ść p rzy sw ajaln eg o m o lib d en u w gleb ach u ż y ty c h do dośw iad czeń w ah ała się w gran icach od 0,05 do 0,26 ppm . G leby kw aśne zaw ie ra ły go n a ogół w ięcej od gleb obojętn y ch czy zasadow ych, jak k o lw iek istn ia ły duże różnice w obrębie g ru p o podobnym odczynie, zależnie od pochodzenia gleby. I ta k p rzeciętn a dla gleb о р Н к а 4,1 do 5,2 w ynosi 0,19 ppm , d la gleb o pH 5,6—6,8 — 0,13 ppm i dla gleb o pH 6,8 i w yż szym, w y k azu jący ch obecność w ęg lan u w ap n ia — 0,09 ppm . Pom im o tego częstotliw ość w ystęp ow ania rea k c ji n a naw ożenie m olibdenem była znacznie w iększa n a glebach kw aśnych. O brazu ją to dane zebrane w tab. 8.
P rz y jm u ją c za m ie rn ik rea k c ji n a naw ożenie m olib denem plon lu c e rn y i rze p a k u oraz całkow itą zaw artość azo tu w lu ce rn ie i zaw artość azo tu azotanow ego w rzep aku , rea k c ję n a n aw ożenie m olibdenem stw ierd zo no n a w szystkich 5 g lebach k w aśn y ch (o pH 4,1— 5,2). Z pięciu gleb słabo k w aśn ych (o pH 5,6—6,8) w pływ m o lib denu zaznaczył się na trz e c h i to w sto p n iu daleko słabszym niż n a glebach kw aśnych. Z siedm iu gleb zaw ierający ch w ęglan w ap nia na dw óch o trzym ano rów nież niew ielk ą rea k c ję n a naw ożenie m olibdenem .
Z 17 gleb u ży ty c h do dośw iadczeń rea k c ję na naw ożenie m olibdenem otrzym ano w ięc na 10 glebach; obie ro ślin y testow e reag o w ały na 7 gle bach, na 1 glebie tylko rzepak, na 2 glebach tylk o lu ce rn a (na jednej nie prow adzono dośw iadczenia z rzepakiem ). Obie ro ślin y w w a ru n k a ch prow adzonych dośw iadczeń zachow yw ały się w zasadzie podobnie, jeśli b rać pod uw agę ich w y m ag an ia odnośnie m olibdenu.
ożę-nie m olibdenem je st silna, n a 1 glebie (nr 7) śred n ia i n a 5 glebach (nr 5, 9, 10, 13 i 15) słaba. W p rzy p a d k u lu c e rn y n a glebach ze słabą i śred n ią re a k c ją (z w y ją tk ie m gleby n r 10) w p ły w m o libdenu zaznaczył się tylko w I pokosie.
W edług p ro po no w anych liczb gran iczn y ch d la lu c e rn y (tab. 1) re a k c ji na naw ożenie m olibdenem należało oczekiw ać na 8 glebach. Z ty ch 8 gleb lu c e rn a reag o w ała n a naw ożenie m o libdenem na 6 glebach. Z 9 gleb, k tó re w edług liczb graniczn ych b y ły w y starczająco zao p atrzo ne w m olibden, reag o w ały n a m olibden 3 gleby. R eakcja ta była je d n a k sto sunkow o słaba.
T a b e l a 8
R eakcja r o ś l i n na naw ożenie molibdenem Response o f th e p l a n t s to a p p lie d molybdenum G leba
S o i l 2H(KC1)
P rzy sw a ja ln y A v a ila b le
Mo ppm
Lucerna - .A lf a lf a Rzepak - Rape P lon - Y ie ld % N P lo n - Y ie ld % И-НО3 1 4 ,1 ,0,14 + + + + 2 4 ,2 0 ,18 + + + + 3 4 ,2 0,2 6 + + + + 4 4 ,4 0,16 + + + + 5 5 ,2 0,15 - + - + 6 5 ,6 0,13 - - - _ 7 5 ,7 0 ,25 - + + + 8 6 ,2 0 ,0 8 - - -s 6 ,4 0 ,0 6 - + - -10 6,8 0 ,1 1 + - + + 11 6 ,8 0,10 - - - -12 7 ,0 0 ,1 0 - - - _ 13 7 ,1 0,08 _ _ + _ 14 7 ,2 0 ,05 - - _ 15 7 ,3 0 ,09 + + 16 7,3 0,12 _ - _ 17 7,3 0,0 6 - - - -+ d o d a tn ia r ea k cja - p o s i t i v e r esp o n se - brak r e a k c j i - no resp o n se
Jak k o lw iek w ycena gleb pod w zględem potrzeb naw ożenia m olib de nem w d użym stopniu, poza zaw arto ścią przy sw ajaln eg o m olibdenu, zależy od odczynu gleby, niem niej jed n a k i inne jej w łaściw ości m ogą mieć w pływ na to, czy dan a gleba w ym aga naw ożenia m olibdenem , czy też go nie p o trzeb u je. P o ró w n u ją c na p rzy k ła d glebę n r 6 i 7 o podob nym odczynie należało, ze w zględu na zaw artość p rzysw ajalneg o m olib denu, oczekiw ać re a k c ji na tej pierw szej. T ym czasem o dw rotn ie — n a w ożenie m olibdenem okazało się zbyteczne na glebie n r 6, n ato m iast w płynęło ono zarów no na p ro ce n t azotu w lu cern ie, ja k i na plon rz e paku oraz na zaw artość azotanów w ro ślin ach na glebie n r 7. W idocznie zaw ażyły tu ta j in n e w łaściw ości gleby. G leba n r 6 je s t glebą lekką,
618 E. Gorlach in.
w y tw o rzo ną z piasków polodow cow ych, gleba n r 7 została w y tw orzona z p ro d u k tó w rzecznego pochodzenia i pod w zględem składu m echaniczne go przed staw ia u tw ó r pyłow y.
O dnosi się to rów nież do gleb n r 8 i 10 oraz 14 i 15. Z arów no ze w zględu na zaw artość m olibdenu, ja k i odczyn, rea k c ji na naw ożenie m o libdenem raczej należało spodziew ać się na glebie n r 8, otrzy m an o ją natom iast na glebie n r 10. G leby te m a ją podobny skład m echaniczny. Różnią się je d n a k stopniem ro zw oju i u żytkow ania. G leba n r 8 o w y kształconym p ro filu glebow ym jest u ży tk ow ana rolniczo, gleba n r 10 w początkow ym stad ium rozw oju jest nieużytkiem . W p rzy p ad k u gleb n r 14 i 15 o podobnym odczynie zarów no zaw artość m olibdenu, jak i skład m echaniczn y w sk azyw ały b y na to, że gleba n r 14 pow inna w y m agać naw ożenia m olibdenem ; re a k c ja n ato m ia st została stw ierdzo n a na glebie n r 15. G leba n r 14 je st ręd zin ą czarnoziem ną, w ytw orzoną z w apieni kredow ych, gleba n r 15 pow stała z fliszu k arpackiego i należy do gleb b ru n a tn y c h w łaściw ych.
Z A W A R T O Ś Ć P R Z Y S W A J A L N E G O M O L I B D E N U W G L E B I E A J E G O Z A W A R T O Ś Ć W R O Ś L I N A C H
Z aw artość m olibdenu w roślin ach w serii bez naw ożenia ty m sk ład n i kiem zależała nie ty lk o od jego ilości w form ie p rzy sw aja ln e j, ale ró w nież od in n y ch w łaściw ości gleby, a przed e w szystkim od jej odczynu. Na glebach kw aśnych zaw artość m olibdenu, niezależnie od jego ilości w form ie p rz y sw a ja ln e j, by ła na ogół zarów no w lu cern ie, ja k i w rz e p aku niższa niż w glebach słabo kw aśnych, obojętnych i alkalicznych. P ew n ej zależności pom iędzy ilością p rzy sw ajalnego m olibdenu w glebie ą jego zaw arto ścią w ro ślin ach m ożna d o p atrzyć się dopiero w glebach n r 8— 17, o w ysokim pH (6,2— 7,3) w KC1, i to tylko w p rzy p ad k u lu cerny. Zależność ta w y raża się w spółczynnikiem k o rela cji r = + 0 ,6 6 d la I pokosu, r = + 0,71 d la II pokosu i r = + 0 ,67 dla korzeni. B rak takiej k o rela cji w p rzy p ad k u rze p a k u je st praw dopodobnie w ynikiem daleko
w iększych różnic w plonach rze p a k u niż w plonach lucerny.
In te resu jąc o p rze d staw ia się rów nież zaw artość m olibdenu w ro śli nach zeb ran y ch z gleb rea g u jąc y c h na naw ożenie m olibdenem i nie re a - g u jących na jego dodatek. P o ró w n an ia te przeprow adzono na plonach I pokosu lu c e rn y i częściach nadziem n y ch rzep aku . D rugiego pokosu lu c e rn y i k o rzen i nie b rano pod u w agę ze w zględu na m ałą ilość obiek tów z re a k c ją na naw ożenie m olibdenem .
W I pokosie lu c e rn y na glebach rea g u jąc y c h na naw ożenie m olibde nem jego zaw artość w ah ała się w g ranicach 0,12— 1,06 ppm (przeciętna = 0,40 ppm ), na glebach nie rea g u jąc y c h — 0,40— 1,43 ppm (przeciętna = 0,81 ppm ). W częściach nadziem nych rze p a k u na glebach reag u jący ch
zaw artość m olibdenu w ynosiła 0,63— 2,36 ppm (przeciętna = 0,95 ppm ), na glebach nie rea g u jąc y c h — 0,65— 5,84 ppm (przeciętna = 1,71 ppm ).
Z podanych liczb w idać, że śred n ia zaw artość m olibdenu w roślinach na glebach rea g u jący ch na naw ożenie m olibdenem jest znacznie niższa od jego zaw artości na glebach nie reagu jący ch. N iem niej jed n ak w artości te w n iek tó ry ch p rzy p ad k ach u k ła d a ją się odw rotnie — rośliny na gle bach nie w ym agający ch naw ożenia m olibdenem zaw ierają go znacznie m niej niż ro ślin y na glebach z do d atn ią rea k c ją na m olibden. W ydaje się więc, że zaw artość m olibdenu w roślinach nie zawsze m oże być w skaź nikiem p o trzeb y naw ożenia ty m m ik ro elem entem . W idocznie o tym , czy roślina zare a g u je na naw ożenie m olibdenem , czy nie, d ecyd uje nie ty lk o jego p o b ran a ilość, ale w iele inn y ch czynników , m iędzy in n y m i m oże w zajem ny stosun ek różnych p iew iastków w glebie i roślinie.
W Y K O R Z Y S T A N IE P R Z E Z R O Ś L IN Y M O L IB D E N U D O D A N E G O D O G L E B Y
D od atek m o libd en u do gleby spow odow ał w zrost jego zaw arto ści w roślin ach w p orów naniu z kom b in acjam i bez naw ożenia m olibdenem . W zrost te n je d n a k je s t ró żn y w zależności od ro d za ju gleby (tab. 6 i 7). Szczególnie w y raźn e różnice m ożna obserw ow ać w ilościach pobranego m o libd enu przez ro ślin y z w azonu i w spółczynniku jego w yk o rzy stan ia (tab. 9).
T a b e l a 9
p o b ra n ie i w y k o r z y sta n ie m olibdenu przez r o ś l i n y ( s e r i e z nawożeniem Mo) Uptake and u t i l i z a t i o n o f molybdenum by p la n ts ( s e r i e s w ith Mo d r e s s in g ) Gleba
S o il *Ы( Ш )
Lucerna •- A lfa lfa Rzepak - Rape Mo pobrany w mg/wazon Mo taken up in mg per pot Y/y korzy s ta n ie Mo U t iliz a tio n o f Mo % Mo pobrany w mg/wazon Mo taken up in mg per pot Wykorzystanie Lîo U t iliz a tio n of Mo % 1 4 ,1 0,16 0 ,8 0,0 2 0 ,1 2 4 ,2 0,07 0,4 0,02 0 ,1 3 4 ,2 0,26 1 ,3 0 ,11 0 ,6 4 4 ,4 0,56 2 ,8 0,28 1 ,4 5 5 ,2 1,84 9 ,2 0,15 0,8 6 5 ,6 2,38 11,9 1,09 5 ,5 7 5 ,7 2,25 11,3 1,43 7 ,0 8 6 ,2 5,18 25,9 1,55 7 ,8 9 6,4 2,61 1 3,1 0,85 4 ,4 10 6 ,8 2,52 1 2,6 1,54 7 ,6 11 6 ,8 3 ,3 0 16,5 1 ,5 0 7,5 12 7 ,0 1,67 8 ,4 1,59 8 ,0 13 7 ,1 5,59 2 8,0 5,45 27,3 14 7 ,2 2,73 13,7 1,18 5 ,9 15 7,3 2,23 11,2 16 7,3 2 ,32 1 1,6 0,6 4 3 .2 17 7,3 0,87 4 ,4 1 ,3 0 6 ,5
620 E. Gorlach in.
Rozpiętość w ilościach pobranego m olibd enu je st bardzo szeroka. W a ha się w g ranicach 0,07— 5,59 m g Mo na w azon dla lu c e rn y i 0,02— 5,45 mg Mo n a w azon dla rzepaku . O dpow iednie w artości d la w spółczynnika w y k o rzy stan ia bolibdenu p rzez rośliny, obliczone w sto su nk u do ilości m olibdenu dodanego do gleby (po odjęciu jego p o b ran ej ilości w k om b ina cjach bez m olibdenu), m ieszczą się w p rzed ziałach 0,4— 28,0% dla lu c e rn y i 0,1— 27,3% d la rzepaku.
N ajm n iej m olibd enu p o b rały ro ślin y na glebach silnie kw aśnych. Na glebach o w yższym pH, gdzie kw asow ość nie m iała już decydującego znaczenia, uw idocznił się w p ły w in n y ch w łaściw ości gleby, k tó re jed n a k na ogół nie w y w ie ra ły ta k silnego d ziałania na pob ieran ie m olibdenu jak odczyn.
W celu zorien tow an ia się, jak im procesom podczas okresu w e g e tac y j nego ro ślin podlegał m olibden u ż y ty do naw ożenia w form ie rozpuszczal nej w wodzie, oznaczono w glebach po zbiorze lu c e rn y zaw artość m
olib-8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 G/ebo soU
П ß
■ С
M olibden w glebach po zbiorze lucerny (Mo glebow y + Mo dodany do gleby = 100°/u) A — M o r o z p u s z c z a l n y w o d c z y n n i k u s z c z a w i a n o w y m , a — w t y m r o z p u s z c z a l n y w w o d z i e ,
В — M o n i e r o z p u s z c z a l n y w o d c z y n n i k u s z c z a w i a n o w y m , С — M o p o b r a n y p r z e z r o ś l i n y
M olybdenum of the soils after harvest of alfalfa (soil Mo + Mo added to soil = 100°/o)
A — M o s o l u b l e i n o x a l a t e s o l u t i o n , a — s o l u b l e i n w a t e r , В — M o i n s o l u b l e i n o x a l a t e s o l u t i o n . С — M o r e m o v e d b y p l a n t s
d en u rozpuszczalnego w odczynniku szczaw ianow ym i w wodzie. W yniki tych analiz, w yrażone w liczbach w zględnych w sto sunku do ilości m o lib d en u doprow adzonego do gleb y i zn ajd u jąceg o się w glebie w form ie rozpuszczalnej w szczaw ianie, p rzed staw ia rysu nek .
czyn nik u szczaw ianow ym w glebach (nr 9, 12, 14 i 16) o dużej po jem n o ści sorpcy jn ej i w ysokiej zaw arto ści m a te rii organicznej. W glebach lek kich o m ałej pojem ności so rp cy jn ej (nr 8, 10) m olibden pozostał w ca łości w form ie rozpuszczalnej w odczynniku szczaw ianow ym . Różnice w zaw arto ści m olibdenu nierozpuszczalnego w szczaw ianie w poszcze gólnych glebach nie są jed n a k zb yt duże i w y d aje się, że nie p o w inn y być one głów ną p rzyczyn ą m niejszego lub w iększego p o b ran ia m olib d e nu przez rośliny.
P ew n e w y jaśn ien ie odnośnie zróżnicow ania w p o b ran iu przez ro ślin y m olibdenu z poszczególnych gleb d aje zaw artość m olibdenu rozpuszczal
nego w wodzie. P ra w ie w całości przeszedł on w form ę nierozpuszczalną w wodzie w e w szystkich glebach silnie kw aśnych. I istotnie — na gle bach ty ch ro ślin y p o b rały go w bardzo m ałych ilościach.
N iem niej jed n a k nie w szystkie różnice w p o b ran iu m olibd en u m o żna w yjaśnić m n iejszym lub w iększym jego przejściem z fo rm y rozpusz czalnej w wodzie w połączenia słabiej rozpuszczalne. I ta k np. na glebach n r 12 i 17 lu ce rn a p o b rała znacznie m niejsze ilości m olibdenu niż na glebach n r 9, 10 i 14, chociaż w ty ch o statn ich uległ on w w iększym sto p n iu p rzejściu w form ę n ierozpuszczalną w wodzie. W idocznie pobie ra n ie m olib den u z gleby zależało nie tylko od jego ilości w form ie łatw o dostępn ej dla roślin, ale rów nież od w ielu innych czynników . Jakiego ro d zaju są to czynniki i jak i był ich w pływ na pobieranie przez ro ślin y m olibdenu, na podstaw ie n iniejszej p ra c y nie m ożna pow iedzieć.
WNIOSKI
1. Z 17 różnych gleb u ż y ty ch do dośw iadczeń rea k c ję n a naw ożenie m olibdenem stw ierdzono na 10 glebach. Obie ro ślin y testow e reag o w ały na 7 glebach, na 2 glebach tylko lu ce rn a (na jed n ej nie prow adzono do św iadczenia z rzepakiem ) i na jed n ej glebie tylko rzepak.
2. S ilną re a k c ję na naw ożenie m olibdenem o trzy m an o na 4 glebach, ś re d n ią na jed n ej i słab ą na 5 glebach.
3. C zęstotliw ość re a k c ji na naw ożenie m olibdenem była znacznie w ię ksza na glebach kw aśny ch niż na glebach obojętn ych i zasadow ych.
4. R eak cja na naw ożenie m olibdenem zależała nie tylko od ilości p rzy sw ajaln eg o m olibdenu i odczynu gleby, ale rów nież od in ny ch jej w łasności (skład m echaniczny, pochodzenie itd.).
5. W edług proponow anych liczb g ran iczn ych [3, 4] dla lu c e rn y (tab. 1) re a k c ji na naw ożenie m olibdenem należało oczekiwać na 8 glebach, znaleziono ją na 6 glebach. Z 9 gleb, k tó re wg liczb graniczn ych b y ły w y starczająco zasobne w m olibden, 3 rea g o w ały na te n składnik.
G22 E. Gorlach in.
p rzy sw ajaln eg o m olibdenu w glebie, ale w dużej m ierze od inny ch w łaś ciwości gleby, a głów nie od jej odczynu. N a glebach m ocno kw aśn ych zaw artość m olibdenu, niezależnie od jego ilości w form ie p rzy sw aja ln e j, była znacznie niższa niż na glebach o w yższym pH .
7. Z aw artość m o libdenu w ro ślinach nie zaw sze m oże być w skaźn i kiem b ra k u przy sw ajaln eg o m olibdenu w glebie. Choć przeciętn a z a w a r tość m o libdenu w roślin ach na glebach reag u jący ch n a naw ożenie tym składn ik iem była dużo niższa niż n a glebach nie reag ujących, w w ielu p rzy p ad k ach w arto ści te u k ła d a ły się odw rotnie, ro ślin y n a glebach nie w y m ag ający ch naw ożenia m olibdenem zaw ierały go znacznie m n iej niż
ro śliny na glebach z d o d atn ią reak cją.
8. P o b ran ie i w y k o rzystan ie m olibdenu dodanego do gleby zależało bardzo silnie od w łaściw ości gleby. N ajsłab iej był on w y k o rz y sta n y na glebach m ocno kw aśnych. Na glebach o w yższym pH zaznaczył się w pływ in n y ch w łaściw ości gleby, k tó re jed n a k na ogół nie w y w ierały ta k sil
nego działania jak odczyn.
9. M olibden d od an y do gleb, a nie p o b ran y przez rośliny, uległ całko wicie (na glebach mocno kw aśnych) lub w znacznym stopniu (na glebach o wyższym pH) przejściu z fo rm y rozpuszczalnej w wodzie w połączenia słabiej rozpuszczalne. P ozostał on jed n a k w 80— 100% w fo rm ie rozpusz czalnej w odczynniku szczaw ianow ym .
LITERATURA
[1] A n d e r s o n A. J.: Molybdenum as fertiliser. Advances in Agronomy, v. VIII, Acad. Press Inc., N ew York 1956, s. 163—202.
[2] B e r g m a n n W.: D ie Bedeutung der Mikronährstoffe insbesondere des Molybdäns in der Landwirtschaft und im Gartenbau. Z. f. Landwirtsch. V orsuchs- und U ntersuchungsw esen, t. 5, 1959, z. 5, s. 395— 415.
[3] B e r g m a n n W.: Metody określania zawartości magnezu i m ikroelem entów w glebach. Międzynarod. Czasop. Roln., nr 3, 1963, s. 49—53.
[4] B ö n i n g G.: Routinebestim mung des verfügbaren Molybdäns im Boden unter Anw endung der Papierchrom atographie. Lanwirtsch. Forsch., t. 9, 1956, z. 2, s. 101— 105.
[5] G o r l a c h E.: Zawartość molibdenu w niektórych glebach Polski Południo wej. Roczn. Glebozn., t. 13, 1963, z. 1, s. 213—225.
[6] G o r l a c h E.: O pew nym uproszczeniu m etody Grigga oznaczania przysw a jalnego m olibdenu w glebie. Roczn. Glebozn., t. 14, 1964, z. 1, s. 15—26. [7] G r i g g J. L.: D eterm ination of the available m olybdenum of soils. N. Z. J.
Science and Technology, Sec. A, t. 34, 1953, nr 5, s. 405—414.
[8] J а к o w l e w a W. W.: Roi molibdena w powyszenji urożajew klew iera i dru gich bobowych kultur. Zem lijśte i Biljka, 19, 1962, nr 1—3, s. 439—442. [9] K a b a t a - P e n d i a s A., B o l i b r z u c h E.: Molibden w glebach i roślinach
rejonu nadmorskiego. Roczn. Nauk Roln., 88-A-3, 1964, s. 605—617.
[10] K a c - K a c a s M., R ó ż y c k a T., K a b a t a - P e n d i a s A.: Badania nad nawożeniem m olibdenem gleb o różnej kwasowości. Rocz. Nauk Roln., t. 88- -A -4, 1964, s. 773—790.
[11] K r a u z e A.: W pływ m ikroelem entów na w ysokość i jakość niektórych roślin pastew nych na glebie torfowej. Zeszyty Nauk. WSR Olsztyn, t. 12, 1962, z. 2, s. 281—284.
[12] L i w s k i S.: Badania nad zaw artością m ikroelem entów w torfach zm ursza łych oraz w roślinności łąkow ej. Zeszyty Problem owe Postępów Nauk Roln.,
1958, z. 13, s. 211—218.
[13] L i w s k i S., P i e c h n a M.: W pływ m iedzi i m olibdenu na plony niektórych roślin w arzywnych. Roczn. Glebozn., t. 13, 1963, z. 2, s. 491—499.
[14] M aksim ów A., Liw ski S., Biernacka E.: Pobieranie i w pływ m olibdenu na wzrost niektórych roślin. Roczn. Nauk Roln., t. 85-A-2, 1962, s. 193—207. [15] Methodenbuch, t. I. Die Untersuchung von Böden (III wyd.), s. 61, t. 3,
E ie U ntersuchung von Futterm ittel (II wyd.), Radebeul und Berlin, Neumann Verlag.
[16] M ietody opredielenija m ikroelem ientow w poczwach i rastienijach. Moskwa 1958, Izd. Akäd. Nauk SSSR, s. 43—66.
[17] M ikroelem ienty i urożaj. Trudy Lab. Bioch. Poczw i M ikroelem. III. Praca zbiorowa, red. J. W. Pejw e, Riga 1961, Izd. AN ŁSSR.
[IS] Modern m ethods of plant analysis. T. 1, Berlin—Göttingen—H eidelberg, 1956, Springer-Verlag, s. 478—483.
[19] N i c o l i с S.: Contribution à l ’ètude des m icroélém ents (Mn, Cu, Zn, Mo) dans la nutrition des plantes. V Congrès m ondial des fertilisants. Zurich, 4—7 m aj, 1964.
[20] P f a f f C., R o t h H.: Zur Düngung m it Mikronährstoffen. Landwirtschaf. Forsch., t. 12, 1959, z. 4, s. 231—239.
[21] P i e t e r b u r g s k i j A. W.: Dozy i sroki podkopki traw m olibdienowym udobrenijem . Dokł. TSChA, wyp. 70, 1961, s. 5—9.
[22] R a d o m i r o w P.: D ie M olybändüngung in Bulgarien. V Congrès m ondial des fertilisants, Zurich, 4—7 maj, 1964.
[23] S c h a r r e r K.: The functions and effects of m icronutrients on plant life. Communications of the III World Fertilizer Congress w ith all contributions of the discussion. Frankfurt am Main, 1959, J. D. Sauerländers Verlag, s. 174— 177.
[24] Ś w i ę c i c k i C.: Pogłów ne nawożenie m olibdenem na glebie bielicow ej le s sowej. Zjazd Naukowy PTG 20—23.IX.1956. (Referaty i komunikaty).
E . Г О Р Л Я Х , К . Г О Р Л Я Х , М . К А Р К А Н И С РЕАКЦИЯ ЛЮЦЕРНЫ И РАПСА НА УДОБРЕНИЕ МОЛИБДЕНОМ ПОЧВ С РАЗЛИЧНЫМ СОДЕРЖАНИЕМ УСВОЯЕМОГО МОЛИБДЕНА К а ф е д р а А г р о х и м и и К р а к о в с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и Р е з ю м е В вегетационных опытах исследовали зависимость м еж ду содержанием усвоя емого молибдена в почвах и их отзывчивостью на удобрение молибденом и кон центрацией последнего в растениях. Усвояемый молибден определяли по методу Григга в модификации применяемой в нашей лаборатории [6]. Подопытными растениями были люцерна и озимый репс. В качестве показателя отзывчивости почвы на молибденовое удобрение
624 E. Gorlach in. приняли величину собранного урож ая и содерж ание валового азота в люцерне или содерж ание нитратного азота в рапсе. Азотное удобрение под рапс приме няли в нитратной форме. Реакция растений на удобрение молибденом зависела не только от содер жания усвояемого молибдена в почве, но такж е и от других свойств почвы и преж де всего от ее кислотности (табл. 2—5, 7 и 8). Частота появления реакции была значительно большая на кислых почвах, несмотря на то, что почвы эти в основном содерж али больше молибдена, чем щелочные и нейтральные почвы. Оба тестовые растения в условиях проведенных опытов вели себя в общем оди наково по отношению к обеспеченности почв усвояемым молибденом. Согласно предлагаемым предельным числам [3, 4] для люцерны (табл. 1) сле довало ожидать реакции на удобрение молибденом на 8 почвах; в опытах было найдено на 6 почвах. Из 9 почв, которые согласно предельным числам были удовлетворительно обеспечены молибденом, на удобрение отзывались 3 почвы. Такж е концентрация молибдена в растениях зависела не только от коли чества усвояемого молибдена в почве, но в значительной мере и от других свойств почвы, главным ж е образом от ее кислотности (табл. 2, 3, 6, 7). С ростом значений pH, независимо от количества усвояемого молибдена в почве, содерж а ние его в люцерне несколько увеличивается. Только на почвах с pH выше 5,7 можно заметить (хотя и не очень отчетливо и лишь в случае люцерны) полож и тельную корреляцию м еж ду количеством усвояемого молибдена в почве и его содержанием в растениях. Содержание молибдена в растениях не всегда являлось показателем недо статка усвояемого молибдена в почве; хотя среднее содерж ание молибдена в растениях на почвах отзывающихся на молибденовое удобрение было значи тельно ниже, чем на почвах не реагирующих на это удобрение, однако во мно гих случаях эти величины показывали обратное — растения на почвах не н у ж дающихся в удобрении молибденом содерж али его значительно меньше, чем на почвах с положительной реакцией. Усвоение и использование растениями молибдена внесенного в почву, зави село в большой степени от свойств почвы (табл. 9). Коэфф ициенты использова ния находятся в ш ироких пределах: от 0,40 до 28,00% для люцерны и от 0,10 до 27,30% для рапса. Наиболее слабым было использование молибдена на сильно кислых почвах. На почвах с более высоким pH отмечалось влияние других свойств почвы, которые в общем не оказывали так сильного влияния как ки слотность. Молибден внесенный в почву и не усвоенный растениями переходил пол ностью (на сильно кислых почвах) или в значительной степени (на почвах мень шей кислотности) из воднорастворимой формы в менее растворимые соединения. Остался он однако в 80—100% в форме растворимой в оксалатном реактиве.
E . G O R L A C H , K . G O R L A C H , M . K A R K A N I S
RESPONSE OF ALFALFA AND RAPE
TO MOLYBDENUM FERTILIZER ON SOILS WITH DIFFERENT CONTENTS OF AVAILABLE MOLYBDENUM
D e p a r t m e n t o f A g r o c h e m i s t r y , C o l l e g e o f A g r i c u l t u r e , C r a c o w
S u m m a r y
The relations betw een the available m olybdenum content of the soils and the plant response to m olybdenum treatm ent and its concetration in plants were stu died in pot experim ents. The available soil molybdenum was determined w ith a sim plified form of Grigg’s m ethod used in our laboratory [6]. As test plants served alfalfa and w inter sw ed e-lik e rape.
The effect of m olybdenum dressings w as m easured by the crop yields and the total nitrogen content of the alfalfa or nitrate content of the rape (the nitrogen being given to rape in nitrate form).
The plant response to the m olybdenum dressings depended not only on the available m olybdenum content of the soil but also on other soil properties, pri marily soil reaction (tabs. 2, 3. 4, 5, 7, 8). The plants responded to molybdenum treatm ent much more frequently on acid soils, although their m olybdenum content was in general higher than that of neutral or basic soils. Both test plants reacted in an approxim ately sim ilar m anner in our experim ents as regards their demand for available soil molybdenum.
A ccording to the proposed lim it values [3, 4] for alfalfa (tab. 1), response to molybdenum treatm ent being expected on 8 soils, was actually observed on 6 soils only. From 9 soils for w hich the lim it values indicated adequate molybdenum contents, only 3 responded to the m olybdenum fertilizer.
M olybdenum concentration in the plants depended not only on the amount of available soil m olybdenum but also to the large extent on the other soil proper ties, prim arily soil reaction (tabs. 2, 3, 6, 7). With rising the soil pH the m olybde num content in the plants increased slightly (notably in alfalfa), irrespectively of the amount of available soil molybdenum. Only in soil w ith pHKci above 5,7 one may discern (though only in alfalfa and not very distinctly at that) a positive correla tion between the amount of available soil molybdenum and its amount in the plants. The m olybdenum content of the plants was not alw ays an indicator of the déficiences of available soil m olybdenum . A lthough the average plant content of m olybdenum w as much low er on soils needing m olybdenum fertilizer that on those that did not, the inverse phenom enon could be observed in m any cases, nam ely that plants on soils not requiring m olybdenum dressing contain much less m olyb denum that those growing on soils w ith positive response.
Plant uptake and utilization of the molybdenum added to the soil depended largely on soil properties (tab. 9). The utilization coefficients vary w ithin a w ide rage — from 0.4 to 28% in alfalfa, and 0.1 to 27.3°/o in rape. Lowest utilization w as noted on strongly acid soils. On soils with higher pH the effects of other soil pro perties on m olybdenum utilization was observed which in general did not exercise such strong influence* as the soil reaction.
The m olybdenum added to the soil but not taken up by the plants underwent transform ation from the w ater-solu ble form to less readily soluble compounds either in toto (on strongly acid soils) or to considerable degree (on soils w ith higher pH). 80 to 100% of the m olybdenum , however, rem ained soluble in oxalate solution.
