R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T . X V II I , Z. 2, W A R S Z A W A 1963
H E N R Y K G R EIN ER T
KO BA LT W N IEK TÓ R Y CH GLEBA CH M IN ERA LN Y CH PO M O RZA ZA CHO DN IEGO
K a ted ra G leb o zn a w stw a W SR , S zczecin . K iero w n ik — prof. dr J. P iszczek
Nie uleg a już w ątpliw ości, że k o b a lt je st p ierw iastk iem niezbędnym dla zw ierząt o raz w ielu ro ślin [6, 7, 22, 27, 35]. O bszary gleb Pom orza Z achodniego n ie b y ły dotychczas zb adane pod w zględem zaw artości w nich tego w łaśnie pieirw iastka śladow ego.
N iniejsza p rac a p rzed staw ia część w y nik ów b ad a ń nad zaw artością k o b a ltu w glebach P om orza Zachodniego, dotyczących gleb m in e ra l nych. G leby hy dro gen iczne badanego te re n u sch arak tery zo w an o w po przed n iej p rac y [15].
M ETO D Y K A I Z A K R E S BADAŃ"
W lecie ro k u 1963 pobrano p ró b k i z 41 o dk ry w ek glebow ych, r e p re z e n tu jąc y c h gleby b ru n a tn e , bielicow e i czarne ziem ie. W pobranych pró b k ach oznaczono 3 fo rm y k o b altu :
— k o b a lt ogółem — m eto d ą G o r i n a i inn. [14],
— k o b a lt rozpuszczalny w 2,5-procentow ym CH3COOH o pH 2,5 — m etodą M i t c h e l l a [25],
— k o b a lt rozpuszczalny w In HNO3 — m etodą P e j w e g o [28]. W ym ienione m eto d y są najczęściej stosow ane do w yceny zasobnoś ci gleb w kobalt. S tąd w y d a je się rzeczą w ażną stw ierd zenie w zajem n y ch sto su nk ó w m iędzy ilościam i k o b a ltu , o trz y m y w a n y m i p rzy zas tosow aniu ty ch m eto d do b a d an y ch gleb.
W szystkie trz y fo rm y k o b a ltu oznaczono jako zw iązek z /S-nitroso-a- n afto lem , n a sp ek tro fo to m etrze Zeissa, p rzy długości fa li 530 mju.
4 6 8 H. G rein ert
Oprócz tego oznaczono podstaw ow e w łasności b a d an y ch gleb, a więc skład m ech aniczn y — m eto d ą B ouyoucosa w m odyfikacji C assag ran de i Prószyńskiego.
— pH w H20 i w ln KC1 — e le k tro m e try c zn ie e le k tro d ą szklaną, — w ęgiel organiczny — m etodą Iszczerkow a-R ołłow a w m o d y fik a cji dub lańskiej,
— СаСОз — m etodą Scheiblera,
— żelazo ogółem — m eto dą k o lo ry m etry czn ą z zastosow aniem k w a su sulfosalicylow ego.
W yniki b adań zestaw iono w tab. 1— 5.
O bliczenie w sp ółczy n nik a k o rela cji w ykonano m etodą S p e a r m a -
n a [20].
K R Ó T K A C H A R A K T E R Y ST Y K A Z B A D A N Y C H GLEB
B adan e kom p leksy gleb leżą w s tre fie m o ren y den n ej i u tw o ró w w odno-lodow cow ych [48, 49]. P oniżej podano k ró tk ą c h a ra k te ry s ty k ę poszczególnych kom pleksów gleb.
— G l e b y b r u n a t n e w łaściw e i w yługow ane (tab. 1) w y tw o rzy ły się n a g lin iasty ch u tw o ra c h m o re n y dennej (z w y ją tk ie m p ro filu W arnica 4, pow stałego na u tw o rze pyłow ym pochodzenia wodnego). Są to gleby orne, najczęściej III k lasy b o n itacy jn ej.
— G l e b y b i e l i c o w e u p r a w n e , tzw . ,,pobielicow e,, [26]
(tab. 2) w y tw o rz y ły się z u tw o ró w m o ren y d enn ej — piasków g lin ias ty ch i glin oraz z piasków flu w io g lacjaln y ch . R e p re ze n tu ją one k om plek sy gleb ży tn io-ziem n iaczan y ch i ży tn io-łu bin ow y ch (klasa b o n ita cy jn a IV— V).
— G l e b y b i e l i c o w e l e ś n e (tab. 3) w y tw o rz y ły się n a p ias kach starszy ch tarasó w ak u m u lacy jn y ch , częściowo zw ydm ionych. P o k ry te są lasam i sosnow ym i.
— G l e b y b i e l i c o w e m u r s z a s t e (tab. 4) w y tw o rz y ły się rów nież n a piaszczystych u tw o ra c h tara só w a k u m u lacy jn y ch . D zięki niższem u położeniu n ag rom adziły one w ięcej su b sta n c ji organicznych. U żytkow ane są jako słabe pastwiska.,
— C z a r n e z i e m i e (tab. 5) należą do n ajlep szy ch gleb w oj. szczecińskiego. Są one rep re z en to w a n e przez:
czarne ziem ie w ytw orzone z u tw o ró w pyrzyckiego plejstoceńskiego zastoiska w odnego (profile 31— 36),
czarne ziem ie w y tw o rzo ne z silniej u w ilgo tnionych glin zw ałow ych (profile 37— 41).
Kobalt w glebach brunatnych - The lerel of cobalt in brown soils T a b e l a 1 Miejscowość Nr p r o f i l u L o c a lity Nr, of h o riz o n Głębokość Depth cm
P ro cen t c zą ste k o śre d n ic y w mm Percen tag e o f p a r t i c l e s of diam. in mm PH P ró ch n ic a Humue % Ре20з %
K obalt w mgAg s.m . g leb y C obalt in mg/kg o f s o i l dry m a tte r w - in n2o ■ - in In Ш rozpU82- czaJjiy w s o lu b le in 2.5% CH3COOH ro z p u sz c zaln y w s o lu b le in In HNO3 ogółem t o t a l 1 -0 ,1 0 ,1 - 0 ,2 < 0 ,0 2 Grzmiąoa 1 0-30 65 21 14 6 ,7 6 ,1 0,5 4 1,04 1,19 0 ,5 0 2,00 30-45 65 23 12 5 ,8 5 ,6 0 ,7 2 0,0 4 0 ,4 6 1,59 50-65 56 41 3 6 ,0 4 ,8 2,03 0 ,0 9 0 ,3 4 2,01 Grzmiąca 2 0-30 57 26 17 6 ,8 6 ,0 0,67 1,37 0 ,0 6 0 ,67 3 ,80 30-60 63 22 15 6 ,7 5 ,9 1,22 0 ,0 2 0,18 4 ,6 o 60-80 61 24 15 6,7 6 ,1 1,12 0,07 0 ,2 6 2,40 100-120 58 20 22 0 ,9 6 ,0 2,99 0 ,1 6 0 ,3 6 11,00 K ołobrzeg 3 10-25 64 23 13 6 ,8 5 ,7 0.75 1,17 0,2 4 1,40 1,88 45-55 63 20 17 6,5 6 ,0 1,30 6,11 0,55 3 ,4 1 65-75 37 18 45 6 ,5 5 ,7 3,47 0 ,1 5 1,18 5 ,0 0 ffarn ica 4 0-20 21 57 22 7,5 7,3 1,20 2,04 0 ,1 7 2,27 3,29 35-50 8 64 28 7,8 7,3 2 ,02 0 ,1 1 1,42 4 ,6 5 80-90 18 47 35 7,7 6 ,8 3,23 0 ,3 6 1,38 5,6 2 > 1 3 0 6 21 73 8 ,0 7,5 3,09 0,07 2,67 4 ,80 Rajkowo 5 0-40 40 33 27 7 ,2 6 ,5 1,26 0 ,9 8 0 ,1 3 1,83 2,99 40-70 44 24 32 7,3 6 ,5 3 ,82 0 ,3 0 1,71 7,29 70-110 42 20 38 6 ,7 6 ,1 2,50 0 ,2 7 1,42 4 ,7 1 O sto ja 6 0-30 56 14 30 6,5 6,4 0 ,8 0 1,16 0 ,1 5 1,53 14,21 30-50 52 20 28 6 ,5 5 ,5 1 ,10 1,24 0 ,0 9 0 ,5 5 7,37 50-80 60 13 27 6 ,5 5 ,6 2,04 0,1 0 0 ,47 11,58 80-150 60 15 25 6 ,7 5 ,6 1 ,82 0 ,0 7 1,02 11,70 O sto ja 7 0-35 45 25 30 7,7 7,2 2,80 1,08 0 ,1 1 1,47 2,90 35-70 40 20 40 7,4 6 ,7 1,95 0 ,0 6 0 ,7 8 4,5 6 70 150 40 19 41 7,2 6 ,2 2,40 0 ,1 0 2,95 6,50 O sto ja 9 0-20 43 28 29 7,3 6,7 1,80 1,36 0,1 3 0,9 1 3 ,8 6 20-35 40 34 26 6 ,9 6 ,6 1,18 0 ,0 5 0 ,68 2,30 35-90 35 20 45 7,1 6 ,5 2,43 0 ,1 1 0,75 4 ,7 1 90-150 34 21 45 7 ,2 6 ,4 2,66 0 ,0 5 0 ,7 6 ,.4.,0 L ™ Co w glebach m in e r a ln y c h P o m or z a Z a c h o d n ie g o 4 6 9
T a b e l a 2 Kobalt w glebach bielicowych, uprawnych - The level of cobalt in cultivated, podzolic soils
о UiejeCowość Hr p r o f i l u L o c a lity Głębokość P ro cen t c z ą s te k o ś re d n ic y w mm P ercentage of p a r t i c l e s of pH Próch K obalt w mg/kg s . m. g leb y C obalt in mg/kg o f s o i l dry m a tte r Depth diam. in шш w - in w - in n ic a Цшпив
%
Fe2°3 ro zp u szczaln y w so lu b le in 2.5% CH3COOH rozpuez-r c za ln y w ogółem t o t a l cm 1-0,1 0,1-0,2 < 0,02 H20 In KCl%
so lu b le in ln HN03 2arnowo 9 0-20 20-40 50-70 ?0-90 98981
2 2I
0 0 4 ,4 4 5 4 ,8 5 ,2 2,1 9 1,72 0 ,4 10 ,4 4 8:8 0 ,05 0,02 0,00 0,01 8: il
8:8 8:»
8$
Goleniów 10 0-28 28-40 50-80£
95 11 12 4 4 2 1 6,0 5»o 1,76 0 ,4 8§:iî
0,40 8:80,04 8:1 0,77h
Kępno 11 5-20 40-60 60-90 90-120P
24 21 22 30 4 10 8 8&
|.2
2,8 0,5 8Ш
0,13 0,06 0,20 0,08 0 ,74 0,45 1,14 1,05 1,29l i
K lępino 12 0-27 27-35 80-100 110-130i
52 28 30 24lj
H
Й
1,54 1,12 1 04 2 74 1,55 0,14 0.08 011 0,04§:Й
1 03 1,74 12*40 Baszkowice 13 5-20mi
1011 74 21 11 15ll
11w
5 ,5$
0,87l i
0,02 0,22 0 ,0 9 0,6oW
0,62 Baezkowice 14 5-20 8oI§0 79 82 83 11В
101 4 6,1hi
5 ,3<:§
1,24ä:lt
2,52 0 ,0 5 0 ,0 4 0,08 0 ,2 3№
n D ługie 15 0-24 24-40 45-55 100-120 4952u
l°o
14ё
18 $7,3 6,5 1,65 ш 2,52 0,12 8#
0,00 8:8 t s 1,44Щ
5 l81
L ip k i 16 ,0 -1 5 30-40 60-80 Zo 72 20 20 fi 10 69 6 ,5 6,8 8 ,3 s 0,67 0 ,4 1 0,4 3 3,04 0,11 0,09 0 ,0 9 Щ0 ,2 88:1!
0,0 5 L ip k i 17 5-15A-l?
100-110 60 9 27S
23 13 13 11 20 5 ,6 6,0 fc? 4 ,4 2:? 5,3 1,56 I I oo o o o o o o C D -O O 'iO '' 0 ,7 0 0 ,7 0 o . / o o ,9 o t s k S L ip k i 18 5-15£58
80-100 46 9 67\l
22 20 PВ
7.2
p,8 6*, 7 6,6ti
5 ,1 2 ,5 0 1,21 2,25 1 ,4 5 1.06 0,268:ö
0,11 1) 26 2 ,1 6 4 61 3 17 202 G r e in e r tKobalt w glebach bielicovych, leśnych - The level of cobalt in forest, podzolic soils T a b e l e 3 Miejscowość Hr p ro filu L ocality g r. of horizon Głębokość Depth cm
Procent cząstek o średnicy w m Percentage of p a rtic le * of dian. in ma pH Próch nica Humus % f e 2°3 % lo b a lt w mg/kg s.m. gleby Cobalt in mg/kg of s o il ary m atter w - in н2о w - in ln Ш rozpusz czalny w soluble in chjŁooh rozpusz czalny w soluble in ln HU03 ogółem to ta l 1- 0,1 0 , 1- 0,2 < 0,02 Rurka 19 0-10 śció łk a 4,2 3,3 34,81 1,15 0,20 1,30 2,24 10-20 87 8 5 3,8 3,5 3,01 0,54 0,12 0,64 0,80 20-30 91 6 3 4 ,2 3,7 1,04 0,36 0,07 0,24 0,28 30-55 90 8 1 4 ,8 4,5 0,73 0,68 0,09 o , 6o 1,11 55-70 91 6 3 4,9 4,7 0,19 1,62 0,11 0,57 0,81 > 7 0 97 2 1 5,4 5,0 - 0,23 0,08 0,35 0,73 Babigoszcz 20 0-12 śció łk a 2,8 2,2 52,21 0,26 0,16 1,79 2,22 12-16 86 9 5 3,9 3,0 5,80 0,10 0,09 0,14 0,30 16-24 91 6 3 4,3 3,4 0,62 0,06 0,07 0,10 0,15 24-30 80 11 3,5 3,3 11,55 0,16 0,10 0,24 0,28 30-50 85 12 3 4,5 4,0 - 0,20 0,11 0,19 0,38 50-70 92 7 1 4,5 4,0 - 0,19 0,09 0,16 0,55 Grzybnica 21 0-8 śc ió łk a 4,1 3,3 63,45 0,36 0,30 0,96 1,89 8-20 87 9 4 4,3 3,4 0,88 0,11 0,09 0,30 0,50 30-45 85 12 3 4,7 4,0 0,65 0,19 0,09 0,26 a , 37 60-80 90 7 3 4 ,8 4,1 - 0,17 0,12 0,23, 0,42 Przybiernów 22 0-7 śció łk a 3,3 2,6 52,52 0,45 0,26 0,72 1,20 7-30 92 4 4 4,6 3,9 0,71 0,10 0,00 0,08 0,12 30-50 91 4 5 4,7 4,2 2,11 0,53 0,10 0,55 o ,6o > 7 5 91 8 1 5,2 4,7 - 0,43 0,05 0,22 0,75 Goleniów 23 0-8 ś c ió łk a 3,2 2,7 55,73 0,75 0,22 1,07 2,85 8-25 86 10 4 4,2 3,2 1,12 0,14 0,18 0,20 0,62 25-30 88 8 4 4 ,9 4,3 1,16 0,54 0,10 0,90 1,30 30-50 90 8 2 5,1 4,7 0,34 0,41 0,05 0,07 1,40 > 5 0 89 8 3 5,1 4,7 - 0,35 0,07 0,20 0,65 w glebach m in e r a ln y c h P om or z a Z a c h o d n ie g o
Kobalt « glebach bielicoiych mureeestych - The level of cobalt in mull-like podsolic soils T a b e l o 4 Miejscowość Hr p r o f i l u L o c a lity Nr. of h o rizo n Głębokość Depth cm
P rocent c z ą ste k o śre d n ic y w mm P ercentage of p a r t i c l e s o f diam. in mm PH Próch n ic a Humus % ^®2®3 % K obalt w mg/kg s.m. g leby C obalt iù mgAg of s o i l dry m a tte r w - in fl20 w - in ln KC1 ro zp u sz czalny w s o lu b le in 2.5% CH3COOH rozpusz czalny w s ol u b le in In KNO3 ogółom t o t a l 1 -0 11 0, 1- 0 ,02 < 0 ,0 2 Uodrzew ie 24 5-20 93 4 3 5 ,6 4 ,1 3 ,37 0,27 0,05 0 ,32 0,98 40-50 96 2 5 ,5 5 ,1 1,07 0,16 0,03 0 ,1 6 0,20 90-100 97 2 1 5 ,7 5 ,1 0,35 0,18 0,0 2 0,4 0 0 ,4 2 Modrzewie 25 0-10 90 7 3 5 ,3 4 , 4 3,30 0,50 0,05 0 ,5 6 1,21 10-25 92 5 3 6 ,0 5 ,0 2,53 0,53 0 ,0 8 0 ,3 6 0,83 28-38 92 6 6 ,4 5 ,5 0,83 0,24 0,01 0,3 8 0 ,70 70-90 94 5 1 6 ,8 6 ,2 0 ,4 2 0 ,3 1 0,38 0,43 1,20 Modrzewie 26 0-10 91 6 3 6 ,0 5 ,4 2,76 0,36 0,05 1,02 1,10 10-20 93 5 6 ,0 5 ,1 3 ,21 0 ,45 0 ,04 0 ,7 6 1,79 20-35 90 6 4 6,3 5 ,4 6,10 0,62 0 ,4 6 0,56 1,67 35-45 92 6 2 6 ,5 6,1 0 ,7 1 0,19 0 ,2 2 0,35 0 ,3 7 45-60 93 5 2 6 ,7 5 ,4 0,60 0,24 0 ,0 4 0,50 0 ,5 2 90-110 97 3 0 6 ,7 5 ,4 - 0 ,30 0,07 0,43 0 ,5 0 Modrzewie 27 0-25 87 9 4 6 ,7 5 ,6 4 ,2 6 1,23 0 ,3 0 0,64 0,99 50-70 96 3 1 6 ,4 5 ,6 0,41 0,31 0 ,3 6 0 ,36 0,65 100-120 82 14 4 7 ,0 6 ,0 0,17 0,31 0 ,00 0 ,40 0 ,9 5 Modrzewie 28 0-25 92 2 6 7 ,0 6 ,0 7,31 2,60 0 ,07 0 ,59 3,51 40-60 100 0 0 5 ,6 5 ,0 0 ,13 0,53 0 ,1 2 0 ,36 0 ,7 8 90-100 89 8 3 6 ,6 5 ,4 - 0,22 0 ,05 0 ,4 1 0 ,5 0 Kobylanka 29 0-25 84 12 4 7 ,0 6,5 4,47 0,37 0,0 5 0 ,36 0 ,7 8 25-35 93 5 2 6 ,9 6 ,1 0,18 0,15 0 ,10 0 ,11 0 ,4 1 40-60 92 6 2 3,6 6 ,1 - 0,53 6,08 0 ,26 1,28 80-100 92 7 1 7,0 6 ,5 - 0,31 0 ,0 6 0,2 0 1,14 110-130 91 9 0 7,9 7 ,9 - 0,26 0 ,1 1 0,18 1,18 L ipki 30 0-20 87 5 8 6 ,5 5 ,5 2,15 _ 0 ,06 0,67 0,94 50-60 84 14 2 6 ,7 5 ,6 0 ,39 - 0 ,05 0,27 6,60 80-100 84 10 6 6 .5 6 ,0 0 ,2 1 - 0,05 _ . 0,2 3 4 ,2 2
Kobalt « czarnych ziem iach - The l e v e l o f co b a lt in chernozems T a b e l a 5 M iejscowość Nr p r o f i l u P ro ce n t c z ą s te k o ś re d n ic y w mm pH CaCO^ % P ró ch n ic a Fe203 % K o b alt w mg/kg s.m . gleby C obalt in mg/kg o f s o i l dry m a tte r Głębokość Depth cm diam. in miQ w - in w - in Humus ro z p u sz c za ln y w ro z p u sz cza ln y w ogółem t o t a l Nr. o f h o rizo n 1- 0 ,1 0 , 1- 0 ,0 2 C O , 02 н2о ln KC1 % s o lu b le in 2,5% CH3COOH s o lu b le in In HNO3 Obryta 31 0-30 30-70 70-90 > 9 0 18 20 Й 53 54 8 Ш 8 7 ,8 ' k i 7,7 1 0 ,0 0 ,0 8:i 1,35 0,8 3 2 ,202,25 0 ,0 70 ,2 4 0 ,0 4 0 ,0 9 1,96 a 3 ,5 7 4 ,50 4 ,b 0 B rzeziny 32 75-90 120-130 1 22 25 38 13 P 81 ?:8 l:J lii i k l 18,1 21 ,6 1,3 9 0 , 2? 1,82 1,95 0 ,05 0 ,0 3 0 ,1 2 0 ,2 4 1 74 1,91 1)46 5 ,1 ° (,5 0 Jy 05 6)20 Okunica 33 lio - 1 4 0 26 Й 6o 3 8 42 14 4 2 lit4 ,4 1 ,1 0 ,1 0 ,0 0 ,0 0 ,7 3 0 ,2 4 0 ,6 1 0,1 7 0 ,1 0 °»u 0,2 3 2 ,2 1 0 ,6 4 Ы 4,05 I,?2 0 57 1,51 Okonica 34 0-35 35-80 > 8 0 59 70 25 49 28 16 12 2 P6,4 P6 ,0 o ,3 0 ,0 0 ,0 m 1,34 0 ,5 8 0 ,30 0 ,3 7 0 ,0 8 0 ,3 3 1,11 1,70 0 ,4 0 2,50 1 84 1,01 Pyrzyce 35 0-30 30-50 50-70 100-120 s 1Î 11 H 7 Ś9o 80 80 1 1 6 ,6 0 ,9 1 ,0 2 8 ,0 î'M 1:8 °0'M 0 26 0 ,1 9 2,34 2 59 1,81 0 ,2 3 6,00 5 ,0 0 9,70 12,49 Pyrzyce 36 0-45 45-85 100-120 41 f i 17 и 42 77 8 ,1 1:1 3 ,7 2 ,1 21,5 № 2,45 3l40 0 ,2 0 0 ,2 8 0*37 1,71 0$ 1,75 I'M Uechowo 37 Æ 1 Я40 i?20 38 40
40 iii iii 0 ,3 o'M0 ,2 4 4 ,1 3i - й 0 ,3 10 ,2 9 ł $1,40
6,12 * 8 Uechowo 38 0-30 30-40 40-70 41 44 28 18 18 14 41 58 58 Ii! M 2 ,1 t l i,? 4 o ,} o 3,04 3 25 3 ,59 0 , 3 0 0 Й 0 ,2 3 1,90 1 S i 1,74 №ь,00 O sto je 39 0-30 30-60 60-150 ÎÎ10 28 12 12 32 42 78 $7,7 Й 0 ,3 0 ,2 21,3 2 ,6 0 0,8 3 2,14 2,68 0 ,0 9 o ,o 3 0,08 1, 60 0 71 0 ,3 3 5,84 54 21 16’, 32 O etoja 40 3 0 i 80-150 34 20 3 28 10 11 I W7 ,9 M7,3 0 ,3 0 ,0 2 7 ,0 3,2 0 1.31 3 .3 2 3,22 0 ,1 5 0 ,0 5 0,1 0 2,73 1.2 6 o', 13 3/)2 1 l: ł? ! O sto ja 41 0-60 60-120 120-150 i 817 ä72 Z.6 ?:i й 0 ,1 18 1 18 ,8 3 ,2 0 1,42 2,4 8 3,50 0 ,1 4 0 ,1 1 0 ,1 5 ?’, 8$ 2,40 14,32m 1 C o w glebach m in e r a ln y c h Po m or za Z a c h o d n ie g o
T a b e l a 6
Stosunek między Co rozpuszczalny»*» 2,5%, CihCOOH, Go rozpuszczalnym w ln HNO3 i Co ogółem w zbadanych g leb ach P ro p o rtio n s of Co s o lu b le in 2.5% CH3COOH, Co s o lu b le in ln HIŚO3 and t o t a l c o b a lt in the examined s o i l s
Poziom
k o b a lt w mg/kg s.m. gleby Cobalt in mg/kg of s o i l ary m a tt e r
Kobalt rozpuszc zal ny wyrażony w % Co oęółeu Soluble co b al t expressed as pe rc en ta ge s of t o t a l c o b a l t Stosunek Co ro z p u s z c z a l n . W 2, 5% CH3COOH Kompleks g le b g e n e t y czny Genetic
r o ! S Ï 5 1 î ! eiS7 * r oz pu szc zal ny w opńłem - t o t a l
do Co roz pu sz czaln* w ln HNO3 R atio of Co s o lu b le in 2.5% CH3COOH to Co s o l . in In HHO3 Complex of
s o i l s 2,5% CH3COOH ln ÜNO3 rozDuez- cz alny w rozpu sz czalny w so lu b le in
ln HNO3
l e v e l
wahania
f l u c t u a t i o n s ś red niomeans f l u c t u a t i o n swahania ś re d n iomeans f l u c t u â t ionswahania
ś re d ni o means s o lu b le in 2,5% CH3COOH Brunatne h 0 ,0 6 -0 ,2 4 0,15 0 ,5 0 -2 ,2 7 1.32 1 ,8 8 -1 4 ,2 1 4 ,2 4 3,54 31,13 1 : 8,79 Brown s o i l s 4 ,7 2 16,31 7,69 IB) 0 ,0 2 -0 ,3 0 0,1 0 0 ,1 8 -1 ,7 1 0,77 1 ,5 9 -7 ,3 7 2,12 1 : с 0 ,0 7 -0 ,3 6 0 ,1 6 0 ,2 6 -2 ,0 5 0,7 3 2 ,0 1 -1 1 ,5 8 5,24 3,05 13,93 1 : 4,57 Bielicowe uprawne A1 0 ,0 2 -0 ,2 6 0 ,10 0 ,1 6 -1 ,7 0 0 ,7 1 0 ,5 2 -2 ,1 6 1,20 8 ,33 59,17 1 : 7,10 C u l t i v a t e d 0 ,0 9 -0 ,8 6 2,18 5,96 22,47 3,77 po d z o li c s o i l s *2 0 ,0 2 -0 ,3 1 0,13 0 ,4 9 0 ,7 5 -5 ,0 0 1 : В 0 ,0 0 -0 ,2 0 0,09 0 ,2 0 -1 ,2 6 0,64 0 ,6 6 -0 ,0 5 4,2 4 2,12 15,09 1 : 7,12 С 0 ,0 0 -0 ,1 1 0,05 0 ,1 4 -1 ,7 4 1,10 0 ,8 2 -1 2 ,4 0 3,24 1,54 33,95 1 : 22,04 Bielicowe leśne A0 0 ,1 6 -0 ,3 0 0,23 0 ,7 2 -1 ,7 9 1.17 1 ,3 0 -2 ,8 5 2,10 10,95 55,71 1 ! 5,09 F o r e s t c u l t i v a t e d p o d z o li c s o i l s A1 0 ,0 9 -0 ,1 2 0 ,1 1 0 ,1 4 -0 ,6 4 0 ,3 9 0 ,3 0 -0 ,8 0 0,55 20,00 72,72 1 : 3,64 a 2 0 ,0 0 -0 ,1 8 0,0 9 0 ,0 8 -0 ,3 0 0 ,1 8 0 ,1 2 -0 ,6 2 0,3 3 27,27 54,54 1 : 2,00 В 0 ,0 5 -0 ,1 1 0,09 0 ,1 9 -0 ,9 0 0 ,4 8 0 ,2 8 -1 ,4 0 0 ,7 8 11,54 6 i,5 4 1 : 5,33 С 0 ,0 5 -0 ,1 2 0,0 8 0 ,1 6 -0 ,3 5 0,23 0 ,4 2 -0 ,7 5 0,6 1 12.90 37,09 1 : 2,89 Gleby b ielicow e A1 0 ,0 5 -0 ,3 0 0,09 0 ,3 2 -1 ,0 2 0,6 1 0 ,7 8 -3 ,5 1 1,41 6,38 43,26 1 : 6,78 m urezaete 0 ,1 1 -0 ,5 6 0 , 20- 6,60 U u l l - l i k e С 0 ,0 1 -0 ,4 6 0,15 0 ,3 1 1,54 9,62 20,13 1 : 2,09 p o d z o lic s o i l s CG 0 ,0 0 -0 ,3 8 0,10 0 ,1 8 -0 ,4 3 0,33 0 ,4 2 -4 ,2 2 1.29 7,74 25,58 1 : 3,30 Czarne ziem ie A1 0 ,0 5 -0 ,3 7 0 ,1 9 1 ,1 0 -3 ,1 6 1,95 2 ,5 0 -6 ,7 5 4,77 3,98 40,88 1 : 10,27 Chernozems 0 ,0 3 -0 ,3 6 0 ,1 6 A]/C 0 ,6 4 -2 ,8 8 1,65 1 ,3 2 -3 4 ,2 1 4,4 8 3,56 36,83 1 : 10,34 С 0 ,0 4 -0 ,3 7 0,1 9 0 ,1 3 -2 ,4 0 1,16 0 ,5 7 -1 6 ,3 2 7,44 2,55 15,59 1 : 6,11
Co w g leb a ch m in era ln y ch P om orza Z a ch o d n ieg o 475
O M Ó W IENIE W Y N IK Ó W
S T O S U N E K M I Ę D Z Y K O B A L T E M R O Z P U S Z C Z A L N Y M W 2 , 5 - P R O C E N T O W Y M C H 3C O O H , l n H N 0 3 I K O B A L T E M O G Ó Ł E M
W ta b e li 6 podano zak res w a h a ń i w a rto śc i śre d n ie dla poszczegól nych fo rm k o b a ltu w b a d a n y ch glebach. 2,5-procentow y CH3COOH e k stra h o w a ł od 2 do 22 raz y m niej (kobaltu niż ln HNO3. N ajszerszy sto su nek m iędzy ty m i fo rm a m i k o b a ltu w y stą p ił w czarn y ch ziem iach,
T a b e l a 7 R o z p u s z c z a ln o ś ć k o b a ltu w w odzie d e s ty lo w a n e j S o l u b i l i t y o f c o b a l t in d i s t i l l e d w a te r Uiejscowość Nr p ro filu L ocality P ro file Nr. Głębokość Depth сш Со rozpusz czalny w Co soluble in HpO mg/kg Co rozpuszczalny w HoO wyrażony w % Co ogółem Co soluble in H20 expressed as percentages of to ta l cobalt Co rozpuszczalny w HoO wyrażony ** % Co rozpuszczała. 1 2,5% CH3COOH Co soluble in HpO expressed as * percentages of Co soluble in 2.5% CH3COOH Rurka 0-10 0,084 3,75 42,00 10-20 0,010 1.25 8,33 20-30 . 0,010 3,57 14,28 30-55 0,011 1,00 12,22 55-70 0,012 • 1,48 10,91 Lipki 5-15 0,000 0 ,00 0,00 30-40 0,012 1,91 13,33 60-80 0,014 0,15 15,51 Długie 0-24 0,004 0,28 3,33 24-40 0,015 0,30 13,63 45-55 0,000 0 ,0 0 0 ,0 0 100-120 0,000 0 ,0 0 0,00 Klępino 0-27 0,009 0,45 6,43 27-35 0,009 0,28 11,25 80-100 0,002 0 ,0 2 1,82 110-130 0,024 0,19 60,00 Warnica 0-20 0,031 0,94 18,23 35-50 0,041 0,88 37,27 80-90 0,011 0,19 3,05 ^>130 0,000 0,00 O', 00 Pyrzyce 0-45 0,043 0,63 21,50 45-85 0,009 0,19 3 ,2 1 100-120 0,002 0,03 0,54
najw ęższy w glebach bielicow ych leśnych. W p ro fila c h glebow ych po ziom y próchniczm e w y k a z u ją n a ogół szerszy sto su n e k k o b a ltu rozpusz czalnego w 2,5-p rocento w ym CH3COOH do k o b a ltu rozpuszczalnego 31 — R o c z n i k i g l e b o z n a w c z e t . X V I I I
476 H. G rein ert
w ln HNO3 niż poziom y głębsze. N ajw iększy p ro ce n t w sto su n k u do
ogólnej zaw artości k o b a ltu w y e k stra h o w a ły oba ro ztw o ry z gleb bie- licow ych leśnych, n a jm n ie jszy n a to m ia st — z gleb b ru n a tn y c h .
W tab e li 7 podano w y n ik i oznaczeń k o b a ltu rozpuszczalnego w w o dzie desty low an ej dla k ilk u profilów glebow ych. W szystkie przytoczone w y n ik i w skazują, że duża część k o b a ltu w bad an y ch glebach jest w s ta nie tru d n o rozpuszczalnym .
W P Ł Y W S K Ł A D U M E C H A N I C Z N E G O N A Z A W A R T O Ś Ć K O B A L T U
D ane z lite r a tu r y w skazują, że sk ład m echaniczny w pływ a na za w artość k o b a ltu w niejed n ak o w y m stop n iu . Le R i c h e i W e i r [33] stw ierdzili, że w zbad anych p rzez nich glebach Szkocji nie stw ierd zo no zależności m iędzy ogólną zaw artością k o b a ltu a sk ładem m echanicz nym gleb. D ecy du jącą ro lę o d g ry w ał tam skład m ineralogiczny. C o n n o r , W i e r i g i n a i В i s t r i с к a j а [8, 10, 43] także nie stw ie rd z ają w spom nianej zależności. Mc K e n z i e [18] stw ierdza, że w b ru n a tn y c h glebach P o łudniow ej A u stra lii isto tn ą d o d atn ią zależność m iędzy za w arto ścią części sp ła w ia ln y ch a ogólną ilością k o b a ltu w y k azy w ały tylko p ró b k i z poziom ów А ъ n a to m ia st pró b k i z poziom ów głębszych tak iej zależności nie w ykazy w ały . A u to r tłu m aczy to zjaw isko w ięk szym sto p n iem zw ietrzen ia w poziom ie A±. P ro w adzi to do przejścia w iększej ilości k o b a ltu z m in erałó w p ierw o tn y c h do k o m pleksu so rp c y j nego gleb. In n i badacze, m. in. S i l l a n p ä ä [36], R e d d y i M e t h a [32], W r i g h t i L a w t o n [44] stw ierd zili isto tn ą d o d atn ią k orelację m iędzy zaw artością części sp ław ialn y ch a ogólną ilością k o b a ltu w z b a d any ch przez siebie glebach.
U zyskane w nin iejszej p rac y w y n ik i w skazują, że w zbadan y ch g le b ach istn ieje isto tn a d o d atn ia k o rela cja m iędzy ilością części sp ław ial nych a ogólną zaw artością k o b altu . O bliczone w spółczynniki k o rela cji r w ynoszą:
— dla gleb b ru n a tn y c h r ró w n a się 0,589 p rzy g ranicy istotności r = 0,306,
— dla gleb bielicow ych u p ra w n y c h r ró w na się 0,502 przy granicy istotności r ró w n y m 0,322,
— dla czarn ych ziem r ró w n a się 0,715 p rzy g ran icy istotności r = 0,306.
O m aw iana zależność nie jest więc ścisła. Na uw agę zasługuje w ięk sza, niż by to w ynikało z zaw artości części spław ialnych, ogólna z a w a r tość k o b a ltu w pró b k ach p o b ran y ch z głębszych poziom ów gleb b ieli cow ych u p ra w n y c h (tab. 2). Może to św iadczyć o zubożeniu su b sta n c ji
Co w gleb a ch m in era ln y ch Pom orza Z achodniego 477
ilastej w ierzch nich poziom ów gleb bielicow ych, spow odow anych przez proces bielicow ania. Nie bez w p ły w u n a ro zrz u t w ynik ów pozostaje rów nież n iejednorodność skały m acierzy stej (głów nie m a te ria ł zw ało wy).
K o b alt rozpuszczalny w ln HNO3 w y stę p u je na ogół w w iększych ilościach w glebach bogatszych w części spław ialne. W obrębie posz czególnych p rofiló w tej zależności nie daje się jed n a k zauw ażyć. N a j w ięcej k o b a ltu rozpuszczalnego w ln H N 03 z a w iera ją poziom y próch- niczne, z re g u ły spiaszczone. Podobne w y n ik i otrzy m ali rów nież P e j w e [28], D o b r i с к a j a i in. [11].
K o b a lt rozpuszczalny w 2,5-procentow ym CH3COOH nie w ykazał widocznego zw iązku ze składem m echanicznym . G leby w y tw orzone z glin są p raw ie ta k samo zasobne jak gleby w ytw orzone z piasków , m i mo że te o statn ie zaw ierają w ielo k ro tn ie m niej k o b a ltu ogółem .
R e d d y i M e t h a [32] b ad ając om aw ianą zależność w glebach In d ii rów nież nie stw ie rd z ili zw iązku m ięd zy składem m echanicznym a zaw artością k o b a ltu rozpuszczalnego w 2,5-procentow ym kw asie octo w ym .
W P Ł Y W S U B S T A N C J I O R G A N I C Z N E J N A Z A W A R T O Ś Ć K O B A L T U W G L E B A C H
W yraźn y d o d atn i w p ły w su b sta n c ji organicznej na ak u m u la cję ko b a ltu uw idacznia się jedy n ie n a glebach w y tw orzonych z piasków lu ź nych (profile od 19 do 30 i 33— 34). Z jaw isk a tego nie m ożna stw ierd zić w glebach bogaty ch w części spław ialne. O ak u m u la cji k o b a ltu w pozio m ach pró ch niczn y ch gleb piaskow ych donosi В a r u f к e [5], P e j w e [29]
i W i e r i g i n a [41]. In n i badacze p o tw ierd zają zaobserw ow ane
w p rzedstaw io nej p racy zjaw isko n iek o n cen tro w an ia się k o b a ltu w po ziom ach próch niczn ych gleb g lin iasty ch [11, 19, 42, 44, 46]. A u to rzy do noszący o tej w spółzależności w gleb ach s tre fy czarnoziem nej s tw ie r d zają n a to m ia st w y ra ź n y w p ły w p ró ch n icy na grom adzenie się k o b altu [1, 2, 8, 39].
S u b stan c ja o rganiczna w y w iera w iększy w p ły w na zaw artość k o b a ltu rozpuszczalnego w ln HNO3. P ra w ie we w szystkich p rofilach zbadan ych gleb poziom y próchn iczn e są najb o gatsze w tę fo rm ę k obaltu, mim o że całkow ita jego zaw artość je s t częściowo m niejsza niż w pozio m ach głębszych. Podobne w y n ik i p odaje P e j w e [28, 29], B a j e s c u i C h i r i a c [2], Ż u r a w l e w a [47].
K o b alt rozpuszczalny w 2,5-procentow ym CH3COOH nie w ykazuje w idocznej zależności od próchnicy. S tw ierd zili to już w cześniej R e d d y i M e t h a [32] na glebach Indii.
478 H . G rein ert
H O L A O D C Z Y N U W K S Z T A Ł T O W A N I U Z A W A R T O Ś C I K O B A L T U W B A D A N Y C H G L E B A C H
M iędzy pH b a d a n y ch gleb a ogólną zaw artością k o b a ltu nie stw ierd zo n o zależności, co jest zgodne z w y n ik a m i F i l i p o r i ć a , S t a n - k o w i ć a i D u s i с a [13]. Z aw arto ść k o b a ltu rozpuszczalnego w ln HNO3 tak że nie w y k a z u je w yraźn eg o zw iązku z pH, chociaż w glebach bielicow ych śre d n ia rozpuszczalność, w y rażo n a w p ro ce n tac h Co ogó łem je s t w iększa niż w glebach b ru n a tn y c h i w czarny ch ziem iach (tab. 6). W edług D o b r d c k i e j [11] i W i e r i g i n y [41] w p ły w pH n a zaw arto ść te j fo rm y k o b a ltu je st często m askow any p rzez próchnicę, sk ła d m ech aniczn y i p ó łto ra tlen k i.
N ajb ard ziej uzależniony od pH je s t k o b a lt rozpuszczalny w 2,5-pro- ce n to w y m kw asie octow ym . N ajw iększym p ro cen tem rozpuszczalności tej fo rm y k o b a ltu o dzn aczają się kw aśn e bielicow e gleby leśne, a n a j m n iejszy m — gleby b ru n a tn e i c zarn e ziem ie o odczynie zbliżonym do obojętnego- (tab. 6).
S padek rozpuszczalności k o b a ltu w raz ze w zrostem pH stw ie rd z ili B a n a r j e e i in n i [3], L u n d b l a d [23], H o d g s o n , G e e r i n g i F e l l o w s [16]. N ato m iast B a r u f k e [4] nie stw ierd ził w idocznego w p ływ u pH na rozpuszczalność k o b a ltu w g ran icach p H 4,2— 6,3. R e e d y i M e t h a [32] stw ie rd z ają , że zm iana pH w g ran icach 7,2— 8,6 rów nież nie spow odow ała w idocznych zm ian w rozpuszczalności ko b a ltu w 2,5-procentow ym CH3COOH.
Na podstaw ie a n alizy u zy sk an y ch w yn ik ó w i p rzy toczonych d an y ch lite r a tu r y m ożna zauw ażyć, że w idoczne zw iększenie rozpuszczalności k o b a ltu w 2,5-procentow ym kw asie octo w ym w y stę p u je dopiero w b a r d zo k w aśn y ch glebach.
S T O S U N E K M I Ę D Z Y O G Ó L N Y M I Z A W A R T O Ś C I A M I K O B A L T U I Ż E L A Z A
K o b alt i żelazo w y k a z u ją znaczne podobieństw o geochem iczne [17, 38]. W spółczynniki k o rela cji r obliczone d la sto su n k u Co ogółem i Fe2Û3 ogółem k s z ta łtu ją się n astęp u jąco :
— gleby b ru n a tn e — r ró w n a się 0,609 p rzy g ran icy istotności r = = 0,306,
— gleby bielicow e u p raw n e — r ró w n a się 0,832, p rz y g ran ic y is to tn o ści r = 0,322.
— gleby bielicow e leśn e — r ró w n a się 0,768 p rz y g ran icy is to t ności r = 0,336.
— g leb y bielicow e m u rszaste — r ró w n a się 0,768 p rzy g ran ic y is to tn o ści r = 0,351.
— czarne ziem ie — r ró w n a się 0,406 p rz y g ran ic y istotności r = = 0,306.
Co w g leb a ch m in era ln y ch P om orza Z ach od n iego 479
O m aw ian a zależność je s t n a jsiln ie jsz a w glebach bielicow ych
u p raw n y c h , n a jsła b sz a — w czarny ch ziem iach. P odobną zależność ko b a ltu od żelaza p o d aje C h o d a ń [9] o raz R e d d y i M e t h a [32]. Ci o sta tn i a u to rz y podają dla zależności F e og : Coog bardzo w ysoki w spół czyn nik k o rela cji r ró w n y 0,97.
P R O B L E M P I O N O W E G O R O Z M I E S Z C Z E N I A K O B A L T U W P R O F I L A C H G L E B O W Y C H
A naliza d an y ch tab e li 1— 6 w y k azu je, że pionow e rozm ieszczenie ko b a ltu w p ro filach glebow ych jest po dobne do rozm ieszczenia żelaza. G leby bielicow e leśne w y k a z u ją ak u m u la cję k o b a ltu w poziom ach A0 i B, n a to m ia st zubożenie w poziom ie A 2. G leby bielicow e u p ra w n e w y k a z u ją zubożenie w k o b a lt poziom ów w ierzch n ich i w zrost jego z aw ar tości wiraż ze w zro stem głębokości. W glebach b ru n a tn y c h i czarny ch ziem iach n ie o b se rw u je się znaczniejszego zróżnicow ania zaw arto ści ko b a ltu w p ro filu glebow ym . N a p o d k reślen ie zasłu gu je fa k t, że w pozio m ach В gleb bielicow ych k o b a lt a k u m u lu je się słabiej niż żelazo, a w glebach zw ięźlejszych poziom y С są zazw yczaj bogatsze w k o b alt niż poziom y B. Takie rozm ieszczenie k o b a ltu w glebach bielicow ych stw ierdzali też W i e r i g i n a [41], К o w d a i in n i [21], S w a i n e i M i t c h e l l [40], Z y r i n i in n i [45]. M ożliwe, że dzięki sw em u w yż szem u od żelaza p oten cjało w i o k sy d a cy jn o -re d u k c y jn e m u [38] k o b alt zm y w an y je s t głębiej od żelaza.
K o b a lt rozpuszczalny w ln HNO3 a k u m u lu je się najczęściej w po ziom ach próchnicznych. W glebach bielicow ych leśnych p ew n a a k u m u la cja te j fo rm y k o b a ltu w y stę p u je także w poziom ach ilu w ialn y ch
(tab. 3). K o b alt rozpuszczalny w 2,5-procentow ym CH3COOH w y k a
zuje słaby zw iązek z poszczególnym i poziom am i p ro filu glebowego.
O CENA Z A SO B N O ŚC I Z B A D A N Y C H GLEB W K O B A L T
K o b a lt ogółem ro zpu szczaln y w ln HNO3 i w 2,5-procentow ym CH3COOH są najczęściej bramę pod uw agę p rzy w ycenie zasobności gleb w te n p ierw iastek .
O gólna zaw artość k o b a ltu jest dość pow szechnie stosow anym k ry te riu m p rzy w ycenie zasobności gleb w k o b alt [31]. S tosuje się p rzy ty m n a stę p u ją c e granice zasobności:
< 2,5 m g C o/kg s.m . g le b y — zasob n ość bardzo zła,
2,5— 5 — zasob n ość śred n io zła,
480 H. G rein ert
P e j w e [30] uw aża, że do gleb o dostateczn ej zasobności m ożna za liczyć gleby o ziawartości ponad 2,5 m g Co/kg s.m. gleby. Po zastoso w aniu tak iej po p raw k i do w yżej podanej skali m ożna ocenić zasob ność zb ad an ych gleb n astęp u jąco (tab. 8):
T a b e l a 8 Porównanie wyceny zasobności badanych gleb w kobalt ogółem
rozpuszczalny w 2,5% CH3COOH i ln HNO3
Comparison of the le v e ls of to ta l c o b alt,c o b alt soluble in 2.5% CH3COOH and cobalt soluble in ln HMO3
Kompleks gleb Complex of s o ils
Ilo ść p r o f i li 0 zasobności kobaltu w poziomie wierzchnim Number of horizons carrying following amounts of cobalt
in the upper horizon z łe j
in su fi ic ie n t średniejaverage s u ffic ie n tdobrej
ïï/g Co ogołem to ta l w/g Co rozp.w 2 5% CH3COOH Co soluble in 2,5% CH3COOH W/g Co rozp.w In ËNO* Co ^ soluble in In KNO3 W/g Co ogołem to ta l W/g Co rozp.w 2 5% CH3COOH soluble CH3C60I W/g Co rozp.w In ЁЖЬ Co ^ soluble in In HNO3 W/к Co ogołem to ta l W/g Co rozp.w CH3600H soluble сн3сЬВ§ W/g Co rozp.w In HŃO2 Co ^ soluble in In HNO3 C-.lobj trusatno Ironii s o ils 2 8 3 5 - 5 1 -
-Gleby bialicouci, uprawne
Cultivp.tod pcdsolic s o ils 10 9 9 - 1 1 - -
-Gleby b ielico n e, liś n e
Ppreet podzolic s o ils 5 3 2 - 2 3 - -
-Gleby bielicow e,m urszaste
Ü u ll-lik a podzolic s o ils 6 6 6 1 - 1 - 1
-Czarne ziemie
Chernozems - 8 - 5 - 10 6 3 i !
Profilów razem
Sum of p ro filé e 23 34 20 11 3 20 7 4 1
— zasobność zła — 23 profile,
— zasobność dostateczna — 18 profilów .
Do gleb o złej zasobności w k o b a lt ogólny należą gleby o składzie m echanicznym piasków .
P e j w e i R i n k i s [34] p ro p o n u ją w y cenę zasobności gleb w g za w artości w nich k o b a ltu rozpuszczalnego w ln HNO3:
< 0,2 m g C o/kg s.m. g le b y — zasob n ość bardzo zła,
0,2—1,0 — zasob n ość zła,
1.0—3,0 — zasob n ość śred n ia,
3.0— 5,0 — zasob n ość dobra,
> 5,0 — zasob n ość bardzo dobra.
W edług te j w ycen y 20 profilów glebow ych spośród 41 zb adan y ch w ykazało n ied o stateczn ą zasobność w k obalt. Podobnie jak p rzy k o b a l cie ogółem są to p ro file gleb w ytw o rzo n y ch z piasków .
Bardzo często stosuje się oznaczenie k o b a ltu w w yciągach 2,5-pro- centow ego CH3COOH [25, 32, 37]. D la tej fo rm y k o b a ltu stosuje się n astęp u jące liczby graniczne:
Co w g leb a ch m in era ln y ch P om orza Z ach od n iego 481
< 0,25 m g C o/kg s.m . g le b y — zasob n ość zła 0,25—0,30
> 0,30
— zasob n ość śred n ia — zasob n ość dobra
W edług te j m etody zasobność zb adan ych gleb w k o b a lt p rze d staw ia się n ajg o rzej. O w iele gorzej ocenia się gleby b ru n a tn e i czarne ziem ie; ty lk o 7 p ro filów na zb ad an y ch 41 w y kazało d o stateczną zasobność w
ko-S l u j i s m a m s [37] p ro p on u je, aby dla w a ru n k ó w N iem iec zm o dyfikow ać podaną skalę w y ceny w ten sposób, aby zakres w arto ści śred n ich w ynosił od 0,1 do 0,3 mg Co/kg s. m. gleby. Je śli zastosow ać ta k ą w ycenę do b ad a n y ch gleb, otrzy m am y 18 profilów o zasobności złej, p rzy czym zgadza się ona n a ogół z poprzednio om ów ionym i m eto dam i w yceny z w y ją tk ie m czarn y ch ziem (tab. 5).
T rudno określić bez szczegółow ych dośw iadczeń z roślinam i, k tó ra z w ym ienionych m etod jest dla naszy ch gleb najw łaściw sza. D o b r z a ń s k i i G l i ń s k i [12] u w ażają, że m ożna oprzeć w ycenę zasob ności gleb w k o b alt n a ogólnej jego zaw artości. Z fo rm ru cho w ych K om isja C hem ii Gleb — Zespół M ikro elem en tów — Polskiego T ow arzys tw a Gleboznaw czego [24] p ro p o n u je oznaczanie k o b a ltu w w yciągu 2,5- procentow ego CH3COOH.
P rzed staw io n e w y n ik i w skazu ją, że niezależnie od m eto dy w yceny około połow y w szy stk ich zb ad an y ch profilów glebow ych P om orza Z a chodniego w y k a z u je w poziom ie próch n iczny m n ied o stateczn ą zaw artość kob altu.
1. Ogólnie n ajw ięcej k o b a ltu w śród zbadan ych gleb w y k a z a ły czar ne ziem ie (średnio 6,41 m g /k g s.m. gleby), na d ru g im m iejscu z n a jd u ją się gleby b ru n a tn e (średnio 5,17 m g/kg s.m. gleby), na trzecim — gleby bielicow e u p raw n e (średnio 2,91 m g/kg s.m. gleby), n a czw arty m — gleby bielicow e m u rszaste (średnio 1,28 m g/kg s.m. gleby). N ajm n iej k o b a ltu ogółem za w iera ły gleby bielicow e leśne (średnio 0,57 m g/kg s.m. gleby). N ajw iększy w p ły w n a ogólną zaw artość k o b a ltu w y k azał sk ład m echaniczny. W glebach w y tw o rzo n ych z piasków lu źn y ch poziom y próchniczne są znacznie bogatsze w k o b alt niż in n e poziom y. S tw ierdzo no tak ż e do d atn ią isto tn ą k orelację m iędzy zaw artością k o b a ltu i że laza.
2. Z aw artość k o b a ltu rozpuszczalnego w ln HNO3 zm ieniała się w zbadany ch kom plek sach gleb w tej sam ej kolejności jak k o b a lt ogól-balt.
482 H . G rein ert
ny. N ajw ięk szy w p ły w n a zaw arto ść te j fo rm y k o b a ltu w ykazała sub s ta n c ja organiczna.
3. Ilość k o b a ltu rozpuszczalnego w 2,5-procentow ym CH2COOH nie ró żn iła się bardzo w poszczególnych kom plek sach gleb. N ajw ięcej tej fo rm y k o b a ltu było w czarn y ch ziem iach (średnio 0,15 m g/kg s.m. gle by), n a jm n ie j — w glebach bielicow ych (średnio 0,10— 0,12 m g Co/kg s.m. gleby).
4. P ionow e rozm ieszczenie k o b a ltu w p ro fila c h glebow ych jest u za leżnione w d u ży m sto p n iu od ty p u gleby. W glebach bielicow ych n a j uboższe w k o b alt są poziom y A1 i A2, n ajb ogatsze n a to m ia st poziom y В i C. W glebach tego ty p u pod lasam i zaznacza się też znaczna a k u m u la c ja Co w poziom ie A 0. W glebach b ru n a tn y c h i czarnych ziem iach ro z m ieszczenie Co jest bard ziej ró w no m ierne.
5. Z ależnie od m eto d y w y cen y od 18 do 23 profilów n a 41 zb ada n y ch w y kazało n ied o stateczn ą zasobność w k o balt. N ależą do nich p rz e de w szy stk im gleby bielicow e.
L IT E R A T U R A
[1] A k i m c e w W. W. , S z a k u r i В. K.: S o d ierża n ije m argan ca, kob alta, m ie - di, c in k a i m o lib d ien a w S o w iero p ria zo w sk ich i P red k a w k a zsk ich czern o- ziom ach i ich w lijandje na rost, r o z w itije i urożaj k u k u ru zy i p o d sło n ie c z - nika. M ik ro elem ien ty w sielk . choz. i mećL K ije w 1963, 449'—452.
[2] B a j e s c u I., С h i ri а с A.: V e r te ilu n g der S p u r e n e le m e n te in den zo n a le n B öd en in S ü d en R u m än ien s. S tiin ta S o lu lu i, 3— 4, 1964, 126— 136.
[3] B a n a r j e e D. K. , B r а у R., M e i s t e d S. W.: S om e a sp ects of th e ch em i s tr y o f cob alt in soils. S o il Sei., 75, 1953, 421— 431.
[4] В a r u f к e W.: B e e in flu s t der K a lk zu sta n d d es B od en s d ie K u p fer und K o b a lta u fn a h m e der P fla n zen . W iss. Z eitsch r. H u m b o ld t-U n iv . B erlin , M ath .-
N a tu rw iss., R eih e X , 1961, 713— 715.
[5] B e r u f k e W.: Ü ber d ie B ed eu tu n g des K o b a lts a ls S p u ren elem en t a u f b ran de nb u rgerisch en G rü nlandböden. Z eitsch r. H u m b o lt-U n iv . B erlin , M a th .-N a - tu r w iss., R e ih e X I, 1962, s. 135— 144.
[6] B e e s o n K. C.: C ob alt occu ren ce in s o ils and fo ra g es in r e la tio n to a n u t ritional disorder in ru m in an ts — a r e v ie w od th e literatu re. A gric. Inf. B ull., nr 7, W ash in gton . D.C.
[7] B e e s o n K. C.: T he q u a lity o f crops in r e la tio n to n u tr itio n of an im als and m a s in th e U n ite d S ta te s. L an d w . F orsch ., S o n d erh eft 8, 1956, 62— 70. [8] B i s t r i c k a j a T. L., W a s i l e w s k a j a W. D.: S o d ierża n ije n ie k o to r y c h
m ik r o e le m ie n to w w slity c h czarnozdom ach d o lin y riek i K u bani. N auczn. D okł. W yssz. S zk o ły , B ioł., N au k i, n r 4, 1963, 182— 184.
[9] С h o d a ń J.: Z a w a rto ść m an gan u , m ied zi i k o b a ltu w g le b ie i sia n ie na p o d sta w ie bad ań n ie k tó r y c h to r fo w isk n isk ich P o jezierza W arm iń sk o-M azu r skiego. R oczn. N auk. R oln., t. 7 5-F -3, 1962, 545— 562.
Co- w g leb a ch m in era ln y ch P om orza Z ach od n iego 483
[10] C o n n o r J., S h i m p N. F., T e d r o w J. C. F.: A s'pectrografic stu d y o f th e d istrib u tio n of tr a c e ele m e n ts in som e p od zolic so ils. S o il S ei. 83, 1957, 65— 73.
[11] D o b r i e k a j a J. I., Ż u r a w l e w a J. G., O r ł o w a Ł. P., S z i r i n s k a - j a M. G.: C ink, m ie d ’, k ob alt, m o lib d en w n iek o to ry ch p o czw a ch E w ro p ej- sk o j ozasti S S S R . M ik ro elem ien ty w sdelsk. choz. i m ed., K ije w 1963, 83— 113. [12] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J.: Z a sob n ość g leb u ż y tk ó w zielo n y ch w r e jo n ie K a n a łu W iep rz-K rzn a w m ied ź i k o b a lt. A n n a les U M C S, v . X IX , 2, L u b lin , str. 19— 41.
[13] F i l i p o w i 6 Z., S t a n k o w i e B. , D u s i ć Z.: D istrib u tio n o f Cu, Pb, N i and Co in so il in re la tio n to so il pH ch a n g es. S o il S ei., 91, 1961, 147— 150. [14] G o r i n Ł. F., N i e m o d r u k A. A. , S t a s i u c z e n k o W. W.: F o to m e tr i-
czesk o je o p ried ielen ije k o b a lta w p oczw ach , r a stien ija ch i b iło g iczesk ich m a - tie r ia ła c h s ^ -n iitro so -a -n a fto ło m . Izw . Wy&sz, Ucz. Z aw . C him . i C him . T echn., t. 6, 3, 1963, 385— 389.
[15] G r e i n e r t H.: K ob alt w n iek tó ry ch g leb a ch h y d ro g en iczn y ch P om orza Z a ch od n iego. Z eszy ty N a u k o w e W SR w S zczecin ie, nr 21, 1966, s. 3—24. [16] H o d g s o n J. F., G e e r i n g H. R., F e l l o w s M.: T he in flu e n c e of flu o r i
de, tem p eratu re. C alciu m and a lco h o l on th e rea ctio n of cob alt w ith m o n t- m o rillo n ite. S o il Sei. Soc. A m . Proc., 28, 1, 1964, 39— 42.
[17] J ó z e f o w i c z E.: C hem ia n ieorgan iczn a. PW N , W arszaw a 1962, 826— 836. [18] M c K e n z i e R. M.: T he d istrib u tio n o f tra ce e le m e n ts in som e S ou th A u
stra lia n r e d -b r o w n ea rts. A u str. J. A gric. R esea rch S. N ., 2, 1957, 190—201. [19] K o c i a ł k o w s k i Z.: Z a w a rto ść Co, Mo, Cu, Z n i N i w ró żn y ch w y cią g a ch
n iek tó ry ch ty p ó w g leb W ielk o p o lsk i. Pozn. To w . P rzyj. N auk, P ra ce Kom . N a u k R oln. i L eśn., t. 14, z. 4, 1963, 467— 498.
[20] K o n s t a n t i n -o w P. N .: O sn o w y sie lsk o c h o z ia jstw ie n n o g o op ytn ogo dieła. S ielch o zg iz., M osk w a 1952.
[21] K o w d a W. A., J a k u s z e w s k a j a I. W. , T i u r i u k a n o w A. N.: P ro - blem rna iz u c z e n ija so d ierża n ija m ik r o e le m e n tó w w p oczw ach S S S R . P r i- m ie n ie n ije m ik r o e le m ie n to w w sielsk . choz. i m ed., R iga 1959, 61— 65. [22] L a m b C. A. , B e n t l e y О. G., B e a t t i e J. M.: T race e le m e n ts. A k a d e
m ie P ress, N e w Y ork— L on d on 1958.
[23] L u n d b l a d K. N agra fö rsö k m ed K o b o ttg ö d slin g S ta te n s J o rd b ru k sfö r- sök. M edd. 99, U p p sa la 1959.
[24] M etod yk a ozn aczan ia d o stęp n y ch m ik r o e le m e n tó w w g leb a ch (projekt). P o l sk ie T o w a rzy stw o G leb ozn aw cze. W arszaw a 1966.
[25] M i t c h e l l R* L., T race e le m e n ts in S co tish so ils. P roc. N u tr. Soc., nr 2, 1960, 148— 154.
[26} M u s i e r o w i c z A .: G leb o zn a w stw o szczeg ó ło w e. W arszaw a 1958.
[27] O z a n n e P. G., G r e e n w o o d E. A. N. , S h a w T. C.: T he cob alt req u i rem en t o f su b terra n ea n clo v er in th e fie ld . A u str. J. A gric. R esearch ., 14,
1963, 1, 39— 50.
[28] P e j w e J. W.: Ob uczdotije isodiierżanija d o stu p n y c h r a stien ija m m ik r o e le m ie n to w w poczw ach . P r im ie n ie n ije m ik r o e le m ie n to w w sielsk . choz. i m ed. R iga 1959, 67— 73.
[29] P e j w e J.: M ik ro elem ien ty w sie lsk o m C h o zia jstw ie n ieczern oziom n oj połosy. Izd. A N S S S R , M osk w a 1954.
[30] P e j w e J. W.: W ernadskij I.: Izu czen ije so d ierża n ija m ik ro elem ien to w w p oczw ach . P o czw o w ied ien ., 8, 1963, 21— 39.
4 8 4 И. G rein ert
[31] R a n d h a w a N. S., К a n w a r J. S.: Z inc copper and cob alt statu s o f P u n jab so ils. S o il Sei., 98, 1964, 403— 407.
[32] R e d d y K. G., M e t h a В. V.: C obalt in v e s tig a tio n s on G ujart (India) soils. S o il Sei., 92, 1961, 274— 280.
[33] Le R i c h e H. H., W e i r A. H.: Л m eth od o f stu d y in g trace e lem en ts in so il fra ctio n s. T he Journ. of S o il Sei., 14, 1963, 2, 225— 235.
[34] R i n k i s G. J.: M ietod y usk oron n ego k o ło rim ietriczesk o g o o p ried ielen ija m ik - k r o e le m ie n to w w b io ło g iczesk ich ob jek tach . Izd. A N Ł atw . SSR , R iga 1963. [35] S c h a r r e r K.: B io ch em ie der S p u ren elem en te. P a u l P a r e y V lg., B erlin —
H am burg 1955.
[36] S i l l a n p ä ä M.: T race ele m e n t in F in n ish soils as rela ted to soil te x tu r e and organ ic m a tter content. M aatalou st A ikak., 34 v on s 1 vih ., H elsin k i 1962, 34— 40.
[37] S l u i j s m a n s C. M. J.: A n w en d u n g und A u sw e r tu n g der B o d e n -u n te r - su ch u n g en bei G rünland. L andw . F orsch., S o n d erh eft 17, 83— 91.
[38] S m u l i k o w s k i K.: G eochem ia. PIG , W arszaw a 1952.
[39] S t a i k o f f Z., D o n t s c h e f f I.: G eh alt der B öden B u lg a rien s an M ik ro n ä h rsto ffen . D tsch. A kad. der L a n d w ir tsc h a ftsw iss e n sc h a fte n zu B erlin . T a- gu ngsber., 56, 1962, 65— 85.
[40] S w a i n e D. J., M i t c h e l l R. L.: T r a c e -e le m e n t d istrib u tion in so il p ro fi les. J. S o il Sei., 11, 1960, 347— 368.
[41] W i e r i g i n a K. W.: S o d ierża n ije m ik r o e le m ie n to w w p oczw ach K lim sk o - D m itro w sk o j griady. P o czw o w ied ien ., 9, 1962, 14— 24.
[42] W i e r i g i n a K. W.: R ol m ik r o e le m ie n to w (Zn, Cu, Co, Mo) w żizn i r a stie - nij i ich so d ierża n ije w p oczw ach i porodach. M ik ro elem ien ty w n ie k o to - rych poczw ach SSSR . „N au k a”, M osk w a 1964, 5— 26.
[43] W i e r i g i n a K . W.: Cink, m ied ’, k o b a lt w p o czw a ch M osk ow sk oj ob łasti. M ik ro elem ien ty w n iek o to ry ch p oczw ach SSS R . ,,N a u k a ”, M oskw a 1964, 27— 84.
[44] W r i g h t J. R., L a w t o n K.: C ob alt in v e s tig a tio n s on som e N o v a S cotis soils. S o il Sei., 77, 1954, 95— 105.
[45] Z y r i n N. G., B i e l i c y n a G. D., B r y s o w a N. P.: S o d ierża n ije m ik ro e le m ie n to w sie m ie jstw a żele za w n iek o to ry ch p o czw ach SSSR . W iestn ik . M os- sk ow . U n iw ., Ser. VI., nr 5, 1961, 59— 71.
[46] Z y r i n N. G., P a c u к i e w i с z Z. W.: O w a r iir o w a n ji so d ierża n ija m ik r o e le m ie n to w w p oczw ach K rym a. P o czw o w ied ien ., 11, 1964, 88— 92.
[47] Ż u r a w l e w a J. G.: Cink, m ie d ’ i k o b a lt w p o czw ach C zitinskoj ob łasti. M ik ro elem ien ty w n iek o to ry ch p oczw ach SSSR . „N au k a”, M osk w a 1964, 114— 137.
[48] P r zeg lą d o w a m ap a g eo lo g iczn a P o lsk i 1 :300 000. A rk u sz Szczecin , K ołobrzeg, B yd goszcz, PIG , W arszaw a 1948.
[49] M apa gleb P o lsk i 1 : 3 0 0 000. A rk u sz Szczecin , K ołobrzeg, B ydgoszcz, IU N G , 1958.
Co w g leb a ch m in era ln y ch P om orza Z ach od n iego 485 Г. ГРЕЙНЕРТ КОБАЛЬТ В НЕКОТОРЫХ МИНЕРАЛЬНЫХ ПОЧВАХ ЗАПАДНОГО ПОМОРЬЯ Кафедра Почвоведения, Высшая Сельскохозяйственная Школа, Щецин Р е з юм е В статье приведены данные по содержанию и распределению общего кобальта, растворимого в 1 н.НИ03 и растворимого в 2,5% СН3СООН в 41 почвенном разрезе бурых, подзолистых и черных почв. Среди исследоьанных почв наиболыие количество общего кобальта содержали черные почвы (сроднее 6,41 мг Со ка кг с.в.). Бурые почвы содержали в среднем 5.17 мг Со на кг с.в., подзолистые пахотные 2,91 мг Со на кг с.в.; подзолистые мур- шеватые — 1,28 мг Со на кг с.в. и подзолистые лесные — 0,57 мг Со на кг с.в. В исследованных почвах установлена существенная положительная корреляция между содержанием илистых частиц и железа а количеством общего кобальта. В почвах образовавшихся из рыхлых песков наиболее богаты общим кобальтом были горизонты с самым высоким содержанием органического вещества. Однако в почвах с более тяжелым механическим составом не обнаружено влияния органического вещества на аккумуляцию кобальта. Среднее содержание кобальта растворимого в 1 н. H N 0 3 формировалось следующе: черные почвы — 1,47 мг на кг с.в.; бурые почвы — 1,06 мг на кг с.в.; подзолистые пахотные почвы — 0,76 мг на кг с.в.; подзолистые муршеватые почвы — 0,42 мг на кг с.в.; подзолистые почвы — 0,49 мг на кг с.в. Самыми богатыми этой формой кобальта были гумусовые горизонты исследуемых почв. Механическим состав почв тоже повлиял на содержание названной формы кобальта однако эта связь была менее тесной чем в случае общего кобальта. Содержание кобальта растворимого в 2,5% СН3СООН было самое высокое в чер ных почвах (среднее 0,15 мг на кг с.в.) а самое низкое в подзолистых пахотных почвах (среднее 0,10 мг на кг с.в.). В подзолистых лесных и подзолистых муршеватых почвах растворимость кобальта в 2,5% укусной кислоте была на 2 4 раза большей, чем в остальных исследованных почвенных разновидностях. Применяя подаваемые в литературе методы оценки установлено, что на 41 иссле дованных почвенных разрезов недостаточную обеспеченность показали- 23 разреза — по содержанию общего Со 20 разрезов — по содержанию Со растворимого в 1н H N 03 18 разрезов — по содержанию Со растворимого в 2,5% СН3СООН.
486 H . G rein ert
H. G R E IN ER T
THE PR E SE N C E OF C O B A L T IN SOM E M IN E R A L SO IL S OF W E STE R N PO M E R A N IA
D ep a rtm en t of S o il S cien ce A g r ic u ltu r a l C o lleg e, S zczecin
S u m m a r y
T he p r e se n t stu d y has r e v e a le d th e co n te n t and d istrib u tio n o f to ta l cob alt and cob alt so lu b le in 1 n HN O3 and 2,5% CH3COOH in 41 so il p ro files re p r e se n tin g brow n, p od zolic and b la ck so ils (ch ernozem s).
H ig h est le v e ls of to ta l cob alt occu red in ch ern ozem s (on a v era g e 5.41 m g /k g on a dry m a tter basis). B ro w n so ils con tain ed 5.17 m g Со/k g o f dry m atter; p od zols under c u ltiv a tio n — 2.91 m g Со/k g d.m.; m u ll-lik e p odzols — 1.28 m g C o/kg d.m.; p od zolic fo r e s t so ils — 0.57 m g Со/k g d.m.
In th e te s te d so ils th ere h as b een fou n d a sig n ific a n t p o sitiv e co rrela tio n b e tw e e n th e co n ten t of flu a ta b le p a rticles p lu s iron and th e le v e l o f to ta l cobalt. In so ils d ev elo p ed from lo o s e sands, horizons w ith th e h ig h e st con ten t of organ ic m a tter are r ic h e s t in to ta l cobalt. H o w ev er, 'no in flu e n c e o f organ ic m a tter on th e a ccu m u la tio n o f cob alt h as b een n oticed in so ils w ith a m ore so lid m e c h a n ica l com p osition .
F o llo w in g are th e le v e ls o f >cobalt so lu b le in In H N 0 3: ch ern ozem — o n th e a v era g e 1.47 m g /k g o f dry m atter; b ro w n so ils — 1.06 m g /k g o f dry m atter; c u l tiv a te d p od zolic so ils — 0.76 m g /k g o f dry m a tter; m u ll-lik e p od zols — 0.42 m g /k g o f dry m atter; fo r e s t p od zolic so ils — 0.49 m g /k g o f dry m atter. T his form o f cob alt w a s m o st ab u n d an t in th e h u m ic la y ers1 of th e e x a m in e d so ils. A lth o u g h l n H N 03 — so lu b le c o b a lt is lo o ser th a n to ta l cobalt, th e m ech a n ica l co m p o si tion of so il also in flu e n c e d its level'.
T he le v e l o f cob alt s o lu b le in 2.5% CH3COOH w a s also h ig h e s t in ch ern o zem s (on th e a v era g e 0.15 !mg/kg o f dry m a tter) and lo v e s t in c u ltiv a te d p odzols (0.10 m g/k g of d f y m a tter). In fo r e s t and m u ll-lik e p od zolic so ils th e so lu b ility of cob alt in 2.5% acetic acid w a s tw o to fo u r tim es h ig h er th a n in th e r e m a in in g so il co m p lex es.
A g a in st th e c o n v e n tio n a l sta n d a rd s in s u ffic ie n t le v e ls o f th e ex a m in e d co m pound h a v e b een fou n d :
in 23 h orizon (of 41 u n d er stu d y ) — con sid erin g to ta l Co; in 20 h orizon s — co n sid erin g In H N O3 — so lu b le Co; in 18 horizon s — con sid erin g Co so lu b le in 2.5% CH3COOH.
