LU C JA N K RÓLIK OW SK I, ZOFIA BRYWCZY-KUNIIsTSKA, ZBIG N IEW STRZELEC
PRÓBY ZADARNIENIA ZWAŁÓW GÓRNICZYCH I HUTNICZYCH W GÓRNOŚLĄSKIM OKRĘGU PRZEMYSŁOW YM
Z akład G leb o zn a w stw a IB L i Z akład B otan ik i In stytu tu G ospodarki K om unalnej
W śród nieużytków w y stęp u jący ch n a tere n ie G órnośląskiego O kręgu Przem ysłow ego zw ały h utnicze i górnicze zajm u ją obszar około 1,5 tys. ha (B iuletyn PAN, n r 1, 1955).
Każdego roku pow ierzchnia zajm ow ana przez tego rod zaju nieu żytk i nie tylko nie zm niejsza się, ale w y b itn ie w zrasta z pow odu wzm ożonej e k sp lo atacji węgla i p ro d u k cji m etali.
P ro je k t regionalnego p lan u zagospodarow ania przestrzennego GOP, p rzy ję ty uchw ałą P rezy d iu m R ządu n r 421, z dnia 6 czerw ca 1953 r., w skazuje sposoby likw idacji zwałów, a m ianow icie przez zużycie ich jako m ate ria łu podsadzkow ego oraz jako surow ca dla przem y słu ceram icznego, budow lanego, chemicznego, nawozowego i innych.
Poniew aż jed n ak należy się spodziewać, że tem po likw id acji ty ch nie użytków będzie w olniejsze niż ich pow staw anie, postanow iono n a ty ch teren ach ja k n ajbard ziej wzm óc akcję zadrzew iania.
Próby zadrzew ień n a zw ałach przeprow adzone już b y ły przed w ojną ( U r b a ń s k i i inni). Po w ojnie dośw iadczenia tego rod zaju podjął In sty tu t B adaw czy L eśnictw a i Polska A kadem ia Nauk.
Proces zadrzew ienia zw ałów je st nadzw yczaj pow olny i kosztow ny, ty m bardziej jeśli wziąć pod uw agę zam ierzoną likw idację zwałów. D la tego Z akład G leboznaw stw a IBL, p rzy w spółpracy In sty tu tu G ospodarki K om unalnej, podjął się p rzeprow adzenia dośw iadczeń z zadrzew ieniem zw ałów przez obsiew traw am i.
W ty m celu w 1960 r. przeprow adzono dośw iaczenie z 16 gatun k am i traw , dla w yselekcjonow ania spośród nich n ajbardziej nadający ch się na pokrycie zwałów. N asiona tra w oraz w skazów ki odnośnie zakładania dośw iadczeń z tra w a m i otrzym ano z Z akładu B otaniki In sty tu tu Gospo d ark i K om unalnej w W arszawie. P rzy d atno ść badanych tra w przed sta w iają rys. 1 i 2. Jed n o dośw iadczenie założono na zw ale pochodzenia górniczego na tere n ie kopalni „K leofas”, d rugie na zwale pochodzenia hutniczego w Szopienicach (zwał galm anow y).
Zadarnianie zw ałów górniczych i hutniczych 729
T eren pod poletka dośw iadczalne nieco w yrów nano, przy sy p u jąc 2 cm w arstw ą gleby. Ze w zględu na ograniczoną ilość nasion poletka założono bez pow tórzeń i nieco m niejsze niż przew id u je m etodyka. Na m 2 w ysiano 20 g nasion, czyli 60 g na poletko. W ysiew nastąpił 2.V I.1960 r.
K ażde poletko oddzielono ścieżką o szerokości 30 cm. Po w ysiew ie nasion p rzysypano poletka cienką w arstw ą tej sam ej gleby, jak ą rozrzu cono n a pow ierzchni zwału, n astęp n ie ub ito ją deską. W podanej m eto dyce przew idziane było podlew anie nasion w okresie 10-dniow ym , ze w zględu jed n ak na obfite opady w 1960 r. podlew ania nie prow adzono.
Odmiany traw
Poa pratensis L-Grabałowska Poa pratensis L.Częstochowska t.A.G. Poa pratensis L.SkrzeszowCecka Agrostis alba L tup I.G.K. Festuca rubra L. typ K. W. Festuca rubra L. Puławska Festuca rubra L. Nakielska Festuca rubra L .typ G.0.-53. Festuca rubra L.Grębałowska Festuca rubra L .typ E.M. Festuca rubra L. typ B. Festuca rubra L .Brudzyńska Festuca ovina L .ty p A. Festuca ovina L. typ K.Ö.
Festuca heterophy/la Law. typ Z. B K. Festuca arizonica V. Puławska
Rys. 1. Z ad arn ien ie zw a łu poch od zen ia górniczego w- rok po -p o ża rzc
K iełkow anie nasion odbyw ało się różnie. N ajw cześniej zaczęły kiełko w ać nasiona kostrzew y czerw onej nakielskiej, kostrzew y arizońskiej p u ław skiej, kostrzew y czerw onej ty p K.W. i w iechliny łąkow ej grębałow - skiej. W końcu okresu w egetacyjnego przeprow adzono ostateczne obser w acje i w ykonano zdjęcia fotograficzne.
O kazało się, że procen t pokrycia poletek traw am i nie wszędzie b y ł je d nakow y. N ajlepsze pokrycie na poletkach zw ału hutniczego w Szopieni cach dała k ostrzew a czerw ona ty p K.W. (około 100%), n astępnie k o strze w a arizońska puław ska, na trzecim m iejscu znalazły się w iechlina łąkow a
730 L. Królikowski, Z. Brywczy-K unińska, Z. Strzelec
grębałow ska. m ietlica biaław a, kostrzew a czerw ona grębałow ska i k o strze w a owcza ty p K .J., pok ry w ając poletka w około 70— 80% traw ą. N ajgor sze w yniki na tym zw ale d ały w iechlina łąkow a skrzeszow iecka i ko strze w a czerw ona puławrska.
Na zwale pochodzenia górniczego najlepsze w yniki osiągnęła kostrzew a czerw ona grębałow ska (80— 90%). D rugie m iejsce zajęły następ ujące ga tu nki tra w : kostrzew a czerw ona nakielska, kostrzew a czerw ona G.O. 53.
Odmiany traw
Poa pratensis L Grfbatov/ska Poa pratensis L. Częstochowska t А 6. Poa pratensis L.Skrzeszowfecka Agrosiis alba L .ty p I.G.K. Festuca rubra i . typ K. W Festuca rubra L. Puławska Festuca rubra L. Nakielska Festuca rubra L .ty p G.0-53 Festuca rubra L. Grabałowska Festuca rubra L .ty p . E.M Festuca rubra L. typ. В Festuca rubra L. Brudzyńska Festuca ovina L. ty p A Festuca ovina L. ty p K .J.
Festuca heterophylla Lam. t.Z .B .K . Festuca arizomca К Puławska
R ys. 2. Z adarnienie zw ału p ochodzenia h u tn iczego w -xok -p o-
*poża*ae-kostrzew a czerw ona brudzyńska, *poża*ae-kostrzew a owcza ty p A, *poża*ae-kostrzew a owcza typ K. J. i kostrzewią arizońska puław ska. N ajgorzej udała się w iechlina łąkow a skrzeszow iecka. Inne tra w y zajęły pośrednie m iejsca.
N a podstaw ie ty ch w stęp n y ch prób z 16 badan ych gatunków tra w dla zadarn ienia zw ału pochodzenia hutniczego najodpow iedniejsza okazała się kostrzew a czerw ona ty p K. W. i kostrzew a arizońska puław ska, a dla zw a łu pochodzenia górniczego k o strzew a grębałow ska i kostrzew a czerw ona
nakielska.
