• Nie Znaleziono Wyników

Badania nad związkami między morfologią powierzchni ziemi a strukturą pokrywy glebowej

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Badania nad związkami między morfologią powierzchni ziemi a strukturą pokrywy glebowej"

Copied!
16
0
0

Pełen tekst

(1)

R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E T . X X V I I I , N r 3-4, W A R S Z A W A 1977

A LO JZY KO W ALKOW SK I, JA N BORZYSZKOW S'KI

BADANIA NAD ZW IĄZK AM I M IĘDZY M ORFOLOGIĄ PO W IERZCH NI ZIEM I A STRUK TURĄ PO KRY W Y GLEBO W EJ

Z ak ład G leboznaw stw a i N aw ożenia I n s ty tu tu B adaw czego L eśnictw a W arszaw a-S ęk o cin

W STĘP

W strefie gleb bielicoziem nych znana i typow a jest niejednorodność p okry w y glebow ej u w aru n k o w an a m ezo- i m ikroreliefem [13]. Można ją przedstaw iać na m apach w dużej skali w form ie plam lub kom pleksów, zależnie od jakości kom ponentów składow ych. M etodycznie n a jk o rz y st­ niejszy stopień in te g rac ji zasięgów glebow ych uzy sk u je się w edług K oppa i Schw anecke [5] w zastosow aniu do najniższych w zajem nie niezależnych części składow ych kartow anego obiektu, k tó ry m odpow iadają e le m en ta r­ ne obszary glebow e — EOG w pojęciu F r i d l a n d a [2].

Możliwość nanoszenia tych jednostek na m apę jest jedn ak ściśle zw ią­ zana z jej skalą. W edług F rid lan d a m inim alny obszar EOG m ożliw y do w ydzielenia w skali 1 : 5000 w ynosi 0,05 ha, w skali 1 : 10 000 — 0,20 ha, a w skali 1 : 20 000 — 0,80 ha.

P rz y tak dużej dokładności w karto g raficzn ych pracach w skalach w iększych od 1 : 25 000 należy zw racać uw agę na istniejące w spółzależ­ ności m iędzy ciągam i EOG tw orzącym i m ik ro k aten y a poszczególnym i fo rm am i m ik ro- i m ezoreliefu. Od nich to zależą bow iem m ik ro- i m e- zozróżnicow ania wilgotności, nasłonecznienia, denudacji i innych czyn­ ników k ształtu jący ch profil glebowy.

Zazw yczaj dom inującą rolę w rozw oju gleb m ają jeden lub dw a z ze­ społu czynników glebotw órczych, na co zwrócił uw agę m iędzy innym i T e r l i k o w s k i [14]. W iadomo, że im m niej czynników glebotw órczych uczestniczy w procesie rozw oju gleb, ty m m niej ko n trasto w a jest s tru k ­ tu ra p o k ry w y glebow ej [2, 6, 13].

K ontrastow ość i rozczłonow anie p o k ry w y glebow ej są ty m większe, im w yraźn iej relief różnicuje w ilgotność danego obszaru, pow odując jed ­ nocześnie w iększe zróżnicow anie innych czynników siedliskow ych. W ta ­

(2)

4 A. K ow alkow ski, J. B orzyszkow ski

kich w aru n k ach in teg racja poszczególnych EOG w s tru k tu ra c h p okryw y glebow ej jest większa.

J a k wiadomo, m ozaiki EOG i s tru k tu ry pokryw y glebow ej są o tw a r­ tym i system am i, k tó re w edług B e r t a l a n f f y ’ e g o [1] mogą osiągnąć sta n y rozw ojow e niezależne od czasu i od w yjściow ych cech danego sy ­ stem u czynników środow iska geograficznego. Z p u n k tu w idzenia n a ­ stępstw a w czasie procesów rozw ojow ych nie m ożna p rzyjąć bez zastrze­ żeń stw ierdzenia B e rta la n ffy ’ego. W ytw orzone bow iem w profilu gleb w określonym czasie cechy w a ru n k u ją następczy rozw ój now ych cech. K aż­ da m ozaika glebow a i s tru k tu ra p o k ryw y glebow ej jest więc w ypadko­ wą w szystkich zdarzeń nieprzerw anego łańcucha ew olucji gleb.

W najnow szych koncepcjach rozw oju po kry w y glebow ej obszarów po- lodowcowych ro z p a tru je się jej h istorię jako następstw o stopniow o osła­ biającego się hydrom orfizm u o m ak sy m aln y m n atężen iu w okresie ta je ­ nia lądolodu [6, 7]. Obok hipotezy jednocyklow ego rozw oju gleb p o jaw ia­ ją się ostatnio koncepcje kilkucyklow ego rozw oju zarów no długookreso­ wego [2, 11], jak i krótkookresow ego [3, 4, 8, 9]. Now e koncepcje pozw a­ lają na bardziej obiektyw ne określenie rozw oju gleb w danych w a ru n ­ kach środow iska geograficznego.

W p rzedstaw ionym opracow aniu na przykładzie konkretnego mezo- k rajo b razu pradolinnego omówiono zagadnienia zw iązków m iędzy re lie ­ fem a m ikrom ozaikam i gleb w sensie EOG oraz pedotopów składających się na m ik ro k aten y i tw orzących s tru k tu rę pokryw y glebow ej (stru k tu ra poczw iennego pokrow a w edług F r i d l a n d a [2]).

OBIEK T I METODY BADAŃ

Przy k łado w ym obiektem badaw czym , spełniającym przedstaw io ne we w stępie w arun ki, jest p o k ry ty 45-letnim i drągow inam i sosnow ym i odci­ nek lew obrzeżny D oliny Dolnej N arw i, 8-10 km na południow y wschód od P u łtu sk a, na teren ie Niziny Północnom azow ieckiej [10]. Cała dolina Dolnej N arw i w edług R ó ż y c k i e g o [12] jest zw iązana z o statnim zlodow aceniem , w czasie którego wody przepływ ające do K otlin y W ar­ szaw skiej usy pały rozległe piaszczyste tera sy akum u lacyjne.

Na obszarze badaw czym wielkości około 12 h ek taró w w ykonano szczegółowe zdjęcia m orfom etryczne z cięciem w arstw ie 25 cm, zdjęcie geom orfologiczne (rys. 1) i gleboznaw cze (rys. 2) w skali 1 : 1000.

G leby badano szczegółowo w 9 odkryw kach do głębokości 200 cm po­ głębionych w ierceniem do 400 cm oraz w sieci w ierceń do 200 cm. W próbkach pobranych z poszczególnych poziomów i w arstw glebow ych b a ­ dano: uziarn ienie m etodą kom binow aną areo m etry czną Bouyoucosa w m o­ dyfikacji Prószyńskiego dla frak cji < 0,1 m m i sitow ą dla frak cji w ięk­ szych, ciężar objętościow y i ogólną porow atość oznaczano w p róbkach o nienaruszonej stru k tu rz e pobranych do cylinderków stalow ych objętości

(3)

M orfologia pow ierzchni ziem i a s tr u k tu r a p o k ry w y glebow ej 5

Rys. 1. M apa m o rfom etryczno-m orfologiczna badanego o dcinka D oliny D olnej N arw i

1 — I I I p o z io m t e r a s o w y , 2 — I I p o z io m t e r a s o w y , 3 — 1 p o z io m t e r a s o w y , 4 — z w y d m io n a s t r e f a k r a w ę d z i o w a I I I p o z io m u t e r a s o w e g o a w r a z z p a g ó r k a m i w y d m o w y m i b, 5 — k r a w ę ­

d z ie p o z io m ó w t e r a s o w y c h , б — h i p s o m e t r i a , 7 — n u m e r y p o z io m ó w t e r a s o w y c h

M orphom etrie and m orphologie m ap of the low er N arew valley sector in v e stig a te d 1 — t h e I l l r d t e r r a c e h o r i z o n , 2 — t h e U n d t e r r a c e h o r iz o n , 3 — t h e 1 st t e r r a c e h o r iz o n , 4 — d u n e d e d g e z o n e o f t h e I l l r d t e r r a c e h o r i z o n a w i t h d u n e f il ls b, 5 — e d g e s o f t e r r a c e h o r iz o n s ,

6 — h y p s o m e t r y , 7 — N o s o f t e r r a c e h o r iz o n s

100 cm 3, m aksym alną higroskopijność M H m etodą N ikołajew a, kap ilarn ą pojem ność wodną m aksym alną K P W mah,; przez odsączenie po nasyceniu wodą, С organiczny m etodą T iurina, N ogółem w edług K jeldah la, odczyn m etodą p otencjom etryczną przy zastosow aniu elektrod y szklanej.

ELEM ENTARNE OBSZARY GLEBOW E NA TLE W ARUNKÓW Śr o d o w i s k a g e o g r a f i c z n e g o

M apa m orfom etryczna (rys. 1) w skazuje na pasoiwy c h a ra k te r rzeźby o przebiegu rów noległym do doliny N arw i, którego w yznacznikiem jest

(4)

A. K ow alkow ski, J. Borzysz'kowski

1 % § § 2 %- § - $ 3

§ § - § - $ —

Rys. 2. M apa gileb badanego obszaru

1 — g le b y r d z a w e w ł a ś c i w e , 2 — g l e b y r d z a w e b i e l i c o w a n e , 3 — g le b y r d z a w e b i e l i c o w a n e g r u n -

to w o g l e j o w e 4 — g l e b y b i e lic o w e g r u n t o w o g l e j o w e

M ap of soils on the are a in v e stig a ted

1 — r u s t y s o ils , 2 — r u s t y p o d z o lic s o ils , 3 — r u s t y p o d z o lic g le y s o ils , 4 p o d z o l g le y s o ils

nie tyle w artość wysokości w zględnych, ile jego rów nom ierność.

Na całym obszarze w yróżniają się trzy poziomy wysokościowe, k tó ­ rych wysokości bezw zględne są następujące:

I poziom — 85,0 (85,25) — 86,0 m n.p.m.,

II poziom — 86,25 (86,50) — 87,0 (86,75) m n.p.m., III poziom — 87,25 (87,0) — 87,5 m n.p.m.

K raw ędź m iędzy poziom am i I i II osiąga wysokości 0,3-0,5 m w części południow ej, w części północnej jest niew yraźna. Lepiej w ykształcona jest kraw ędź m iędzy poziom am i II i III, podkreślona zagłębieniem w II poziomie i pagórkam i w strefie kraw ędziow ej poziomu III. W ysokość k ra ­ wędzi w tych m iejscach osiąga ponad 2 m.

Są to ak u m u lacy jn e terasy plejstoceńskie złożone i przekształcone w pery g lacjaln y m procesie rzecznym , zbudow ane z głębokich piasków luź­ nych drobno- i śred nio ziarn isty ch (tab. 1). W późniejszych procesach

(5)

M orfologia pow ierzchni ziem i a s tr u k tu r a p o k ry w y glebow ej 7

przeobrażenia przez w ietrzen ie i zaburzenia mrozowe, eoliczne i d en u d a- cyjne p ierw o tn y w arstw ow y u k ład tego m ate ria łu uległ całkow item u lub częściow em u zatarciu do głębokości 1,5-2,0 m. Na w ytw orzony profil za­ burzeń p e ry g lacy jn y ch nałożył się p rofil poziomów genetycznych gleby, którego m orfologia i właściwości kształto w ały się pod w pływ em zróżni­ cow anych w aru nkó w w odnych — wód g run tow ych i opadowych.

Z p orów nania m apy m orfom etrycznej (rys. 1) oraz m apy glebow ej (rys. 2) w nioskujem y, że m iędzy rzeźbą pow ierzchni badanego obszaru a rozm ieszczeniem e lem en tarn y ch obszarów glebow ych istn ieją w spółzależ­ ności. Na w y różniających się m orfologicznie trzech poziom ach dolinnych i na ich kraw ędziach w y stę p u ją m ianow icie odrębne jednostki EOG tw orzące określone pow tarzające się ciągi m ikro katen glebow ych MC.

Poszczególne EOG w środow isku badanego obszaru m ożna sc h ara k te ­ ryzow ać przy uw zględnieniu w zrastającej w ilgotności spow odow anej sp ły ­ cającym się lu strem wód gruntow ych:

— gleby rdzaw e w łaściw e na III poziomie terasow ym z profilem O l - O f h - A (10 YR 3-4/3)-Bt> (10 YR 5/6)-B vC (10 YR 8/4)-C -C ggr (2,5 Y 7/0-2) z w odą g run tow ą n a głębokości 220-240 cm,

— gleby rdzaw e bielicow ane na II poziomie terasow ym z profilem O l-O fh (10 YR 3/3)-A E (10 YR 4-3/2)-B u (10 YR 5/6)-B vC (10 YR 7/3)- -C (2,5 Y 8/0-2)-Cggr (2,5 Y 7/2) z wodą gruntow ą na głębokości 210- -230 cm;

— gleby rdzaw e w łaściw e na kraw ędziach poziomów I-I I i I I-III z profilem O l-O fh (10 YR 3/1)- A (10 YR 3/3)-Bu (10 YR 5-6/6-8)-Вг;С (10 YR 7-8/4-8 )-C (10 YR l/2)-C ggr (2,5 Y 7/2) z wodą gru n to w ą poni­ żej 140 cm;

— gleby rdzaw e bielicow ane gruntow oglejow e na I i II poziomie z profilem O l- O fh -A E (10 YR 4/4)-IB u-B u (7,5 YR Ы4)-Сддог (2,5 Y 7/4)-Сяг£т (2,5 Y 7/1) z wodą g ru n to w ą na głębokości 130 cm;

— gleby bielicow e gruntow oglejow e I poziom u z profilem O l-O fh (10 YR 3/1 )-A E (10 YR 6/1 )-E (10 YR 4/1 )-lB v ggor (2,5 Y 5/3)-Cggr (2,5 Y 6-7/2-4) z wodą g ru n to w ą pow yżej 85 cm.

W zależności od lokalnego k ształtow ania się reliefu i w arunków w od­ nych w ym ienione EOG tw orzą określone kom binacje m ikrok aten oraz m ozaiki zasięgów glebow ych p rzedstaw ione na rys. 2 i 3.

Z analizy u ziarn ienia (tab. 1) w nioskujem y, że osady m ineralne, z k tó ­ ry ch pow stały poszczególne poziomy, zaw ierają na ogół piaski średnio- i drobnoziarniste o podobnym uziarn ieniu z niew ielką ilością fra k c ji 1-2 m m — do 0,6%, a fra k c ji spław ialnych — do 2°/o. Rów nież poziomy gle­ bowe С i B v w II i III poziomie terasow ym nie w ykazują istotnych róż­ nic pod w zględem składu m echanicznego. N atom iast w poziomie I te ra ­ sow ym poziom y С i B v są uboższe w frak cję 0,25-0,10 m m oraz nieco bogatsze w frak cje <0,02 mm. Różnice w u ziarnieniu osadów nie są

(6)

jed-T a b e l a 1

C harakterystyka sk ład u ra-3ohairir«nego g le b wchodzących w s k ła d p o szczeg ó ln y ch elem cntaiTiych o b r a z ó w globo\7yćh C h a r a c t e r is t ic s o f the u.e ; lia r ic a l c o m p o sitio n o f L-oilc com prised w ith p a r t ic u la r o lc n s n ta r y s e i l s.^oao

JSOG. Er odkryci. BSA___ Outcrop Poziom gcn o- tvo;.ny Go 7ÏG d o Il0ï i a c i 2 Głębokość pccrania próbki du\'th CU * C zęaci c z k i e l e t o - \те S k ele to n p a r t i c l e a

C z ę ś c i z ie m is to 10G$, w tyni - Earthy p a r t i c l e s iOOtf, in c lu d in g

р !агэк - sand, y-n i,0 ~C 5 0 , 5 - 0 ,2 5 0 ,2 5 - 0 ,1 0 p_.'> s i l t , 0 ,1 0 - 0 ,0 3 0 ,0 5 - 0 .0 2 i ł - c la y , C002~0j005 0 * 0 0 5 -0 ,0 0 2 0,002 Globa г£звда ъ!и п ь± я F.usty с vil VI 711 Glou3 ï -Лзала b i e l i c - ?.'л?Лу p o d z o lic ö o i l XI

CO.eba xAsufo. b io lic o v a a a

Ü?* i- ivi cw eg''■ e j owa

l u s t y poci.solis s i ? у s o i l Gleb?, b is lic o v /a g ru n to -roils a l g le y в o i l IV A ïüi',XJ. Z\r EvC Cgcor A Ev B7 BvC p. 70 Cgf'Oi A3 Ev Bv BvC С AE IEv 157 Cggor Cg£T s IBvggor Cggr A3 В IBVggOÏ C«G2 5 -1 0 10-15 25-30 70-75 1215-130 5-10 20-25 Æ5-50 CO-05 90-S3 120-125 5 ~lo 25-30 35-40 50-55 105-110 5-10 15-20 20-25 SC-53 100-105 6-:*. 2 15-20 ■■W<*5 5 -1 0 20-25 40-4:' 65-70 0 ,2 0 0 ,1 5 0,20 0,10 0,20 0,02 0 ,1 0 0/04 0,02 0 ,9 0 0 ,1 0 0,10 0,10 0,10 0 ?50 0 ,1 0 0 ,0 3 0,C4 С ,10 0 10 0Д0 otc-; 0 ,1 0 0,10 0,10 0,20 0,20 0,20 1 1 ,3 8 , 0 0*0 3 .0 2 .5 5.8 3 .0 5 .3 4 .3 e , 3 1.3 1 0 .5 5 .0 5.3 6.3 7 .0 6.8 S 3 :.:fre 6 .5 7.5 5 .0 4 .3 3; 0 1 2 .5 8 . 3 1 1 ,0 1 3 ,0 35.0 У* j 7 37 f 5 3 2 .5 26.0 31,2 2 5 ,7 4 0 ,0 39 ; 2 4 5 .0 3 2 .5 3 1 .5 2 4 .3 3 7 .0 /0,0 4 3 .5 3 7 .5 3 2 .0 3 6 .5 3 1 .0 4 0 .5 3 5 .0 4 1 ,2 3^,0 4 1 .0 3 4 .5 3 3 .4 3 7 .5 4 0 .7 4 3 .3 4 2 .5 5 0 .5 Г.О Г,.3 53-jO 6 1 .3 4 4 .7 5 0 .0 4 3 .7 6 1 .7 4 3 .0 6 1 .7 4 7 .7 47 ? 7 4 2 .5 3 8 .7 4 3 .2 4 0 .5 5 4 .5 4 7 .0 4 6 .0 3 3 .5 4 2 .0 3 5 .5 4 3 .2 4 2 .6 4 2 ,5 6,0 8 ,0 G,0 4 .0 4.0 7 / 0 5.0 4 .0 4.0 2.0 2*0 4 .0 5 .0 5 .0 4 .0 5 .0 9 .0 8.0 9 .0 4 .0 3 .0 6.0 7 .0 6.0 5.0 5.0 4 .0 5 .0 4 .0 2.0 1,0 1*0 2,0 3 .0 2 .0 2 .0 1.0 1,0 1,0 3.0 lfO 2.0 2*0 1.0 2 ,0 4 .0 1.0 2,0 1,0 1.0 3 .0 4 .0 2.0 1,0 1,0 1,0 2,0 2,0 1,0 1.0 2,0 3 .0 3 .0 4 .0 1.0 0 1,0 2,0 3 .0 3 .0 0 1.0 2,0 3 .0 3 .0 2.0 1,0 3 .0 2.0 4 .0 3 .0 2.0 3 .0 1.0 0 0 2,0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2,0 0 0 0 0 1 ,0 1,0 0 0 0 0 0 0 0 2,0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2,0 с 0 0 0 3 .0 2.0 0 0 0 0 0 K o w a lk o w sk i, J. B o rz y sz !k o w sk i

(7)

M orfologia p o w ierzchni ziem i a s tr u k tu r a p o k ry w y glebow ej 9

nak ta k duże, aby decydow ały o u k ształto w aniu właściwości i budow y p rofilu p ow stających z nich gleb.

M iędzy poziom am i С i B v istn ieją n ato m iast różnice uziarnienia, bę­ dące rez u lta tem procesów w ietrzeniow ych, dzięki k tó ry m z osadów rzecznych pow stał poziom Bv. W iększa jest na ogół w ty m poziomie za­ w artość fra k c ji p y łu (od 4 do 12%, średnio 7,5°/o) oraz części spław ialnych (od 2 do 5%, średnio 3,4°/o) (tab. 1). C h a rak tery sty czn y jest n iep rz erw a ­ ny, ciągły zasięg tego poziom u na całym obszarze niezależnie od k ształto ­ w ania się reliefu. W y jątek stanow ią obszary najniższe z wodą g ru n ­ tow ą współcześnie pow yżej 1 m etra, gdzie m orfologia poziom u B v zanika. M iędzy С i B v , zazw yczaj pow yżej stre fy kapilarnego podsią- k ania wód gruntow ych,, w y tw o rzył się przejściow y plam isty BvC.

Z przeg lądu budow y profilu bad an y ch EOG w nioskujem y o istotnym podobieństw ie i ciągłości m orfologii poziomów C, B vC i B v niezależnie od p o d typ u gleby. J e st to cecha działania podobnych układów czynników glebotw órczych w p rzestrzen i badanego obszaru. Ich profilow y układ jest jednak lokalnie m odyfikow any czynnikiem wód g ru nto w y ch i opadowych, trw ale działających zależnie od położenia w reliefie na określone części profilu glebowego. L u stro wody g ru n tow ej, stopniow o opadające od ob­ szaru sąsiadującej od w schodu m oreny dennej do niskich teras nadzale- wow ych rzeki N arw i na zachodzie, w y stęp u je na głębokości niezależnej od m ikroreliefu. Ten ostatni jed n ak czynnik, zm ienny przestrzennie, m a decydujący w pływ na zróżnicow anie EOG, pow odując pow stanie określo­ nych sekw encji poziomów genetycznych gleb w m acierzystym m ateriale osadowym , w zależności od kom pleksow ego oddziaływ ania wód g ru n to ­ wych i opadowych.

N ajw iększe ilościowe i jakościow e różnice w m orfologii oraz w łaści­ wościach fizycznych i chem icznych b adanych EOG w y stęp u ją głów nie w przypow ierzchniow ych poziom ach glebow ych O fh , A, A E i E na określo­ nych elem entach reliefu. Do w skaźników EOG należą wodnofizyczne w ła­ ściwości zestaw ione w tab. 2, a zaw artość С i N oraz stosunek С : N — w tab. 3.

Otóż w poziom ie Ofh najw iększy ciężar objętościow y, w ynoszący 0,22- 0,30 g/cm 3, oraz najm niejszą porow atość ogólną (87,3-89,7%), a także n a j­ w yższą k ap ilarn ą pojem ność w odną (52,9-53,3%) stw ierdzono w glebach bielicow ych gruntow oglejow ych. W poziom ach Ofh pozostałych EOG w ła­ ściwości wodnofizyczne nie są zasadniczo różne, jed n ak ciężar objętościo­ w y jest niższy (0,11-0,14), wyższa porow atość ogólna (92,2-94,5%) oraz niższa k ap ila rn a pojem ność w odna m ak sy m aln a (34,2-50,5%).

W yraźniejsze zróżnicow anie obszarow e w ykazują om aw iane w łaści­ wości w poziom ach A i AE. N ajniższy ciężar objętościow y (0,70-1,15), najw yższa porow atość ogólna (56,4-70,9%) oraz najw yższa K P W maks (35,3-38,2%) w y stęp u ją w glebie bielicow ej gruntow oglejow ej. W glebach

(8)

10 A. K ow alkow ski, J. B orzyszkaw ski

T a b e l a 2

C h arakterystyka w a ż n ie jszy c h w odnofixycznych w ła ś c iw o ś c i g le b V p o sz cz e g ó ln y c h elem entarn ych o b sza ra ch glebow ych C h a r a c t e r is t ic s o f more im p ortan t p h y sic o -h y d r о l o g i c a l p r o p e r tie s

o f s o i l s In p a r t ic u l a r elem en ta ry s o i l a r ea s EOG Hr odkrywki ESA Outorop Ho. Poziom gene­ tyczn y G en etio h o r iz o n G łębokość p ob ran ia próbk i Sam pling depth om

C ię ża r ob­ ję to ś c io w y g/om 3 B ulk d e n s ity g/са Э Porowa­ to ś ć o góln a T o ta l p o r o s ity KPT maks. % obj* C a p llla x y w ater c a p a c ity TOl.% Iffl % Maximal h ig r o s c o - p l c i t y , %

G leba rdzawa w łaściw a Ofh 0 -5 0 ,1 4 9 4 ,4 9 4 5 ,0 1 6 ,1 3

B aety s o i l A 5 -10 1 ,1 9 5 5 ,6 4 2 3 ,2 0 ,9 1 VI reApI 1 0-15 1 ,2 9 5 3 ,7 8 2 9 ,7 1 ,0 8 Bv 25 -3 0 1 ,4 9 4 4 ,8 2 2 9 ,2 0 ,6 3 BvC 7 0 -7 5 1 ,5 7 4 3 ,5 7 3 2 ,2 0 ,2 5 Cggor 125-130 1 ,6 1 4 2 ,4 1 2 7 ,0 0 ,2 0 VII Ofh 0 - 2 0 ,1 2 9 4 ,3 6 3 8 ,3 1 5 ,2 4 A 5 -1 0 1 ,3 2 5 2 ,8 4 2 9 ,3 0 ,7 4 Bv 2 0 -2 5 1 ,4 6 4 7 ,9 3 3 3 ,2 0 ,5 4 Bv 4 5 -5 0 1 ,5 4 4 6 ,2 7 3 1 ,9 0 ,3 9 BtC 6 0 -6 5 1 ,5 7 4 4 ,1 7 3 2 ,6 0 ,2 7 BvC 90-9 5 1 ,5 4 4 5 ,6 7 1 3 1 ,3 0 ,2 0 Cggor 1 20-125 1 ,5 3 4 3 ,6 9 3 2 ,3 0 ,1 7

Gleba rdzawa b ie lic o w a n a Ofh 0 - 2 0 ,1 1 9 4 ,3 2 3 4 ,3 1 2 ,8 0

R usty p o d z o lic s o i l AE 5 -1 0 1 ,3 8 4 9 ,9 7 3 2 ,2 0 ,7 1

I I Bv 25-3 0 1 ,2 8 5 4 ,3 5 3 1 ,1 0 ,9 0

Bv 3 5 -4 0 1 ,4 1 4 9 ,5 3 1 ,4 0 ,6 3

BvC 50 -5 5 1 ,5 8 4 3 ,1 2 9 ,1 0 ,2 6

С 105-110 1 ,5 2 4 4 ,8 2 4 ,7 0 ,1 6

Gleba rdzawa b ie lic o w a n a Ofh 0 -4 0 ,1 4 9 3 ,3 4 4 8 ,2 1 5 ,8 6

gruntow ogle j owa AS 5 -1 0 1 ,2 5 5 3 ,8 5 3 4 ,7 1 ,2 2

B usty p o d z o lic g le y s o l i IBv 2 0 -2 5 1 ,3 0 5 3 ,2 8 2 9 ,9 0 ,7 7

I Bv 3 5 -4 0 1 ,4 3 4 8 ,0 8 3 1 ,2 0 ,6 7

Cggor 5 0-55 1 ,5 8 4 2 ,2 7 3 2 ,3 0 ,2 8

Cggr 100-105 1 ,6 4 3 1 ,7 1 2 1 ,1 0 ,1 4

Gleba b ie lic o w a gruntowo­ Ofh 0 -2 0 ,3 0 8 7 ,2 8 5 3 ,3 1 4 ,9 7

g le d owa A 4 -6 0 ,7 0 7 0 ,9 3 3 8 ,2 6 ,6 5 Podzol g le y s o l i E 6 -1 2 1 ,3 4 4 9 ,3 0 2 9 ,6 0 ,9 0 IV IBvggor 1 5 -2 0 1 ,1 8 5 7 ,5 9 3 6 ,5 1 ,9 2 Cggr 4 0 -4 5 1 ,5 8 4 2 ,9 7 2 8 ,7 0 ,5 2 U Ofh 0 -4 0 ,2 2 8 9 ,7 0 5 2 ,9 1 0 ,0 3 AE 5 -1 0 1 ,1 5 5 6 ,3 8 3 5 ,3 0 ,7 6 E 20 -2 5 1 ,4 9 4 5 ,9 0 3 3 ,2 0 ,2 3 IBvggor 4 0 -4 5 1 ,4 4 4 6 ,4 0 3 2 ,4 0 ,3 7 Cggr 6 5 -7 0 1 ,6 3 4 0 ,5 0 2 7 ,1 0 ,2 4

rdzaw ych nato m iast ciężar objętościow y jest wyższy (1,15-1,38), niższa porow atość ogólna (50,0-56,0%) i niższa K P W maks (23,2-37,1%).

W ilościowych stosunkach azotu i С organicznego zestaw ionych w tab. 3 nie znaleziono w yraźniejszych w skaźników w yróżniających po­ szczególne EOG. Za przyczynę tego należy uw ażać praw dopodobnie silną degrad ację szaty roślin nej i spow odow ane nią zm iany w ak u m u lacji próchnicy w poziom ach Ol i Ofh.

(9)

M orfologia p o w ierzchni ziem i a s tr u k tu r a p o k ry w y glebow ej 11

T a b e l a Д

W ażniejsze chem iczne w ła ś c iw o ś c i g le b w p o sz cz e g ó ln y c h elem entarn ych obszarach glebow ych

Uore im p ortan t oh em ica l p r o p e r t ie s o f s o i l s i n p a r t ic u l a r e lem en ta ry s o i l a r e a s EOG Poziom gene­ ty c z n y G en etic h o r iz o n G łębokość pobran ia p róbki Sam pling depth cm С o r g a n ic z ­ ny Organie С % H ogółem H t o t a l % Cttf pH Hr odkrywki ESA O utcrop S o . H20 KC1

Gleba rdzawa w łaściw a Ofh 0 -5 3 8 ,4 7 1 ,2 0 4 3 1 ,9 5 3 ,7 3 ,1

B u sty s o i l A 5 -1 0 1 ,3 0 0 ,0 5 8 2 2 ,4 1 3 ,9 3 ,4 VI reApI 1 0-15 0 ,7 4 0 ,0 4 2 1 7 ,6 2 4 ,5 4 ,3 Вт 2 5-3 0 0 ,3 0 0 ,0 2 2 1 3 ,6 4 4 ,6 4 ,4 BvC 7 0-7 5 0 ,0 5 0 ,0 0 7 7 ,1 4 5 ,1 4 ,8 Cggor 1 25-130 0 ,0 4 0 ,0 0 7 5 ,7 1 5 ,2 4 ,8 VII Ofh 0 -2 3 S .5 3 1 ,2 6 2 8 ,9 9 3 ,8 3 ,2 A 5 -1 0 0 ,8 8 0 ,0 4 7 1 8 ,7 2 4 ,4 4 ,2 Bv 20-25 0 ,1 7 0 ,0 1 5 1 1 ,3 3 4 ,7 4 ,5 Вт 4 5 -5 0 0 ,0 7 0 ,0 0 8 8 ,7 5 4 ,5 4 ,7 BvC 60-6 5 0 ,0 4 0 ,0 0 6 6 ,6 6 4 ,9 4 ,7 BvC 90-95 0 ,0 3 0 ,0 0 5 6 ,0 0 5 ,6 5 ,1 Cggor 120-125 0 ,0 2 0 ,0 0 4 4 ,0 0 5 ,8 5 ,0

Gleba rdzawa b ie lic o w a n a Ofh 0 -2 33*88 1 ,1 2 4 3 0 ,1 4 3 ,3 2 ,8

R usty p o d z o lic s o i l AE 5 -1 0 0 ,9 4 0 ,0 3 5 2 6 ,1 1 4 ,1 3 ,7

I I Вт 25 -3 0 0 ,3 9 0 ,0 2 1 1 8 ,5 7 4 ,6 4 ,4

Ev 35 -4 0 0 ,2 4 0 ,0 1 8 1 3 ,3 2 4 ,6 4 ,4

BvC 50-55 0 ,1 1 0 ,0 0 9 1 2 ,2 2 4 ,9 4 ,7

С 105-110 0 ,0 3 0 ,0 0 4 7 ,5 0 5 ,4 4 ,9

Gleba rdzawa b ie lic o w a n a Ofh 0 -4 3 7 ,3 4 1 ,2 4 5 2 9 ,9 9 3 ,9 3 ,1

grun t owogle jowa AE 5 -1 0 1 ,7 8 0 ,0 7 8 2 2 ,8 2 4 ,4 4 ,0

B usty p o d z o lic g le y s o i l IBv 2 0 -2 5 0 ,7 1 0 ,0 4 2 1 6 ,9 0 4 ,4 4 ,1

I Вт 3 5 -4 0 0 ,3 9 0 ,0 2 4 1 6 ,2 5 4 ,6 4 ,2

Cggor 50-55 0 ,0 6 0 ,0 0 6 1 0 ,0 0 5 ,5 4 ,8

Cggr 1 00-105 0 ,0 1 4 0 ,0 0 2 7 ,0 0 5 ,8 5 ,1

Gleba b ie lic o w a gruntowo- Ofh 0 -2 3 0 ,3 4 1 ,0 1 3 3 0 ,0 4 2 ,7 2 ,9

g le jo w a A 4 -6 1 4 ,4 7 0 ,5 8 3 2 4 ,8 2 3 ,2 2 ,8 P odzol g le y s o i l E 8 -1 2 1 ,4 6 0 ,C 6 l 2 3 ,9 3 3 ,8 3 ,2 IV IBTggor 1 5 -2 0 1*51 0 ,0 7 0 2 1 ,5 7 4 ,4 4 ,2 Cggr 4 0 -4 5 0 ,2 0 0 ,0 1 3 1 5 ,3 8 4 ,6 4 ,2 IX Ofh 0 -4 - 0 ,9 3 0 _ 4 ,2 3 ,5 AE 5 -1 0 0 ,9 6 0 ,0 5 0 1 9 ,2 0 5 ,2 4 ,6 E 20-2 5 0 ,1 3 0 ,0 2 0 6 ,5 0 5 ,6 5 ,2 IBvggor 4 0 -4 5 0 ,2 3 0 ,0 1 7 1 3 ,5 2 6 ,1 5 ,4 Cggr 6 5 -7 0 0 ,0 7 0 ,0 0 7 1 0 ,0 0 6 ,3 5 ,8

Cechą w yróżniającą EOG jest jed n ak profilow e rozm ieszczenie С or­ ganicznego i N ogółem (tab. 3), będące w ypadkow ą zm iennych układów typów podsiąkow ej i p rzem yw nej gospodarki w odnej m odyfikow anych na n ajm n iejszy ch odległościach przez relief.

Ciągłość podobieństw a uziarnien ia i właściwości fizycznych w pozio­ m ie С oraz B v na badanym obszarze, a także w skazane uprzednio nie­ w ielkie k o n tra sty właściwości w poziom ach Ofh, A , A E i E o niedużej

(10)

IXI . JiL; %0,\ J j I j I U I poziom ^ horizon Poziomy genetyczne Genetic horizons

III poziom, horizon

horizon II/III\ krawędź edge ■ l e v l ü ü j ü j j nBvC Ш ^ С ICggr Średnie wysokości sosen no zasięgach glebowych Mean height of pines on soil contours Zespcly roślinna Vegcfationcl associations Mikrokatena g febowa - przekrój Soil mikrocatena -cross section Poziomy te re so we Terrace horizons Odkrywki су.;/ г"** гг ^ Woda gruntov/a Ground water

Rys. 3. Z w iązki m iędzy rzeźbą te re n u , sekw encjam i glebow ym i i sto su n k am i w odnym i w m ik ro k a ten ie oraz zespołam i roślinnym i na b ad a n y m obszarze

R elationship betw een th e relief, soil sequences and w ate r conditions in th e soil m icrocatene and p la n t associations on the area in v estig ated .. K o w a lk o w sk i, J. B o rz y s z k o w sk i

(11)

M orfologia p o w ierzchni ziem i a s tr u k tu r a p o k ry w y glebow ej 13

miąższości są w skaźnikam i m ałej kontrastow ości m iędzy poszczególnym i EOG i w s tru k tu rz e pok ry w y glebow ej. O dzw ierciedla ją przekró j pio­ now y przez przykładow ą m ik ro k aten ę gleb badanego obszaru na rys. 3. Z arów no pow tarzalność EOG, jak zróżnicow anie zbiorow isk roślinnych i wysokości drzew ostanu jest w yrazem odrębności ekologicznych w łaści­ wości środow iska glebowego na poszczególnych elem entach reliefu lub w ich ciągach. W brew poglądom F r i d l a n d a [2] m ik ro k aten a ro z p a try ­ w ana tró jw ym iarow o może być odnoszona do system ów glebow ych. Z przytoczonego na rys. 3 p rzy k ład u w ynika, że naw iązyw anie i lokali­ zacja ciągów EOG w elem entach m ikro - i m ezoreliefu pozw alają określić w zajem ne m iędzy nim i uzależnienia i ich pow tarzalność. S kładające się z EOG kom binacje gleb są jednostkam i niższego rzędu od ty p u glebowego, jeśli jedn ak p o w tarzają się w ielokrotnie, wówczas tw orzą s tru k tu ry po­ k ry w y glebow ej, na któ re sk ład ają się p odjednostki jednego lu b zespołu typów glebowych.

K O NC EPCJA ROZW OJU POKRY W Y G LEBOW EJ

M ozaiki s tru k tu r p ok ry w y glebow ej na b adanym obszarze były nie­ w ątpliw ie kształtow ane przez czynniki m orfogenezy p eryg lacjalnej, relie ­ fu, wód g ru nto w ych i pow ierzchniow ych, roślinności i działalności czło­ w ieka o zm ieniających się w czasie natężeniach działania.

W zespole czynników glebotw órczych sw oista rola p rzyp ada k lim a­ towi. W p rzy p ad k u dom inow ania czynnik ten już w m ezoskali może ni- w elująco w pływ ać na s tru k tu rę p o k ry w y glebow ej, czego p rzykładem jest ciągłość w ietrzeniow ego poziom u B v w glebach rdzaw ych obszaru badań.

Złożone jest n atom iast działanie czynnika czasu. W określonych jego okresach na n ajm niejszych odległościach m ogły kształtow ać się różne układ y czynników glebotw órczych pow odujące pow staw anie określonych m ozaik EOG. P otw ierd zen ie tych uogólnień zn ajd u jem y na m apie glebo­ wej (rys. 2) i w syntety czny m p rze k ro ju glebow ym (rys. 3) badanego obszaru.

Nie w głębiając się w zagadnienia au tom etam orfozy i p a ra m eta m o r- fozy gleb w ich m ozaikach i s tru k tu ra c h p rzed staw iam y koncepcję in ­ te rp re ta c ji w ielocyklow ego rozw oju s tru k tu r p okryw y glebow ej na b a­ danym obszarze w zorcow ym w n astęp u jący m układzie:

1 — cykl hydrogeniczny osadzania m ateriałó w m ineralnych i w ytw orze­ n ia system u tera s o trzech poziom ach w okresie ostatniego zlodo­ w acenia,

2 — cykl m orfogeniczno-pedogeniczny po u stąpien iu lądolodu z fazami: w ytw o rzen ia pro filu zaburzeń peryglacyjn ych ,

w ytw orzenia p rofilu zab u rzeń ek strap ery g lacjaln y ch .

(12)

14 A. K ow alkow ski, J. B orzyszkow ski

m ieszczenia EOG w m ozaikach przedstaw io nych na m apie gleb (rys. 2) oraz w m ikro katen ie (rys. 3), uzyskam y możliwość dynam icznoczasow ej in te rp re ta c ji rozw oju badanych gleb. Otóż w środow isku peryglacjalnym , po u stąpien iu hydrogenicznej a k u m u lacji piaszczystych m ateriałó w flu - w ialnych i hydrogenicznego m odelow ania pow ierzchni ziem i w arstw o w a­ ne osady rzeczne uległy przekształceniu w procesie peryglacjalnego w ie­ trzen ia i zaburzeń. W jego w yniku pow stał poziom B v rów nom iernie za­ barw iony, w zbogacony we frak cje pyłow e i spław ialne, z całkow icie znisz­ czonym i s tru k tu ra m i sedym entacyjnym i. Sięga on do głębokości 40-60 cm, niezależnie od reliefu na b adan ej pow ierzchni. Ze w zględu na b rak w m ate ria le w yjściow ym części szkieletow ych nie w ytw orzyła się na dolnej granicy poziomu B v typow a w arstw a kam ienisto-żw irow a. Niżej u k sz ta ł­ tow ała się strefa przejściow a BvC miąższości 60-100 cm o częściowo za­ chow anych stru k tu ra c h sed y m entacy jn ych i plam istym zabarw ieniu. Obie stre fy nie w ystęp u ją w m iejscach płytkiego już wówczas lu s tra wód grunto w ych lub trw ałe j zm arzliny oraz w zasięgu stre fy kapilarnego pod- siąku wód. W tej fazie rozw ojow ej u k ształto w ała się więc m ozaika dwóch EOG o budow ie p rofilu B v - B v C - C - C g g oraz BvCgg-Cgg.

W n a stęp n ej lub co n ajm n iej częściowo rów noczesnej e k stra p ery g la - cjalnej fazie kształtow ania pro filu zaburzeń n a istniejące EOG nałożyły się cechy biogenicznych i m orfogenetycznych przekształceń. Zw iększyła się wówczas do pięciu liczba EOG (rys. 2). L okalizacja każdego z nich była zw iązana z w a ru n k a m i m ikrośrodow iska danego elem en tu po­ w ierzchni ziemi i z głębokością w ystępow ania lu stra wód gruntow ych. Prócz ak u m u lacji su b stan cji organicznych na pow ierzchni gleby m ine­ ra ln e j w poziom ach Ol i Ofh oraz w m in eraln y m poziomie A pojaw iły się w tej fazie w glebach niżej położonych poziomów dolinnych I i II cechy procesu eluw ialnego ty p u bielicowego. W ystąpiły one w postaci słabo m orfologicznie zaznaczonego poziomu E , co n ajm n iej częściowo n a ­ kładającego się na poziom A. Jednocześnie na górną część poziom u B v nałożyły się iluw ialne cechy poziom u Ih. N atężenie bielicow ania w zra­ stało ze zw iększającą się w ilgotnością środow iska glebowego, szczegól­ nie w płaskich obniżeniach.

Na n iek tó ry ch elem entach reliefu nie w y stęp u ją cechy procesu elu­ w ialnego m im o stosunkow o silnego zakw aszenia poziom u B v i ak um u lacji kw aśnej próchnicy w poziomie Ofh (tab. 3). M ianowicie n a bardziej n a ­ chylonych stokach, szczególnie na kraw ędziach poziomów terasow ych, po­ ziom A jest bezpośrednio nałożony n a Bv. Należy przypuszczać, że zja­ wisko to jest zw iązane zarów no ze słabym i procesam i denudacji po­ w ierzchniow ej, jak i z osłabioną in filtra c ją wód opadow ych w skutek zwiększonego spływ u pow ierzchniow ego. U kształtow any w takim u k ła ­ dzie ciąg EOG tw orzy s tru k tu rę pokry w y glebow ej uzależnioną od zróż­ nicow ania reliefu i głębokości lu stra wody gruntow ej.

(13)

M orfologia p o w ierzchni ziem i a s tr u k tu r a p o k ry w y glebow ej 15

W N IO SK I

Poznanie s tr u k tu ry p ok ry w y glebow ej m a istotne znaczenie w opraco­ w yw aniu realn ej k lasyfikacji gleb i diagnostyki niższych taksonom icznych jedno stek k a rto g rafii gleb. Z przeprow adzonych badań na w y b ran y m ob­ szarze w zorcow ym m ożna wnioskow ać następująco.

1. M iędzy m orfologią pow ierzchni ziem i a rozm ieszczeniem elem en­ tarn y c h obszarów glebow ych istn ieją związki u w arunkow ane w ielocyklo- w ym rozw ojem s tru k tu ry pok ry w y glebow ej. W cyklu hydrogenicznym osadzane są m ate ria ły m in eraln e i pow staje system teras. W n astępny m cyklu m orfologiczno-pedogenicznym z fazam i pery g lacjaln ą i e k stra p ery - glacyjną k sz ta łtu ją się stre fy zaburzeń i pow staje profil poziomów gene­ tycznych.

2. Zespół czynników m orfogenezy p ery g lacjalnej w rozw ojow ym cyklu m orfogeniczno-pedogenicznym w y tw o rzy ł ciągły genetyczny poziom B v miąższości 40-60 cm na w szystkich terasow ych poziom ach aku m u lacji fluw ialnej badanego obszaru. S k ład ają się na niego dw a EOG o budow ie p rofilu B v-B vC -C -C gg oraz BvCgg-Cgg.

3. Pod w pływ em czynników biogenicznych, klim atu oraz wód opa­ dow ych i g ru n to w y ch w ym ienione EOG zostały w fazie ek stra p ery g la c jal- nej lub pery glacjaln ej częściowo przekształcone w pięć podjednostek z nak ład ającym i się od pow ierzchni cecham i procesu eluw ialnego o róż­ nym natężeniu, zależnie od w ilgotności środow iska glebowego.

4. Zlokalizow anie każdego EOG jest uzależnione od w arunków m i- krośrodow iska danego elem en tu pow ierzchni ziem i i głębokości w ystępo­ w ania lu stra wód gruntow ych. C zynniki te określają w danym system ie m orfogenicznym skład i kolejność pow tarzający ch się n a określonych ele­ m entach reliefu jednostek niższych od ty p u glebowego.

5. W ykonyw ane w szczegółowych skalach prace gleboznawcze speł­ nią swój założony cel, o ile podstaw ą określenia s tru k tu ry po kryw y gle­ bow ej będzie rozm ieszczenie EOG oraz ich cechy diagnostyczne rozpa­ try w an e z uw zględnieniem czasowego i przestrzennego aspektu ich roz­ woju. K onieczne jest jednak zoptym alizow anie cech diagnostycznych dla poszczególnych EOG w naw iązan iu do geograficznego m ezozróżnicowania czynników glebo tw órczych.

LITER A TU R A

[1] B e r t a l a n f f y L.: G en eral system theory. G en e ra l system s Y earbook of th e S ociety for th e A dvancem ent of G en e ra l S ystem T heory. Vol. I, M ichi­ gan 1956.

[2] F r i d l a n d W. M.: S tru k tu ra poczw iennogo pokrow a. M oskw a 1972.

[3] К о o p D.: P erig la ziä re U m la g eru n g s- (P e rstru k tio n s-) - Zonen im n o rd o st­ d eu tsch en T ieflan d und ih re bod en k u n d lich e B edeutung. Tag. Ber. DAL. 102, B erlin 1968.

(14)

A. K ow alkow ski, J. B orzyszkow ski

[4] K o p p D., K o w a l k o w s k i A.: S tu d y on lith o - and m orphogenesis of m o th e r rocks of soils in S tern eb e ck exposure. Folia Q u a te rn a ria 40, 1972, 37-56.

[5] К о p p D., S c h w a n e c k e W.: Z u r M ethoden w ähl f ü r grossm asstäbige fo rstlic h e S ta n d o rtsk a rtie ru n g . B eiträg e f.d. F o rstw irts c h a ft 2, 1972, 4—10. [6] K o w d a V/. M.: O bszcznost i razliczija w isto rii poczw iennogo pokrow a k o n -

tin en to w . Poczw ow ied. 1, 1965.

[7] K o w d a W. M., S a m o j ł o w a E. M.: O w ozm ożnosti nowogo p o n im a n ija isto rii poczw R usskoj R aw niny. Poczw ow ied. 9, 1966.

[8] K o w a l k o w s k i A.: G łów ne k ie ru n k i rozw oju gleb w w a ru n k a c h śro d o ­ w iska m orfogenetycznego W zgórz D ałkow skich. Rocz. glebozn. 16, 1972, 2, 357-411.

[9] K o w a l k o w s k i A.: G eneza i p o d staw y k la sy fik ac ji gleb w ytw orzonych z u tw o ró w p ery g lacjaln y ch . P rzew o d n ik Z jazdu N aukow ego pod hasłem „G e­ neza gleb w ytw orzonych z u tw o ró w przekształconych p e ry g la c ja ln ie na Niżu P o ls k i”, 20-26 sie rp n ia 1973. S u p lem e n t — W arszaw a 1973.

[10] N arodow y A tlas P olski. ZNiO PAN, W a rszaw a-W ro cław 1974.

[11] O i l i e r C. D.: A tw o cycle th e o ry of tro p ic al pedology. J. Soil Sei. 10, 1959, 37-48.

[12] R ó ż y c k i S. Z.: N izina M azow iecka. G eom orfologia P olski. W arszaw a 1972, 271-317.

[13] S i n i c i n a M. G.: O nieod n o ro d n o sti poczw iennogo p o k ro w a w podzonie d ie r- niow o-podzolistych poczw i jejo uczetie p ri k ru p n o m asstab n o m k a rtiro w a n ii poczw. S tru k tu ra poczw iennogo p o k ro w a i m etody je jo izuczenija. M oskw a

1972, 74-95.

[14] T e r l i k o w s k i F. K.: P ra c e w y b ra n e z dziedziny gleboznaw stw a chem ii rolnej i naw ożenia. W arszaw a 1958.

А. К ов альковски , Я. Б о ж ы к о в с к и И ЗУ Ч ЕН И Е С В ЯЗЕЙ М ЕЖ Д У М ОРФ ОЛОГИ ЕЙ ЗЕМ Н О Й П О В ЕРХ Н О С ТИ И С Т Р У К ТУ РО Й ПОЧВЕННОГО П О К РО В А О тделение почвоведения и удобрения, Н ауч н о-и сслед овательски й институт лесоводства, В а рш ава-С ек коц и п Р е з ю м е На площ ади 12 га располож енной на песчанисты х те р р асах Д олины Н и ж н ей Н арви на территории Н изины С еверной М азовии проводились исследования по установлению связей м еж ду рельеф ом , глубиной залеган и я зе р к а л а грунтовы х вод и м икром озаикам и почв. П очвы исследовались детально в 9 р азр еза х и в сети пунктов бурения при учете м ерф ологии, м еханического состава, ф и зи к о -х и м и ч е ск и х и хим ических свойств. О бследование р е л ь е ф а вы яви ло наличие 3 террасовы х уровней с менее или более ясно в ы р аж ен н ы м и границам и, частично приобретаю щ их дюнную ф орм у в зоне грани третьего террасного уровня. В итоге процессов перигляциального вы в етриван и я за туш ев али сь до глуби­ ны 1,5-2,0 м первичны е седим ентационны е структуры и образовался п р о ф и л ь

(15)

M orfologia pow ierzchni ziem i a s tr u k tu r a p o k ry w y glebow ej 17 л ер е гл яц и а л ьн ы х наруш ений, на которы й затем н ал о ж и л ся п роф и ль генети­ ч ески х горизонтов почв. В зависим ости от м езо- и м и крод и ф ф ерен ц и ац и и р е л ь е ф а и связанной с этим разной глубины уровня грунтовы х вод образовалась п очвенная м озаика, в ко ­ торой найм еньш им и вы д еляем ы м и единицами явл яю тся почвенны е ар еал ы ЭПА, св язан ны е с подтипами и видам и почв и с их ф и зи к о -х и м и ч еск и м и и х и ­ м ическим и свойствами. П ред ставлен а концепция и н терпретирования полициклического разви ти я структуры почвенного покрова исследованной площ ади: 1. Ц и кл гидрогенного о тлож ен и я м ин еральн ы х м атериалов и образования системы трех уровни террасы . 2. Ц и кл м орф огенно-педогенны й с ф а зам и а) образования п р о ф и л я п ер и гл яц и аль н ы х наруш ений, б) образования п р о ф и л я эк стр ап ер и гл яц и ал ь н ы х наруш ений. В первом цикле сф орм ировалась м озаика двух ЭПА со строением п р о ф и л я B v-B vC -C -C gg, а т а к ж е BvC gg-C gg. В ф а зе ф орм и рован и я п р о ф и л я эк стр а­ п ер и гл яц и альн ы х наруш ений на сущ ествую щ ие ЭПА н алож и ли сь свойства биогенных и м орф ологич еских превращ ений. П овы силось до 5 число ЭПА. Ло­ кал и зац и я каж дого бы ла св язан а с условиям и м икросреды данного элем ента земной поверхвости и с глубиной залеган и я зе р к а л а грунтовой воды. A . K O W A L K O W S K I, J . B O R Z Y S Z K O W S K I

STUDY ON R E LA TIO N SH IPS BETW EEN THE EA RTH SU R FA CE M ORPHOLO GY AND THE S O IL COVER STRUCTURE

F o re st R esearch In s titu te a t W arszaw a-S ękocin D ep a rtm en t of Soil Science and F ertilizatio n

S u m m a r y

On th e are a of 12 hec ta re s situ ate d on san d y te rra c e s of th e low er N arew valley in th e N o rth e rn M azovia low land, th e stu d y on re la tio n sh ip s b etw e en relief, g round w a te r ta b le depth and soil m icrom osaics w as ca rrie d out.

Soils w ere in v e stig a ted in d etail in 9 outcrops and in th e n etw o rk of berongs, a t co n sid eratio n of th e m orphology, m echanical com position, physico-chem ical and chem ical pro p erties.

T he analysis of re lie f has p roved th e ex isten ce of 3 horizons of te rra c e s w ith m ore or less d istin ctly m a rk e d edges or p a rtly dunes — in th e zone of th e I l l r d te rrac e.

U nder th e effect of p erig lacial w e a th e rin g processes an o b literatio n of p rim a ry se d im e n tal s tr u c tu re to th e depth of 1.5-2.0 m took place, and consequently th e profile of p erig lacial d istu rb a n ce s w as form ed, upon w hich th e pro file of genetic horizons of soils w as superim posed.

D epending on m ezo- and m ic ro d iffere n tiatio n of th e relief and on d iffe ren t g round w a te r ta b le depths connected th e re w ith , th e soil m osaics was form ed, th e le ast d istinguished u n its of w hich being e lem e n ta ry soil are as (ESA), connected w ith su b ty p es an d v arie tie s of soil as w ell as w ith th e ir physico-chem ical and chem ical p ro p erties.

T he conception of th e in te rp re ta tio n of m an y -cy ale developm ent of th e soil cover s tru c tu re on this are a is as follow s:

(16)

18 A. K ow alkow ski, J. B orzyszkow ski

1. H ydrogenic cycle of t'he S edim entation of m in e ral m a te ria ls and th e f o r­ m ation of th e system of te rra c e in th re e horizons.

2. M orphogenic and pedogenic cycle w ith th e follow ing stages: a) fo rm a tio n of th e profile of p erig lacial distu rb an ces, b) fo rm a tio n of th e pro file of e x tra -p e rig la c ia l disturbances.

A t th e f irs t stage th e m osaics of tw o ESA w ith th e p ro file s tru c tu re of B v - B v C - -C -C gg or B vC gg-C gg w as form ed. A t th e fo rm a tio n stage of p ro file of e x tra -p e ri­ glacial d istu rb an ces, upon th e ex istin g ESA the fe a tu re s of biogenic and m o rp h o ­ logic tra n sfo rm a tio n s w ere superim posed. The ESA n u m b e r in creased to 5. The location of each of them w as connected w ith conditions of m ic ro -e n v iro n m e n t of th e given relief elem ent an d the g round w ate r depth.

Doc. dr hah. A lo jzy K o w a lk o w sk i I n s ty tu t B adaw czy L eśn ictw a w S ękocinie

Cytaty

Powiązane dokumenty

Jak widać zarówno w 1948 jak i w 1949 roku w miesiącach rujo- wych, tj. Jeśli odrzucimy miesiące rujowe z tych dwu lat, to biorąc pod uwagę wszystkie trzy grupy wiekowe

Wskaźnik szerokości żuchwy (czyli stosunek pomiaru distantia bigoniaca do pomiaru distantia bicondylica), wykazuje wyraźne różnice w zależności od odmiany, a prawdopodobnie i

Pojęcie niezgodności odnosi się do nieharmonijnych i zdegradowanych krajobrazów pierwotnych oraz kulturowych i jest efektem oddziaływań immanentnych i transcendentnych,

[r]

[r]

[r]

Początkowo, kiedy ilość członków jest mała, suma funduszu zakładowego bardzo nie wielka, spółdzielnia spożywców musi ograniczyć się do sprowadzania i

The characteristics of the company social policy possibilities in connection with the disabled employees’ care and achieving harmony with working and family life of the