Ryszard Brykowski, Michał Czajnik
Rada do spraw Konserwacji
Zabytków i Współczesnej Sztuki
Sakralnej
Ochrona Zabytków 31/2 (121), 139
1978
RADA D O S P R A W K O N S E R W A C JI ZA B Y T K Ó W I W S P Ó Ł C Z E S N E J S Z T U K I S A K R A L N E J
W listopadzie 1976 r. przy O ddziale Sto łecznym Stow arzyszenia PA X pow stała R ad a ds. K onserw acji Z abytków i W spół czesnej Sztuki S a k ra ln e j1. R a d ę — ja k głosi jej S ta tu t — pow ołał O ddział S to łeczny Stow arzyszenia PA X „mając na uwadze poważne i pilne potrzeby występu ją ce w dziedzinie ochrony i konserwacji zabytków sztu k i sakralnej, w dążeniu do upiększenia polskich świątyń, dawnych i nowych dziełam i współczesnej sztu k i sakralnej, harm onizującym i z potrzebam i kościoła i estetycznym i poglądam i wier nych". W kolejnym dokum encie — Inform acji o działalności R a d y ds. Konser wacji Z a b ytkó w i W spółczesnej S ztu k i Sakralnej om ów iono nieco obszerniej przyczyny pow o łan ia R ady, ja k rów nież jej cele i z ad an ia2. W dokum encie tym m .in. czytam y: „O statnie lata przyniosły znaczny wzrost liczby remontów i prac konserwatorskich podejm owanych w za bytkow ych kościołach. W śród przyc zyn tej działalności wymienić m ożna m iędzy innym i potrzebę przystosow ania w nętrz kościelnych do wymogów nowej liturgii. Istotne znacze nie m ają prace podejmowane w celu utrwa lenia stanu zachowania budowli i je j wypo sażenia, które ulega działaniu różnych niszczących czynników oraz konieczność wprowadzenia lub modernizacji instalacji technicznych (oświetleniowych, ogrzewczych, nagłośnieniowych). Niebagatelnym wreszcie czynnikiem je s t intencja wiernych, aby uczynić kościół piękniejszym , prezentują cym ta kże osiągnięcia współczesnej sztuki. W iele z tych przedsięwzięć, zw łaszcza w miejscowościach oddalonych od centrów kulturalnych, realizowano pokonując znacz ne trudności i uzyskując e fe kty niewspół miernie skrom ne w stosunku do poniesionych nakładów. Zdarzają się też p rzyp a d k i za przepaszczania cennych, zabytkow ych war tości architektonicznych i z wyposażenia kościołów, pow stałe w skutek nieumiejętnie prowadzonych prac. Główną przyczyn ą tych niepowodzeń i kłopotów b ył brak fachowego poradnictwa, któ re mogłoby wesprzeć adm i nistratorów kościołów w ich niezbędnych poczynaniach... R ada pragnęłaby zająć się m iędzy innym i opiniowaniem wszelkich prac rem ontowych i konserw atorskich zam ierzo nych w zabytkow ych świątyniach bądź budynkach parafialnych... D zię ki współpra cy z artystam i działającym i w dziedzinie
współczesnej sztu k i sakralnej Rada może skutecznie pomagać w wyborze właściwej koncepcji p lastycznej upiększania świątyń. Konsultacje dokonywane p rzez specjalistów skierowanych p rzez Radę są nieodpłatne, podobnie ja k ekspertyzy przygotow yw ane p rzez j e j członków lub innych fachowców z nią współpracujących".
Przedstaw iając w streszczeniu swój p r o gram działania, R ad a zastrzega się ró w n o cześnie, że „wszelkie opinie, ekspertyzy czy nawet p ro jekty opracowane p rzez Radę nie zwalniają administratorów parafii od uzgodnień wymaganych przepisam i kościel nym i i państwowymi. Oznacza to, że reali zacja owych projektów lub ekspertyz winna być poprzedzona uzyskaniem zgody ta k konserwatora diecezjalnego, ja k i odpowied niego terenowego organu państw ow ej służby konserw atorskiej".
O d p o czątk u swej działalności R a d a n a w iązała ścisłą w spółpracę z Z espołem I Z jednoczonych Z espołów G ospodarczych „ In c o ” (który był rów nież inicjatorem pow ołania R ady), uzyskując z tej stro n y w ydatną pom oc. W ystarczy zresztą n a d m ienić, że Z espół I Z Z G „ In c o ” od wielu lat świadczy — poprzez swe Biuro W spół pracy N aukow o-T echnicznej — ró ż n o ro d ne usługi n a rzecz zabytków sakralnych i św ieckich o raz spraw uje p a tro n a t n a d będącym i w budow ie skansenam i3. W okresie spraw ozdaw czym (8.XI. 1976— — 7.XII.1977) R a d a odb y ła jedenaście posiedzeń, w tym dw a w yjazdow e (do O raw ki i G oźlina, zw. też Porzeczem M ariańskim ).
N a jed n y m ze sp o tk ań ks. m gr B ohdan Lisek zreferow ał Zagadnienie wyposażenia kościołów w zw iązku z reform ą liturgiczną, zw racając uwagę n a popełniane w n ie k tó rych w ypadkach niepraw idłow ości w u su waniu z kościołów cennych przedm iotów zabytkow ych (np. tab ern ak u la, am bony, balaski, kanony, organy itp.). W czasie dyskusji poru szan o rów nież problem y ogrzew ania, ośw ietlenia, n agłośnienia i z a bezpieczenia przeciw pożarow ego z ab y tk o wych św iątyń, a w szczególności drew n ia nych. R ad a postanow iła zorganizow ać sym pozjum d la duchow ieństw a, pośw ięco ne tym istotnym zagadnieniom . N a jed n y m z kolejnych posiedzeń d r R yszard B ry kow ski om ów ił Problem y związane z ochro
ną zabytków drewnianej architektury sa kralnej. Z aró w n o w nioski referen ta, ja k i w ysunięte przez dysk u tan tó w zostały po o p raco w an iu p rzekazane Zespołow i P o sel skiem u PA X . Je d n o z posiedzeń R ady, k tó re odb y ło się n a terenie tzw. w zorcow ni „V eritas” , pośw ięcone było problem om w spółczesnej sztuki sakralnej, a zag ad n ie nia te, ja k rów nież osiągnięcia i tru d n o ści w tej dziedzinie naśw ietliła w swym w ystą pieniu dyr. „V eritas” ■— M ag d alen a M i chalska. U czestnicy sp o tk an ia ocenili pozytyw nie zorganizow aną in situ e k sp o zycję o raz liczne w yprodukow ane p rz ed m ioty.
N a zlecenie R ady w y k o n an a została przez B iuro W spółpracy N aukow o-T echnicznej ek spertyza m ykologiczna dla drew nianego k ościoła w G oźlinie o raz niezwykle szcze gółow a d o k u m en tacja stan u zagrożenia oraz zalecenia techniczne dotyczące d re w nianego kościoła w O raw ce4. N a sesjach wyjazdow ych, k tó re odbyły się w G oźlinie (25 kw ietnia 1977 r.) i O raw ce (6— 7 czerw ca 1977 r.), z udziałem w ojew ódzkich k o n serw atorów zab y tk ó w o raz w w y padku G o źlin a k o n serw ato ra diecezjalnego, n a kreślo n o k o n k re tn y p ro g ram d ziałan ia konserw atorskiego.
Poszczególni członkow ie R a d y ro z p a try wali zagadnienia zw iązane z p racam i rem ontow ym i przy k lasztorze oo. o b lató w w G ó rze K alw arii o raz w M a rk ac h p o d W arszaw ą, gdzie w ystępuje szczególnie tru d n y p roblem stopniow o p ostępującego zaw ilgocenia całego kościoła. W stępnie R a d a ro zp atrzy ła pro b lem przeniesienia n a now e m iejsce drew nianego kościoła z m iejscowości Z aw ad y (woj. łom żyńskie) o raz pro śb ę p a rafii i T ow arzystw a P rzy ja c ió ł Ziem i O patow skiej w spraw ie udzie lenia p om ocy przy kom pleksow ej k o n se r wacji kolegiaty w O patow ie. P ostan o w io n o w ob u w ypadkach przeprow adzić wizje lokalne tych zabytków .
O d p o czątk u swej działalności R a d a szczególny nacisk k ład ła n a naw iązanie w spółpracy ze służbą k onserw atorską, szczebla centralnego i w ojew ódzkiego, o ra z z kuriam i diecezjalnym i i ich o rg a n a mi konserw atorsko-m uzealnym i.
R ysza rd B ryko w ski M ichał C zajnik
1 W skład Rady pow ołani zostali : Jerzy Augustyniak (Oddział Stołeczny Stow . PA X ), dr Ryszard Bry kowski — wiceprzewodniczący Rady (Instytut Sztuki PA N ), dr Michał Czajnik — sekretarz R ady (ZZG „ In c o ” Zespół I), prof, dr W ojciech Kalinowski (dyr. Ośrodka Dokum entacji Zabytków), dyr. Stanisław Karolkiewicz (ZZG „ In co ”, Zespół I), dr Lech Krzyżanowski (redaktor naczelny „Ochrony Zabytków ” ), dr Wojciech Kurpik (ZG PKZ), red. Zbigniew Lesiewski (przewodniczący Oddziału S tołecznego Stow. PA X ), ks. mgr Bohdan Lisek (konserwator Diecezji W arszawskiej), dyr. M agdale na M ichalska („Veritas”), dr Andrzej Olszewski
(A TK ), red. Andrzej Rostw orow ski (Stowarzyszenie PA X ), prof. dr Zygm unt Świechowski — przewodni czący R ady (Uniwersytet Wrocławski). 2 Postulat powołania Rady był niejednokrotnie wysuwany pod adresem ZZG „ In co ” oraz Stow a rzyszenia PA X , m.in. na sesji naukowej, zorganizo wanej w maju 1975 r. na Świętym Krzyżu przez Oddziały Stowarzyszenia PA X w Kielcach i R a d o miu przy współudziale ZZG „ In c o ” , poświęconej problem om ochrony zabytków i architektury sakral nej w latach 1945— 1975 (por. R. B r y k o w s k i ,
N iektóre problem y ochrony i konserwacji za b y tk ó w drewnianej architektury sakralnej w latach 1945—1975,
„Zeszyty N aukow e Stowarzyszenia P A X ” , 1977, nr 1/14, s. 103).
3 R. B r y k o w s к i, W. J a n k o w s k i , Narada
przedstaw icieli muzeów skansenowskich, „Ochrona
Zabytków ” , 28, nr 1, 1975, s. 68— 70 (tam też zestawienie literatury na ten temat).
4 M. C z a j n i k , Z . W с z e 1 i k, Opinia tech
niczna dotycząca stanu zachowania zabytkow ego kościoła w M ariańskim Porzeczu, mps, czerwiec
1977; M . C z a j n i k , Р. К o z a r s к i, Z. W с z e- 1 i k, O rzeczenie mykologiczno-budowlane dotyczące
stanu zachowania zabytkow ego kościoła drewnianego w O raw ce, m ps, wrzesień 1977.