dr inŜ. Beata PACHUTKO Instytut Obróbki Plastycznej, Poznań
Ocena struktury ulepszonych cieplnie stali 36HNM
i 38HMJ metodą prądów wirowych
36HNM and 38HMJ toughened steel structure assessment
by the eddy current method
Streszczenie
W pracy przedstawiono wyniki oceny zmian struktury ulepszonych cieplnie stali 36HNM i 38HMJ na podsta-wie kontroli ich twardości, za pomocą przyrządu Wirotest 03 i czujnika stykowego przy częstotliwości prądu magnesowania 0,5 kHz. Próbki hartowano wg zaleceń podanych w normach: EN 10083-1+A1:1999 i PN-EN 10085:2003. Odpuszczanie próbek wykonano w zakresie temperatury 180÷650°C. Strukturę próbek doku-mentowano za pomocą mikroskopu świetlnego ECLIPSE L150. Pomiary twardości próbek wykonano metodą Rockwella HRC wg normy PN-EN ISO 6508-1:2002 za pomocą twardościomierza FR-3ATL (Future-Tech Corp.). Praktyczne stosowanie metody prądów wirowych do jakościowej oceny struktury badanych stali ograni-czone jest do próbek hartowanych i odpuszczonych w zakresie niŜszych temperatur do ok. 400÷450 °C z powo-du zmniejszania się przenikalności magnetycznej tych stali wskutek zwiększenia udziału objętościowego węglików i procesu ich koagulacji w temperaturach powyŜej 500 °C.
Abstract
The paper presents the results of structure change assessment in 36HNM and 38HMJ toughened steels based on the check of their hardness by means of the Wirotest 03 device and a contact sensor with the magnetizing current frequency of 0.5 kHz. Samples were hardened as per the recommendations stated in the standards: PN-EN 10083-1+A1:1999 and PN-EN 10085:2003. Toughening of the samples was effected within the tem-perature range of 180÷650°C. The sample structure was documented by means of a metallurgical microscope ECLIPSE L150. Hardness measurements were performed by the Rockwell method, HRC, acc. to standard PN-EN ISO 6508-1:2002 by means of a FR-3ATL hardness tester (Future-Tech Corp.). The practical application of the eddy current method for qualitative assessment of the steel structures is limited to samples hardened and toughened within a lower temperature range of about 400÷450°C due to the decrease of the magnetic permeability of those steels as a result of the increase of volumetric content of carbides and the process of their coagulation at the temperatures above 500°C.
Słowa kluczowe: struktura, stal konstrukcyjna, ulepszanie cieplne, metoda prądów wirowych
Key words: structure, constructional steel, toughening, eddy current method
1. WSTĘP
Metoda prądów wirowych naleŜy do często stosowanych metod w ocenie jakości wyrobów i półwyrobów hutniczych (np.: kęsów, prętów, rur, drutów), wyrobów gotowych o róŜnym kształcie takich, jak: łopatki turbin, elementy poszyć samolotów, szyny kolejowe, części sa-mochodowe (bębny, tarcze hamulcowe, cylin-dry, półosie, elementy zaworów) oraz złącz
spawanych i zgrzewanych wykonanych z rur ze stali i metali nieŜelaznych oraz ich stopów [1÷3]. Badania tych obiektów są najczęściej badaniami defektoskopowymi, które polegają przede wszystkim na wykryciu i ocenie wad materiałowych (defektów strukturalnych) oraz defektów mających kształt geometryczny. Inną grupą badań nieniszczących, w której wyko-rzystuje się zjawisko prądów wirowych jest
strukturoskopia wiroprądowa. Metoda umoŜli-wia między innymi:
- sortowanie obiektów ze względu na róŜnice w składzie chemicznym (rozróŜnianie gatun-ków materiału) [2, 4],
- określenie udarności i twardości materiałów metalowych [4, 5, 6],
- określenie zawartość ferrytu δ w stalach au-stenitycznych [6],
- określenie zawartości austenitu szczątkowego w wyrobach hartowanych [6],
- ocena wpływu obróbki cieplnej na strukturę i twardość stali [5, 7],
- określenie grubości warstw dyfuzyjnych (na-węglanych, azotowanych, chromowanych, ty-tanowych, borowanych) [8÷13],
- określenie grubości warstw utwardzonych w wyniku hartowania indukcyjnego, zgniotu, obróbki laserowej [6, 14, 15],
- ocena ubytków korozyjnych (pomiary głębo-kości wŜerów korozyjnych, określenie grubo-ści warstwy produktów korozji) [6].
W artykule oceniono struktury ulepszonych cieplnie stali konstrukcyjnych przy zastosowa-niu metody prądów wirowych. Ocena struktury tą metodą ma charakter jakościowy i najlepiej jest prowadzić ją na podstawie badań kontrol-nych twardości [4, 7]. Wynika to z zasady, Ŝe właściwa struktura (dla danego zabiegu obrób-ki cieplnej) zapewnia odpowiednią twardość. Natomiast określona twardość nie zapewnia tej samej struktury.
Do badań wybrano popularnie stosowane stale konstrukcyjne 36HNM i 38HMJ, które obro-biono cieplnie wg zaleceń podanych w nor-mach: PN-EN 10083-1+A1:1999 „Stale do ulepszania cieplnego. Techniczne warunki
do-stawy wyrobów ze stali specjalnych” oraz PN-EN 10085:2003 „Stale do azotowania. Warunki techniczne dostawy”.
2. BADANY MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ
Skład chemiczny stali 36HNM (odpowied-nik 36CrNiMo4 wg PN-EN 10083-1+A1:1999) oraz 38HMJ (odpowiednik 41CrAlMo7-10 wg PN-EN 10085:2003) podano w tablicy 1. Z obu stali wykonano próbki walcowe, których wymiary wynosiły: φ 24×15 mm – stal 36HNM oraz φ 29×15 mm – stal 38HMJ. Próbki obro-biono cieplnie w następujących warunkach:
- stal 36HNM - austenityzowanie w temperaturze 840 ºC, - chłodzenie w oleju, - odpuszczanie w temperaturach: 180, 300, 400, 450, 500, 550, 600 i 650 ºC w czasie 2 godzin, - stal 38HMJ - austenityzowanie w temperaturze 920 ºC, - chłodzenie w oleju, - odpuszczanie w temperaturach: 180, 300, 400, 450, 500, 550, 600 i 650 ºC w czasie 2 godzin.
Temperaturę odpuszczania mierzono z dokład-nością ±5 ºC.
Warunki obróbki cieplnej próbek dobrano tak, aby uzyskać próbki o róŜnej strukturze i twar-dości. Temperatury austenityzowania próbek dobrano zgodnie z zaleceniami podanymi w normach PN-EN 10083-1+A1:1999 i PN-EN 10085:2003.
Tablica 1. Skład chemiczny badanych stali Table 1. Chemical composition of the examined steels
Skład chemiczny, % Gatunek stali C Mn Si P S Cr Ni Cu Mo Al 36HNM 0,37 0,63 0,23 0,008 0,002 1,06 0,95 0,26 0,15 0,021 38HMJ 0,39 0,48 0,35 0,011 0,002 1,47 0,17 0,26 0,19 0,80
W badaniach zastosowano następujące metody badawcze:
• Mikroskopię świetlną do oceny struktury próbek w stanie dostawy hutniczej oraz po obróbce cieplnej. Obserwacje mikroskopo-we przeprowadzono za pomocą mikrosko-pu ECLIPSE L150 (Nikon) na trawionych nitalem zgładach wzdłuŜnych.
• Pomiary twardości próbek po hartowaniu i ulepszaniu cieplnym metodą Rockwella na skali C wg normy PN-EN ISO 6508-1:2002 „Metale. Pomiar twardości sposo-bem Rockwella. Część 1: Metoda badań (skale A, B, C, D, E, F, G, H, K, N, T) za pomocą twardościomierza FR-3ATL (Futu-re-Tech Corp.).
• Badania zawartości austenitu szczątkowego w próbkach hartowanych za pomocą dy-fraktometru rentgenowskiego Kristallo- flex 4 przy zastosowaniu promieniowania MoKα i oprogramowania komputerowego.
• Badania metodą prądów wirowych za po-mocą przyrządu Wirotest 03 i czujnika bezwzględnego, przy częstotliwości prądu magnesowania wynoszącej 0,5 kHz. Prób-kami odniesienia w tych badaniach były próbki w stanie dostawy hutniczej ze stali 36HNM i 38HMJ. Badania te miały wyka-zać wpływ zmian strukturalnych w prób-kach spowodowanych odpuszczaniem w zakresie temperatury 180÷650 ºC na wła-sności elektromagnetyczne próbek.
3. WYNIKI BADAŃ
Wyniki badań struktury próbek ze stali 36HNM i 38HMJ w stanie dostawy hutniczej, hartowanych i odpuszczonych w zakresie tem-peratury 180÷650 ºC przedstawiono na rys. 1÷4.
Stal 36HNM
Stan dostawy hutniczej Hartowanie z temperatury 840 ºC
840 ºC/400 ºC 840 ºC/450 ºC
Rys. 1. Struktury próbek ze stali 36HNM w stanie dostawy hutniczej, po hartowaniu i po obróbce cieplnej: temperatura austenityzowania 840 ºC, temperatura odpuszczania w zakresie 180÷450 ºC
Fig. 1. Structures of 36HNM steel samples as supplied from ironworks, after hardening and after heat treatment: austenitizing temperature 840°C, toughening temperature within 180÷450°C
Stal 36HNM
840 ºC/ 500 ºC 840 ºC/ 550 ºC
840 ºC/ 600 ºC 840 ºC/ 650 ºC
Rys. 2. Struktury próbek ze stali 36HNM po obróbce cieplnej: temperatura austenityzowania 840 ºC, temperatura odpuszczania w zakresie 500÷650 ºC
Fig. 2. Structures of 36HNM steel samples after heat treatment: austenitizing temperature 840°C, toughening temperature within 500÷650°C
Stal 38HMJ
Stan dostawy hutniczej Hartowanie z temperatury 920 ºC
920 ºC/ 180 ºC 920 ºC/ 300 ºC
920 ºC/ 400 ºC 920 ºC/ 450 ºC
Rys. 3. Struktury próbek ze stali 38HMJ w stanie dostawy hutniczej, po hartowaniu i po obróbce cieplnej: temperatura austenityzowania 920 ºC, temperatura odpuszczania w zakresie 180÷450 ºC
Fig. 3. Structures of 38JHMJ steel samples as supplied from ironworks, after hardening and after heat treatment: austenitizing temperature 920°C, toughening temperature within 180÷450°C
Stal 38HMJ
920 ºC/ 500 ºC 920 ºC/ 550 ºC
920 ºC/ 600 ºC 920 ºC/ 650 ºC
Rys. 4. Struktury próbek ze stali 38HMJ po obróbce cieplnej: temperatura austenityzowania 920 ºC, temperatura odpuszczania w zakresie 500÷650 ºC
Fig. 4. Structures of 38JHMJ steel samples after heat treatment: austenitizing temperature 920°C, toughening temperature within 500÷650°C
Wyniki pomiarów twardości metodą Roc-kwella na hartowanych i obrobionych cieplnie próbkach ze stali 36HNM i 38HMJ podano w tablicach 2 i 3 oraz graficznie na rys. 5.
Tablica 2. Twardość HRC próbek ze stali 36HNM w zaleŜności od warunków obróbki cieplnej Table 2. HRC hardness of the 36HNM steel samples
depending on the heat treatment conditions Temperatura austenityzo-wania/ temperatura odpuszczania, ºC Średnia twardość HRC, przedział ufności 840 53,3±0,2 840/ 180 51,3±0,2 840/ 300 47,0±0,2 840/ 400 45,3±0,1 840/ 450 41,7±0,2 840/ 500 36,1±0,2
Tablica 3. Twardość HRC próbek ze stali 38HMJ w zaleŜności od warunków obróbki cieplnej Table 3. HRC hardness of the 38HMJ steel samples
depending on the heat treatment conditions Temperatura austenityzo-wania/ temperatura odpuszczania, ºC Średnia twardość HRC, przedział ufności 920 53,7±0,5 920/ 180 52,7±0,7 920/ 300 50,7±0,3 920/ 400 49,4±1,7 920/ 450 44,1±2,1 920/ 500 39,4±0,4 920/ 550 35,6±0,5 920/ 600 33,0±0,6 920/ 650 28,6±0,4
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 0 100 200 300 400 500 600 700 Temperatura odpuszczania, oC Ś re d n ia t w ar d o ść H R C 36HNM 38HMJ
Rys. 5. Wpływ temperatury odpuszczania w czasie 2 h na twardość HRC próbek ze stali 36HNM i 38HMJ austenityzowanych odpowiednio w temperaturze 840
i 9200C w czasie 30 min.
Fig. 5. The influence of the temperature of tempering within two hours on HRC hardness of 36HNM and 38HMJ steel samples austenitized at the
tempera-ture of 840 and 920 °C, respectively, for 30 minutes
Wyniki badań metodą prądów wirowych podające zaleŜność wskazań przyrządu Wiro-test 03 od warunków obróbki cieplnej próbek ze stali 36HNM i 38HMJ zamieszczono w ta-blicach 4 i 5 oraz przedstawiono graficznie na rys. 6.
Tablica 4. ZaleŜność wskazań przyrządu Wirotest 03 od warunków obróbki cieplnej próbek ze stali 36 HNM
Table 4. The dependence of the Wirotest 03 device indications on the 36HNM steel sample heat treatment
conditions Temperatura austenityzowa-nia/ temperatura odpuszczania, ºC Średnie wskazanie przyrządu, przedział ufności, działki 840 130±2 840/ 180 90±2 840/ 300 45±2 840/ 400 38±2 840/ 450 44±2 840/ 500 84±2 840/ 550 90±4 840/ 600 103±2 840/ 650 105±2
Tablica 5. ZaleŜność wskazań przyrządu Wirotest 03 od warunków obróbki cieplnej próbek ze stali 38HMJ Table 5. The dependence of the Wirotest 03 device indications on the 38HMJ steel sample heat treatment
conditions Temperatura austenityzo-wania/ temperatura odpuszczania, ºC Średnie wskazanie przyrządu, przedział ufności, działki 920 172±2 920/ 180 138±2 920/ 300 96±2 920/ 400 86±2 920/ 450 75±3 920/ 500 102±2 920/ 550 112±2 920/ 600 118±2 920/ 650 147±2 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 0 100 200 300 400 500 600 700 Temperatura odpuszczania, oC Ś re d n ie w sk az an ie p rz y rz ą d u , d zi ał k i 36HNM 38HMJ
Rys. 6. Wpływ temperatury odpuszczania próbek ze stali 36HNM i 38HMJ na wskazania przyrządu
Wirotest 03
Fig. 6. The influence of the toughening temperature of 36HNM and 38HMJ steel samples on the indications
of the Wirotest 03 device
ZaleŜność wskazań przyrządu Wirotest 03 od twardości HRC próbek hartowanych i ulep-szonych cieplnie ze stali 36HNM i 38HMJ po-kazano na rys. 7 i 8.
ZaleŜność średnich wskazań przyrządu Wirotest 03 od twardości HRC próbek ze stali 36HNM, którą przedstawiono na rys. 7, najle-piej opisuje równanie:
1. y = 0,0008x4 - 0,101x3 + 4,18x2 – 72,0x +
+ 538
współczynnik R2 = 0,987
Analogiczny związek średnich wskazań ww. przyrządu od twardości HRC próbek ze stali 38HMJ, który pokazano na rys. 8, opisuje równanie:
2. y = 0,0033x4 - 0,504x3 + 28,8x2 -729x + + 7034 współczynnik R2 = 0,995 0 20 40 60 80 100 120 140 160 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 50,0 55,0 Twardość HRC Ś re d n ie w sk az an ie p ra y rz ą d u , d zi ał k i 36HNM
Rys. 7. ZaleŜność wskazań przyrządu Wirotest 03 od twardości HRC próbek hartowanych i ulepszonych
cieplnie ze stali 36HNM
Fig. 7. The dependence of the Wirotest 03 indications on the HRC hardness of hardened and toughened
36HNM steel samples 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 50,0 55,0 Twardość HRC Ś re d n ie w sk az an ie p rz y rz ą d u , d zi ał k i 38HMJ
Rys. 8. ZaleŜność wskazań przyrządu Wirotest 03 od twardości HRC próbek hartowanych i ulepszonych
cieplnie ze stali 38HMJ
Fig. 8. The dependence of the Wirotest 03 indications on the HRC hardness of hardened and toughened
36HNM steel samples
4. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ
Stale 36HNM i 38HMJ w stanie dostawy hutniczej charakteryzowały się pasmowym rozkładem ziarnistego cementytu w osnowie ferrytycznej. Twardość stali 36HNM wynosiła 87,5±0,7 HRB, a stali 38HMJ 86,0±1,7 HRB. Po hartowaniu otrzymano struktury składające się z: średnioiglastego martenzytu (rys. 1)
tu (rys. 3) i austenitu szczątkowego o zawarto-ści ok. 3,2% w stali 38HMJ. Odpuszczanie badanych stali w zakresie temperatury 180÷300 ºC nie powoduje wyraźnych zmian struktury, przy stosowanych powiększeniach obrazu. Następuje zmniejszenie twardości obu stali od ok. 53 HRC w stanie hartowanym do wartości 47 HRC po odpuszczaniu próbek w temperaturze 300 ºC w przypadku stali 36HNM (tablica 2, rys. 5) i odpowiednio od ok. 54 HRC po hartowaniu do ok. 51 HRC po odpuszczaniu w tej temperaturze próbek ze stali 38HMJ (tablica 3, rys. 5). ZauwaŜalne zmiany strukturalne wywołane przez procesy wydzielania dyspersyjnych węglików z mar-tenzytu występują w próbkach obu stali po ich odpuszczaniu w zakresie temperatury 400÷450 ºC. Od temperatury 400 ºC obserwuje się ciągły spadek twardości do wartości ok. 25 HRC dla próbek ze stali 36HNM i do wartości ok. 29 HRC próbek ze stali 38HMJ odpuszczo-nych w najwyŜszej temperaturze. Zmiany wskazań przyrządu Wirotest 03 w funkcji tem-peratury odpuszczania (rys. 6) mają monoto-niczny malejący przebieg do temperatury ok. 400 ºC w przypadku stali 36HNM, a dla stali 38HMJ do temperatury 450 ºC, po czym następuje zmiana kierunku wskazań przyrządu wiroprądowego i wzrost wskazań ze zwiększe-niem temperatury odpuszczania. Podobny cha-rakter wykazuje zaleŜność wskazań przyrządu wiroprądowego od twardości HRC stali 36HNM (rys. 7) i 38HMJ (rys. 8). Największe wartości wskazań stwierdzono dla próbek za-hartowanych. Zmniejszenie twardości w zakre-sie od ok. 51÷53 HRC do ok. 44÷45 HRC wskutek odpuszczania badanych stali powodu-je wyraźny spadek wartości wskazań przyrządu Wirotest 03 do osiągnięcia minimalnej warto-ści w punkcie odpowiadającym twardowarto-ści pró-bek odpuszczonych w temperaturze 400 ºC dla stali 36HNM i 450 ºC w przypadku próbek ze stali 38HMJ. Dalszy spadek twardości powo-duje stopniowe zwiększanie wskazań przyrzą-du wiroprądowego. Wartości wskazań próbek o najmniejszej twardości są większe niŜ próbek odpuszczonych w temperaturze 180 ºC. Badane zaleŜności moŜna wprawdzie opisać równa-niami, których współczynniki R2 są duŜe,
jed-Oznacza to, Ŝe praktyczne korzystanie z wy-kresów kalibracyjnych, określających zaleŜ-ność wskazań przyrządu wiroprądowego od twardości HRC (rys. 7 i 8) lub temperatury odpuszczania stali 36HNM i 38HMJ (rys. 6) ograniczone jest do próbek hartowanych i od-puszczonych w zakresie niŜszych temperatur do ok. 400÷450 ºC. Związane jest to ze zmia-nami własności magnetycznych, a w szczegól-ności przenikalszczegól-ności magnetycznej podczas odpuszczania [7]. Zgodnie z wykresami przed-stawionymi na rys. 6, przenikalność magne-tyczna stali 36HNM i 38HMJ zwiększa się monotonicznie ze wzrostem temperatury od-puszczania do 400÷450 ºC wskutek wydziela-nia dyspersyjnych węglików i przemiany au-stenitu szczątkowego. Dalsze zwiększanie tem-peratury powoduje koagulację węglików, w wyniku której przenikalność magnetyczna stali zmniejsza się. Skoagulowane węgliki utrudniają obrót ścian domenowych i zwiększa-ją tym samym energię potrzebną do ich obrotu. Badania przeprowadzone na stali 45 wykazały [7], Ŝe przenikalność magnetyczna miała naj-mniejszą wartość, kiedy maksymalna średnica węglików przekroczyła wartość 1 µm, a obję-tościowy udział węglików wynosił ok. 4,4%, co stwierdzono w próbkach odpuszczonych w temperaturze 600 ºC.
Badania strukturalne ujawniające rozrost wiel-kości oraz koagulację węglików w stalach kon-strukcyjnych naleŜy prowadzić za pomocą ska-ningowego mikroskopu elektronowego, przy powiększeniach obrazu rzędu kilku tysięcy razy znacznie przekraczających moŜliwości standardowego mikroskopu świetlnego. Przed-stawienie w niniejszej pracy obrazów struktur stali 36HNM i 38HMJ w stanie dostawy hutni-czej, po hartowaniu i odpuszczaniu w zakresie temperatury 180÷650 ºC, za pomocą mikro-skopu świetlnego ECLIPSE L150 miały na celu udokumentowanie badanego materiału i stanowić dowód poprawnie przeprowadzo-nych procesów hartowania i odpuszczania.
5. WNIOSKI
1. Ocenę zmian struktury ulepszonych ciepl-nie stali 36HNM i 38HMJ na podstawie kontroli ich twardości moŜna prowadzić
metodą prądów wirowych za pomocą przy-rządu Wirotest 03 i czujnika stykowego o częstotliwości prądu magnesowania 0,5 kHz, w zakresie temperatury odpusz-czania do 400÷450 ºC.
2. Ograniczenie stosowania metody prądów wirowych w ocenie zmian struktury ulep-szonych cieplnie stopowych stali konstruk-cyjnych o zawartości węgla ok. 0,4% wy-nika ze zwiększenia udziału objętościowe-go węglików, a takŜe procesu ich koagula-cji w temperaturach powyŜej 500 ºC, co ma wpływ na przenikalność magnetyczną stali. 3. W celu oceny wydzieleń węglików w za-kresie temperatur odpuszczania niezbędne jest prowadzenie badań strukturalnych za pomocą mikroskopu skaningowego.
Pracę zrealizowano w ramach działalności statu-towej finansowanej przez Ministerstwo Edukacji i Nauki: BM 901 78 003 – Badania struktury stali konstrukcyjnych metodą prądów wirowych.
LITERATURA
[1] A. Lewińska-Romińska: Defektoskopia wiroprądowa. Poradnik. Biuro Gamma, Warszawa 1997.
[2] A. Lewińska-Romińska: Badania nienisz-czące. Podstawy defektoskopii. WNT, Warszawa 2001.
[3] A. Lewińska-Romińska: Badania nienisz-czące rur metalowych metodą prądów wi-rowych. PWN, Warszawa 1991.
[4] Cz. Dybiec: Nieniszcząca kontrola struk-tury stali. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Mechanika 1984 nr 30 s. 47-50.
[5] M. Zergoug, S. Lebaili, H. Boudjellal,
A. Benchaala: Relation between
me-chanical microhardness and impedancje variations in eddy current testing. NDT&E International 2004 nr 37 s. 65-72.
[6] Materiały szkoleniowe nt.: Zastosowanie metod nieniszczących do badań uszko-dzeń korozyjnych materiałów i powłok metalowych. Instytut Mechaniki Precy-zyjnej Centrum Kompetencji –
Zintegro-wane Systemy Techniczne i Jakościowe w Ochronie przed Korozją, Warszawa 2004.
[7] E. Szymandera: Zastosowanie Wirotestu 03 do oceny efektów Obróbki cieplnej stali ulepszonych cieplnie. Metaloznaw-stwo Obróbka Cieplna InŜynieria Po-wierzchni 1987 nr 89 s. 12-15.
[8] Cz. Dybiec: Nieniszczący pomiar grubo-ści warstw utwardzonych. Metaloznaw-stwo Obróbka Cieplna InŜynieria Po-wierzchni 1987 nr 88 s. 33-35.
[9] B. Pachutko: Kontrola grubości warstw azotowanych na stalach narzędziowych, metodą prądów wirowych. Obróbka Pla-styczna Metali 1999 nr 2 s. 17-26.
[10] B. Pachutko, L. Małdziński: Ocena przy-datności przyrządu Wirotest 03 do kon-troli grubości warstw azotowanych ga-zowo na stali NC11LV obrobionej ciepl-nie w róŜnych warunkach. Obróbka Pla-styczna Metali 2000 nr 2 s. 35-46.
[11] B. Pachutko, L. Małdziński: Badania gru-bości warstw azotowanych jonowo i ga-zowo na stali WCL, metodą prądów wi-rowych. Obróbka Plastyczna Metali 2001 nr 2 s. 5-12.
[12] B. Pachutko: Badania grubości warstw azotowanych na matrycach ze stali WCL metodą prądów wirowych. Obróbka Pla-styczna Metali 2003 nr 2 s. 21-27.
[13] B. Pachutko, L. Małdziński: Zastosowanie przyrządu Wirotest 301 do badania gru-bości strefy azotków Ŝelaza na stali WCL. Obróbka Plastyczna Metali 2005 nr 2 s. 21-30.
[14] Cz. Dybiec, Z. Bajkowski: Nieniszcząca kontrola grubości cienkich warstw wstałych w wyniku utwardzania po-wierzchniowego. Metaloznawstwo Ob-róbka Cieplna InŜynieria Powierzchni 1989 nr 99-100 s. 48-50.
[15] Cz. Dybiec: Nieniszcząca kontrola grubo-ści warstw utwardzanych powierzchnio-wo. Mechanik 1990 nr 9-10 s. 333-334.
