• Nie Znaleziono Wyników

Wzajemne przenikanie się ewangelizacji i katechezy

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wzajemne przenikanie się ewangelizacji i katechezy"

Copied!
16
0
0

Pełen tekst

(1)

Grzegorz Puchalski

Wzajemne przenikanie się ewangelizacji i katechezy

Studia Elbląskie 2, 303-317

2000

(2)

K s. G R Z E G O R Z P U C H A L S K I L ublin

Stu dia E lb lą sk ie

11/2000

W ZAJEMNE PRZENIKANIE SIĘ EW ANGELIZACJI i KATECHEZY

Sobór W atykański II stał się dla K ościoła okazją do określenia na now o swej tożsam ości, do odpow iedzi na pytanie o rozum ienie własnej natury, celu i zadań.

K ościół odkrył siebie ja k o rzeczyw istość dynam iczną, która rozw ija się i buduje ustaw icznie przez Słow o Boże, w iarę i sakram enty oraz działanie w m iłości braterskiej. Jest on nieustannie tw orzony przez C hrystusa Pana z całym sw ym bogactw em i w zrasta ja k ziarno rzucone w g le b ę 1. Z arów no ew angelizacja, ja k i katecheza należą do K ościoła, który przez nie w yraża siebie i realizuje sw oje posłannictw o. O dnow a soborow a w prow adziła pojęcie ew angelizacji do św iadom o­

ści K ościoła i dała im puls do pogłębionej refleksji nad tym starochrześcijańskim term inem . Podobnie w odniesieniu do katechezy m ożna pow iedzieć, że dobiegający końca w iek X X , a szczególnie lata po Soborze W atykańskim II naznaczone są odnow ą refleksji i praktyki katechetycznej.

Z apoznając się bliżej z ew angelizacją i katechezą stw ierdza się, że są to rzeczyw istości m ające w iele elem entów w spólnych w zajem nie sobie odpow iadają­

cych. N ie są to jed n ak posługi, które utożsam iają się ze sobą. K ażda z nich m a sw oją w łasną specyfikę. Rodzi się zatem pytanie o w zajem ną relację tych dw óch rzeczyw istości. Jan Paw eł II w skazuje, że m iędzy katechezą a ew angelizacją nie ma ani rozdziału, ani przeciw staw ności, ani też całkow itej tożsam ości, ale ja k ą ś w ew nętrzną w ięzią łączą się one ze sobą i w zajem nie uzupełniają2. U zasadnione jest zatem m ów ienie o ew angelizacyjnym w ym iarze katechezy i katechetycznym w ym iarze ew angelizacji.

E W A N G E L IZ A C Y JN Y W Y M IA R K A TEC H EZY

W dokum entach K ościoła i literaturze katechetycznej w iele uwagi pośw ięca się nie tylko sam ej katechezie, ale i ew angelizacji, próbując określić w zajem ne relacje tych rzeczyw istości. B ogactw o treści i dynam izm obu form posługi Słow a spraw ia­

ją, że w ym ykają się one jed noznacznym klasyfikacjom i dom agają się po­

dejm ow ania ciągle na now o nam ysłu nad w ew nętrzną więzią, która łączy ew an ­

1 A . Z u b e r b i e r , W ierzę... D o g m a ty k a vw z a r y s i e , K a to w ic e 196 9 , s. 2 0 6 . 2 C T 18.

(3)

g elizację i katechezę. Stąd uzasadnione je st posługiw anie się pojęciem w ym iar w opisyw aniu stosunku ew angelizacji do katechezy. W edług M. M ajew skiego w w ym iarze chodzi o zakres, pozycję i linię danej rzeczyw istości, rysującą się przez całą k atech ezę3. C hodzi zatem o sposób obecności ew angelizacji w posłudze katechetycznej. M ów iąc o ew angelizacyjnym w ym iarze katechezy rozum ie się ew angelizację w jej ścisłym znaczeniu, ja k o przepow iadanie D obrej N ow iny tym, którzy jej nigdy nie słyszeli lub nie przyjęli w sposób d ostateczny4.

D zisiejszy św iat stał się areną w ielu coraz szybciej dokonujących się przem ian na p łaszczyźnie społecznej, kulturow ej i religijnej. C zęść z nich m ów i o geniuszu człow ieka, je g o inteligencji i tw órczych zabiegach, część je d n a k rodzi pow ażne obaw y o przyszłość. C harakterystyczne dla naszej epoki są zjaw iska urbanizacji, industrializacji, pluralizm u społecznego i ideologicznego. W zrasta św iadom ość jed n o ści w św iecie, dążenie do w olności i w pływ u na życie społeczne, ale rów nież form ow anie się postaw y konsum pcyjnej i m erkantylnej. W spółistnieją obok siebie bogactw o i bieda, kultura i analfabetyzm , w olność i ucisk, troska o życie w pokoju i okrutnie prow adzone w ojny5.

Z asadniczym problem em i je d n o cześn ie w yzw aniem dla katechezy je st zo bojęt­

nienie religijne szerokich m as społeczeństw postindustrialnych, będące ow ocem procesów laicyzacji i sek u lary zacji6. Z aznacza to ju ż konstytucja soborow a „G au­

dium et spes” : N ow e w arunki w yw ierają sw ój w pływ i na sam o życie religijne.

Z je d n e j stro n y zd o ln o ść krytyczniejszego osądu oczyszcza j e z m agicznego p ojm ow ania św iata i błąkających się je szc ze zabobonów oraz w ym aga coraz b ardziej osobow ego i czynnego p rzylgnięcia do wiary, dzięki czem u wielu dochodzi do żyw szego poczucia B oga; z dru g iej za ś strony liczniejsze m asy p raktycznie odchodzą od religii. W przeciw ień stw ie do daw nych czasów odrzucanie B oga czy religii lub odciciganie od nich nie je s t ju ż czym ś niezw ykłym i w yjątkow ym ; dziś bow iem p rzed sta w ia się to nierzadko ja k o coś, czego wym aga p o stęp naukow y lub ja k iś no w y hum anizm (K D K 7).

U końca X X w ieku sytuacja w ydaje się być jeszcze bardziej skom plikow ana.

S potyka się bow iem różne form y obojętności religijnej i niew iary, a jed nocześnie w ystępują coraz liczniejsze fałszyw e form y religijne, sekty i ruchy pseudoreligijne, które prow adzą człow ieka do w ew nętrznego rozdarcia i zagubienia sensu życia.

N aw et w ielu chrześcijan m oże odczuw ać zakłopotanie i zagubienie, nie potrafiąc w łaściw ie ocenić sytuacji i oddzielić ziarna od plew (por. M t 3,12). Skutkiem tego staje się porzucanie praktyk religijnych i takie życie, ja k gdyby Bóg nie istniał.

D zisiejszy św iat stanow i w ielokulturow ą syntezę, w której chrześcijaństw o jaw i się ja k o je d n a z propozycji. Pluralizm form , treści, zainteresow ań w yzw ala postaw ę tw órczą w obec św iata i um ożliw ia znaczną efektyw ność, w ym aga jed n ak dojrzało­

3 M . M a j e w s k i , M o r a ln y w y m ia r k a te c h e z y , „ S em in a re” , K raków - L ąd 1 9 7 7 , s. 121.

4 W . P r z y c z y n a , T e o lo g ia e w a n g e liz a c ji, K raków 19 9 2 , s. 31.

5 M . M a j e w s k i , A n tr o p o lo g ic z n a k o n c e p c ja k a te c h e zy , K raków 1 9 9 5 , s. 4 5 - 4 6 .

6 N a le ż y r o zu m ie ć tu s ek u la r y za c ję ja k o id e o lo g ię , która id e n ty fik u je s ię w z a sa d z ie z sek u la ry z- m em . S e k u la ry z m je s t z a ś taką k o n ce p c ją św ia ta , w e d łu g której św ia t tłu m a c zy c a łk o w ic ie sam sie b ie b e z p o trzeb y u c ie k a n ia się d o B o g a , który staje s ię z b y te c z n y , a n a w et p r zeszk a d za . - por.: J. M a j k a , P r o b le m s e k u la r y z a c ji w ś w ie tle a d h o r ta c ji „ E v a n g e lii n u n tia n d i" , w : E w a n g e liz a c ja , (red .) J. K r u c i n a , W r o cła w 1 9 8 0 , s. 3 1 7 - 3 3 8 .

(4)

W Z A J E M N E P R Z E N IK A N IE S IĘ E W A N G E L I Z A C J I i K A T E C H E Z Y 305

ści i o d pow iedzialności zarów no indyw idualnej, ja k i społecznej 1. D okonujące się procesy niosą ze sobą także pew ne niebezpieczeństw a. N a skutek zachodzących przem ian społecznych dochodzi do zbytniej autonom izacji kultur, co stanow i trudność dla zad om ow ienia się w nich chrześcijaństw a. Jest to jed nocześnie sytuacja dzisiejszej katechezy, która nie tylko kształtuje w spółczesne relacje sp o łeczno-kulturow e, ale także od nich zależy w swojej strukturze i całym procesie 8. K ultura zdom inow ana je st przez naukę i technikę, które stanow ią now e sacrum dla człow ieka. Z aangażow anie w postęp techniczny usuw a na bok religię i św iat w artości, ja k o rzeczyw istości św iadczące o zacofaniu i będące przeszkodą na drodze postępu 9.

A nalizując o b ecn ą sytuację społeczno-religijną trudno nie odnieść w rażenia, że człow iek staje się ofiarą sw oich w łasnych dzieł. W takim św iecie potrzebna jest katecheza, która pom oże chrześcijanom w zm ocnić ich w łasną tożsam ość oraz uczyni ich so lą dla ziem i i św iatłem św ia ta 10. C oraz w yraźniej jaw i się tutaj trudność, sy g n alizo w an a w „C atechesi tradendae” 11 i literaturze teologicznej, która dotyczy sposobu przekazyw ania wiary now ym pokoleniom . W edług V. E lizondo i N. G rein ach era a ż p o nasze stulecie przekaz ten realizow ał się m niej lub w ięcej bez p ro b lem u w w iększo ści krajów, których struktury kulturalne i społeczne naznaczone były w pływ em K ościoła (...). P rzekazyw anie wiary było w łączone w p roces sp o łec zn o -ku ltu ro w y socjalizacji, tak że specjalna katecheza dla dzieci i m łodzieży nie zaw sze była konieczna. Teraz sytuacja p o d tym w zględem zm ieniła się radykalnie. W iele znaków w skazuje na to, że problem przekazyw ania w iary zarysow uje się z ostro ścią w sposób d ra m a tyczn y12.

N aprzeciw tym w szystkim trudnościom i uw arunkow aniom naszych czasów m usi w ychodzić katecheza, która w edług słów papieża Paw ła VI m a być nasycona sokiem ew a n g eliczn ym i sporządzona w ję zy k u dostosow anym do czasu i o só b 13.

P ow inna zatem m ieć ew angelizacyjny charakter i docierać tak do ludzi w ierzących ja k i zachw ianych w w ierze oraz niew ierzących. G łosząc D obrą N ow inę w inna zdobyw ać p rzychylność, rodzić pragnienie naw rócenia i zaangażow anie w rozwój w ia ry 14. N a p otrzebę takiej katechezy w skazują w szystkie posoborow e dokum enty katechetyczne.

„D yrektorium K atechetyczne” określa ew angelizację i katechezę, ja k o dw ie następujące po sobie form y posługi Słowa. K atecheza zakłada w cześniejsze przyjęcie zb aw czego orędzia E w angelii. W praktyce jed n ak często zachodzi sytuacja, że k atech eza kierow ana je st do osób, które nie zostały zew angelizow ane i nie przyjęły C h ry stu sa ja k o jed y n eg o Pana i Zbaw iciela. W ów czas D yrektorium postuluje połączenie ew angelizacji z katechezą w taki sposób, że ew angelizacja poprzedzałaby lub tow arzyszyła k ate ch ezie15. E w angelizacja - zależnie od różnych

7 M . M a j e w s k i , Z cig a d n ien ia m e to d o lo g ic z n e k a te c h e ty k i, K raków 198 8 , s. 3 5 - 4 1 . 8 T e n ż e , A k tu a ln e w y z w a n ia k a te c h e ty c z n e , K raków 199 7 , s. 9.

9 J. C h a r y t a ń s k i , P r o g r a m k a te c h e z y n a p o z io m ie lic e a ln y m w z m ie n io n e j s y tu a c ji e k o n o m ic z ­ n o -s p o łe c z n e j, w : K a te c h e z a vr s zk o le , (red .) J. K r u c i n a , W ro cła w 1992, s. 6 9 .

10 C T 5 6 .

" C T 5 9 .

12 C yt. za: R. M u r a w s k i , K a te c h e z a - e w a n g e liz a c ja , S T V 2 3 ( 1 9 8 5 ) nr 2, s. 2 6 3 . 13 E N 5 4 .

14 M . M a j e w s k i , T o ż s a m o ś ć k a te c h e z y in te g ra ln e j, K raków 1 9 9 5 , s. 30.

15 D C G 1 7 - 1 9 .

(5)

okoliczności m oże p o p rzed za ć lub tow arzyszyć dziełu katechizacji we w łaściw ym tego słow a znaczeniu. W każdym za ś w ypadku należy p a m ięta ć o tym, że n a ­ w rócenie je s t zaw sze elem entem w arunkującym dynam izm wiary i dlatego każda fo rm a katechezy pow inna za w iera ć vu końcow ej części m om enty zw iązane z ew a n ­

g e liza c ją 16. M ając na uw adze to, że ew angelizacja je st dynam icznym procesem , który przechodzi od preew angelizacji przez ew angelizację do postew angelizacji, która znów staje się ja k ąś p reew an g elizacją17 dokum ent postuluje katechezę ściśle zw iązaną z pierw szym głoszeniem , katechezę, która to głoszenie kontynuuje, pogłębia i odnaw ia.

O jciec Św ięty Jan Paw eł II w adhortacji „C atechesi tradendae” w sposób bogatszy niż poprzedni dokum ent ukazuje relacje ew angelizacji do katechezy.

O dróżnia katechezę od pierw szego głoszenia poprzez określenie jej podw ójnego celu. Jest nim doprow adzenie do dojrzałości w iary ju ż zrodzonej w duszy oraz ukształtow anie praw dziw ego ucznia C hrystusa przez pogłębione i bardziej u porząd­

kow ane poznanie O soby i nauki C hrystusa P an a18. D roga w iary biegnie więc w sposób w łaściw y od ew angelizacji do katechezy. Jednak w praktyce uczestniczą w katechezie różne osoby, do których E w angelia nie dotarła, lub nie została przez nich dostatecznie przyjęta. Papież w yróżnia tu dzieci, które, co praw da otrzym ały chrzest, ale nie zostały w prow adzone w tajem nice wiary oraz dzieci nie ochrzczone z pow odu zaniedbań lub uprzedzeń rodziców . Jan Paw eł II w ym ienia także m łodych i dorastających, którzy korzystają z katechezy i przyjęli sakram enty, ale nie oddali życia Jezusow i, albo też unikają w ychow ania religijnego oraz dorosłych, którzy, nie dośw iadczyw szy w cześniej ew angelizacji, narażeni są na pokusę zw ątpienia i odejścia od C hrystusa. D latego postuluje katechezę, która w całym sw oim przebiegu przeniknięta je st ew angelizacją. K atecheza - pisze O jciec Św ięty - często w inna tro szczyć się nie tylko o um ocnienie w iary i je j nauczanie, ale

Z p o m o cą łaski także o j e j stałe rozbudzanie. N iech otw iera serca, naw raca i w ten sposób spraw ia, aby ci, którzy d o tą d stoją u p rogu wiary, całkow icie p rzylg n ęli do Jezusa C h rystu sa l9. Jan Paw eł II w skazuje ponadto, że kerygm at ew angeliczny jest w pew nym sensie cały czas zasadniczą inspiracją dla katechezy, która stara się go pogłębić, ubogacić w nioskam i i w yjaśnić tak, by katechizow ani m ogli budow ać na nim sw oje życie. K atecheza nie je s t m niej ew angeliczna niż sam kerygm at (...).

B ow iem to te praw dy, które w katechezie są pogłębiane, poruszyły kied yś serce człow ieka, gdy j e p o raz p ierw szy usłyszał. N ie bledną one ani nie stają się bardziej p łytkie p rzez lepsze ich p oznaw anie vu katechezie, lecz przeciw nie, bardziej p o b u d za ją i m ają w iększe znaczenie dla życia 20.

„D yrektorium ogólne o katechizacji” , które obficie korzysta z nauczania papieża Jana Paw ła II w yraźnie w skazuje na potrzebę katechezy ew angelizacyjnej szczególnie w sytuacji pluralizm u i złożoności przem ian społeczno-religijnych w spółczesnego św iata. N ieodzow na staje się katecheza ew angelizacyjna, czyli

|л D C G 18.

17 K. W o j t у 1 a, E w a n g e liz a c ja vu ś w ie c ie w s p ó łc z e s n y m , w: E w a n g e liza c ja , (red .) J. К r u с i n a, W r o cła w 1 9 8 0 , s. 38.

18 C T 19.

19 C T 19.

20 C T 2 5 .

(6)

W Z A J E M N E P R Z E N IK A N IE S IĘ E W A N G E L IZ A C J I i K A T E C H E Z Y 307

„katecheza nasycona sokiem ew angelicznym i sporządzona w ję zy k u p rzysto so w a ­ nym do czasu i o s ó b ”. Zm ierza ona do w ychow ania chrześcijan w poczuciu ich to żsa m o ści ja k o ochrzczonych, w ierzących i członków Kościoła, otw artych i p ro w a ­ dzących dialog ze św iatem . P rzypom ina im podstaw ow e elem enty wiary, inspiruje w rzeczyw istym p rocesie naw rócenia, pogłębia w nich praw dę i w artość orędzia chrześcijańskiego w obec zastrzeżeń teoretycznych i praktycznych, p om aga im w w yborze i przeżyw aniu E w angelii w życiu codziennym , uzdalnia ich do uzasad­

nienia nadziei, ja k a je s t w nich, dodaje im odw agi do realizacji ich pow ołania m isyjnego przez św iadectw o, dialog i głoszenie2' . D okum ent ukazuje katechezę ew angelizacyjną jak o odpow iedź na w ym ogi w spółczesnego św iata i pragnienia człow ieka. Jako zadania takiej katechezy w idzi pogłębianie tożsam ości chrześcijan i ich coraz pełniejsze odnajdyw anie się w K ościele. Rozwój w iary, jaki dokonuje się w katechizow anych m a prow adzić do większej otw artości na problem y św iata i do postaw y dialogu z nim . K atecheza nasycona sokiem ew angelicznym naw iązuje do podstaw ow ych praw d wiary, będących treścią pierw szego głoszenia i prow adzi w głąb proces naw rócenia. D zięki tem u C hrystus i Jego E w angelia stają się dla w ierzących coraz w iększą w artością tak, że przenikają ich codzienność i rozbudzają ducha m isyjnego.

S obór W atykański II, czerpiąc obficie ze skarbca Pism a Św iętego oraz żywej Tradycji K ościoła ukazuje życie w spólnot chrześcijańskich pierw szych w ieków po C hrystusie jak o pew ien m odel i źródło dla inspiracji K ościoła naszych czasów . Początki głoszenia Dobrej N ow iny są istotne także dla kształtow ania w spółczesnej katechezy. A le rów nież przem iany zachodzące w katechezie w ciągu dziejów K ościoła są znam ienne dla obecnego czasu. Postulat katechezy ew angelizacyjnej rodzi się z dośw iadczenia K ościoła, a dokładniej z relacji ew angelizacji do k atechezy i ow oców tego w zajem nego odniesienia.

K ościół od sam ego początku troszczył się o tych, którzy przejęli się słowam i E w angelii i pragnęli przyjąć chrzest. Przygotow yw ał ich stopniow o, pouczając w spraw ach w iary. Ten proces inicjacji chrześcijańskiej, zw any katechezą, na przełom ie II i III w ieku przekształcił się w instytucję katechum enatu. O bejm ow ał on g łów nie osoby dorosłe i trw ał około trzech lat. K atechum enat zakładał w cześniejszą ew angelizację uczestnika i stanow ił jej kontynuację. Skierow any był zatem do tych ludzi, którzy po usłyszeniu Dobrej N ow iny naw rócili się. Było to w arunkiem rozpoczęcia procesu w tajem niczenia chrześcijańskiego22. T rzeba za­

znaczyć, że - ja k na to w skazuje R. M uraw ski - ew angelizacja w początkach chrześcijaństw a odbyw ała się spontanicznie i na w iele sposobów . P row adzono ją indyw idualnie i w form ie publicznych dyskusji, poprzez szkoły chrześcijańskie i pism a apologetyczne, w hom iliach biskupów i prezbiterów oraz przez św iadectw o osób skazanych na śm ierć za w iarę23. M ożna zatem pow iedzieć, że każdy człow iek m iał w iele m ożliw ości, by zetknąć się z kerygm atem . Ew angelizacja nie posiadała je szc ze zorg a n izo w a n ej fo rm y, nie zajm ow ał się nią w sposób zorganizow any

21 D O K 194.

22 R. M u r a w s k i , K a te ch ez.a - e w a n g e liz a c ja , jw ., s. 2 6 4 - 2 6 6 ; T e n ż e , E w a n g e liz a c y jn y c h a r a k te r k a te c h e zy . A K 85 (1 9 9 2 ) z. 2, s. 186.

23 T e n ż e , W c z e s n o c h r z e ś c ija ń s k a k a te c h e z a (D o E ch k tu M e d io la ń s k ie g o - 3 1 3 r .), P ło ck 1 9 9 9 , s. 1 5 0 -1 5 1 .

(7)

K ościół hierarchiczny i nie brał za nią odpow iedzialności. K ażdy chrześcijanin sta ra ł się o doprow adzenie do w iary w szystkich żyjących w je g o najbliższym otoczeniu. E w angelizacja stanow iła misję, w ypełnienie której leżało na sercu w szystkim chrześcijanom . D ostęp do dobrej now iny o zbaw ieniu m ieli wszyscy i j e j przeka z nie b ył je szc ze okryty tajem nicą24. K atecheza chrzcielna początków chrześcijaństw a, ja k i ta prow adzona w ram ach instytucji katechum enatu (do V I w.) m iała więc do czynienia z ludźm i, dzięki ew angelizacji, naw róconym i, którzy pragnęli przyjąć chrzest i przynależeć do K ościoła.

Od V I w ieku katechum enat zaczyna tracić na znaczeniu. P ow szechnie p rzy j­

m uje się praktykę udzielania chrztu m ałym dzieciom . W prow adzenie w życie w iary dokonuje się w rodzinie w spieranej przez K ościół i społeczeństw o przesiąknięte w artościam i chrześcijańskim i. W rodzinie następuje zatem , w sposób naturalny, religijna socjalizacja dziecka. M ożna m ów ić tu o w ykształceniu się katechum enatu rodzinnego, gdzie rodzice stają się katechetam i sw oich dzieci25. N ie m a tutaj odrębnej ew angelizacji poprzedzającej katechezę. D okonuje się ona pośrednio poprzez w pływ środow iska.

W X V I w ieku katecheza zaczyna być prow adzona w parafiach. Jej u czest­

nikam i są dzieci i m łodzież - osoby ju ż ochrzczone. Sobór T rydencki usankc­

jo n o w ał działania reform atorskie pojaw iające się w K ościele i nakazał katechizację dzieci i m łodzieży w niedzielne i św iąteczne popołudnia. Jest to czas pojaw ienia się pierw szych katechizm ów , które w krótce zapanow ały w przekazie wiary, prow adząc do w yeksponow ania funkcji inform acyjnej katechezy. Jej celem stało się pam ięcio­

we opanow anie i pełna znajom ość praw d w iary. Tak prow adzoną katechezę p arafialną poprzedzał i tow arzyszył jej proces socjalizacji religijnej dokonujący się w rodzinie i społeczności lokalnej. To oddziaływ anie środow iska było w jakiejś m ierze form ą ew an g elizacji26. Sam a katecheza stała się przede w szystkim p rzeka­

zem praw d w iary, zaniedbując przy tym elem enty inicjacyjne i w ychow aw cze.

W okresie O św iecenia katecheza trafiła do szkół publicznych, stając się lekcją religii. P ozw oliło to na dotarcie z nauką w iary do szerokiego grona dzieci i m łodzieży, uczęszczających do szkół w ram ach działań upow szechniających nauczanie podstaw ow e. Pogłębiło to jed n ak w katechezie dysproporcję pom iędzy nauczaniem a w ychow aniem i w tajem niczaniem . W lekcji religii dom inow ało czysto intelektualne pouczenie w spraw ach w iary i m oralności. K atecheza szkolna nie m iała dostatecznego oparcia w rodzinie, która, poddana gw ałtow nym przem ia­

nom społeczno-ekonom icznym , zatracała stopniow o zdolność socjalizacji religijnej sw oich członków . R ów nież środow isko parafialne nie podtrzym ało praktyki kate­

chetycznej, uznając w ystarczalność szkolnej lekcji religii i ograniczyło się jedynie do krótkich kursów przygotow ujących do przyjęcia sakram entów . T aka sytuacja przetrw ała w zasadzie aż do naszych czasów 27.

Z anikanie w rodzinie i środow isku lokalnym socjalizacji religijnej, która stanow iła w jak iejś m ierze form ę ew angelizacji spraw iło, że katecheza zaczęła coraz częściej trafiać na grunt nieprzygotow any. T raciła sw oją skuteczność i moc

24 T a m ż e, s. 148.

25 R. M u r a w s k i , E w a n g e liz a c y jn y c h a r a k te r ..., s. 187.

26 T e n ż e , K a te c h e z a - e w a n g e liz a c ja ..., s. 2 6 6 - 2 6 7 . 27 T a m ż e , s. 2 6 7 - 2 6 8 .

(8)

W Z A J E M N E P R Z E N IK A N IE S IĘ E W A N G E L I Z A C J I i K A T E C H E Z Y 3 0 9

oddziaływ ania. K atecheza i duszpasterstw o sakram entalne, pozbaw ione w ym iaru ew angelizacyjnego, nie zdołały ukształtow ać ludzi św iadom ych w w ierze i od ­ pow iedzialnych za jej rozw ój. Potw ierdzeniem tego jest znaczna ilość osób, które opuściły szeregi K ościoła. W ielu zaś ludzi, którzy pozostają w K ościele, przynależy do niego tylko form alnie, na m ocy pochodzenia i chrztu28. Ich religijność jest selektyw na, słabo w iąże się z życiem i m a znikom y w pływ na podejm ow ane decyzje. W takiej sytuacji konieczne je st pow iązanie katechezy z ew angelizacją w sposób całościow y i pogłębiony, by kształtow ać wiarę dojrzałą i form ow ać chrześcijan ja k o uczniów C hrystusa Pana. Trzeba - pisze Jan Paw eł II - ponow nie o d n a leźć i u ka za ć p ra w d ziw e oblicze chrześcijańskiej wiary, która nie je s t je d yn ie zbiorem tez w ym agających przyjęcia i zatw ierdzenia p rzez rozum. Jest natom iast po zn a n iem C hrystusa w w ew nętrznym dośw iadczeniu, żyw ą pam ięcią o Jego przykazaniach, „praw dą, którą trzeba ż y ć ”. (...) Wiara to decyzja, która angażuje całą egzystencję. Je st spotkaniem , dialogiem , kom unią m iłości i życia m iędzy w ierzącym a Jezusem C hrystusem : D ro g ą P raw dą i Ż yciem (por. J 14, 6)29. Takiej w iary nie da się zaszczepić ani zbudow ać, posługując się jed y n ie nauczaniem praw d w iary i m oralności. T rzeba w prow adzić katechizow anych w dośw iadczenie Boga, co je st m ożliw e przez nadanie katechezie w ym iaru ew angelizacyjnego.

N ależy p onadto nadm ienić, że m ów iąc o katechezie ew angelizacyjnej chodzi bardziej o jej w ym iar, niż o now y m odel katechezy30. W rzeczyw istości bow iem m odele katechezy antropologicznej, egzystencjalnej czy integralnej są bardzo bliskie ew angelizacji, m ając z nią liczne w spólne elem en ty 31. Tym niem niej nieuzasadnione byłoby utożsam ianie ew angelizacji z którym ś z m odeli katechezy, gdyż ta p ierw sza po siad a o w iele szerszy zakres treściow y32.

R efleksja nad katechetycznym i dokum entam i K ościoła, a szczególnie nad tekstam i, które d o ty czą w zajem nego odniesienia katechezy i ew angelizacji, po ­ zw ala uznać nieo d zo w n o ść ew angelizacyjnego w ym iaru dla skuteczności kateche­

zy. P otw ierdza to św iadectw o dziejów K ościoła, gdzie kształtow anie się relacji tych dw óch form posługi S łow a przybierało różną postać. Jednak najw iększe ow oce przynosiła k atech eza tego okresu dziejów , w którym była poprzedzona lub przeniknięta ew an gelizacją. T akże dośw iadczenie w spółczesności dom aga się katechezy ukierunkow anej ew angelizacyjnie. T aka katecheza byłaby bardziej otw arta na problem y św iata, uw zględniała w w iększym stopniu potrzeby człow ieka i w ym agania nauki K o śc io ła33. Czasy w spółczesne - pisze M. M ajew ski - dom agają się bow iem ka tech ezy zorientow anej, rozw ijającej się, p o d ejm ującej i afirm ującej vu p ew n e j m ierze d ążenia i po sta w y człow ieka, a zarazem wyraźnie, zdecydow anie i z p ełn ym p rzeko n a n iem g łoszącej C hrystusa i K ościół4 .

28 M. M a j e w s k i , S p o tk a n ia k a te c h e z y z. te o lo g ią , K raków 1 9 9 5 , s. 5 0 . 29 J a n P a w e ł 11, V S 88.

10 R. M u r a w s k i , E w a n g e liz a c y jn y c h a r a k te r ..., s. 192.

31 J. К о с h e 1, K a te c h e z a e w a n g e liz a c y jn a w n a u cza n iu p a s to r a ln y m C a rlo M a ria k a rd . M a r tin ie ­ g o , L ub lin 199 8 (m p s K U L ), s. 7 3 - 7 4 .

32 M . M a j e w s k i , F u n d a m e n ta ln e p r o b le m y k a te c h e ty k i, K raków 1 9 7 7 , s. 97.

33 T e n ż e , T o ż s a m o ś ć k a te c h e z y ..., s. 102.

34 T e n ż e , F u n d a m e n ta ln e p r o b le m y ..., s. 89.

(9)

P oniew aż w zapoczątkow aniu i rozw oju w iary ew angelizacja i katecheza są ze sobą ściśle złączone i w zajem nie się uzupełniają, należy, dla dopełnienia obrazu ich pow iązań, spojrzeć na katechezę ja k o elem ent procesu ew angelizacji.

K A T E C H E T Y C Z N Y W Y M IA R E W A N G E L IZ A C JI

W spółczesna katecheza potrzebuje ew angelizacji, aby przekaz wiary, jak ieg o dokonuje, był zrozum iany i ow ocny. E w angelizacyjny w ym iar pom aga katechezie ów chrześcijański przekaz na now o przekładać i w yjaśniać w każdej nowej sytuacji, w jakiej znajduje się człow iek i św iat35. Podobnie rów nież ew angelizacja po ­ trzebuje katechezy. Jeśli bow iem rozum ie się ew angelizację ja k o pierw sze lub całościow e otw arcie się na Słow o B oże, które pozw ala na uśw iadom ienie sobie w łaściw ej hierarchii w artości, odnalezienie sensu życia, a nade w szystko na naw iązanie kontaktu z B ogiem , to w tak rozum ianą ew angelizację pow inna w chodzić rów nież katecheza. T ym bardziej, że w w ielu m om entach trudno jest oddzielić ew angelizację od katechezy. C oraz częściej m ów i się zatem o katechezie ew angelizacyjnej i ew angelizacji katechetycznej36.

Jan Paw eł II w adhortacji „C atechesi tradendae” ukazuje katechezę nie tylko jak o form ę posługi Słow a, która je st następstw em ew angelizacji, ale także w szer­

szym ujęciu, gdzie w zasadzie utożsam ia ją z ew an g elizacją37. Papież w skazuje, że ju ż w pierw otnym K ościele katechezą nazw ano ca ło ść w ysiłków podejm ow anych dla po w o ływ a n ia uczniów i dla pom agania ludziom w uw ierzeniu, że Jezus C hrystus je s t Synem Bożym , aby przez w iarę m ieli życie w imię Jego, aby ich w ychow yw ać i u czyć tego życia, budując w ten sposób Ciało C hrystusa38. O jciec Św ięty stosuje tu szerokie rozum ienie katechezy, które w sw ym znaczeniu je st bliskie ew angelizacji, bądź działalności m isyjnej K ościoła39. Takie rozum ienie katechezy w ystępuje je szc ze w dw óch innych m iejscach adhortacji. W pierw szym z nich je st m ow a

0 dzieciach i m łodzieży z rodzin niechrześcijańskich lub niepraktykujących: M yśl m oja zw raca się do coraz liczniejszej rzeszy dzieci i m łodych, urodzonych 1 w ychow yw anych w rodzinach niechrześcijańskich, lub co najm niej niep ra k­

tykujących, którzy p ra g n ą m im o w szystko p o zn a ć wiarę chrześcijańską. I dla nich także pow in n a b y ć zorganizow ana odpow iednia katecheza, by m ogli w zrastać w w ierze i ż y ć nią coraz p e łn ie j40. Podobnie szerokie ujęcie katechezy w ystępuje w punkcie adhortacji, dotyczącym stosunku katechezy do kultury: C hcę stw ierdzić, że katecheza, ja k i ew angelizacja w ogóle, m a za zadanie w szczepienie siły E w angelii w sa m ą istotę kultury i j e j zasadnicze elem enty41. K atecheza przenika tutaj całą działalność K ościoła, utożsam iając się w dużej m ierze z ew angelizacją.

35 R. M u r a w s k i , K a te c h e z ą k o r e la c ji. C o m 3 (1 9 8 3 ) nr 1, s. 103.

36 M . M a j e w s k i , A k tu a ln e w y z w a n ia ..., s. 26.

37 R. M u r a w s к i, K a te c h e z ą - e w a n g e liz a c ja ... s. 2 7 5 . 38 C T 1.

39 R. M u r a w s k i , K a te c h e z a - e w a n g e liz a c ja ... s. 2 7 5 . P o d o b n ie s y n o n im ic z n e r o zu m ie n ie e w a n g e liz a c ji i k a tec h e z y w y stęp u je w d o k u m e n c ie E piskopatu w ło s k ie g o E w a n g e liz a c ja i s a k ra m e n ty o p u b lik o w a n y m w roku 1973; Por.: J. K o c h e l , K a te c h e z a e w a n g e liz a c y jn a ..., s. 74.

4,1 C T 42.

41 C T 5 3 ; Por.: R. M u r a w s k i , E w a n g e liz a c ja - k a te c h e za ..., s. 2 7 5 - 2 7 6 .

(10)

W Z A J E M N E P R Z E N IK A N IE S IĘ E W A N G E L I Z A C J I i K A T E C H E Z Y

Inną p apieską w ypow iedzią, w której znajduje się poszerzone rozum ienie katechezy je st pierw sze z sześciu rozw ażań na tem at natury katechezy, które zostały w ygłoszone podczas środow ych audiencji na przełom ie lat 1984-1985.

W tym rozw ażaniu O jciec Św ięty mówi o początkach K ościoła, który w dniu P ięćdziesiątnicy rozpoczął dzieło ew angelizacji. M ow a Piotra w Jerozolim ie była jej pierw szym aktem . Papież uznaje jed n o cześn ie to pierw sze w ystąpienie Piotra za początek katechezy. N arodziny Kościoła idą w parze z początkiem ew angelizacji.

M ożna pow iedzieć, że je s t to rów nocześnie p oczątek katechezy. O d tej pory każde p rzem ó w ien ie Piotra je s t nie tylko głoszeniem D obrej N ow iny o Jezusie Chrystusie, a więc aktem ew angelizacji - ale spełnia rów nież fu n k c ję pouczenia p rzyg o to w u ją ­ cego do przyjęcia Chrztu: je s t katechezą c h rzc ieln ą i2.

W przedstaw ionych pow yżej w ypow iedziach O jca Św iętego katecheza w nika głęboko w ew angelizację i w spółistnieje z nią od sam ego początku K ościoła.

M ożna p ow iedzieć, że nie istnieje w łaściw ie ew angelizacja bez katechezy. Szerokie rozum ienie katechezy w nauczaniu Jana P aw ła II w skazuje na przenikanie kateche­

zy przez całą działalność K ościoła utożsam ianą dziś z ew angelizacją. Takie ujęcie katechezy je st now ością w stosunku do „D yrektorium katechetycznego” , które określa zarów no ew angelizację, ja k i katechezę ja k o dw ie form y posługi Słow a w K ościele, interpretując obie rzeczyw istości w sensie ścisłym . Takie rozum ienie obu pojęć pozw alałoby jed y n ie na jed n o stro n n e otw arcie katechezy na ew angeliza­

cję, która m ogłaby tą pierw szą poprzedzać lub jej tow arzyszyć.

Jeszcze w yraźniej w idać obecność katechezy w ew angelizacji w ów czas, gdy przyjm ie się szerokie rozum ienie ew angelizacji, jak o całej działalności K ościoła oraz ścisłe pojm ow anie katechezy, ja k o form y posługi Słow a43. Tak w idzi relację obu tych rzeczyw istości papież Paw eł VI w adhortacji „Evangelii nuntiandi” . U kazuje on K ościół, który rodzi się z ew angelizacji sam ego C hrystusa Pana i D w unastu, je s t ow ocem tego dzieła, a jed nocześnie je st stw orzony dla ew an­

g elizow ania - najpierw sam ego siebie, a później w szystkich ludzi na całym świecie.

A utoew angelizacja K ościoła w sposób naturalny prow adzi do tego, że jeg o członkow ie poprzez naw rócenie, św iadectw o życia i przepow iadanie Słow a B ożego służą m isji ew angelizacyjnej. K ościół je st sługą Ew angelii, którą głosi. N ie je st jej w łaścicielem i dlatego przepow iada C hrystusa w sposób m ożliw ie najw ierniejszy tak, by nie zn iw eczyć Krzyża C hrystusow ego (1 K or 1,17)44. Paw eł VI traktuje katechezę ja k o część ew angelizacji, um ieszczając ją obok kazania i kerygm atu: To w ieszczenie - kerygm at, kazanie lub katecheza - zajm uje tak ważne m iejsce w ew angelizacji, że często określa się j e tą nazwą. Jednak je s t to tylko część ew angelizacji45. N ieco w cześniej w ym ienia Paw eł VI elem enty i aspekty, które zaw ierają się w ew angelizacji. K atechizacja je st jednym z tych elem entów . Papież pisze: E w angelizację m ożna o kreślić ja k o p okazyw anie C hrystusa Pana tym, którzy Go nie znaj ą , ja k o kaznodziejstw o, katechizację, chrzest i udzielanie innych

42 J a n P a w e ł II, E w a n g e liz a c ja i k a te c h e z a p o d s ta w o w y m z a d a n ie m K o ś c io ła , w: K a te c h e z y O jc a Ś w ię te g o J a n a P a w ła II. B ó g O jc ie c , K rak ów - Z ąbki 1 9 9 9 , s. 8.

43 J. C h a r y t a ή s k i, K a te c h iz a c ja j a k o fo r m a e w a n g e liz a c ji, w: K a te c h e ta p o S o b o r z e W a tyk a ń ­ sk im II w ś w ie tle d o k u m e n tó w K o ś c io ła , (red .) W . K u b i k , t. 1. W a rsza w a 19 8 5 , s. 1 9 3 -2 0 7 ; T. P i e t r z y k , K a te c h iz a c ja w p r o c e s ie e w a n g e liz a c ji. Kat 2 8 (1 9 8 4 ) nr 2 , s. 6 0 - 6 4 .

44 E N 1 4 -1 6 . 45 E N 2 2 .

(11)

sakram entów 46. Papież ukazuje tu niem ożność podania pełnej definicji e w a n ­ gelizacji ze w zględu na to, że je st ona rzeczyw istością bogatą, w ielostronną i dynam iczną. Jednocześnie w skazuje na katechizację jak o jeden z jej istotnych elem entów .

R ów nież na innym m iejscu „Evangelii nuntiandi” w ym ienia katechezę ja k o jed en ze środków ew angelizacji, będący form ą przepow iadania ustnego. O bok niego sposobam i i środkam i ew angelizacji są: św iadectw o życia chrześcijańskiego, spraw ow anie sakram entów i religijność ludow a47. Innym środkiem , ja k ie g o ew a n ­ g elizacja żadną m iarą nie po w in n a zaniedbać, je s t nauczanie katechetyczne.

Z nauki religii system atycznie w yłożonej niech w pierw szym rzędzie um ysły dzieci i m łodzieży zro zu m ieją rzeczy najw ażniejsze, żyw y skarb praw dy, ja k ą B óg chciał się z nam i podzielić, a którą K o śció ł w ciągu długiej sw ej historii u siło w a ł coraz p e łn iej w yjaśniać4*. Papież m ów i tu o nauczaniu katechetycznym , akcentując przekaz praw d w iary oraz je g o system atyczność. D alej ukazuje też aspekt w y­

chow aw czy takiego nauczania, którego zadaniem je s t kształtow ać chrześcijańskie obyczaje. K atecheza je s t traktow ana jak o środek ew angelizacji. Jest je j w ażnym elem entem , ale w ystępuje obok innych, takich ja k hom ilia, św iadectw o czy sakram enty i nie je s t w ym ieniana na pierw szym m iejscu. W skazując na różne grupy odbiorców ew angelizacji Paw eł V I m ówi o konieczności troski K ościoła o ludzi w ierzących w C hrystusa, którzy żyją w społeczeństw ach, m ających od pokoleń zw iązek z Ew angelią. W obec zagrożeń, na jak ie narażona je st w iara w spółczesnego człow ieka Papież w skazuje na konieczność jej pogłębiania za pom ocą katechezy.

Tak w ięc ew angelizacja bardzo często wymaga, żeby do sta rcza ć w iernym tego koniecznego po ka rm u i um ocnienia, zw łaszcza za p o m o cą katechezy nasyconej sokiem ew angelicznym i sporządzonej w ję zy k u przystosow anym do czasu i osób49.

K atecheza je s t zatem ujm ow ana w adhortacji „Evangelii n untiandi” przede w szystkim ja k o elem ent ew angelizacji, ja k o jej istotna część i środek do jej przeprow adzenia. Paw eł VI przypisuje jej funkcję nauczania praw d w iary i w y­

ch ow ania religijnego. K atecheza je s t rów nież elem entem ożyw iającym w iarę ludzi ju ż ochrzczonych. Będąc form ą ew angelizacji nadaje jej charakterystyczny rys, który uw idacznia się na różnych płaszczyznach działalności K ościoła. K atecheza je st głęboko zaangażow ana w odnow ę życia w iary, a zarazem w sposób sys­

tem atyczny podaje treści O bjaw ienia. W obec zsekularyzow anego św iata daje św iadectw o o żyw otnym znaczeniu wiary dla człow ieka, jem u sam em u zaś pozw ala w nikać coraz bardziej w rzeczyw istość nadprzyrodzoną i w jej św ietle w idzieć w łasne życie. M ożna zatem m ów ić o pojaw ieniu się w „E vangelii nuntiandi”

w zajem nego p rzenikania się ew angelizacji i katechezy, co je st now ością w obec

„D yrektorium k atechetycznego” , gdzie to przenikanie było tylko jed n o stro n n e. C o za tym idzie m ożna m ów ić nie tylko o ew angelizacyjnym w ym iarze katechezy, ale i o katechetycznym w ym iarze ew angelizacji, który w ystępuje m oże je szcz e w nie dość w yraźny, ale dający się uchw ycić sposób.

4ft E N 17.

47 W . P r z y c z y n a , T e o lo g ia e w a n g e liz a c ji, K raków 199 2 , s. 1 2 4 -1 6 0 . 48 E N 4 4 .

49 E N 5 4 .

(12)

W Z A J E M N E P R Z E N IK A N IE S IĘ E W A N G E L I Z A C J I i K A T E C H E Z Y 31 3

Jan Paw eł II prow adzi dalej refleksję nad ew angelizacją i katechezą, korzys­

tając z b ogactw a treści „D yrektorium katechetycznego” ja k i adhortacji „Evangelii n u ntiandi” . Szerokie rozum ienie katechezy, które w ystępuje w nauczaniu p apies­

kim je st novum w obec dw óch w ym ienionych pow yżej dokum entów . W zajem na w ięź ew angelizacji i katechezy, szeroko rozum ianych, jak o sytuacja dająca m oż­

liw ość m ów ienia o katechetycznym w ym iarze ew angelizacji została przedstaw iona pow yżej. O becnie w skaże się na kontynuację i rozw ój takiego rozum ienia zw iązku ew angelizacji z katechezą, jaki w ystępuje u Paw ła VI. Chodzi m ianow icie 0 ukazanie katechezy ja k o istotnego elem entu ew angelizacyjnej działalności K ościoła. Jan Paw eł II w adhortacji „C atechesi tradendae” stw ierdza, że katecheza 1 ew an g elizacja nie są sobie ani przeciw staw ne, ani też ze sobą tożsam e, lecz łączą się ze sobą w ew nętrzną w ięzią i w zajem nie uzupełniają. Z araz potem odw ołuje się do adhortacji E vangelii nuntiandi i w yjaśnia że ew angelizacja - której celem je s t p rzyb liżen ie D o b rej N ow iny całej ludzkości, aby nią żyła - stanow i b o g a tą złożoną i d yn a m iczn ą rzeczyw isto ść utw orzoną z elem entów lub, je ś li kto woli, z istotnych i zróżnicow anych m om entów , które należy koniecznie o b ją ć m yślą ja k o je d n ą całość. I zaraz dodaje: K atecheza jest, oczyw iście, je d n y m z tych elem entów całego przebiegu e w a n g eliza cji50. N ieco dalej O jciec Św ięty, określając specyficzny cel katechezy stw ierdza, że w całym procesie ew angelizacji katecheza ma b yć etapem w prow adzania i do jrzew a n ia 51. W jednej ze sw ych środow ych katechez Jan Paw eł II ukazuje katechezę i ew angelizację jak o m iejsce odpow iedzi na najw ażniejsze pytania, ja k ie zadaje sobie człow iek. K ościół m a św iadom ość, że poprzez katechezę, tak ja k p rzez całą d zia ła ln o ść ew angelizacyjną odpow iada na najistotniejsze pytania, które w cześniej czy p ó źn iej stają p rze d każdym człow iekiem w cicigu je g o życ ia 52. Z nam ienne w ydaje się to, że Papież we w szystkich tych fragm entach w skazuje n a ew angelizację w całym jej przebiegu. Daje to pow ód do uznania, że w jak iś sposób katecheza je st obecna w całym procesie ew angelizacji53.

T akie rozum ienie katechezy je st potw ierdzone kolejnym i w ypow iedziam i papieskim i. O jciec Św ięty stw ierdza, że katecheza je s t w ychow aniem w wierze dzieci, m ło d zieży i dorosłych, a obejm uje przed e w szystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej, p rzekazyw ane na ogół w sposób system atyczny i całościow y, dla w prow adzenia w ierzących w p ełn ię życia chrześcijańskiego, następnie zaś ukazuje zw iązek katechezy z innym i działaniam i duszpasterskim i. To nauczanie obejm uje wiele elem entów p a sterskiej m isji Kościoła, które m ają z katechezą co ś wspólnego, albo j ą p r z y g o to w u ją albo z n iej w yp ływ a ją chociaż ona nie je s t z nim i całkow icie zw iązana. S ą to: p ierw sze głoszenie Ew angelii, czyli m isyjne przepow iadanie p rzez kerygm at dla w zbudzenia wiary; d ziałalność apologetycz.ua, czyli poszukiw anie argum entów skłaniających do uw ierzenia; praktyka życia chrześcijańskiego; sp ra ­ w ow anie sakram entów ; pełne uczestnictw o we w spólnocie kościelnej i wreszcie św iadectw o życia apostolskiego i m isyjnego54. W yraźnie jest tu potw ierdzona

50 C T 18; por.: C T 2 6 , g d z ie Jan P a w e ł II p o d o b n ie ja k w C T 18 w sk a zu je na k a tec h e z ę ja k o na c z ę ś ć lub asp ek t e w a n g e liz a c ji.

51 C T 20.

52 J a n P a w e l II, K a te c h e z a p r z e k a z e m ..., s. 13.

51 R. M u r a w s k i , E w a n g e liz a c ja - k a te c h e z a ..., s. 2 7 4 - 2 7 6 . 54 C T 18.

(13)

obecność elem entów katechetycznych - w ym iaru katechetycznego - od m om entu usłyszenia D obrej N ow iny aż do podjęcia zadań apostolskich i m isyjnych. P o d o b ­ nie w innym m iejscu adhortacji o katechizacji O jciec Święty ukazuje potrzebę katechezy, która troszczy się o rozwój w iary w ciągu całego życia człow ieka:

S pecyficznym je d n a k celem katechezy, do którego winna ona zm ierzać, je s t rozw inięcie z p o m o c ą B ożą w iary dotąd początkow ej, doprow adzenie j e j do p ełn i i co dzienne za sila n ie życia chrześcijańskiego w iernych każdego wieku. C hodzi oczyw iście o to, aby czy to na płaszczyźnie poznania, czy w p raktyce w zrastało ziarno wiary, d ane p rzez D ucha Św iętego wraz z pierw szym przekazem E w angelii i vu sposób sku te czn y udzielone przez ch rzest55.

W p rzytoczonych pow yżej w ypow iedziach Jana Paw ła II w yraźnie zaznacza się idea katechezy ciągłej, która tow arzyszy człow iekow i przez całe życie i w ten sposób w pisuje się w całość ew angelizacji. O katechezie perm anentnej m ów i ju ż

„D yrektorium k atech ety czn e” 56, je d n ak rozw inięcie tego zagadnienia nastąpiło w czasie obrad Synodu B iskupów w 1977 roku, gdzie określono katechezę jak o trw ały proces d o jrzew an ia chrześcijańskiego, obejm ujący całe życie człow ieka od w ieku p rzed szk o ln eg o aż do późnej starości57. T o przekonanie o potrzebie kateche­

zy ciągłej znalazło sw oje pogłębienie w nauczaniu Jana Paw ła II. W „C atechesi trad en d ae” cały rozdział V, zatytułow any: Wszyscy p otrzebują katechizacji, jest p ośw ięcony tem u zagadnieniu. Papież w ym ienia w tym rozdziale różne grupy osób, które pow inny być objęte katechizacją i w skazuje na obow iązek uczestniczenia w katechezie, który dotyczy w szystkich och rzczo n y ch 58. W takim znaczeniu mówi O jciec Św ięty o katechezie rów nież w hom ilii w ygłoszonej w Łodzi podczas III w izyty apostolskiej w Polsce: K atecheza to także zbiorow y obow iązek całego Kościoła. K ościoła katechizow anego i katechizującego. We w spólnocie w iary i m iło ści je ste śm y rów nocześnie i katechetam i, i katechizow anym i (por. C T 45).

Toteż katecheza w inna obejm ow ać zarów no d zieci i m łodzież, ja k i duszpasterzy, n auczycieli religii, sem inarzystów i osoby sposobiące się do życia zakonnego, zarów no rodziców p rzekazujących w iarę sw ym dzieciom , ja k i ludzi apostołujących we w łasnym środow isku. Z arów no najm łodszych, ja k i najstarszych - jed n ym słow em : w szystkich 59.

Papież, podnosząc postulat katechezy ciągłej, określa życie człow ieka m ianem w tórnego katech u m en a tu i w yjaśnia to sposób następujący: Jeżeli przez „ katechu­

m e n a t” rozum iem y instytucję zw iązaną z sam ym przygotow aniem do Chrztu - w ów czas oczyw iście pow iedzenie takie m oże m ie ć co najw yżej sens m etaforyczny.

Jeżeli n a to m ia st „ k a tec h u m en a t” oznacza nie tyle w spom nianą instytucję, ile sam ą w ew nętrzną g o to w o ść trw ania vu w ierze i rozw ijania się w w ierze - wów czas w yrażenie „ w tórny k a te c h u m e n a t” będzie m iało sens ja k najbardziej właściwy.

K atecheza odpow iada bow iem p otrzebie wiary: potrzebie j e j w yznawania, trw ania

55 C T 20.

5ft D C G 2 0 , 7 7 - 9 7 .

57 J. C h a r y t a ń s k i , K a te c h e z a c ią g ła vu ś w ie tle S y n o d u 1 9 7 7 , s. 3 6 0 - 3 6 2 .

58 C T 3 5 - 4 5 ; por.: J . C h a r y t a ń s k i G łó w n e w ą tk i A d h o r ta c ji a p o s to ls k i e j J a n a P a w ła II (cz. I).

Kat 2 4 ( 1 9 8 0 ) nr 3, s. 1 0 0 - 1 0 1 .

59 J a n P a w e 1 II, C h le b ż y c ia w ie c z n e g o . H o m ilia w y g ło s z o n a vu Ł o d z i 13 V I 1 9 8 7 r., w: D o k o ń ca ich u m iło w a ł. T r z e c ia w iz y ta d u s z p a s te r s k a vu P o ls c e 8 - 1 4 VI 1 9 8 7 r., C ittà del V a tic a n o 19 8 7 , s. 2 0 1 .

(14)

W Z A J E M N E P R Z E N IK A N IE S IĘ E W A N G E L I Z A C J I i K A T E C H E Z Y 315

w n iej i rozw ijania się w niej60. T akie rozum ienie życia człow ieka w ierzącego w C hrystusa, ja k o życia naznaczonego pragnieniem trw ania w w ierze i jej nieustannego pogłęb ian ia przyw ołuje katechezę, która będzie stale tow arzyszyć człow iekow i, ja k o istotna odpow iedź na potrzeby zw iązane z w iarą61.

Z ag adnienia ciągłości katechezy nie ogranicza Jan Paw eł II tylko do grup w iekow ych, lecz także w skazuje na potrzebę katechezy w stow arzyszeniach, ruchach i ugrupow aniach. K atecheza m a tow arzyszyć człow iekow i przez całe jeg o życie i na w szystkich drogach zaangażow ania duszpasterskiego czy apostol­

skiego62. P odobne znaczenie m a pow iązanie katechezy z sakram entam i. W ażne je st, by to w arzy szy ła ona nie tylko sakram entom inicjacji chrześcijańskiej, udziela­

nym najczęściej dzieciom i dorastającym (C hrzest, B ierzm ow anie, E ucharystia), ale w spierała czło w iek a w sytuacji w yboru drogi życiowej (Sakram ent M ałżeństw a i Sakram ent Ś w ięceń), by także pom agała w głębszym zrozum ieniu i przyjęciu sakram entów u zdrow ienia (Sakram ent Pokuty i S akram ent N am aszczenia C ho­

rych)63. P ostulat katechezy perm anentnej i to ujętej tak szeroko, że tow arzyszy ona całem u życiu każdego chrześcijanina, odpow iednio do etapów je g o drogi życiow ej, do p o szczególnych zadań i obow iązków oraz różnorodnych sytuacji, jak ie na tą drogę się sk ład ają64, pozw ala m ów ić o katechetycznym w ym iarze, który przenika całą e w an g elizację dokonyw aną w K ościele i przez Kościół.

M yśl Jan a P aw ła II odnośnie do relacji pom iędzy ew an gelizacją i katechezą p odjęta została w „D yrektorium ogólnym o katechizacji” . D okum ent ten, naw iązu­

ją c do „C atechesi tradendae” , p otw ierdza rolę katechezy ja k o istotnego m om entu w dziele ew angelizacyjnym K ościoła. Ó w m om ent ka techetyczny oznacza zaś okres, w którym kształtuje się naw rócenie do C hrystusa Pana, dając tym sam ym podstaw y p ierw szem u przylgnięciu do N iego65. Posługa katechetyczna jaw i się tutaj ja k o p o d staw o w a służba eklezjalna w realizacji m isyjnego nakazu C hrystusa66.

K atecheza stanow i też elem ent integrujący w szystkie pozostałe elem enty ew an­

gelizacji, a zatem w jak iś sposób w iąże się zarów no z pierw szym głoszeniem Słow a B ożego, ja k i sakram entam i w tajem niczenia chrześcijańskiego oraz stałym w y­

chow aniem w w ierze67. K atecheza je s t obecna w pierw szym głoszeniu Ew angelii.

R ozw ija i prow adzi do dojrzałości początkow e naw rócenie oraz w łącza człow ieka do w spólnoty w ierzących w C hrystusa. Pom iędzy pierw szym głoszeniem a kate­

chezą zachodzi w ięc relacja rozróżnienia i kom plem entarności, choć, ja k dodaje

„D yrektorium ogólne o katechizacji” , granice m iędzy tymi dw om a działaniam i są w praktyce trudne do określenia. K atecheza uczestniczy w działalności m isyjnej w form ie prekatechum enatu, kiedy zaś jest skierow ana do ludzi obojętnych religijnie p rzyjm uje form ę katechezy kerygm atycznej, zw aną przez niektórych p rek atech ezą68.

60 J a n P a w e ł l l , K a te c h e z a s y s te m a ty c z n a r o d z i s ię z. w ia r y i s łu ż y w ie r z e , w: K a te c h e z y ..., s. 12.

M R. M u r a w s k i , J a n P a w e ł II o k a te c h e z ie n a s zy c h c z a s ó w (II). Kat 3 2 ( 1 9 8 8 ) nr 2, s. 52.

62 C T 70.

и J a n P a w e ł II, K a te c h e z a s y s te m a ty c z n a ..., s. 1 1 - 1 3 . 64 T a m ż e , s. 11.

65 D O K 6 3 . 66 D O K 5 9 . ft7 D O K 6 0 - 7 2 . 68 D O K 6 1 - 6 2 .

(15)

D zięki katechezie dokonuje się proces w tajem niczenia chrześcijańskiego. Po pierw szym naw róceniu i przylgnięciu do Jezusa przychodzi czas na całościow e w prow adzenie w wiarę, na kładzenie solidnych fundam entów pod budow lę w iary.

B rak katechezy w tajem niczającej pow odow ałby brak ciągłości i bezow ocność działań m isyjnych oraz brak podstaw dla działalności duszpasterskiej. N ie ulega w ątpliw ości, że to w łaśnie od katechezy w najw iększym stopniu zależy rozw ój w ew nętrzny K ościoła i je g o zgodność z planem B ożym 69. K atecheza w tajem ­ niczająca je s t ściśle pow iązana z sakram entam i inicjacji chrześcijańskiej, szczegól­

nie z sakram entem Chrztu. O gniw em łączącym katechezę z chrztem je s t w yznanie w iary, które je s t rów nocześnie w ew nętrznym elem entem tego sakram entu i celem katechezy. C elem katechizacji je s t konkretna p o m o c w żyw ym , bezpośrednim i czynnym w yznaniu wiary. A b y to osiągnąć, K ościół p rzeka zu je katechum enom i katechizow anym żyw e dośw iadczenie Ewangelii, ja k ie posiada, i sw oją wiarę, aby oni uczynili j ą sw oją przez j e j w yznawanie. D latego „praw dziw a katecheza je s t zaw sze uporządkow anym i system atycznym w prow adzeniem w O bjaw ienie, które sam B óg d a ł o sobie w Jezusie C h rystu sie”10. K atecheza je s t podstaw ow ym elem entem w ow ym przekazyw aniu żyw ego dośw iadczenia E w angelii przez K oś­

ciół, przygotow uje na przyjęcie C hrztu, B ierzm ow ania i E ucharystii, tow arzyszy udzielaniu tych sakram entów i stara się pogłębiać ich zrozum ienie u tych, którzy je przyjęli.

T a katech eza posiada cechy charakterystyczne, dzięki którym nadaje procesow i ew angelizacji sw oisty rys. Stanow i ona organiczną i system atyczną form ację wiary, integralne w tajem niczenie w chrześcijaństw o oraz pełną form ację pod staw o w ą71.

„D yrektorium ogólne o katechizacji” naw iązuje tu do Synodu z roku 1977 oraz

„C atechesi tradendae” , gdzie system atyczność je st rozum iana ja k o p rzeciw staw ie­

nie okazjonalności katechezy i oznacza pełne w prow adzenie w chrześcijaństw o oraz nauczanie uporządkow ane w edług określonych zasad, dotyczące spraw pod­

staw ow ych i n ajw ażniejszych72. K atecheza w tajem niczająca spełnia postulat integ­

ralności nie tylko w przekazie treści, ale stanow i ona pogłębienie całego życia chrześcijańskiego. C hodzi więc o w ychow anie do poznania i do życia w iarą w taki sposób, by cały człowiek, w sw oich najgłębszych dośw iadczeniach, c zu ł się ożyw iany p rzez słow o Boże. B ędzie się w ten sposób p o m a g a ć uczniow i C hrystusa w p rzekszta łca n iu starego człowieka, w podjęciu zobow iązań chrzcielnych i w w y­

znaw aniu w iary w ychodzącej z „ se rc a ”13. Integralność oznacza tutaj nieuszczup- lony przekaz Słow a B ożego, które ożyw ia i dynam izuje p rzyjętą wiarę, prow adzi czło w iek a do spotkania z C hrystusem w liturgii oraz we w spólnocie K ościoła, a także zobow iązuje w ew nętrznie do daw ania św iadectw a w życiu codziennym 74.

K atecheza w tajem niczająca podejm uje w nauczaniu to, co stanow i istotę chrześ­

cijaństw a, nie zajm ując się teologicznym i dociekaniam i, ani zagadnieniam i dys­

69 D O K 6 4 . 70 D O K 6 6 . 71 D O K 6 7 .

72 C T 21 ; por. J a n P a w e ł II, K a te c h e z a s y s te m a ty c z n a ..., s. 1 1 - 1 3 ; J. C h a r y t a ń s к i, G łó w n e w ą tk i..., s. 105; S. Ł a b e n d o w i c z , K a te c h e z a w słu ż b ie e w a n g e liz a c ji, R T K 3 6 ( 1 9 8 9 ) z. 6 , s. 140.

73 D O K 6 7 .

74 J. S t r o b a , W k ieru n k u k a te c h e z y in te g r a ln e j — S y n o d 1 9 9 7 , w : E w a n g e liz a c ja , (red.) J. К r u с i n a, W r o cła w 19 8 0 , s. 4 6 - 4 7 .

(16)

W Z A J E M N E P R Z E N IK A N IE S IĘ E W A N G E L I Z A C J I i K A T E C H E Z Y 3 17

kutow anym i. Z apew nia ona fu n d a m e n ty duchow ej budow li chrześcijanina, ożyw ia korzenie je g o wiary, uzdalniając go do przyjęcia następnego trw ałego pokarm u w zw yczajnym życiu w spólnoty chrześcijańskiej75. W ten sposób katecheza poprzez form ację system atyczną, integralną i podstaw ow ą zaznacza w sposób ch arakterys­

tyczny sw ą obecność w procesie ew angelizacji.

K resem katechezy w tajem niczającej je st w łączenie katechum ena we w spólnotę K ościoła i in tegracja z nią. R ozpoczyna się w ów czas stałe w ychow anie w iary we w spólnocie chrześcijańskiej zw ane rów nież katechezą stałą76. Stałe w ychow anie w iary zw ra ca się nie tylko do każdego chrześcijanina, by tow arzyszyć m u w je g o drodze do św iętości, lecz także do w spólnoty chrześcijańskiej ja k o takiej, by dojrzew ała tak w sw oim w ew nętrznym życiu m iłości do B oga i do braci, ja k rów nież w otw a rto ści na św ia t ja k o w spólnoty m isyjn ej77. N a tym etapie życia chrześcijań­

skiego k atech eza realizow ana je st w sposób system atyczny ja k i okazjonalny, indyw idualny i w spólnotow y, zorganizow any i spontaniczny78. W celu stałego w ychow ania w iary D yrektorium ogólne o katechizacji proponuje form y katechezy:

lectio d iv in a , chrześcijańskie odczytyw anie w ydarzeń, katechezę liturgiczną, kate­

chezę okazjonalną, inicjatyw y form acji duchow ej i katechezę doskonalącą79.

M ożna zatem pow iedzieć, że „D yrektorium ogólne o katechizacji” - podobnie ja k przed staw io n e pow yżej nauczanie Jana Paw ła II - w skazuje na obecność katechezy w cały m przebiegu ew angelizacji. Jest to obecność zróżnicow ana co do form , treści i sposobów przekazu, d ostosow ana do etapów rozw oju w iary chrześ­

cijanina, k o m p lem entarna w obec innych form posługi Słowa. K atecheza uw yraźnia sw ą obecność p rzez organiczną i system atyczną form ację wiary oraz integralność nie tylko treści, ale i całego w tajem niczenia w chrześcijaństw o. C hoć jej m iejscem zasadniczym je s t etap w prow adzenia w życie w iary to jed n ak tow arzyszy rów nież pierw szem u głoszeniu Ew angelii oraz działalności duszpasterskiej, nadając całem u p rocesow i ew angelizacji w ym iar katechetyczny.

P odsum ow ując należy pow iedzieć, że ew angelizacja i katecheza są rzeczyw is- tościam i istotnym i dla życia i działalności Ludu Bożego. Pojęcie ew angelizacji używ ane je st najczęściej w znaczeniu szerokim na określenie całej działalności K ościoła i w ten sposób przekracza zakres posługi Słowa. Pojęcie katechezy w ystępuje głów nie w sensie ścisłym , ja k o podstaw ow e w prow adzenie w e w spólno­

tę w iary. Papież Jan Paw eł II korzysta rów nież z szerokiego rozum ienia katechezy, w którym k atech eza niem alże utożsam ia się z ew angelizacją lub przynajm niej z jej znaczną częścią. Istnieje dziś uzasadniona potrzeba w zajem nego o tw arcia się na siebie ew an g elizacji i katechezy w taki sposób, że katecheza p osiada w ym iar ew angelizacyjny a ew angelizacja - w ym iar katechetyczny. To uzasadnienie płynie zarów no z do św iad czen ia XX w ieków K ościoła, ja k i posoborow ych w ypow iedzi U rzędu N a u czy cielsk ieg o K ościoła, szczególnie z nauczania papieża Jan a Paw ła II.

75 D O K 6 7 .

76 D O K 5 1 , 6 9 . O k reślen ia : s ta le w y c h o w a n ie w ia r y i katechez.a s ta ła z o sta ły r o z p o w sz e c h n io n e po S o b o rz e W a ty k a ń sk im II na o z n a c z e n ie d r u g ie g o sto p n ia k a tec h e z y , u z u p ełn ia ją c e g o fo r m a c ję p o d sta ­ w o w ą ; D O K 5 1 , p r z y p is nr 6 4 .

77 D O K 7 0 . 78 D O K 5 1 . 79 D O K 71.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Wasting the resources and means in the state sector, in particular in heavy industry (e.g. mining) and grave, also well established historically, degradation of the

„Od ludzi wiedzy oczekiwano, po pierwsze, wypracowania formuł legitymizujących władzę nowocze­ sną, a po drugie godnych zaufania wskazówek co do metod, technik,

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej i Toksykologii Sądowo-Lekarskiej Wydziału Lekarskiego w Katowicach Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach..

W artykule zaprezentowano wyniki otrzymane w trakcie badań dotyczących pozyskiwania do celów proce- sowych informacji zakodowanych w podzespołach elektronicznych pojazdów oraz

rynkowych na zróżnicowanie cen transakcyjnych jest w świetle normy zawodowej rzeczoznawców majątkowych – noty interpretacyjnej „Zastosowanie podejścia po- równawczego w

stmts particularly when each hull has more than one stmt. The induced drag of the control surfaces becomes significant i f large forces are necessary to counteract the

Przedmiotem ataków teologii feministycznej jest nie tylko obraz Boga jako Ojca, lecz także „charakter męski” Ojca i Syna (rodzi się natychmiast pytanie: a co z Duchem

In order to discern whether a literary text may be considered as an efficient (plausible, realistic) representation or mimesis of resili- ence I shall proceed with