Chromatyna jądrowa

(1)

Jądro komórkowe - Biologia.net.pl

Jądro komórkowe jest otoczone przez dwie błony biologiczne, które razem tworzą tzw. otoczk ę jądrową

. We wnętrzu jądra znajduje się roztwór koloidowy, który nazywa się kariolimfa

, inaczej sok jądrowy lub nukleoplazma

. Płyn ten charakteryzuje się dużą lepkości, a oprócz wody i substancji

drobnocząsteczkowych, w skład kariolimfy wchodzą także substancje wielkocząsteczkowe takie jak białka czy kwasy nukleinowe. W kariolimfie znajduje się również sieć włókienek białkowych, m.in. filamentów aktynowych i laminowych, które w jądrze odpowiadają funkcji retikulum endoplazmatycznego. W soku jądrowym znajdują się również enzymy, które uczestniczą w ważnych procesach odbywających się w jądrze, a są to replikacja, naprawa i transkrypcja DNA. Znajdują się tu również liczne rybosomy i cząsteczki RNA, przez co jądro staje się miejscem syntezy wielu rodzajów białek, m.in. histonów.

Otoczka jądrowa posiada liczne otwory, zwane porami jądrowymi. Pory otoczki umożliwiają kontaktowanie się kariolimfy z cytoplazmą. Średnica porów wynosi kilkadziesiąt nanometrów, co pozwala na przechodzenie przez nie związków wielkocząsteczkowych takich jak białka.

Zewnętrzna warstwa otoczki jądrowej jest ściśle połączona z siateczką śródplazmatyczną szorstką, na jej powierzchni od strony cytoplazmy występują, zatem rybosomy, w których odbywa się translacja.

Na terenie jądra komórkowego, w kariolimfie znajduje się chromatyna jądrowa i jąderko (jedno lub kilka).

Chromatyna jądrowa

1 / 3

(2)

Chromatyna jest to włóknista substancja, składająca się z DNA, białek histonowych, białek niehistonowych i RNA. Jest to forma organizacji materiału genetycznego charakterystyczna dla wszystkich komórek eukariotycznych. Elementem budowy chromatyny są fibrylle, których liczba jest równa liczbie cząsteczek DNA w komórce i stała dla danego gatunku. Fibrylle w czasie spoczynku komórki – interfazy, przyjmują postać nieuporządkowanej, chaotycznej plątaniny, natomiast, gdy komórka wchodzi w okres podziału, następuje zjawisko kondensacji, którego efektem końcowym są

chromosomy

. Fibrylla chromatynowa to jedna, bardzo długa cząsteczka DNA, która jest połączona w specyficzny sposób z białkami – histonami. Histony są to białka o budowie prostej i odczynie zasadowym. Posiadają w swym składzie dużą ilość aminokwasów zasadowych, stąd ich pH.

Te aminokwasy to lizyna, histydyna i arginina. Wyróżniamy następujące histony:

H1, H2A, H2B, H3 i H4

. Histony wraz z DNA tworzą struktury zwane nukleosomami.

Nukleosom

składa się z dwóch połączonych tetrametrów histonowych, czyli oktamerów. Oktamery tworzą histony H2A, H2B, H3 i H4. Na oktamer histonowy nawinięta jest 1, 75 razy nić DNA. Histon H1, zwany łącznikiem, jest największym i najsilniej zasadowym z tych białek i jednocześnie najbardziej zmiennym, w przeciwieństwie do histonów H3 i H4. Jego funkcją jest spinanie DNA wchodzącego i schodzącego z nukleosomu.

W jądrze komórki podczas interfazy, w zależności od stopnia kondensacji, wymienia się 2 postacie chromatyny: euchromatynę - chromatynę luźną, aktywną w procesie syntezy RNA

(transkrypcji) oraz heterochromatynę - chromatynę

zwartą, całkowicie nieaktywną genetycznie, która nie ulega transkrypcji. Na czas podziału chromatyna ulega kondensacji. Jest to proces kilkuetapowy. Początkowo fibrylle chromatynowe ulegają skręceniu w formę zwaną solenoidem, po czym

solenoid

zaczyna wytwarzać nieregularne pętle nazywane domenami.

Domeny

zbliżając się do siebie, ulegają coraz silniejszemu upakowaniu. Metafaza jest to etap podziału komórkowego, w którym ma miejsce największy poziom kondensacji, a chromatyna nosi wtedy nazwę

chromatydy

. Wraz z rozpoczęciem podziału komórkowego (mitozy lub mejozy) chromatydy wiążą się w pary, tworząc

chromosomy

. Miejsce, w którym łączą się chromatydy to przewężenie zwane centromerem

. Po zakończeniu procesu podziału następuje dekondensacja chromatyny, a na czas interfazy chromatyna wraca do poprzedniej postaci, a więc nieuporządkowanej sieci fibrylli.

2 / 3

(3)

W komórkach somatycznych, a więc komórkach ciała, znajduje się podwójna liczba chromosomów – takie komórki określa się mianem diploidalne. Natomiast w komórkach rozrodczych, czyli w gametach, jest pojedyncza liczba chromosomów – są to komórki haploidalne.

Jąderko

Jąderko jest obszarem silnie zagęszczonej kariolimfy. Pod względem chemicznym jąderko buduje DNA, rRNA, polimerazy RNA i inne białka. Pełni kluczową rolę w syntezie rRNA, czyli składnika rybosomów - zawiera genom dla rRNA oraz aparat do jego ekspresji.

Komórki eukariotyczne zawierają zwykle jedno jądro komórkowe. Są jednak i takie, które jądra nie posiadają. Są to dojrzałe czerwone krwinki (erytrocyty) czy rurki sitowe tkanki

przewodzącej u roślin. Są również komórki posiadające dwa jądra (np. orzęski) lub kilka jąder, czyli tzw. komórczaki (np. komórki grzybów, komórki mięśni poprzecznie prążkowanych).

Jądro komórkowe jest swoistym centrum decyzyjnym komórki, jest magazynem materiału genetycznego. Uczestniczy w procesach dziedziczenia cech i ekspresji informacji genetycznej.

3 / 3