Badania nad szybkością wzrostu porostów. Część II - Biblioteka UMCS

(1)

ANNALES

UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA

VOL. XXI, 13 SECTIO C 1966

Z Katedry Botaniki Ogólnej Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UMCS Kierownik: doc. dr Jan Rydzak

Jan RYDZĄK

Badania nad szybkością wzrostu porostów. Część II Исследования скорости роста лишайников. Часть II Investigations on the Growth Rate of Lichens. Part II

W okresie od 1959—1965 r. prowadzono badania nad wielkością po

wierzchni plech porostów nadrzewnych listkowych i skorupiastych w Bia

łowieskim Parku Narodowym w zespole leśnym Querco-Carpinetum oraz na Roztoczu w Hutkach, Adamowie i Bełżcu. W Hutkach — przy szosie NS Zamość—Krasnobród w zespole leśnym Pineto-vaccinietum myrtilli, w miejscach gdzie wapienny kurz z szosy sprzyjał szczególnie bujnemu rozwojowi Xanthoria parietina na brzozach i osikach, a nawet na sosnach i modrzewiach. W Adamowie — w alei jesionowej prowadzącej wśród pól do wsi od szosy Zamość—Krasnobród w kierunku E—W. W Bełżcu — w zespole leśnym Querco-Carpinetum w odległości ok. 4 km od dworca kolejowego w kierunku N—E.

Posługiwano się metodą zastosowaną w r. 1953 (8, 9). Na odpowiednich stanowiskach wykonywano przeważnie raz w roku obrysy plech porostów na przezroczystej folii. W pracowni mierzono powierzchnie tych obrysów w mm2 przy pomocy planimetru biegunowego Pl 1 polskiej produkcji PZO. Dokładność planimetrowania wynosiła 2%o. Wyniki pomiarów oraz przeliczenia w stosunku rocznym wyrażone w mm2 i % zestawiono w tab. 1—7.

Podane w tab. 1 plechy nr 1—11 były mierzone od r. 1954 i wyniki pomiarów do r. 1960 opublikowano w cz. I w tab. 1 i 2 przy numerach plech: 20, 21, 27, 28, 31, 41, 42, 43, 32, 56 i 57 (8).

W tabelach zestawiono pomiary 129 plech — 7 gatunków o plechach skorupiastych i 8 gatunków o plechach listkowatych. Niestety wyniki te

(2)

nie są porównywalne z nielicznymi danymi w literaturze. Zagadnieniem wzrostu porostów zajmowali się głównie: Frey od r. 1922 (5), An

ri r e e w (1), Hale (6 i 7), Brodo (4) i Beschel (2), który dokonuje też przeglądu dawniejszych publikacji. Wszyscy badacze podają wymiary liniowe przyrostu plech, co uniemożliwia dokładne porównanie z przy

rostem powierzchniowym przedstawionym w niniejszej oraz poprzedniej rozprawie (8, 9).

WYNIKI I WNIOSKI

1. Piechy małe i młode mają procentowo większy przyrost niż plechy duże tego samego gatunku.

2. Przyrost roczny plech starszych po osiągnięciu pewnego maksi

mum przeważnie stopniowo maleje i wreszcie wzrost zupełnie ustaje.

Wówczas odbywa się tylko rozmnażanie — produkcja sorediów, izidiów lub zarodników. Okres stabilizacji rozwoju jest różny dla różnych ga

tunków. Prawdopodobnie jest wieloletni dla naskalnych gatunków skorupiastych i to jest przyczyną ogólnych poglądów o bardzo powolnym wzroście porostów. Z tabel wynika, że niektóre gatunki rosną bardzo szybko, np. Parmelia caperata (nr 11) w ciągu 2 lat powiększyła swoją powierzchnię o 152%, Parmelia juliginosa (nr 35) w ciągu 3 lat — o 125,3%, Xanthoria parietina (nr 6) w ciągu ok. 4 lat — o 208%, a plecha nr 19 — w ciągu 4 lat o 268,4%, Physcia ascendens (nr 65) — w ciągu roku przyrosła o 100%, Parmelia scortea (nr 82) w ciągu roku powięk

szyła swą powierzchnię o 144,2% itd.

3. Gatunki szybko rosnące wcześnie kończą swój wzrost i w niedłu

gim czasie odpadają całkowicie lub częściowo, a opróżnione miejsce z resztek starej plechy mogą zajmować młode łatki nowej plechy, co wywołuje pozory długowieczności danego osobnika. Na przykład Par

melia scortea już w czwartym roku obserwacji zaczęła odpadać — nr 80—83.

4. Plechy badanych gatunków nadrzewnych skorupiastych, np. Gra- phis scripta, po 6—8 latach przeważnie kończyły wzrost i stopniowo za

mierały. Podobnie Pertusaria amara (nr 87—90) zamierały po 4 latach.

Na żywotność porostów skorupiastych mają duży wpływ zmiany zacho

dzące wraz z wiekiem w korze drzew. Zmiany te umożliwiają sukcesję innych gatunków porostów. Na żywotność i długość życia danego porostu oprócz zmian w korze — różnych u poszczególnych gatunków drzew — istotne znaczenie posiadają warunki mikroklimatyczne. Dotychczasowe jednak badania są jeszcze niewystarczające do wyciągania wniosków.

(3)

Badania nad szybkością wzrostu porostów 169

Tab.1.WzrostporostówwBiałowieskimParkuNarodowym GrowthoflichensintheBiałowieżaNationalPark Śred nia Ave rage

CO 13,3 10,1 21,4 12,0 7,2 32,4 18,0 16,3 18,0 CM

w И о 00 t— CO О о L- о ©

>» OS О ł—1 CM CM § о ł-Ч о CM

q ł-Ч co CO CM OS 00 OS m

•o — C ’■ч

ВД Я у Я . 1Л

O «-i сФ С D ел . JZ

N Ф О ч-ir- © © r- r- Г'- о о о rr

И Й * о Д О

£ 0 С

2gZ°0 CO CO co CM co co со CD CD co CM

N a

E ^Ю ⁱⁿ ⁱⁿ ^о ^CM ⁱⁿ ^О ⁱⁿ ^о ⁱⁿ

ĆU OS CM CM CM t- t- OS г- co t- in

E ^1П ^CM ⁰⁰ ^co ^CD ^CM ^-г ^co ^ł-Чł-Ч in

С С я W м С О С

1 1 1 1 1 ¹ ¹ _7,4 co

00 oo 00

1

Przyn ГС Incre per;

£

£ 1 1 1 1 1 1 1 СО

CD 00 t>

coł-Ч 1

зч►ч _ a О in о

co £ 1 1 1 1 1 1 1 см 00 1

05 СЧ

E ¹ ¹ 1 ¹ ¹ ¹ ¹ о r- 1

оз ł-Ч CM

Л -М co 00 co OS 00 in 00 CM

С q ь* in OS 1 co ©~ 00 1 ¹

- 4»

U О ф

>» t-> ^a_E 00 CM CM CM in CD см CO

n ? S © CO in 1 о CD CO с* 1 CO 1

i-. с а

CU м E ^гЧ ^ł-Ч ^ł-ч

X со M _1П _CM _о _о _CM _О _о _о

е— <£> co £ О OS in CO in 00 OS OS 1 CM

2 E ^тГ ^OS ^co ^CD ⁱⁿ ⁰⁰ ¹ ^ł-Ч

сч co ł-Ч CO CM

я ł-Ч in CM © co ©

0 q 1- ci 00 1 cd CM со ¹ ©

yrost rok :reme ;гyea CM ©

£ t#i »-4 о CM r4 гЧ 00 CM

N z X CO о T—1 CM 1 »-4 in Ttl co

ч c ex

CU м E ^гЧ ^ł-ч ^ł-Ч ^co ^co

w

to in о CM О см t- ©

«о £ CM О co in 1 T—¹ ⁱⁿ ^{^ч} 1 CM CM

05 r-¹

£ ^Ю ^•Ф ^L- ^о ¹ ^CD ⁱⁿ ⁰⁰ ^I ^© ^©

с- «—< co тЧ CM CO CM

я о co co in О CM in CM

С С fi © r-t cd тГ in in со co' cd CM

(Л м ч Ф о -i С >»

ч ° ф

CM co f4 r4 см co CM in

>> b h E ^CM ⁰⁰ ^CD ^о ^CM ^CD ⁰⁰ ⁱⁿ ⁰⁰ ^© ^©

N S S CM CD in in CM см co ©

u. CD.

CU w £ ^co ^CM ^CD •"* Tf CM ^f4 t-4 co ł-ч

X -И £ ^о ^о ⁱⁿ ^О ⁱⁿ о ^о ⁱⁿ ^о ^© ^©

Hi tO co Ю ł—1 rf CD CD ł-ч 1-

о 2 ł4

E ^co ^C* ^CD ^ł-Ч ⁱⁿ ⁱⁿ ⁱⁿ ^L'- ⁱⁿ

еч co ł"4 CM ł-Ч co ł-ч

►ч a

6 ^о ⁱⁿ ⁱⁿ ⁱⁿ © о in о о © in

> «503 T—« CD CM CM 00 OS co ł-Ч ł-ч ©

E ^r—1 ^О ^r- ^OS ^os о ^CM ⁱⁿ ^co ^co

юсч co гЧ co ł-ч

5 -

5 <н о« с

Е ° Е zrostu ące) ofthe £ CО

£ ^{.. о} «о в

cctt co « о

co в о ria des ria des

ЧЧa

a о

в a О ф Ф

S ■o

co Ч-» ■4-, Q

а Я 3 _jC

ft łC ft

т ft ft S.2- ft ^{ft ■ £} ft

3^О ^{3 6} г»о ft CD

ciй) ft

я Q м S £S

5 — <u

О л

<-» ft ft 4 ft J- ft h ft g Q a a

S Е ra sc ^ał—

о00 a

к CJco a

»- CJco a

ч ъ ^aч ^{o a} ^«о ^о Q>^ł- О »- a ^CJ a ^CJ

Q

W) о о u о о о ^о a. ^а. ft ^ft

Gatu nek drze wa Spe cies ot ^ф_ф

ч ^E-i ^н ^н H ^н E-i ^н ^H ^н о о

* й « ° ~ 8

Z ь 3 Z о ь ł-ч ł-Ч CM CM co тГ ^тГ ^СО in in

•о

Nr ple chy NO. Of thal lus ^гЧ ^CM ^co in CO С~ ⁰⁰ ^OS оł-ч ł-чгЧ

Objaśnienia:C—Carpinusbetulus,T—Tiliacordata,

a

—zamieranieplechy,b—odpadaniecałejplechylubczęści, ——brakprzyrostu,zniszczenieplechylubdrzewa.Numerdrzewawskazuje,któreplechyrosływtychsamychwarunkach mikroklimatycznych Explanation:C—Carpinusbetulus,T—Tiliacordata,a—languishingthallus,b—detachmentofthewholethallusorits

p art s,

---lackofgrowth,destructionofthallusortree.No.oftreeindicatesthalligrowinginidenticalmicroclimaticconditions

(4)

Tab. 2. Wzrost porostów w Eiałowieskim Parku Narodowym —

Nr plechy

No of tha-

llus Nr drzewa

No.

of tree

Gatunek drzewa Species of tree

Data pomiaru Date of mesurement

25 VIII 1960

20 IX 1961

Przyrost na rok Increment

per year

Okres wzrostu (miesiące)

Period of growth (months) mm*

13

mm* m m* %

12 6 С Graphis scripta 222 — — —

13 2 Т Graphis scripta 3510 3535 24 0,7

14 1 т Graphis scripta - 250 — —

15 1 т Graphis scripta 340 435 88 26,0

16 7 S Pertusaria coccodes — 1667 — —

19 7 S Pertusaria coccodes — 1230 — —

20 8 т Pertusaria coccodes — 746 — —

21 8 т Pertusaria coccodes — 53 — —

23 8 т Pertusaria coccodes — 454 — —

25 9 т Pertusaria coccodes — — — —

26 9 т Pertusana coccodes — — — —

27 6 с Pertusaria coccodes 530 — — —

28 10 с Pertusaria pertusa 980 — — —

29 10 с Pertusaria pertusa 837 — — —

30 6 с Pertusaria discoidea 326 — — —

31 6 с Pertusaria discoidea 1510 — —

32 11 с Parmelia caperata 1546 2140 548 35,4

33 12 с Parmelia fuliginosa — 1660 - -

34 13 т Parmelia fuliginosa — 1025 — —

35 13 т Parmelia fuliginosa — . — — ■ —

Objaśnienia: S — Sorbus aucuparia, C i T oraz inne objaśnienia patrz tab. 1

(5)

Badania nad szybkością wzrostu porostów 171 Growth of lichens in the Białowieża National Park

17 VIII 1962

per year

24 IX 1963

per year

19 VIII 1965

per year

Przyrost ogólny

General Increment Śred

nia Avera

ge 11 %

mm* mm’ X

13

mm* mm* %

23

mm* mm* X mm*

Liczba mies.

No.

monthsof X

280 29 13,0 289 8 2,8 a — — 67 37 30,0 9,7

3665 142 4,0 3950 264 7,2 — — — 440 37 12,5 3,6

255 5,5 2,2 290 41 16,0 — — — 40 24 16,0 8,0

485 54 12,4 a — — — — — 145 24 42,6 21,3

1698 34 2,0 1798 92 5,4 1945 77 4,3 278 47 16,6 4,2

460 24 5,5 564 96 2,1 710 76 13,4 272 47 62,1 15,8

1854 55 3,0 2046 180 9,7 2220 91 4,4 417 47 23,1 5,9 1258 30 2,3 1337 72 5,7 1465 66 4,8 235 47 19,1 4,8

759 14 1,9 — — — 965 69 9,0 219 47 29,4 7,5

58 5,5 10,4 — — — 100 14 24,0 47 47 8,9 2,3

1057 43 4,2 — — — 1370 104 9,8 353 47 3^,7 8,8

520 72 15,8 — — — 645 42 8,0 191 47 42,0 10,7

847 77 9,9 — — — 1025 59 6,9 249 47 32,1 8,2

1136 — — 1220 78 6,8 a — — 84 13 7,4 6,8

538 — — 552 13 2,4 600 25 4,5 62 36 11,5 3,8

580 25 4,7 610 28 4,8 730 62 10,1 200 60 37,1 7,4

1124 72 7,3 — - — 1650 175 15,5 670 60 68,0 13,6

889 26 3,1 — — — 1140 84 9,4 303 60 36,2 7,2

415 44 13,5 450 32 7,9 505 29 6,4 179 60 54,9 11,0

1900 195 12,9 2045 133 7,0 2350 158 7,7 840 60 55,6 11,1 2601 504 23,5 2680 72 3,5 3050 192 7,1 1504 60 97,3 19,2

1863 221 13,3 2100 218 11,8 b — — 440 24 26,5 13,2

1209 200 19,5 1239 28 2,3 1605 192 15,5 580 60 56,6 11,5

142 — — 181 36 25,3 320 72 40,0 178 36 125,3 41,8

Explanation: S — Sorbus aucuparia. For explanation of С, T and the other items see Table 1.

(6)

Tab.3.WzrostporostówwHutkachnaRoztoczuŚrodkowym GrowthoflichensinHutkiintheCentralRoztocze

■° rt <u Si. о CM © © ■Ф r-4 © © © © ^© ^r-4 © © ©

oi .2 2: W>

t-. c cd

</3 c < (- ©~ ^© © © co ^©’ ^©’ 00 cd ^© ^{©' ©} ^гЧ ^©Г

co ^r4 ^CM © ^© ^r4 ^r4 ^© ^©

t- о ^’^T ^r-4 ^’T © © ^О ^© ^l> ^r4 ^©

g» 73 £

° к e

t-4 ©

co w

о w • _ £ IO © © © © ^© ^© ©

CM © ^© ^{© ©}

©

cd © © ©

£ P 2 о u h

£0 C

« pz O s

r4 t—( гЧ

CD © ©

1 1 1 1 1 ¹ ⁰³ 1 ¹ ¹ ^{1 1} ^{1 1} 1 ^’d

ся M C 0»

2 o £ *

CM ©

>» h e ^© ^©

u, CD.

CU ~ ^£ ^r4 ^r4

VIII 955 _£

g q u

-M Ф CD

IS) L4 C 01

£ о 0, л

2 co.

CU M £ 1 1 1 1 ¹

r-4 © ©

r-4 1 1 ^{1 1} ^{о I} 1 ¹

CM © rr

§ “ £ £ ^CM ^t” ^r4 гЧ гЧ

S 2 2!

2 о i>

U. C “

г ⁰⁵

XJ

lomiaru :eof cement ^zrostu iące) growt ths) _{•2 £}

>- ’72

<3 Й*

к

a£

•to—ie к

§.2

’to tl

G£

•to e §

•to .IS

к 72•2 £ _£72 ^«§

*- -S

•2 §

‘-S

■S§

I-^•г»^£

О О

.2 s .2 § .2

к -С к 72 к

a _ ^cj

•S -2.2 72 к 72

° §

*£ :•?

■s“

к '72 О tyc ty c CU о CD о ty ^{О ty} ^{O ty} O ty O ty C Ql О ty О ty О ty O ty O ty O ty U CO 3 tn -2 ° 2

v g ’g £

r£ •£eC^•to_кл ^?2 ^•to_к 'С 2s к fi -гл

Ss *-is *--С •£ -C хе -£ л? •£ хе ••to rf -tokt к 5 'С

« Q Й $e S £ ^a £ S £ a e S e S ^{е S} S £ S £ ^a е с s S й a £ a £ 2 ^{е 2}

co p £ “ 2 ~ о P.e ft a ft a ft о ft^{О ft}^a ^fta ft a ft О Р. а ft a ft a P. а p.a P.^{a ft}

Q О Ф

CU и ^X и и X ^и ^X и ^X X X X X X X ^X

Gatu nek drze- Spe cies of tree _ffl ^и ffl ffl ffl ffl ^_ffl ffl ffl ffl ffl ffl ffl ffl ffl ^ffl

£ Ś 2 о S R тз *-* ° ł-+* ^r4

Nr Pie chy No. of thal- lus t—1 CM co xr

1—4

10 11 9-11

©

r4 ©

r-4 тГ r-4

Objaśnienia:В—Betulaverrucosa,inneobjaśnieniapatrztab.1 Explanation:В—Betulaverrucosa.ForexplanationofotheritemsseeTable1