1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
I./l. Relacja
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora --
‘I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora -- -
"II. Materiały uzupełniające relację----
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora — -— i
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.-- - III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 —
III./5. Inne .
IV. Korespondencja
VI Fotografie V. Nazwiskowe
2
3
Kelacja dla P^l.Tow. Hist.
o nieżyjącej uczestniczce walk o niepodległość I. Dane osobowe
1. Wanda Julia Lipska
2. Ur. w czerwcii 1923 r. w Toruniu, zn. dnia 17 września 1944 r.
w W-wie, w postańczym szpitalu AK mieszczącym się w hotelu Terminus przy ul. Chmielnej /23? , 43?/, kierowanym przez dr Józefa Keniga.
W dniu 15 sierpnia, w trakcie przyjmowania poczty i prasy powstańczej w punkcie rozdzielczym przy ul. Moniuszki ,została ciężko ranna pocis-ciem zapalającym doznając poparzenia twarzy, dłoni oraz przedniej powierzchni ud i podudzi. Wstępnie ocenio
no stan jako beznadziejny,stosowano morfinę,mechanicznie usuwa- no zwęglone tkanki.Po upływie około 10 d n i ^ z a zgodą chorej ^
odstawiono narkotyki - był to jejH najtrudniejszy okres.Przeży
ła miesiąc i dwa dni.Pochowana została początkowo przy ul.
Chmielnej przez Edmunda Męclwwskiego * ps.An'rzej/ i Adama Pohla /ps.Kuba/, potem przeniesiona do zbiorowego grobu na Woli
i - po zakończeniu wojny— ekshumowana do grobu rodzinnego na powązkowskim cmentarzu komunalnym * dawnym wojskowym/.
Zmarła w mojej obecności, poświadczyć mogą obaj wspomniani wyżej koledzy oraz dr Maria Orzeszkowe I voto Kenigowa, ps.
Pestka, wówczas pielęgniarka /operacyjne?/ w szpitalu AK.
3 .Imiona rodziców : Wincenty i Maria z d. Zielińska
4 .Środowisko inteligencji pracującej.Ojciec urzędnik miejski,oficer rezerwy, powołany w sierpniu 1939 do czynnej służby wojskowej, w czasie okupacji przeby w a ł w Oflagu II A i II B.
5 . ^ k s z t a ł c e n i e : tzw. ma a matura przed wojną; uczennica tajnego kompletu licealnego /dyr*p.Uklejska/.Charakterystyka osobowości g.w załączeniu
6 -. Adres siostry : 01-357 W —wa, Muszlowa 3 ~ 26. - MJCoziołowa II. Okres przedwojenny do 1.IK.39
1. Uczennica Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Królowej Jadwigi w Toruniu. Harcerka.
2. Brak danych dotyczących osobistego przygotowania do obrony kraju
4
- 2
III. Okres okupacji
1 Wysiedlona wraz z rodziną z Torunia od jesieni 1939 r. przebywała w Warszawie.Pracowała jako wychowawczyni dzieciruczyła się®
2. Prace konspiracyjną rozpoczęła prawdopodobnie na początku 1943 r e Trudno ustalić przez kogo była zwerbowana, być może był to dr J ó zef Czekalski„którego drobne dzieci prowadzała na spacery.
3. Komórką organizacyjną był Departament Informacji Delegatury Rzgdu na Kraj - Sekcja Zachodnia® Kryptonimy : Di,Sip,Cin -SZ
Przełożeni : Kirył Sosnowski^ps. Konrad/ , a po.jes-o aresztowniu Witold Pomykaj /Leszek/ ,Edmfin<3 Męclewski /Andrzej/®
Zadania określone słowami Konrada:^ Informowanie wolnego śwista
\\
podczas drugiej wojny światowej o zbrodniach hitlerowskich , nadto hs45-t<t> utrzymywanie kontaktu i wymiana informacji z polskimi Zie- Miami Zchodnimi, w tym - Postulowanymi, wydawanie pisma Ziemie Zachodnie /Ziemniaki / - dodatku do Rzeczpospolitej.
Kierowniczka Łączności S.Z. : Stefania Cieślińska /ps.RÓża/
Fseudonimy łączniczek : Em ilka,K a s i a ,Staszka, Boguś, Ola i inne.
4. Pseudonim : Basia. Przeszkolona przez Kierownictwo Łączności.
P ełniła funkcję łączniczki na terenie Warszawy. ciągu pierwszych 15 dni Powstania była łączniczką i kolporterką pras^ fila placówek wojskowych głównie na terenia Śródmieścia i Powiela.
5
Relacja dla Pfll.Tow. Hist.
o nieżyjącej uczestniczce walk o niepodległość I. Dane osobowe
1. Wanda Julia Łipaka
2. Ur. w czerwcfc 1923 r. w Toruniu, era, dnia 17 września 1944 r.
w W-wie, w postańczym szpitalu AK mieszczącym się w hotelu Terminus przy ul. Chmielnej /23? r 43?/, kierowanym przez dr Józefa Keniga.
w dniu 15 sierpnia, w trakcie przyjmowania poczty i prasy powstańczej w punkcie rozdzielczym przy ul. Moniuszki ,została ciężko ranne pocisciem zapalającym doznając poparzenie twarzy, dłoni oraz przedniej powierzchni ud i podudzi. Wstępnie ocenio
no stan jaKO beznadziejny,stosowano morfinę,mechanicznie usuwa- no zwęglone tkanki.Po upływie około 10 dni,^ za zgodą chorej
odstawiono narkotyki - był to jej* najtrudniejszy okres.Przeży' ła miesiąc i dwa dni.Pochowana została początkowo przy ul.
Chmielnej przez Edmunda Męclwwskiego ' ps.Andrzej/ i Adama Pohla /ps.Kuba/, potem przeniesiona do zbiorowego #robu na Woli
i - po zakończeniu wojn y - ekshumowana do grobu rodzinnego na powązkowskim cmentarzu komunalnym ^ dawnym wojskowym/.
Zma r ł a w mojej obecności, poświadczyć mogą obaj wspomniani wyżej koledzy oraz dr Maria Grzeszkowe 1 voto Kenigowa, ps.
Pestka, wówczas pielęgniarkę / o p e r a c y j n e V w szpitalu AK.
3.Imiona rodziców : Wincenty i Maria z d. Zielińska
4.Środowisko inteligencji pracującej.Ojciec urzędnik miejski,ofice?
rezerwy, powołany w sierpniu 1939 do czynnej służby wojskowej, w czasie okupacji przebyw"' ał w Oflagu II A i II B.
5.Wykształcenie: tzw. mała matura przed wojnąi uczennica tajnego kompletu licealnego /dyr.p.Uklejska/.Charakterystyka osobowości
5.w załączeniu
6. Adres siostry : 01-357 W-wa, Muszlowa 3 - 26. „ H.Koziołowa II, Okres przedwojenny do 1.IX.39
1. Uczennica Państwowego Gim n a z j u m i L i c e u m im. Królowej Jadwigi w Toruniu. Harcerka.
2. B r a k danych dotyczących osobistego przygotowania do obrony kra
6
III. Okres okupacji
1 Wysiedlone wraz z rodziną z Torunie od jesieni 1939 r. przebywała w Watrszawie.Pracoweła jako wychowawczyni dzieci^uczyła się.
2. Pracę konspiracyjną rozpoczęła prawdopodobnie na początku 1943 r.
Trudno ustalić przez kogo była zwerbowana, być może był to dr J ó zef Czekalski„którego drobne dzieci prowadzeła na spacery.
3. K o m ó r k ą organizacyjną był Departament Informacji Delegatury R z ą d u na Kraj - Sekcja Zachodnia. Kryp t o n i m y : Di,Sip,Cin -SZ
Przełożeni : K i r y ł Sosnowski^ps. Konrad/ , a po.jego aresztowniu Witold Pomykaj /Leszek/ ,Edmflnd Męclewski / A n d r z e j / •
Zadania określone słowami Konrada: u Informowanie wolnego świata podczas drugiej wojny światowej o zbrodniach hitlerowskich ’# nadto heśtó utrzymywanie kontaktu i wymiana informacji z polskimi Zie- Miami Zchodnimi, w tym - Postulowanymi, wydawanie pisma Ziemie Zachodnie /Ziemniaki / - dodatku do Rzeczpospolitej.
Kierowniczka Łączności S.Z. : Stefania Cieślińeke /ps.Rtfża/
Pseudonimy łączniczek : Emilka^KasiajStaszka, Boguś, Ola i inne.
4. P s e udonim : Basia. Przeszkolona przez K i e rownictwo Łączności.
P ełniła funkcję łączniczki na terenie Warszawy. W ciągu pierwszych 15 dni Powstania był8 łączniczką i kolporterką prassj file placówek wojskowych głównie na terenia Śródmieścia i Powiela.
7
Załącznik S . / %
Przyczynki do charakterystyki osobowości Wandy Lipskiej - łączniczki Basi.
W oczach siostry
Wandzia, drugie dziecko w rodzinie , uchodziła za m i e j zdolną od dwojga rodzeństwa. Kompensowała tę opinię sprawnością fizyczną i sukcesami sportowymi oraz przejawianą od najmłodszych
lat odwagą* Haczej małomówne miała duże poczucie humoru i bardzo celny, trochę pure-nonsensowy dowcip.W przyjaźni była wierna i l o jalna*
W czasie badań psychologicznych i nauki w komplecie liceal
nym okazało się, że ma wybitne zdolności tnatematyczne -Myślą ła bar
dzo logicznie,w postępowaniu była konsekwentna i aktywna*
J chwili wybuchu powstania, kiedy nasza grupka łączniczek oczekiwała w punkcie zbornym na dyspozycje,Basia niezauważona znik
nęła z pokoju* Po godzinie postanowiłyśmy przebiec Marszałkowską w kierunku Placu Napoleona.Basia dogoniła nas otrzepując pył. Spę&z
dziła tem czas przy budowie barykady na Śliskiej, w pobliżu Żelaznej Często biegała na Powiśle.Z wyczuciem / a może z matematycznym wy- liczeniem?/wybierała moment przeskakiwania pod obstrzałem przez:.
Nowy Świat. »
Ha Lina K o z i o ł owa , 7.r- w a , 198 5,09,17 W oczach przełożonej
Wanda Ljpska ps*ł'Basia*f pełniła funkcję łączniczki na terenie m. W-wy^ w Sekcji Zachodniej Departamentu Informacji.Basia była łączniczką bardzo zdyscyplinowaną, zawsze skupioną?-poważna ,in
teligentna i bardzo odważna.Mimo młodzieńczego wieku można jej było powierzyć każde zadanie. Wielki podziw budziła w ostatnich dniach swego życia w szpitalu polowym.Cierpiała bardzo,a ból swój znosiła wprost po bohatersku - cicho,bez jęków i narzekań.
, ‘I t'
Stefania Cieslińska ps Róża
Kier. Łączności Sekcji Zachodniej
Poznań,1985,08,24 DI
8
Przyczynki do charakterystyki osobowości Wa n d y Lipskiej - łączniczki Basi.
W oczach siostry
Wandzia, drugie dziecko w r o d z i n i e , uchodziła za mniej zdolną od dwojga rodzeństwa. Kompensowała tę opinię sprawnością fizyczną i sukcesami sportowymi oraz przejawianą od najmłodszych
lat odwagą. Raczej małomówne miała duże poczucie humoru i bardzo celny, trochę pure-nonsensowy dowcip.W przyjaźni była wierna i l o jalna.
W czasie badań psychologicznych i nauki w komplecie lice a l n y m okazało się, że (na wybitne zdolności metematyczne .HyśUa łs b a r dzo logicznie,w postępowaniu była konsekwentna i aktywna#
W chwili wybuchu powstania, kiedy nasza grupka łączniczek oczekiwała w punkcie zbornym na dyspozycje »Basis niezauważona znik
nęła z pokoju. Po godzinie postanowiłyśmy przebiec Marszałkowską w kierunku Placu Napoleona.Basia dogoniła nas otrzepując pył. Spęete dziłe tem czas przy budowie barykady na Śliskiej, w pobliżu Żelazny Często biegała na Powiśle.Z wyczuciem / a może z matamstycznym wy-
liczeniemT/wybierała moment przesk8kiwan' ~ ' *
W oczach przełożonej
Wanda Ljpaka ps. Ba s i a " pełniła funkcję łączniczki na terenie m. W-wy* w Sekcji Zachodniej D e partamentu Informacji.Basia była łączniczką bardzo zdyscyplinowaną, zawsze skupioną,-poważna ,in
teligentna i bardzo odważna.Mimo młodzieńczego wieku można jej było powierzyć każde zadanie. Wielki podziw budziła w ostatnich dniach swego życia w szpitalu polowym.Cierpiałs bardzo,a ból swój znosiła wprost po bohatersku - cicho,bez jęków i narzekań.
Nowy Świat.
Halina
P o z n a ń ,198 5,08,24
i Stefania Cieślińska ps Róża
kier. Łączności Sekcji Zachodniej DI
