"Die Entdeckung des ältesten Paulus-Briefes. Paulus neu gesehen. Die Briefe an die Gemeinde der Thessalonicher", Rudolf Pesch, Freiburg-Basel-Wien 1984 : [recenzja]

Jan Harasim, Rudolf Pesch

"Die Entdeckung des ältesten

Paulus-Briefes. Paulus neu gesehen.

Die Briefe an die Gemeinde der

Thessalonicher", Rudolf Pesch,

Freiburg-Basel-Wien 1984 : [recenzja]

Collectanea Theologica 55/4, 165-166

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 55(1985) fa se . IV

R E C E N Z J E

U w a ż a się d z is ia j p o w sz e c h n ie , że 1 T e s je s t p ie r w s z y m lis te m św . P a w ­ ła i z a ra z e m n a js ta r s z ą k s ię g ą N o w eg o T e s ta m e n tu . N a p is a n y p o d k o n ie c 50 lu b n a p o c z ą tk u 51 r o k u w K o ry n c ie do m ło d e j g m in y c h r z e ś c ija ń s k ie j w T e sa lo n ic e . T o o g ó ln e p rz e k o n a n ie p o d w a ż a w s w o je j k sią ż c e n ie m ie c k i e g z e g e ta z F r e ib u r g a B a d e ń s k ie g o R u d o lf P e s с h. W y su w a o n ś m ia łą , choć n ie c a łk ie m n o w ą h ip o te z ę , że 1 T es w o b e c n e j s w o je j fo r m ie n ie j e s t a n i p ie r w s z y m p is m e m św . P a w ła , a n i n a js ta r s z y m d o k u m e n te m l i t e r a t u r y n o - w o te s ta m e n ta ln e j. A u to r u s iłu je w y k a z a ć , że p is m o to je s t s p o rz ą d z o n ą d o ­ p ie r o po śm ie rc i św . P a w ła k o m p o z y c ją , zło ż o n ą z d w ó c h w c z e śn ie j n a ­ p is a n y c h p rz e z A p o sto ła N a ro d ó w listó w . P ie r w s z y z n ic h m i a ł b y ć n a ­ p is a n y ju ż w r o k u 49 w A te n a c h , d ru g i n a to m ia s t około r o k u 50 w K o ry n c ie . R o z w a ż a n ia s w o je ro z p o c z y n a a u t o r od o p is u z a ło ż e n ia g m in y c h rz e ś c i­ ja ń s k ie j w T e sa lo n ic e . S w . Ł u k a s z w Dz 17, 1— 9 p o d a je s p o ro szczegółów d o ty c z ą c y c h e w a n g e liz a c ji T e s a lo n ik i. O pis Ł u k a s z a n ie je s t je d n a k k o m p ­ le tn y . U z u p e łn ia ją go lis ty do T e sa lo n ic z a n . Z g o d n ie z p r z y ję ty m p rz e z s ie ­ b ie z w y c z a je m św . P a w e ł ro z p o c z y n a ł g ło szen ie E w a n g e lii od Ż y d ó w , a d o ­ p ie ro p o te m s z e d ł do p o g a n . P rz e z tr z y s z a b a ty r o z p r a w ia ł w sy n a g o d z e w T e s a lo n ic e z Ż y d a m i w s k a z u ją c , że J e z u s , k tó re g o n a u k ę im głosi, je s t z a p o w ie d z ia n y m w S ta r y m T e s ta m e n c ie M e s ja sz e m (Dz 17, 2 n.). N a u c z a n ie to w y d a ło o b fite p lo n y , a le n ie w ś ró d Ż y d ó w , b o sp o ś ró d n ic h , w e d łu g ś w ia ­ d e c tw a Ł u k a s z a , u w ie rz y ło n ie w ie lu . N a w ró c iło się je d n a k w ie lk ie m n ó s tw o „ b o ją c y c h się B o g a ” G re k ó w i n ie m a ło z n a k o m ity c h k o b ie t (Dz 17, 4). S k ła ­ d a ła się w ię c p ie r w o tn a g m in a w T e sa lo n ic e p rz e d e w s z y s tk im z n a w ró c o ­ n y c h p o g a n . W y n ik a to ja s n o z tr e ś c i lis tó w do T e s a lo n ic z a n , k tó r e s ą s k ie ­ r o w a n e do ty c h , k tó r z y „ n a w ró c ili się do B oga od b a łw a n ó w , a b y słu ży ć B o g u ż y w e m u i p ra w d z iw e m u ” (1 T es 1, 9). Z a w iść Ż y d ó w s p r a w iła , t e św . P a w e ł w r a z ze sw o im i w s p ó łp r a c o w n ik a m i m u s ia ł p o śp ie sz n ie o p u ścić T e s a lo n ik ę . P o p rz e z B e re ę u d a ł się do A te n , a p o te m do K o r y n tu . W cią ż j e d n a k m y ś la ł o m ło d e j g m in ie w T e sa lo n ic e i o g ro ż ą c y c h je j n ie b e z p ie ­ c z e ń s tw a c h . L ę k a ł się, a b y s z a ta n n ie z n iw e c z y ł je g o d zieła. P o s ta n o w ił w ięc A p o s to ł w y s ła ć ju ż z A te n do T e s a lo n ik i sw eg o w s p ó łp r a c o w n ik a T y m o te ­ u sza, „ b r a t a i słu g ę B ożego w g ło s z e n iu E w a n g e lii C h r y s tu s a ” (1 T es 3, 2), k tó r y m ia ł u tw ie r d z ić b ra c i w w ie rz e , p o cieszy ć ich , a ta k ż e d o w ie d z ie ć się, ja k w z r a s ta w ś ró d T e s a lo n ic z a n n ie d a w n y p o sie w E w a n g e lii (1 T es 3, 1—6).

T a w ła ś n ie p o d ró ż T y m o te u s z a m ia ła b y ć, w e d łu g R. P e s c h a , o k a z ją d la A p o s to ła do n a p is a n ia i p r z e s ła n ia T e sa lo n ic z a n o m p ie rw s z e g o , n ie z a ­ c h o w a n e g o do d z is ia j w p ie r w o tn e j fo rm ie , lis tu . C z y ta ją c u w a ż n ie D zieje A p o s to ls k ie i lis ty św . P a w ła d o s trz e g a m y p e w n ą re g u la rn o ś ć : ile k ro ć A p o ­ s to ł p o sy ła k o goś ze sw o ic h w sp ó łp ra c o w n ik ó w do g m in c h rz e ś c ija ń s k ic h , w rę c z a do p rz e k a z a n ia p ism o . L is t do R z y m ia n , do g m in y , k tó r e j św . P a w e ł n ie z a k ła d a ł i n a w e t o so b iście n ie z n a ł, d o s ta rc z a C hloe, d ia k o n is a K o ścio ła w K e n c h r a c h (Rz 16, 1—2). P rz e k a z ic ie le m 1 K o r je s t T y m o te u sz , k tó r e g o P a w e ł w y s y ła z E fe z u do K o r y n tu (1 K o r 4, 17—21). 2 K o r p rz e k a z u je c z ło n k o m g m in y k o ry n c k ie j T y tu s (2 K o r 8, 16 n s; 12, 18). E p a f r a s u d a je się z lis te m św . P a w ła z E fe z u do F ilip p i (F lp 2, 25—30). L is t do F ile m o n a

d o s ta rc z a z b ie g ły n ie w o ln ik O n e z y m , k tó r y s ta ł się w s p ó łp r a c o w n ik ie m P a w ­ ła . W sz y s tk ie lis ty A p o s to ła s ą d o w o d e m je g o se rd e c z n e j tr o s k i o g m in y c h rz e ś c ija ń s k ie .

C zy je s t m o żliw e, ż e b y P a w e ł w y s y ła ją c T y m o te u s z a z A te n do T e s a - lo n ik i n ie w rę c z y ł m u do p rz e k a z a n ia c z ło n k o m ta m te js z e j g m in y lis tu ? P a w e ł m u s ia ł w y k o rz y s ta ć tę s z a n s ę — o d p o w ia d a R. P esch . N a p is a ł z A te n d o T e s a lo n ic z a n k r ó t k i lis t, k tó r y b y ł p ie r w s z y m i n a js ta r s z y m jeg o lis te m , a k tó r y p ó ź n ie j z o s ta ł w k o m p o n o w a n y w k a n o n ic z n y 1 T es. P o tw ie r d z a to a n a liz a li te r a c k a k a n o n ic z n e g o 1 T es, zw ła sz c z a z n a jd u ją c e się w n im lic z n e p o w tó rz e n ia , d u b le ty i n ie k ie d y b r a k c ią g ło śc i m y śli. P o d w ó jn e d z ię k c z y n ie ­ n ie : 1, 2— 10 i 2, 13— 16, d w a r a z y w o d d z ie ln y c h m ie js c a c h p rz y to c z o n e w s p o m n ie n ia P a w ła z p o b y tu w T e s a lo n ic e : 1, 2— 10, i 2, 1— 12, p o d w ó jn e n a p o m n ie n ia : 4, 1— 8 i 5, 12—22, a ta k ż e p o d w ó jn e z a k o ń c z e n ie : 3, 11— 13 o r a z 5. 23—28 m a ją św ia d c z y ć o ty m , że 1 T es je s t k o m p o z y c ją d w ó c h w c z e ś n ie js z y c h lis tó w św . P a w ła d o k o n a n ą w p ó ź n ie jsz y m cza sie p rz e z n ie ­ z n a n e g o r e d a k to r a .

R. P e s c h p o d e jm u je n a w e t p ró b ę r e k o n s tr u k c j i te k s tu ty c h d w ó c h p ie r w o tn y c h p is m . P ie r w s z y list, n a p is a n y w r o k u 49 z A te n , m ia ł być k ró ts z y i u b o ższy w tr e ś ć te o lo g ic z n ą . S k ła d a łb y się z n a s tę p u ją c y c h części: d z ię k c z y n ie n ie — 2, 13— 16; w s p o m n ie n ie p o b y tu P a w ła w T e sa lo n ic e ■— 2, 1— 12; m is ja T y m o te u s z a — 2, 17— 3, 15; n a p o m n ie n ia — 4, 1— 8 i z a k o ń ­ cz e n ie — 3, 11— 13. M ia ł z a w ie ra ć ta k ż e w s tę p i p o z d ro w ie n ia k o ń c o w e , k tó ­ re z o s ta ły o p u szczo n e p rz e z je d a k to r a . L is t d ru g i, n a p is a n y w K o ry n c ie , p o p o w ro c ie T y m o te u s z a z T e s a lo n ik i, b y ł te ż s to s u n k o w o k r ó t k im p is m e m , z a w ie r a ją c y m je d n a k g łę b s z ą tr e ś ć t e ­ o lo g iczn ą. W e d łu g R. P e s c h a s k ł a d a ł się z n a s tę p u ją c y c h części: w s tę p — 1, 1; d z ię k c z y n ie n ie i w s p o m n ie n ie e w a n g e liz a c ji T e s a lo n ik i — 1, 2— 10; r e ­ la c j a z m is ji T y m o te u s z a — 3, 6— 10; z a c h ę ta do m iło śc i b r a te r s k ie j 4, 9— 12; o p o w tó rn y m p r z y jś c iu C h r y s tu s a — 4, 13— 18; o n a g ły m n a d e jś c iu d n ia o s ta te c z n e g o — 5, 1— 11; n a p o m n ie n ia — 5, 12— 22; z a k o ń c z e n ie ■— 5, 23— 26 o ra z ży c z e n ia k o ń c o w e — 5, 28. D o k o n a w sz y r e k o n s tr u k c j i d w ó ch p ie rw s z y c h listó w a u to r u s iłu je o d ­ p o w ie d z ie ć n a p y ta n ie , d la c z e g o w y d a w c a k o re s p o n d e n c ji P a w ła p o łą c z y ł te d w a p is m a w je d n o ? O d p o w ied ź: „ p o n ie w a ż t a k się w y d a w c y p o d o b a ło ” a u t o r u w a ż a za n ie w y s ta r c z a ją c ą . N a p y ta n ie to tr u d n o je s t u d z ie lić j e d ­ n o z n a c z n e j o d p o w ie d z i. O s ta te c z n y r e d a k t o r d w ó ch p ie r w o tn y c h lis tó w P a w ła do T e s a lo n ic z a n d o s trz e g ł z a p e w n e ic h p a r a le ln ą b u d o w ę . P ie r w s z y li s t z A te n n ie z a w ie r a ł p r a w ie ż a d n e j tr e ś c i te o lo g ic z n e j. D a w a ł się ła tw o w k o m p o n o w a ć w lis t d ru g i, n a p is a n y z K o ry n tu . Z p o łą c z e n ia ty c h d w ó ch lis tó w p o w s ta w a ł o b s z e rn ie js z y d o k u m e n t o w a ż k ie j tr e ś c i te o lo g ic z n e j, k t ó ­ r y m o ż n a b y ło z e s ta w ić z in n y m i p is m a m i A p o sto ła N a ro d ó w .

W y w o d y n a sz e g o a u to r a m o ż n a u z n a ć za w y so ce p ra w d o p o d o b n e . W y ­ ja ś n ia j ą o n e z n a jd u ją c e się w 1 T es p o w tó rz e n ia i d u b le ty . K o m p o z y c ja t a k a n ie b y ła b y z re s z tą n ic z y m n o w y m n a te r e n ie P is m a Ś w ię te g o . W p o ­ d o b n y sp o só b p o s tę p o w a li ta k ż e r e d a k to r z y n ie k tó r y c h k s ią g S ta re g o , a b y ć m o że ta k ż e N o w eg o T e s ta m e n tu . M o żn a b y t u t a j d o rz u c ić jeszcze je d e n a r g u m e n t p r z e m a w ia ją c y za h ip o te z ą R. P e s c h a , m ia n o w ic ie to , że n ie k tó r e m a n u s k r y p ty 1 T es n a p o c z ą tk u lis tu , p o sło w a c h : „do T e s a lo n ic z a n ” d o d a ją m ie js c e n a p is a n ia : „ n a p is a n y w A te n a c h ”. P r z y ję li to za p e w n e n ie k tó r z y d a w n i egzegeci, ta c y ja k T e o d o re t i P e la g iu s z . A u to r z a p o w ia d a d a ls z e p u ­ b lik a c je w y n ik ó w sw o ic h b a d a ń n a d k o m p o z y c ją lis tu do F ilip ia n i o b u do K o r y n tia n .

ks. J a n H a ra sim , W a r s z a w a B e n e d e tto P R E T E , M a tr im o n io e c o n tin e n z a n e l c r is tia n e s im o d e lle o rig in i, B re s c ia 1979, P a id e ia é d itric e , s. 280 (S tu d i B ib lic i 49).