Quomodo sit lingua Latina nostris diebus docenda

Horatius Antonius Bologna

Quomodo sit lingua Latina nostris

diebus docenda

Collectanea Philologica 12, 19-27

Roma

Quomodo sit lingua Latina nostris diebus docenda

M ulieres clarissim ae et ornatissim i viri, qui ad linguam Latinam excolendam ac vivificandam e nonnullis Europae nationibus hunc in conventum convenistis et acerrim is anim is, quid de R om anorum serm one a linguae Latinae cultoribus exponatur ac disputetur, audituri estis, hac tem pestate silentio praeterire non possum , quin patefaciam , quid de re sentiam ipse. C eterum quantum in m e erga R om anum serm onem studii sit, nem inem fugit, cum in com m entariis nostris, qui

L atinitas inscribuntur, quid u n a cum innum eris litterarum L atinarum cultoribus

scripsissem ipse, legerit ac pervolutaverit.

Cum autem m ihi de lingua litterisque Latinis docendis sit agendum , hic praeterire non possum , quin V ergilium ceterosque L atinorum poetas et auctores m em orem ; quantum insuper auxilii vel professoribus vel discipulis, qui litteras Latinas discere ac docere velin t et cupiant, tam clari linguae Latinae artifices praebeant, paucis absolvam . V ergilius enim , u t inter om nes linguae Latinae cultores constat, non solum ab antiquis verum a recentioribus etiam doctis sem per est plurim i ductus: tam m ultis enim saeculis transactis, hom inum anim os et m entes operibus suis candida luce adhuc replet frigidoque recreat rore. A d lim pidum fontem poetae sitim extinxerunt et illis lym phis, e frigidis nem oribus et inaccessis rupibus prosilientibus, M usam aluerunt, carm ina ditaverunt, hom inum genus iuvaverunt. Q uam m ulta v erb a et exem pla vel a ceteris poetis vel a V ergilio praesertim deprom pserint, si quis cuiusdam recentioris auctoris legat carm en, profecto inveniat.

P raeter V ergilium , cuius auctoritatem om nes docti plurim i fecerunt, ceteri quoque poetae R om anorum que scriptores cum poetis tum artificibus vel Italicis vel E uropaeis profuerunt, quorum anim os prudentia doctrina experientia aluerunt. Silentio enim praeterire non possum , quin D antem A lagherium , F ranciscum Petrarcham et com plures illos poetas rerum que scriptores m em orem , qui, lingua L atina eleganter fluenterque usi, inde a renatis saeculo X V litteris usque ad auream illam aetatem , qua D idacus V itrioli, Iosephus G iacoletti, H erm annus W eller, Ioannes Pascoli, Iosephus M orabito in certam ine H oeufftiano pluries victores discesserunt, m ira condiderunt opera, quae nostris quoque tem poribus discipulis et professoribus et linguae Latinae cultoribus m agno sunt auxilio. N em inem profecto fugit quam apud Italos sint clari Iovianus Pontanus, A ntonius Panorm ita, A ngelus Politianus, U bertinus C arrara et

20

innum eri alii, quorum carm ina adhuc m irabundi legim us. N em inem insuper fugit, quod nom en apud Polonos, A ustriacos, Francogallicos et G erm anos adepti sint Philippus C allim achus, Paulus C rosnensis, A ndreas Cricius, Ioannes D antiscus et Sim on Sim onides, qui est Pindarus Polonus vel Pindarus Latinus appellatus. C eteros, ne longior evadat index, invitus om itto. Quos u t legatis, vos om nes, auditores ornatissim i, hortor.

H i om nes et V ergilium et ceteros R om anorum scriptores tanto coluerunt studio atque am ore, ut antiqua opera, occasione data, non solum m em oriter proferrent et recitarent, sed m agno quoque cum artificio im itarentur atque aem ularentur. Qui clari viri, ab aequalibus m iram ob artem plurim i ducti, cum discipulos instituerent, quom odo esset carm en Latinum vel oratio contexenda, tirones hortari non dubitarunt, ut praecipuas litterarum L atinarum auctores, norm is et rebus supervacuis om issis, m em oriae m andarent atque aem ularentur. Quae praecepta secuti, tirones brevi tem poris spatio quid sentirent ac discerent fluenter atque em endate Latine sunt statim exponere conati. Quo perfecto, m agnum sibi nom en com paraverunt et m erito m axim i sunt m agistri ducti.

Q uibusnam de causis om nibus lingua L atina discenda et colenda sit, quoad possim et liceat, om nibus faventibus, paucis absolvere conabor. C eterum haud ignota locuturus sum. Q uod facit, u t m agna m e ten eat spes, fore u t nem inem vestrum taedio afficiam . Si contra, m e invito, id eveniat, m ihi benigni ignoscite, veniam m ihi loquenti hum aniter com iterque date. N em inem autem nostrum , ut videtur, hoc fugit vel latet: linguam et litteras Latinas prim a et praecipua scientiae et eruditionis principia ac praecepta continere et tradere; easdem praeterea ut antiquorum virorum anim os instituisse erudisse ditasse ita nostros hom ines instituere erudire ditare; auctores Latinos denique, cum res adversas et secundas, libertatem et dom inatum , bellum et pacem experti sint, quom odo dam num vitandum bonum que consequendum sit, hom ines nostros adhuc docere.

C larorum autem auctorum opera, sive carm ina sive praesertim orationem solutam , quom odo concipiendum et tractandum sit argum entum m iris et claris exem plis patefaciunt; auctores deinde ipsi quom odo hom ines, intelligendi argum entandique arte usi, adversariorum argum entationes com prehendant, quibus ratiocinationibus et interrogationibus refutent, com pluribus in locis ostendunt; iidem denique ubertatem et quasi dicendi silvam praebent. Ideo lingua et litterae Latinae optim ae sunt palaestrae, in quibus ingenia exercentur, anim i vires roborantur, m entis acies acuitur, fera cordis indoles m ollitur, artes aluntur, m em oria augetur. M em oria enim , u t accepim us, m inu itu r nisi eam exerceas. T em poribus nostris, m ehercule!, u n a voce dam natur qui discipulorum m em oriam cotidiano usu atque exercitio duret ac firm iorem faciat.

H ic praeterea hoc est nobis considerandum : linguam Latinam haud m ultos abhinc annos, ut saepius m em oratur, non solum Europae nationum verum etiam com plurium orbis terrarum populorum et gentium serm onem publicum fuisse.

H oc nos pro certo habeam us: litteras Latinas pretiosissim um hom inum thesaurum adhuc exstare. C uius utilitas, gratia, venustas, rerum verborum que com prehensio haud paucos populos, qui lingua, institutis, m oribus et legibus differebant, in unam eandem que m agnam congregavit civitatem , cuius cultum atque hum anitatem hom ines adhuc plurim i ducunt docti.

Quae cum callidi adsentatores com pertum habeant, u t hom inum genus barbarum ac rude u lla sine difficultate regere possint, litteras Latinas e scholis tollunt, studia faciliora reddunt, discipuli non doctiores, sed rudiores in dies faciunt. Ideo adulescentes, gym nasio et lyceo, classicum quod dicitur, expleto, m axim a cum difficultate legunt, com prehendunt, exponunt. C om plures discipuli, qui nostri sunt iuvenes, im m o liberi nostri, ad studia difficiliora persequenda, praeter adm odum paucos, qui necessariis sunt praeceptis im buti, am plius idonei non habentur. Q uod nobis om nibus est et dolori et dedecori. R erum om nium optim am am issuri sum us. Quam , nisi rem edium aliquod quam prim um inveniam us, nobis invitis, penitus am ittem us.

Q uid ergo faciendum sit, u t discipuli nostri tantum m alum vitent, ex me fortasse quaeritis; sed nem inem nostrum quid faciendum sit, fugit. N os vero, rebus vel potius ab hom inibus adversis oppugnati, non devicti, cum liberis tum discipulis non solum cultum atque hum anitatem sed doctrinam etiam atque eruditionem p e r litteras Latinas tradere conam ur. Q ua de causa, u t nosm et ipsos gratiosos et probatos linguae litterarum que Latinarum testes perhibeam us, hunc in clarum conventum convenim us. C eteris argum entis praeterm issis, ad acroaseos argum entum reverti contingit.

P rofessor autem , u t discipuli linguam Latinam statim diligant eiusque utilitatem et pulchritudinem percipiant, ipse in prim is R om anorum serm onem , si re vera noscat, a prim is scholis adhibeat saepiusque Latine loquatur. Sed, m ehercule!, quam pauci sunt professores, qui linguam Latinam re vera noscunt, colunt, diligunt. M axim a quorum pars, dictu pudeat, non solum linguam Latinam ignorat sed parum utilem esse dictitat; im m o verbis et exem plis facit, ut discipuli in eundem propositum veniant et R om anos scriptores incredibili afficiant odio. P rofessores isti, u t m ercedem annuam com m odam que sibi vitam com parent, linguam Latinam , adversus quam acriter pugnant ipsi, docere audent.

O ptim us autem professor in discipulis cognoscendi studium auget suaque quidem auctoritate fisus et usus, quae ab om nibus statim p ercip itur et m agna statim adm iratione afficitur, puerorum adulescentium que anim os m iris antiquorum exem plis incendit. Qui quidem m axim um eruditionis et doctrinae exem plum , quod adulescentes sequantur, fit ipse. D iscipulis enim non verbis, sed exem plis opus est.

D iscipulorum igitur anim is doctrina atque auctoritate subactis, V ergilii ceterorum que poetarum carm ina m em oriter pronuntiet et hortetur, u t ipsi, quam vis nihil vel parum com prehendant, idem faciant. C onstat enim plerosque

22

adulescentes, puellas praesertim , se poetas habere: nullum esse discipulum , qui unum saltem carm en se condidisse neget. Q ua re cognita, professor discipulos hortetur, u t R om anorum poetas legant eorum que versus, si pulchriora carm ina contexere velint, m em oriae m andent. E x om nibus V ergilianis locis illi m agis idonei putantur, qui adulescentium ingenium m ovent, anim os incendunt, sensum sollicitant. Quis nostrum , vel Troiae vel Priam i vel D idonis casibus lectis, a lacrim is tem perare potuit? C atullus, quem adulescentes, nec im m erito, ceteris statim m alunt, nonne potiorem locum obtinet? V eronensis enim eloquium et oratio m entem subigunt, anim um vinciunt, ingenium m ovent, celeritatem et copiam sustinent. C uius carm ina discipuli legant et m em oriae m andent et professor, nullis rei gram m aticae m orm is quaesitis, optim um quem que laudet, eundem discipulis proferat ceterosque hortetur, ut aequalem vincant.

P rofessor vero, cui doctrina cordi est, discipulis om nibus, pigris quoque et ignavis, u t innum era verba et com plures poetarum oratorum que locos m em oriae m andent, sollicitus persuadeat, eosdem que u t Latine loquantur, pedetem ptim usurpet. A d quod obtinendum optim um quem que praem iis et laudibus exornet et, certam inibus constitutis, faciat ut alius alium superet. D iscipulis enim nullo im pedim ento est, quom inus m em oriae m andent prim um artificiosas verborum conclusiones, quae, cum breves et faciles sint, m entes ditant et argum entis m ateriam praebent; u n a cum aliquot V ergilii, Caesaris, C iceronis ceterorum que auctorum locis perfectos com pletosque verborum am bitus discant, u t m agnum verborum num erum in prom ptu habeant. A d com petitorum anim os m ovendos ac sollicitandos, professor discipulos hortetur, u t illis verbis, quae didicerint, usi, aliquid scribant, exercitationes exhibeant. Quae u tilia et necessaria putantur, m em oria diu custodiuntur.

Cum autem linguae Latinae cursum conficiat, professor, qui paucis post diebus unum quem que discipulum bene novit, diligentiores colat et neglegentiores, quibus praeter ingenium et aequales et professores propositis suis fastidire nihil est, parum curet: indignum enim et iniquum videtur professorem , u t pigros quoque et insolentes sollicitet atque alliciat, m agno diligentiorum dam no m aiorem tem poris terere partem . Quo quidem m odo, m ea saltem sententia, diligentiores quoque, cum nullum am plius novum sit argum entum , quod m entes alliciat anim osque stim ulet seque praeterea parum esse a professoribus curatos videant, tem pore procedente, pessim is peiores fiunt. Tam inutile quam insanum consilium , quod vel tem poribus praeteritis vel diebus nostris praesertim com plures professores m agna cum diligentia et gloriabundi sequi iactant, u t socordes quoque, qui ad studia p ersequenda m inim e videntur idonei, m agnis curis et ingentibus sum ptibus, iisdem rebus ad satietatem repetitis, diligentiores doctrina aequent. Iniquum tam en m ihi videtur professorem diligentiores, u t neglegentiores eadem argum enta discant, saepius diutiusque neglegere. Si quis haec forte faciat, m axim um in hom inem facinus

concipit, quoniam non iustam causam sed noxium eorum consilium , quibus ingenium populare cordi est, im pudens sequitur. Facilius enim neglegentiores curare quam diligentiores altius ducere iisque nova sem per argum enta porrigere declarare enodare.

C eterum non om nes discipulos, quam vis om nia conem ur, ad linguam Latinam discendam idoneos esse constat. Sed plerique professores, vel populari ratione vel se rectum facere putantes vel quam m inim um laboris suscipere cupientes, sollertem operam dant, u t neglegentiores, si quid novi didicerint, optim is quoque proponantur ac praeferantur. Eosdem que rudes et insulsi professores optim is ipsis in exem plum ad im itandum proponere non dubitant.

P rofessor insuper om nibus diebus, antequam de re gram m atica praecipiat, discipulos hortetur, ut simul nom inum declinationes verborum que coniugationes, donec nullo labore m em oriae m andent, pluries repetant; discipulos usu cotidiano et exercitatione efficiat, u t paucis post diebus et declinationes et coniugationes discant easdem que, occasione data, em endate adhibeant.

Q uibus perfectis, alter alterius exercitationes corrigat. Innum era discipu­ lorum m enda argum enta praebeant, quibus professor cetera explanet, praecipuas gram m aticae norm as idoneis verbis et exem plis enarret enodetque. Savius et sapiens professor om nes illas vitat norm as et verba, quae, cum necessariae non sint, taedio sunt discipulis. Ipse p raeterea facit, ut discipuli cum locorum tum singulorum verborum analytica curent. Quam rei gram m aticae partem , quae m axim i m om enti est, haud pauci professores vel om ittunt vel flocci ducunt. T anta parte eadem que praecipua oblita, discipuli necessario in m axim os errores incidunt et linguam L atinam m axim as difficultates praebere, nec im m erito, putant. Qui contra illam tantum partem praecipuam esse censent, discipulos in hanc falsam ducunt opinionem linguam Latinam fastidiosum norm arum esse acervum .

Cum autem discipuli, professoris ductu, p raecipua linguae Latinae elem enta m em oriae m andaverint verborum que sensus et significationes p rim a inspectione intellexerint, Sallustii, C aesaris, Taciti, Catulli, V ergilii C iceronisque locos enarrant et in patrium serm onem vertunt. Quos, si quid utile facere velit, discipulus diligens m em oriae m andat, quoniam illas discit norm as, quas apud optim um quem que scriptorem invenit. M ente pedetem ptim verbis et sententiis et decerptis et delibatis undique flosculis ditata, tem pore procedente, discipulus tan ta facilitate linguam Latinam adhibet, ut eadem paucis po st m ensibus innata nativaque videatur et putetur. Quo quidem m odo linguae Latinae studium , cum nullam difficultatem praebeat, in dies crescit, desiderium auget, cupiditatem fovet.

Sed antequam discipuli idoneos Latinorum auctorum locos legant eosdem que in serm onem m aternum vertant, pro fesso r prim um faciat, ut quid significare v elint m ente com prehendant, deinde unum quem que cogat, ut quid com

prehen-24

derit suis verbis patefaciat, denique om nes discipulos, verbis novis explanatis, h ortetur ut locos in serm onem suum em endate vertant. A d quod obtinendum cum discipulis tum professoribus idoneis opus est libris.

A pud bibliopolas innum eri inveniuntur libri, quibus auctores linguam Latinam dilucidissim e explanavisse eandeque se m axim a cum facilitate docere iactitant. Sed m ultorum librorum , cum quaestum tantum curaverit auctor, m olem potius quam doctrinam et facilitatem stom achosi m iram ur. O m nes istius generis libri, cum parum idonei ad linguam Latinam sive docendam sive discendam sint, reiciantur a professoribus, quorum m aior pars, novarum rerum argum entorum que cupidi, a librorum curatoribus decipitur. C om plures autem professores, qui illos libros ob rerum argum entorum que dispositionem utiles habebant, procedente tem pore, rebus et argum entis diligenter consideratis, ubi prim um experiuntur discipulos nihil vel parum com prehendere, quoniam nullum servant ordinem ac dispositionem , eosdem inutiles, im m o discipulis noxios habent et m erito e discipulorum m anibus tollunt. Q uorum quidem librorum gratia sive discipuli sive professores in hanc com m unem veniunt opinionem : linguam Latinam tam difficilem esse, u t perfaciles quoque auctorum loci aegre com prehendantur et enarrentur et m axim a cum difficultate in patrium serm onem vertantur.

Om nes tam en, qui in tam clarum ac frequentem conventum convenim us, hoc m em oria tenem us: quo doctiorem et sapientiorem professorem eo faciliorem et sim pliciorem esse linguae L atinae textum ; linguae L atinae librum insuper planum itineris initium non exitum esse ducendum ; iucundum vero librum , cum pedetem ptim difficultates solvat, benignum ad discendum esse com item ; eundem , quam vis angustias et difficultates praebeat, nec gravosam esse nec m olestam sarcinam considerandum ; professorem denique, si v elit et rerum argum enta noscat, linguae L atinae textum , ceterorum om nium utilissim um et sim plicissim um , discipulis adiuvantibus, extem plo conficere; im m o p ro fesso ­ rem , si antiquorum scriptorum libros legerit eosdem que m em oria teneat, clarum esse textum .

Quae libri contineant, quae exem pla ferant, quos auctorum poetarum que locos praebeant, quom odo res enarrent ac facta interpretentur, quam m ultas ineptias sub falsa eruditionis specie vulgent, haec om nia, ne discipulis dam no et rationibus scholasticis detrim ento sint, professor vitet, em endet, tollat. N ullus prorsus est professor, qui gram m aticam illam , quam Cletus Pavanetto, Operis F undati et C om m entariorum L atinitas Praeses ac M oderator, quintum edidit, noscat atque in prom ptu habeat. G ram m atica, u t C iceronis verbis utar, nu d a est, recta ac venusta, om ni ornatu orationis tam quam veste detracta. O m nes libri partes et argum enta m ultis et claris explanantur et ditantur exem plis, quae clarus linguae Latinae cultor ex antiquis auctoribus deprom psit; discipulos ad Latine loquendum gradatim ita com itatur, ut paucis post diebus necessaria discant, quae

legant, nullo lexico adiuvante, cito com prehendant, rhetorum poetarum que sententias carpant, flosculos delibent, innum era verba m em oriae m andent. Sexta tam en libri editio innum era ob m end a vitetur!

H ic vero illa praetereo volum ina, quae L ingua L atina p e r se illustrata inscribuntur. C eterum nem inem nostrum fugit cum professoribus tum discipulis quantum adium enti atque auxilii Ioannuli O rberg libri sint. H i quoque, lingua L atina exarati, faciunt u t om nes brevi tem poris spatio non solum auctores Latinos legant et com prehendant, verum em endate ac fluenter etiam com m erciis cotidianis linguam Latinam adhibeant. N ullus est doctus et peritus professor, qui, m ea quidem sententia, utilissim is his instrum entis carere possit.

M ultis autem verbis m em oriae m andatis, professor discipulos hortetur, ut cuiusdam auctoris suavitatem degustent, eloquium m irentur, doctrinam laudent, orationem percipiant. M ultis insuper verbis et necessariis tantum rei gram m aticae norm is cognitis, velut in officina, ubi unusquisque officium servat m unusque perficit et ingenii et artis m irum ed it exem plum , p er lusum atque iocum discipuli novum linguae Latinae librum conficiant, ad norm as explicandas n o v a inveniant exem pla, narratiunculas conscribant. Paucis p ost m ensibus, si haec om nia diligenter faciant et conquirant, om nium librorum optim um possunt discipuli com parare ipsi. Q ua tantum tem pestate m agnae utilitati et professoribus et discipulis, quorum anim i sunt ad studium praem iis et laudibus sollicitati, com putatrum est.

“U tinam haec om nia vera sint! U tinam haec eveniant” dicet aliquis. Quae om nia v era fient, si condiciones, quae sequuntur, exstent: quarum u n a discipulis, alia professoribus, tertia libris et com putatris nititur.

O m nium autem inventorum , quae m axim ae sunt hom inibus utilitati, com putatrum est, quod diebus nostris apud om nes fere fam ilias potissim um obtinet locum . Sed inventum illud, u t ipse pluries expertus sum, discipulis, cum ad ludendum tantum aptum putent, m axim o est dam no, quoniam anim os captat, m entes hebetat, sensus allicit. Q uod cum intellexissent scholarum m oderatores, litteris Latinis una cum doctrina atque eruditione e scholis sublatis, illud m achinam entum , quo diutius adulescentes, officiis et pensis om issis, ludere possent, in rationes scholasticas im m itti iusserunt. Q uibus instrum enta volentibus sunt, ab ipsis antiquorum auctorum opera, cum ad vitae necessitates m inim e p utent apta, externa ducuntur. A dulescentes enim et pueri, m axim am diei noctisque partem p er instrum enta lusibus exhibendis, ignari quantum dam ni sibi com parent plerum que terunt. Ideo callidi adesentatores et contionatores linguam quoque Latinam p er com putatrum doceri posse dictitant.

Ipsi denique, auctoritate fisi, faciunt, ut tam utili quam nefasto instrum ento om nes professores, quam vis inviti, utantur. Sed discipuli, illis m achinam entis et ludibus obstupefacti, vim aciem que intellegentiae sensim am ittunt, cetera spernunt.

26

Cum autem m iseri et infelices iuvenes nullum , quod im itentur vel aem ulentur, exem plum inveniant, sicuti pecora illos sequuntur hom ines, quos diurnarii p er telehorasin im aginibus continenter volgant. N ostros iuvenes in viis, in foris, in autocinetis, in theatris quoque, instrum entis auditoriis auribus accom m odatis, u t hebescentes illos rum ores, m odi qui dicuntur, audientes et insanum in m odum saltantes conspicim us.

Sed m axim um aetatis nostrae dam num , quod om nes frustra arcere atque infringere conam ur, est doctrinae atque eruditionis contem ptus, quem discipuli, dum laborem ac m olestias vitent, cum parentibus et am icis com m unicant. Quod contingit, quoniam divitiae, quam vis rerum inopia com plures cives adhuc turbet et p retia in dies excandescant, hom ines cogunt, plerum que rudes et artium expertes, u t non solum eruditionem sed eos etiam om nes, qui eruditionem tradant et doceant, et vituperent et contem nant et spernant. Quae diurnarii per acta diurna contra scholasticas rationes et professores, si quid m ali in paedagogiis forte eveniat, insolenter vulgent, om nes scimus: luctuum enim et m alorum om nium causa scholasticae rationes et professores habentur. C ur isti pessim i ineptiarum et nugarum auctores tam vehem enter optim um quem que professorem adgrediuntur? cu r optim am quam que rationem scholasticam delere cupiunt? quom odo professores docere vel discipuli aliquid utile obtinere possunt?

C eterum callidi iuvenum adsentatores, n ostra aetate, qua scientia et vestigatio ob innum era inventa com m odiorem hom inum vitam facit, non solum a litterarum studio verum a physicis etiam et m athem aticis adulescentium m entes et anim os versute rem ovent sensim que prohibent. Isti, dum m odo apud cives clarum sibi nom en com parent, vanis prom issis subtilioribusque serm onibus adulescentium anim is adulari non dubitant; ita studiorum rationes in dies vacuas faciunt, ut gym nasium et lyceum quoque, classicum quod dicitur, am oenus fiat locus, ubi haud raro adulescens, quid a parentibus dom i didicerit, irreparabiliter am ittat.

N onnulli rerum scholasticarum curatores, u t adulescentium benevolentiam sibi concilient, prim um acerrim um bellum cum L ingua L atina et antiquis auctoribus ineunt, tum faciliora faciunt studia, denique ipsi, cum nullum sit am plius argum entum , quo in rebus adversis, iuvenibus tum ultuantibus, uti possint, professoribus crim inantur. A uctoribus, classici qui dicuntur, e iuvenum m anibus sublatis, nullus am plius doctus est vir, qui eorum crim ina idoneis argum entis patefaciat, rerum veritatem ostendat, arduum redem ptionis iter praebeat.

A uctores Latini contra m entes incitant, innum eris clarorum virorum exem plis anim os ditant usuque cotidiano eosdem cogunt, ut, illorum m ores et virtutes secuti, m eliores in dies fiant, cogitate verba faciant, rem eleganter tractent. Qui antiquorum auctorum o pera legunt, e perennibus sapientiae

doctrinaeque fontibus hauriunt, ingentibus thesauris anim os uni solique ditant. Q uibus praediti qui sunt, soli nec im m erito divites putantur, quoniam sem piternas possident divitias, quibus nihil praestantius ducitur. Tantis enim ab adulescentia praediti m uneribus, iuvenes idoneis argum entis utuntur, contraria refutant, m endacia refellunt, m agnas philosophiae poeseosque voluptates et delicias degustant, in rhetorum rerum que scriptorum praeceptis sensum habent.

N ihilo m inus linguae Latinae cultus atque am or, ut plerique nostrum queruntur, in annos m inuitur. Ideo nobis, qui linguam et litteras Latinas m agna cum sollertia colim us et longe lateque vulgare conam ur, m irifica est per conventum hunc occasio data, cuius g ratia p er paucos dies antiquum R om anorum serm o in vitam revocam us et om nia Latine dici posse universis hom inibus ostendere conamur.

L’insegnamento della lingua latina oggi

R iassunto

In questo breve, ma significativo, intervento l’Autore chiama l’attenzione degli ascoltatori e dei lettori sulle cause, che, nel giro di pochi anni, hanno condotto all’abbandono della lingua latina. L’esame fornisce un quadro poco consolante della situazione italiana, dove, nonostante pesanti e rovinosi interventi dal parte del Ministero della Pubblica Istruzione, la presenza della lingua latina nelle materie curriculari del Liceo Classico e del Liceo Scientifico, tutto sommato, ha retto abbastanza bene. Nelle altre nazioni europee la situazione è di gran lunga peggiore.

Ma gli sforzi di insigni latinisti e di personalità accademiche vengono vanificati dallo scarso impegno dei professori universitari, i quali, sebbene siano maestri indiscussi di sottili disquisizioni filologiche e rivolgano particolari attenzioni a settori pressoché sconosciuti della civiltà antica, siccome non sanno esprimersi correttamente e correntemente in latino, preferiscono allontanarla dalla vita degli studenti anziché promuoverne lo studio e l’uso. Non migliore è la situazione nei licei, dove, purtroppo, insegnano docenti forniti di una preparazione scarsa e lacunosa, senza nessuna propensione per la lingua parlata.

Gli alunni, pressati dai messaggi mediatici e incoraggiati dallo spettacolo per nulla esemplare dei docenti, considerano il latino un gravame, una inutile perdita di tempo.

L’Autore invita tutti a reagire con decisione, a riprendere seriamente lo studio del latino, ad avvicinare gli allievi non solo alla lettura e alla scoperta della letteratura Latina, ma addirittura ad utilizzare la lingua latina come mezzo per veicolare il loro pensiero, si che si possa dire deleta