Wyniki ratowniczych badań wykopaliskowych przeprowadzonych na stanowisku Milejowice 19, gm. Żórawina, pow. Wrocław, woj. dolnośląskie

ZESZYTY

oŚnooKA ocHRoNY

DZIEDZI CTWA ARCH EO LOGICZN EGO

(d. Zeszyty ORBA)

SER|A B: MATER|AŁY ARCHEOLOGICZNE

RAPORT 2001-ZOOZ

WSTĘPNE WYN| KI KoNSE RWAToRS KICH

gnonŃ ARcHEoLoGlcZNYcH

W STREFIE

BUDOWY AUTOSTRAD W POLSCE

ZA LATA zOOT-ZOOZ

Redaktor vqydawnictw OODA

mgr Marek Gierlach

Redaktor zes4ltu

prof. dr hab. Zbigniew Bukowski

Redakcia

ośrodek och rony Dziedzictwa A rcheo|ogicznego

O copyright for Polish edition by

ośrodek

ochrony Dziedzictwa

Archeo|ogicznego,

z@4

rssN 1427-3918

okładka

pro|ekt . l.{afał

Maciszevrski

opracowanie

graficzne

_{- Bartosz Ska|dawski, Joanna Ku|c4yńska}

Skład, redakcja techniczna

Joanna Ku|c4yńska

Druk

Przedsiębiorstwo

Po|igraficzne

_,,DEF\A''

sp. z o.o.

u|. Go|ikówka 7

3o-7z3 Kraków

ś

,,

, i ' i , , i i , .

, ,

Trasa A-l

Henryk Paner, Miros|aw Fudziński, Krzysztof Godon

Ratownicze badania archeo|ogiczne w obrębie autostrady A- l na terenie

woiewódz-twa pomorskiego w |atach 2ool-2oo2' Autostrada A-l Gdańsk-Toruń .. . '.'.. .'.7

Ewa Bokiniec, Woiciech Chudziak, Kr4ysztof Cyrek, Jacek Gackowski

Sprawozdanie z ratowniczych prac wykopaliskowych przeprowadzonych w latach

zoo|-zooz w strefie planowanej budorn4y autostrady A-1 na odcinku wojewódawa

kuiawsko-pomorskiego (b. woi. bydgoskie i toruńskie) |er4y MaĘsiak, Jacek Moszczyński

Sprawozdanie z archeo|ogicznych badań ratowniczych na stan l-7 w Kaszewach

Kolonii, gm' Krryżanów, woj. łódzkie w}oof r . ,. ' . t

E|żbieta Diubek, lreneusz Marche|ak, Lubomira Tysfer

Badania ratownicze w Pęcławicach, stan. 5 (A-l _ 4o), gm. Piątek, woi łódzkie . 62

B|ażei Muzo|f

Sprawozdanie z badań ratownicĄ/Ó wie|oku|turowego stanowiska w mieiscowości

Rogasryn, stan f4, gm. Piątek, woi. łódzkie . . ''.8o

Wojciech Siciński, Wa|demar stasiak

Sprawozdanie z badań archeo|ogicznych w miejscowości Kolonia orenice,

stan' f4, gm. Piątek, woi. łódzkie (nr 57-59 na mapie zbiorcze) w f@f roku '. ' . 95

jerzy Maik

Wyniki badań archeo|ogicznych na stanowisku Ko|onia orenice st. 6, gm. Piątek,

pow. Łęczyca _ orenice, st' 9-l0, gm' Bie|arn4y, pow' Łowicz, woi łódzkie. . . '. |o7

Jer4y Gąssowski, Beata |urkiewicz

osiedle ku|turyl przeworskiei z okresu wptywów rrymskich w Jankowie,

gm. Piątek, woi. łódzkie, stan 4549 '',.' ...' ...' . ,|z9

Trasa A-llA-f

Ryszard Grygiel

Ratownicze badania vq/kopaliskowe na trasach A-l i A-Z budowy autostrad w Polsce

Centralnei 138

Lech Czerniak, jacek Kabaciński

Atóeo|ogiczne badania ratownicze |nsq^utu Archeo|ogii i Etnologii PAN

w Poznaniu na trasie autostrad A-l i A-2 w Wielkopolsce i na Kujawach

za

Trasa A-2

Tadeusz Makiewicz

Badania lnstytutu Prahistorii UAM na trasie autostrady A-2 w latach ZOOI-ZOOZ. .. 156 Marek Chłodnicki, Ryszard Pietrzak

Ratownicze badania archeologiczne na trasie autostrady A-2 w 2O0l i 2OO2 roku rea|izowane przez Ekspedycię Archeostrada Muzeum Archeo|ogicznego

w Poznaniu i Poznańskiego Towarrystwa Prehistorycznego .... |65

Henryk Paner, Mirosław Fudziński, Krzysztot Godon

Ratownicze badania archeologiczne w obrębie autostrady A-2

na terenie woiewództwa wie|kopo|skiego w roku 2oo2 Autostrada A-2

Norł,y Tomyś|_Konin l8 |

Trasa A-4

Ewa Bugaj, Bogusław Gediga

Wlniki ratowniołlch badań u4ykopa|iskowych przeprowadzonych na stanowisku

Mi|eiowice 19, gm Zórawina, pow. Wroc|aw, woi. dolnoś|ąskie z|6

Lidia Kamyszek

Ratownicze badania na wieloku|turowym stanowisku Jaryszów Io, pow Strzelce

Opolskie, woi opolskie w 2OOl r. - . . 234

Pawel Jarosz

Sprawozdanie z ratowniczych badań vlykopa|iskowych prowadzonych w 2oo l r

na stanowisku 6 w Zakrzowcu, gm Niepołomice, woj. małopo|skie.' . . z47

Beata Grabowska, Bartłomiei Konieczny

Wstępne opracowanie wyników archeo|ogicznyÓ badań wykopa|iskowych przeprowadzonych w 2oo I roku na stanowisku | | w Targowisku' gm Kłai,

w o i . m a ł o p o | s k i e . . . ' . . . ' . ' ' . z 5 3

|er4y okoński

Wyniki ratowniczych badań archeo|ogicznych na stanowisku f w 7agorzu,

gm. Niepołomice . .z57

Piotr Włodarczak

Badania wykopa|iskowe prowadzone w latach zoo1-zoo3 na stanowisku |ó

wTargowisku' gm' Kłaj' pow. Wie|iczka' woj. małopolskie... - ... 269

BIBLlocMtlA pub|ikac|i związanych z rea|izacią programu konserwatorskich badań

arÓeo|ogicznyÓ w strefie budowy autostrad w Polsce .'z77

Tt.asa A-Ą

Ewa Bugaj' Bogusław Gediga

Wyniki ratownicąlch badań urylkopa|iskowych

przeprowadzonych na stanowisku Milejowice 1 9,

gm. Zórawina, pow. Wrocław, woi. do|noś|ąskie

Stalrowisko Milejowice l9, gm. Żóravtila, woj. dohośląskie, położone jest w odle-głości około 1000 m ua zaclród od zabudowań wsi Milejowicę oraz około 700 m rra południowy-wsclród orl wsi Krajków i leży pomiędzy 165+950 a 166+450 km autostrady A-4 (ryc. 1) ' Relikty osadnictwa pradziejowego na tym stalowisku odkryte zostały w 1999 roku podczas inspekcji prac ziemnyc|l zw.tqzanych z budową autostrady A-4, wykouywarrej przez mgr Edwarda Druryłowskiego Prace wykopaliskowe w Milejowi-caclr przeprowadzollo podczas cztereclr sezonówllaclawczych (1999-2002)' przy Czym zasadniczy ich przebieg miał miejsce w lataclr 2000 i 2001 (ryc 2 i 3*), ttatomiast rok 1999 był mometttem zaiuicjowania badań, a w roku 2002 prace wykopaliskowe zakon. czoro, po przebadaniu całego terenu dostęprrego prospekcji archeologicznej.

Dotyclr-Ryc I Milelowice, s t a n 1 9 , gm żórawina Usytuowanie stanowiska * Ryci-ny 2, 3,6-12, 16-2l znajdują się na s 333_ 346 koloro*'ej wkładki

),\

\ - Ą

_{) - ,}

g ' - \

l wrrąid

V1Ąlniki badań w Milejowicach I9

czas wyniki badań rra sLatlowisku Milejowice 19 były jedynie sygnalizowaue wespół z wieloma iluymi, w ogóluyclr sprawozdaniaclt z ratowtticzyclr badań arclteologicz-nych lla autostrarlzie A-4 lla Do|nym Slqsku (B. Gerliga, A Kosicki, L Żygadło 2OO|, s. 105; B. Gediga, J Bronowicki, A Kosicki, L Żygadło,2001, s l53-155;J' Broltowic. ki' B. Gediga, A Kosicki, L Żygadło,2003, s 166) Charakterystykę wyrrików |laclań wstępnyclr z roku 1999 przedstawił J Kopiasz (200I, s 238-245), natomiast pierwsza ogóIna cltarakterystyka wyrrików z Lrzech sezollów badań ratowlticzych na stauowisku 19 w Milejowicaclt, prowadzonych w lataclr 1999-2001, została opublikowana w 2002 roku (E. Bugaj, B. Gediga, A Kosicki, R. Szwed, L Żygadło 2002, s. 23,ł_251).

Stalowisko Milejowice 19 zrrajduje się na wysoczyhie morelowej Równirry Wro-cławskiej, w strefie płasko-falistej, lla obszarze, którego wysokość bezwzględua walta się na poziomie 133,0-133,75 m u.p.m. Wysocryzla z|ludowana jest główlrie ze zwał,ów 1liasków i żnvlrów oraz głazow, a miejscami też z gln zwałowyclr, ua któryclr za|ega cielka pokrywa utworów lessopodobnych o miąższości średnio 0,40-0,80 m Zdjęta tutaj warstwa orna miała zatem cltarakter piasków pyłowo-ilastych o getlezie deluwial-nej, |worzących w połączeuitr z dodatkami organicznlymi dobre gafunkowo gle|ly |lorri-tacyjue Woda podziemrra występuje tu od czasów pradziejowyclt na lilewielkiej głę|;o. kości, to jest około 1,t-2 m, a jej poziom ze wzg|ęrJu na słabo prze|)uszczalne glhiaste podłoże _{podrrosi się okresowo Pola uprawue w rejonie badań były Zmeliorowane} Studia geomorlblogiczne dr. }Ienryka Cltmalal wykazały,zbadalry archeologiczuie obszar rra stanowisku Milejowice 19 jest miejscem, gdzie wysoczyna morerowa ma postac międ,ryrzecza wobec rlwóch z|liegaj4cych się paleokoryt Małej żurawki Szczę-gólnie wyraźl\ę zazllacza się prawa (słówlla) oduoga rzeki, która ltajprawdopodobniej w okresie halsztackiln płyrtęła w odległości około 100 m ua półloc od krawędzi pod-danego lladaliom terettu Następnie koryto uległo przesultięcitl mrliej więcej o 100-200 m w kierunku północuym i w postaci dzikiej, meaItdrujqcej, egzystowało do II woj-rry światowej Mała Zurawka jest obecuie uregulowarta, a większość niedawuych zakoli została całkowicie zas}'parra (H' Clrmal 2000; 2001)

Zairlicjowane w 1999 roku, jak po!\Yżej wspomniauo, prace wykopaliskowę lta sta-rtowisku Milejowice l9, prowadzole były przezmgr Jarosława Kopiasza itrwały zaled-wie od 3-go rlo 27-go sie4lllia (J Kopiasz200I, s 238-245). Do |ladań dostępny był wtedy tylko w4ski 1las terettu prZeZIaCZoIy pod półuoclrą jezdrrię autostrady A-4. W rezullacie podjęĘclt prac przebadano ł4czuie ollszar o 1lowierzcluri nieco pollacl 24 ary' na którym udało się zarejestrowacizbadac 25 obiektów osatlniczych oraz jeden o charakterze sepulkralnym, który określono jako pocliówek wieloosobliczy .tw\ązaly z ludrrością kultury turieĘckiej (J Kopiasz 2001, s 2Ą0_2Ą|) Materiałem za|lytkowym pozyskanym z obiektów osadniczych była 1lrzede wszystkim ceramika, typowa rlla irl-wentarzy kultury łużyckiej z V okresu epoki llrqzu i okresu halsŹackiego (| Kopiasz 2001, s 24I_2ĄĄ)

l Pow}'ższe ustalenia, podobnie jak wsz5'stkie inne eksperĘ.z5'' specjalisĘ-czle (dendroclrronologicme,

datoruania rnetodą Cl., arclreozoologicane, pebograficare, paleobotaniczne), zostal1' rłykonane w rallach granfu

Fulldacji naRzęc,z Nauki Polskiej ,,Trakt''

zr8

Ewa Bugai, Boguslaw Cediga I I I

\

I

\

a

Ryc 4 a-b Mi|ejowice stan l9 Rozp|anowanie obiektów odkrytych na pasie N, ob ó5 - depozyt

Warto od razu wspomnieć, że kolejne sezony badawcze potwierdzily taką atrybucję kulhrrow4 obiektów zrrajdowanyclr na stanowisku Milejowice |9,przy czymślady cmell-tarzyska szkieletowego luclności kulfury uuietyckiej z I okresu epoki brąan Sq w zasa. dzie margirtalne i zostały zarejestrowane tylko w zachodniej części badanego terctlu (odkryto w sumie 10 pochówków), rlatomiastbezwzg|ędttie na cał}m pozostałym o|l. szarze vYysĘpiły obiekĘ zwtązale z osadq ludrrości kulfury łuzyckiej

Wyniki badań z 1999 roku uzmysłowi]y konieczność załoinlia na stalrowisku Miłe-jowice 19 kolejnych wykopów bieguqcych wzdłużpasa autostradowego, co pozwoliło. by la rozpozllanie śladów osadnictwa na większyn obszarze, i tak się ostatecznie stało Było to mofiwe dzilękizaprojektowaniu clokładrrie na tym terenie, po obydwu strouaclt przyszłĄ autostrady, budowy Miejsc obsfugi Podrózrych (MoP): ,,IGajków I" i ,,Kraj. ków I Południe'', mających docelowo zając obszar około 20,0 lra W celu przyb|iżefia zasięgu nowoodkrnego stanowiska l)rzeprowa<lzorro wówczas ua polaclt przylegajq-cych do inwesĘcji badania powierzchniowe. Na ich podstawie orazvwzględniajqc wy-uiki doĘclrczasowycll prac ratowtri czyc|t zap\alowallo' poczqwszy od roku 2000, prze-prowadzeuie na stanowisku Milejowice 19 szerokopłaszcTyzl|orych badan wykopali skowych, które ostateczrrie trwały do 2002 roku'

Vt|niki badań w Milejowicach l9

" "

o '

I

lrrwestorem

w ci4gu całego

_{okresu prac była Agencja Budowy i Eksploatacji}

Auto-strad, a badarria

prowadzono z ramieuia Irrstytutu

fuclreologii i Etllo|ogii PAN, oddział

we Wrocławiu,

pod opieką merytorycznq prof. dr hab Bogrrsława

Gedigi i koordyuują.

cym nadzorem dr lrszka Żygadło

i mgr Alrdrzeja Kosickiego z Zespołu

Badan Ratow.

niczych lAE PAN. W roku 2000 pracami bezpośrednio

w terenie, trwającymi od 28

czerwca do 4 grudnia, kierowała

dr Ewa Bugaj z InsĘtufu Pralristorii Urriwersytetu

im.

Adama Mickiewicza w Pozrtaniu, w roku 200l dr Robert Szwed z Wrocławia furace

trwały od 4 kwietnia do 20 listopada 2001), a fuialiowała jc w okresie od 9 kwietuia rlo

28 czerwca 2002 roku, mgr Małgorzata Kopeć, ta|łżr

z Wrocławia W pracach tereno.

wych uczestniczyły

pouadto liczne zespoły badawcze, składające

się z groua wielu ar.

cheologów,

prowadzących

eksploracje

uaposzczególnych

odcinkac|tz

oraz zpracowrri.

ków techniczrryclr i sfudeutów archeo|ogi z Poalatria, Wrocławia oraz Arrglii a takir

bardzo licznyclr pracowników fszyczttyc|l

(w okresie największego uatęźenia

prac

w lataclr 2000-200l było iclr porrad 100 w kaźdym sezonie). Prace laboratoryjrro.

'ŻW badaniach raton'niczych uczestniczyli ponadto archeolodzy: dr Jadwiga Biszkont, mgr mgr Marek

Grześkowiak' Jaroslaw Kopiasz' I\4onika Michnik, Krzystof Nowaczyk, l,ł:bornila Nowaczyk, Wio|etta

Nowa-czyk, Katarzyna Skrzyńska i Witold Waniek

219

,90

s

zzo

Ewa Bugaj, Bogusław cediga

gabinetowe prowadzili głównie absolwenci i studelci archeologii z Uuiwersytefu Wro. cławskiego3. Klasyfikację clrronologiczuo.kulfurową materiałów zallytkowyclr z tego stanowiska wykonywał prof. dr lrab' Grzegorz Domanski z IAE PAN, oddział Wrocław.

Stanowisko Milejowice 19 było szfucznie przedzie|ole pasami jezdni starej drogi ekspresowej na linii budowarrej nowej autostrady A-4, w zwlązku z tym, ratowllicze prace wykopaliskowe były prowadzotle równolegle w pofudniowej i półrrocnej części obszaru objętego inwesĘcją, przeciętego owymi jezdniami. Ze względu na wyrnogibez. pieczeństwa postanowiono wykonywać liezalein4 dokumeutację rysuukową i fotogra-ficznq dla obydwu części stanowiska, z zachowaniem oddzięluej numeracji obiektów, a badane miejsce ozraczotojako stauowisko Milejowice 19, pas N oraz Milejowice 19, pas S. W 2000 roku na pasie N prace monla było prowadzić już tylko w obrębie przyszł'ego Miejsca obsługi Podróźnych (MoP) ,,Krajków I'', na pasie S natomiast po-czątkowo jeszcze na terenie przezuaczorym pod budowę rrowej jezdui' a następnie wy-łączlie w obrębie MoP.u ,,Krajków I Pofudnie''. W ciągu dwóch pozostałych sezoIlów badawcryclr prace wykopaliskowe na o|lu pasaclr s[anowiska przebiegały juź tylko w ramaclt powierzchni przezlaczo||ej na przyszłe MoP-y, przy cZ-W w roku 2002, tla pasie S, teren badań niezlac,zn\e poszerzorro o około 280 m2pozagralice irrwestycji, rra przylegające do niej pola, co było umotywowane ewidentnym występowauiem ua tym obszarzę istotnej części zabudolqy rozpozuanej rra stanowisku

W trakcie przeprowadzonych w latach 200G-2002 ratowuiczych prac wykopalisko-wych na obu pasacłl (ryc. 4 i 5) starrowiska MiLlejowice 19, badaniami objęta więc zosta-ła powierzclrnia zajmująca ponad 9 lrektarów terenu, na którym zarejestrowauo i wy-eksplorowano około 2800 obiektów archeologiczlrycll

odkryte obiekĘ nieruchome oraz materiały ruchome posiadały charakter osadni-czy, wskazuj4c.y, że la |radanym obszarzę mamy do czylfertia z pozosLałościami stałej osady o|wartej ludności kulfury fułckiej ze schyłku okresu |lrĄn \ podokresu HaC wczesuej epok\ że|aza Wskaarjq na to uchwycoue w trakcie badań pozostałości rra-ziemnej zabudowy drewniauej typu słupowego (ryc 6,7,8,16 i 17) i byc moźe zrębo-wego oraz ZIaczIfę tragromadzeuie różtorodnych jam o przez||ac,zeniu gospodarczym, w tym pięć sfudui (ryc. 9, 10 i 12)' z których cztery posiadały zac'-ltowane drewlriatle cembrowirty, atakże ollecuość la z;,taczlej części stanowiska warstwy kulfurowej o miąi:. szości walraj4cej się w przedzia|e od kilku do około 30 cm Z obiektów Ęch, jak równieź z warstrty kulfurowej, pozyskano przede wszystkim różrororlrly materiał masowy, któ. rystanowiłagłównie ceramika (ryc l3, 14 i 15)' polepa orazkości zw\erzęce (W. Clrrza-nowska, A Krupska 2000; 2001). oprócz tego wysĘliły teźirure artefakĘ jak przęśliki i ciężrki tkackie (ryc 14: 3), kamienue rozcieracze orazprzedmioĘ wykolarle zbrą-zu lub ich fragmenty (ryc 13: 11; 14: 5,7) Materiał teu stanowi obecnie przedmiot szczegółowyclr arraliz i jest opracowywany

Na podstawie wstępltego rozponlatńa materiałów zródłowych, w Ęm główuie cera-miki' clrronologię całej osady określić monla było przede wszystkim lla podokres HaC,

11'.':a

ę

ś

x

;Ś

Ę

aś

ś.

n

Ś

G

U a1_{n r} o d # . -d \ a --\ - l

)

_ L 5 0 m

Ryc' 5 Mi|eiowice, stan l9 Rozpłanowanie obiektow odkrytych na pasie S: l - komp|eks obiektow związanych z warsztatem brązowniczym f - obszar zniszrzony przeznowożyt'ne wkopy; ob 901,9oz' 44fi 1642 - depozyty

m

t.iTT

b.) te

zzz

Ewa Bugaj, Bogusław Gediga

cllociaż ualezy domttienrywać, że jej poczqtki mogły sięgać jeszc,ze sclryłku epoki llrąal Takie datowarrie założrńa osadlticzego z Milejowic potwierdzaj4 lakż wyuiki aualiz detl. drochroltologiczuych wykorralle rta podstawie desek studrri odkryĘclr na stanowisku, zawierajqce się w przedzia]e od około (po roku) 680 do około 610 BC (M. Krąliec 2001a; teu;h 200b) oraz próba kości zwierzęcych oztlaczona metodq ClĄ ua 275Ot1i0 BP (A Pazclur 2001)

Rozlokowaue rra Lak dużym ohszarzę 9 hektarów ślarly osadtrictwa ze schyłku epoki |nqzu, a w zasadz\ę główrrie z okresu halsztackiego (HaC), rorlz4 istotne pytanie o 1o czy wszystkie odkryte obiekty funkcjonowały na Ęm tereuie mrriej więcej jedttocze-śIńe, czy też mamy do czyrrieuia ze śladami kolejrrych przemieszczeń zallutlowy osady. Na podstawie istniejqcych przesłarrek, w tym główuie pozostajqcego do rlyspozycji materiafu ceramiczltego, nie mamy możiwości określeuia kolejllych faz zalludowy' Sq-tlząc po rysujqcych się wyraźlie oddziehryclr skupiskaclr za|luclowy (ryc 4 oraz 5) mozemy brac pod uwagę ewelrtualrrośc, źe sukcesywrlie na przestrzeui czasu trwallia omawiarteg<l osadllictwa, w miarę jak ulegały zuiryc,iu budylfti drewniaue, przemiesz. czano za|lut|owę osady. BIjhzę anahzy zabudowy staltowiska |lyc moźe ułatwią w przy. szłości SZerSZe ltaświetlenie tego zagaduielria, cltocia ż zapewt,le rlie uzyskamy tutaj jedrtozuacztlych orlpowiedzi' Jedrrakże ltie możra również wykluczyc fullkcjouowania osady przez jakiś czas na całej zbar|anej przestrzelli

Wspomltiane povYyżj trudności w zakresie szczegółowej cltrollologii osady Milejo-wice 19, uie umnĘszajq jej walorów pozlrawczyclt. Iuteresujące i cenlte żódłowo oka-zały się zwłas zcza ob ser wacje d o Ęcz4ce r o zpo zlalia pra widłowoś c| zwiqzaly c|t z r o z-1llartowauiem przestrzentlym osarly, jak również pozyskaue 1lrzesłalki do pró|ly prze. prowadzellia ala|izy w aspekcie socjoto1lografii zlladanego stattowiska W zasadzię zagadnielia te, zlłĄzalle z przestrzelnq organizacjq zabudowy, a takir z fruftcjonal-rlyrn podziałem poszczególnyc|r partii osad ohvarĘclt kultury łułckiej, llie llywały, jak cloĘd, przedmiotem szerszych studiów, z uwagi na rtiedostatecztty sLaIt

roZI)oZ|.)a-ltia takich slanowisk llie tylko Ira ziemiach polskich, a|ę też w rlrrĄ mierze i Ira tere-rtaclr sqsiedlliclr' Więcej przesłanek ku takim stucliom dostarczały jeclylrie badania w obrębie lliektóryclr grodów - w przypadku ziem polskich szczególrrie grodu w Bi. skupilie. W tyrn aspekcie przebadara w skali wielkollrzestrzerulej osada otwarta w Mi-lejowicach 19, dostarczyła spektakularnego wyniku i stwarza barr|zo o|liecujące pod. stawy dla dalszych studiów.

Ro4loczyuajqc alralię od wydzielorlego pasa północnego stalowiska (ryc 4) moź. tta zaollserwować, że w sposóll czy'telrry zarysowujq się tam dwa wyraŹle skupiska zalrudowy osady. Gelteraltrie na przebadauym obszarze w obręllie 1lasa N uwidacznia się częśc, lla której wysĘliła bardziej rwarta zabudowa oraz peryferie z rozrntcolymi cltaotyczrtie pozostałościarni _{rozmaityclr jam i śladami dołków posłupowyclt W} par-tiaclr osady wskazuj4cych Ira kotlcentrację załludowy, możla właśrńe wydzielic owe dwa wyraźriej zarysowatre kom1lleksy skupiolte rlclokoła woluych 1lrzestrzerti - pla-ców, które osiągały w przybliźrrriu wymiary 20 x 20 m

Vllniki badań w Milejowicach l9

Trudno stwierdzić, jak to juź zostało wyzej podkreślolte Czy lnamy do czyuicllia w przyladku owyclt dwóch wyróariajqcyclr się skupisk załludowy, z partiami osady fulkcjortującymi w jedrrym czasie, czy lei, z kolejrrymi fazam\ użytkowauia przestrzelri zasiedlonej główlrie w podokresie HaC W kazrlym razie odlrotować nrożta celowe, w miarę regularue ronł|qzalia przestrzerti osady, zorgaIlizowanej dookoła w<lluycll od za|ludowy placów. Na rzecz jedtroczesuego furlkcjouowaltia Ęch skupisk przemawiac może zasaduiczo podobuy w o|lu model zorgallizowatria zabudowy wokół woluych prze-strzeui, a polladto zbli,źorle daty uzyskaile z alnliz drewlrialtyclt cemllrowin sfudni (obiekt llr 53, ryc 9, w jednym skupisku i obiekt ur 280, ryc l0a, w drugim) Ocerńouo w wyrri-ku artaliz dertdroclrrortologicztlych, ż drewrto ścięte do wykonaltia t:embrowiny stutl-lli ur 53 datowac monla rta lala 40-te, następstutl-llie 7Gte i 2 poł 80-sclr VII wieku BC, co tłumaczyc możta wtórnym użyciem drewlla 1lodczas buclowy sfudui w latach 4O-tyclt lu,|l uaprawami studrri powstałej w latach 80-tych. Do kollstrukcji studlri nr 280 wyko. rzys|atlo zasadltic:zo drauice wykouaue z rontyc|t drzew ścięĘch około roku 635 BC (M Krąpiec 200 1 a) Zliiinly wytllk otrzymatto Iakżę z ala|Ę C la z tlratfcy stud rri rr 53, który opiewa na lata 2750t|l0 BP (A Pazdur 2001) Co więcej, ua prze|ladauym o|lsza-rzę llie zaobserwowano w zasadzie ewiderttrtych śladów rrakładauia się zarysów llu-dyuków, co mogĘlfuy byc dowodem rra wielofazowe furftcjorlowanie zabuclowy' Praw. do1lodobrra w Ęm świetle wyr|aje się teza, żr zarejestrowalle w trakcie |ladań obiekty potltoc|zq z jedltego domirlującego okresu uĄrtkowaltia osady. Tym ltiemniej trie moż. lta jerlnak rtie ;lamiętac o tyn, że podokres HaC to czas pottad 150 lat, llatomiast rozma-ite teoreĘcztte wyliczeltia fulkcjottowania budynków drewltiauyclr z reguły podajq krót-szy okres iclr możiwego ulĄltkowattia, więc na|eżry|iczyć się tutaj zIazam\ JeżeIimoina sięglląc po altalogie Z wczesr)ego średniowiecza, to przesłat*i dla takiej hipotezy uzy. skujemy q;. z grodu ua ostrówku w opolu, w obręl;ie którego możla llyło shrierdzic, iź hrr*cjouowalie jeduego 1loziomu zabudowy mieściło się przeciętuie w grauicach 25-35lat (J tsukowska-Gedigowa, B. Gediga 1986, s 310) Tak tęi,moina szacować czas fuukcjoll<lwaIfa domów słupowych na osadzie w Milejowicach

Jedrro ze ws1lomtliauych powyĄ clwóclr skupisk zabudowy lta pasie N zarysowało się w jego połrrdrliowo-wschodniej części (lor. rYC:4b kompleks ze studniami rrr 280 i l50) Slady jam posłupowych pozwalaj4 tla stwierdzeuie występtlwalria tutaj kilku słu-powyc|r budyr*ów naziemItydl Zgrupowatlyclt dookoła wolrrej przestrzeili Były oIle zorieutowane do placu bqdź w4skimi frolttami, b4dź też, dłuzszymi partiami ściarl W ogóle większość _{chat na osadzie zorieutowarla llyła w kieruuku N-S i jeśli |)rTnĄć} sugestie pojawiające się w literaturze, iźw butlclwuictwie ludttości kultury łu iryckiejprze-wabjq domy sfupowe wąskofrontowe (A Niesiołowska-Hoffmaru 1963, s 5G-53)' to wejścia do chat wypadałoby ulokowac w ściauach N lu|l S, a więc ttie zawsze czołem rlo wcwuętrzrrych placów. Slady odkry'1e ua stattowisku uie p<lzwolily na wysutrię. cie w tym wzg|ędzie jedtlozllacztlych wniosków Biorqc jerluak pod uwagę względy praktycztte, jak Itasłouecznieuie i osłoIrięcie od wiatru, mogły to byc raczej ściany S Zabudowa grodu w Biskupillie (Z Rajewski 1950, s 2il'-268; teuż 1958, s 6G-tl7) chociaż o intlym charakterze i odmierurych warurlkaclt rozplanowau\a,każe

uwzględ-zz3

ff+

Ewa Bugai, Boguslaw Gediga

ńać ta|<że mofiwośc syfuowania wejśc w ściarrach dłuazych, sytuowanych zwykle wzdŁużprzebiegu ulic.

W obrębie wspomniarrego skupiska, na wschód od usytuowanych na osi N_S regu-larnych budynkóq zarejestrowauo kompleks jam ułoż'orry paralelrrie do niclr. KształĘ owych jam i ich wypełniska świadczą, że mamy do czprierńa z Ępowym zayieczern gospodarczym w postaci obiektów zasobowych i odpadkowyclt, natomiast wielce inte-resującymzjawiskiembyłaobecnośćwcerrtrum jednej jamy (obiektur 141),płaskiego bloku narantowego dulich rozmiarów, o szerokości i długości około 1,8 x 1 m (ryc. 11)' Wstępna ala|iza geomorfologiczua wykluczyła irrtencjoualne opracowanie po-wierzclrni kap|ęnia, natomiast jest wysoce prawdopodoble, żr ów głaz ze swoim ,,prak. Ęczlym,,płaskim kształtem mógł być wykorzystywaly przez ludność osady, jako swoisĘ rodzaj ,,stofu'' czy ,,podestu'', choć trudno o jakieś b|iiszę interpretacje doĘ. czqce clrarakteru wykorzystania owego głazu' Byc moźe rrie tylko aspekt prakĘczny odgrywał futaj rolę, ale blok ten sfużyc mógł rówrrie ż podczas rozmaiĘclr ceremonii kultowych.

Wypada jeszcze dodać, ż na pofudniowyn skraju owego cĘgu jam ulokowana była jedla ze wspomnianyclr studni bez zachowanyc}t pozostałości drewniarrych (obiekt nr 150, por. ryc. 4), natomiast w obrębie omawianego skupiska, w jego częścipołudniowo. zachodrriej, usyfuowana hyłateż druga studuia (obiekt nr 280, ryc l0a), z zac|lowall4 czworokątnq konstrukcją drewnianej cembrowiny, wykouanq w korrstrukcjikrzyinwe1 prostej na wczopy. Kolejna odkryta studrria (obiekt nr 965, ryc' 12) była usytuowa-na w pewuej odległości w kierunku pofudniowo-wschodnim od wspomnianego skupi-ska jam i wydzielającego się ugrupowania zabudowy wokół placyku. Sfudnia posiadała zachowarrą, choc|ażw złym stanie, koustrukcję prostokątnej cembrowiny drewuianej o wymiaraclr 1,0 x 0,9 m, z której przetrwało we fragmentach 14 dranic z zaciosami na końcaclr, łączonyclr w rrarożrikach techniką krzyżovtą' W obrębie studni wysĘlila ce-ramika, kości nvierzęce i kamienie oraz na głębokości ponad 2 m naczynie zkory.

Podobny clrarakter posiadało drugie zwyróin\ających się skupisk rra pasie N sŁano. wiska Milejowice 19, usytuowaue nieco na północ od poprzedniego (por. ryc 4a, kom-pleks ze studrrią nr 53 i depozytem nr 65) ' Zarejestrowano w jego obrębie analogiczną koncentrację obiektów, wśród których dajq się rozpoztać zarówno konstrukcje zagłg bione w ziemilę,jak i naziemne. W prąryadku konstrukcji naziemnych ponownie zwra-ca przede wszystkim uwagę pojawierrie się kilku budynków słupowych zgrupowauyclr wokół wolnego placu (ryc. 6 i 7). Natomiast rra obrzeżclr tego skupiska, w części wschodniej i półrrocrrej, uchwycorro zarysy płytkich rowków długości kilkudziesięciu metrów, które biegły równolegle do ścian budowli słupowych' Prawdopodobrrie są to pozostałości ogrodzenia płotowego zamykającego pier wotnie to zało żnl\e.

W południowej części omawiarrego drugiego skupiska z pasa N odkryto wymieniorr4 już shrdnię (obiekt nr 53, ryc. 9a), z zachowanq drewnian4 cembrowirr4 W wypełnisku jej partii spągowyclr znajdowały się dwa, niemal kompletne naczyrria (ryc. 9b), w tym jedno z fragmeutami szuurka w uchu' Z interesujących znalezisk tego skupiska wymie. nic nalezy jeszcze obiekt nr 65, posiadający najprawdopodobniej charakter ofiary

wo-Vtlniki badań w Milejowicach 19

tywnej. Było to uaczynie wazowate, wewuątrz którego zuajdowały się kości fragmenty ceramiki i wyrobów zbr4nl (m in fragmerrt siekierki) oraz surowiec brązowy

IGótko scharakteryzowalle powyżej partie zabudowy osady w aspekcie fuukcjonal-nym dają się zinterpretować jako Ępowe przykłady strefy mieszkalnej, w obrębie któ. rej prowadzona była codzienna działalnośc _{gospodarcza mieszkańców. Jako element,} który mógłby wskazywać również na prakĘki o charakterze kultowym, uzlac można wzmiankowany w pierwszym skupisku gł,az,latorńast w drugim skupisku śIadem tego Ępu działan jest zapewne depozyt ceramiczny

W części pofudniowej badauego startowiska Milejowice 19, określorrego jako pas S (ryc. 5), odsłonięto i zbadano w całości teren pod jezdniąpołudniowq autostradyA_4 oraz ZDaczny ollszar planowarrego MoP.u ,,I IGajków-Południe',. Zarejestrowane w trak-cie prac wykopaliskowych skupiska obiektów tworzyły ponownie wyraźle układy prze-strzenue, które interpretować mozra jako pozostałościzabudowań i róźuorodnychurz4-dzeń gospodarczyc|l. Wśród obiektów nieruclromyclr dominowały jamy posfupowe (ryc. 16) Koncentracja tego spu reliktów wysĘliła w półuocno-zachoduĘ i południowo-ws clr o d uiej par ti pr zeb ad arrego terenu. Na pod stawie pr zepr ow adzouej południowo-wstępnej aua. IĘ plauigraficznej obiektów wynika, żę zadokumęrrtowaue ślady rlołów w wielu przy-padkach były pozostałościami zarówrro budynków, jak i ogrodzenrozdzie|Ąących kon. kretne skupiska czy zagrody. Założenlom tym towarzysdy liczlle jamy o clrarakterze gospodarczym, nĘedrrokrotrrie będ4ce ich elementami składowymi (ryc 2).

Moźna w tej partii badaltego terenu wydzielić, podobnie jak na pasie N, wiele śla-dów budowli naziemrryclr. Ich zarysy .qrzr.acza uajczęściej sześć i więcej słupów, clro-ciaż lięraz zaobserwowac dają się konstrukcje czterosłupowe o niewielkich rozmia-rach. Na podstawie arralogii etnograficznych domrriemywac ualezy, ze te ostatrrie pełni-ły rozmailte funkcje o clrarakterze gospodarczym, jak dla przykładu Zadaszone, ale pozbawione ścian brogi bądźwręcz spiclrlerze w postaci plafform palowych czy stoło-wyclr (K Moszynski 1967, s' 244_246) W przypadku zarysów budowli, z obl zresdą pasów, wyzuaczorrych przez sześć i więcej słupów moanaprzyjąć, tżby|y to regularne burlynki mieszkalne, posiadające ściany oraz zad,aszenia Ich powierzchnie wahały się od kilkunastu do kilkudziesięciu m2, a w niektórych przłrpadkaclr wyrosiły nawet po-\łYź€j 100 m2 Wszystkie założrna o tym charakterze miały Zatysy zh|iinrc do czworo-kąta. Sciauy Ęch budynków wzrroszone były zapewne w tecltuice sumikowo-łątkowej Nie ualeł wykluczać takż kombfuacjitego systemu konstrukcyjnego z technik4 Zrę. bow4, szczególnie tam, gdzie uie stwierdzotlo obecności słupa narożlego Doły posfu-powe najczęściej rozmieszczarJo w regularnych odstępaclr Zastosowanie teclrniki sumikowo-ł4tkowej pozwalało na wznoszellie ścian o dowolrrej dfugości, a ich rozmiary warunkowaIre blpiedynie dfugoścĘ łątek w poszczegóInych segmentaclr. Mofiwe re. konstrukcje zaryśów liektórych budpków, na które pozwalają układy dołków posłu- 11 powyclr czytelne na uzyskarrych planach osady sugervj4, że w przypadku części bu-dynków łącryć z nim\laleiry rónte przy|ludówki lub też podcienia

Rekonstrukcja zadaszelia budyŃów, co podkreślano nĘeduokrotnie przy okazji omawiania budownictwa pradzĘowego,la|ezy do najtruduiejszych zagadnień (J. Pyr.

226

Ewa Bugaj, Bogusław cediga

gała|972, _{s l51-153; I Jadczykowa 1983, s 209-214) Zaclrowane ślady na osadzię} w Milejowicach w wielu przypadkaclr pozwalaj4 ua prólly odtwarzatlia konstrukcji da-cltu obecnośc śladów po słupach umieszczotlyclr 1lośrodku ścian szczytowyclr, a tak-że występowanie układów dołów posfupowyclt we wrętrzu, w osi dłuższej budyr*ów, wskazylvać mogq na zastosowanie konstrukcji socha-ślemię W obiektach o niezbyt dulrj szerokości ścian szczytowych, a w któryclr najczęściej w dłunzyclt ścianach zllaj. dowały się regularnie rozmieszczoue słupy, ślemię wspierało się najpewItiej na póŁ soclraclr. Nie naleł wyk.luczac także ł4czelia obydwu systemów - soch i półsoch

Po Ęch krótkich dygresjach dotyczącyclt llutlowtictwa pradziejowego, które mo-gły mieć miejsce na osadzie w Milejowicach, a wracajqc do organizacji przestrzeni osa. dy ua pasie S trzeba stwierdzić, ż w północuo.zaclrodniej części tego pasa wysĘliła osada otwart,a, z za|ludow4pierwotnie skupiającq się również wokół placu (por. ryc 5) ' Niesteff, głębokie korytowanie jezdrri autostrady budowanej w tym miejscu już w okre-sie mięclzywojenuym doprowadziło do zltiszczetria zlacz;'tej części obiektów, które sta. nowiły część opisywanego skupiska i dlatego llie jest ollo tak czytelrle, jak te dwa zba-daue po drugiej stronie drogi na pasie N

Ponadto w opisywanej części osady Milejowice rra pasie S widoczna jest na platlaclt zll'aczna ilość nieregtrlarnyclt, płytkich obiektów tworzącyclt dwa wyraźre zgrupowa-ttia, mniejsze i większe, położoue w części południowo.wschodnej Należy wiązać je z okresem istnierria osady, a powstać mogły w wytiku wybierania przez ludltośc za-mieszkujqcą osadę pyłowatej pokrywy lessopodobnej. Była otta wykorzystywana za. pewr)e w budownictwie. Jamy miały rliewielką głę|lokośc, gdyż eksploatowarlo tylko iwyłączrrie ow4 lessopodobnq pokrywę, o mią.bzości do 0,3 m, a nie zalegające poniżj piaski i żwiry, w odróżnieniu od uowoĄrtnych wybierzysk, które takż odkryto na pasie S, a które w widoczny sposób zaKócają za|;udowę pradziejow4 fuor. ryc. 5). Z kolei rliektóre jamy wybierzyskowe z okresu istnienia osady wykorzystane zos|ały potem jako śmietrriska, czego dowodem jest obecność w iclr wypełrriskaclr ułamków ceramiki i kości ntterzęcyc|l

Istotrtym zagadŃeuiem lla |)asie S jest również kwestia czasu trwatlia osady otwar-Lej oraz problem jednoczasowości wszystkich zabuclowań, które możta próbować na podstawie planów odtwarzać. Artalogiczrrie, jak to miało miejsce na 1lasie N, i tutaj pozy. skany materiał zabytkowy, w głównej m\erze ceramika, pozwala określic tylko ogóInie clrrolrologię omawianego skupiska, główrrie na okres halsztacki C. Nie stwarza to tlato-miast możiwości dla bardziej precyzyjnego ustalenia czasu ułtkowania poszczegól-nych budpków.

Drugi wyraźlie wyodrębIriaj4cy się i wyjqtkowo ilteresuj4cy, a nawet unikatowy, jeśli chodzi o rozpoz[alle osad otwarĘch ludności kulhrry łuryckiej, kompleks osadui-czy pasa S, zadokumetltowany zos|ał w połudltiowo-wsclrodrriej części przebadanego obszaru. Kompleks ten ollejmował obiekty nieruchome, które możla irlterpretować jako pozostałości budynków mieszkalnyclr i rozmaiĘclr jam gospodarczych. Zla1dowa-ły się one w obrębie partii osady otoczouej ogrodzeuiami (ryc. 5). TworzyZla1dowa-ły je dwa, a we wschodniej części uawet trzy pierscienie konstrukcji wspartej ua wkopanych w podłoźr

V!)lniki badań w Milejowicach I9

słupaclt (ryc. 18 i 19). w trakcie lladań roz1loznano niemal cały przebieg załoirll\a o kszlałcie z|iiinlym do okręgu, którego zewlętrzla średnica osiągała około 85 m

We wsclrodnĘ części omawianego skupiska trzy rzęcly jam posłupowych przebie-gały na większym odcfuku ltiemal rówrlolegle, by w części półuocrlej zetkrrąć się ze sollq (lor. ryc ' 5 oraz l8). Miejsce sĘku wszystkich trzech ci4gów uyznaczało w przy. |lli,źerriu połowę zewnętrznego okręgr, w który wpisaue |ryło całe załoirnie' Maksy-malua odległośc mierzoua pomiędzy koustrukcjami zevtlętrzl4 a środkow4 osiqgllęła 10,5 m, l)atomiast pomiędzy środkową a wewuętrzną średnio 4-5 m Przelrieg zewnętrz. lrego i środkowego ciqgu wyzrlaczały ślady po słupach rozmilęszczonyclr najczęściej w odstępaclr wynosz4cych od 1,2 do 1,8 m (mirrimalne 0,8 i maksymalrre 2,4 m).

Specyficzuy clrarakter miała najbardziej wewrrętrzna lirtia ogrodzenia, uclrwy't-na je-dytlie we wsclrodrriej częśc'i założeńa. W odróżnieniu od dwóch pozostałych ciągów dołów posłupowyclr powstała oua w oparciu o rów szerokości od 0,4 do 0,6 m i głęlloko. ści około 0,4 m od stropu ca]ca, w którym posadowione były słupy (ryc. 19) W jej północllej części zarejestrowano ślady po gęsto rozmieszczolrych słupach na obwodzie zewtlętrzItym \ zllaczl\ę rzacl'ziej lta wewnętrzlym Z przekroju podłużrego rowu futl. damelttowego wyrrikało, że la zlaczlyclr odcirrkaclr czytelue były ślady słupów usta-wionyclt jederr przy drugirn, Co Sugerowałoby konstrukcje typu palisadowego

W cerrtralnej części całego kolistego za|ożena usytuowatle były dwa depozyĘ -obiekĘ o tlumeraclr 901 i 902 (lor. ryc. 5), które z dużrym prawdopodo|rieństwem moż. na określic jako ofiary wotywue Na depozyt z obiektu uumer 90l składały się dwa naczyrria włożone jedrro w drugie oraz kości zw\erzęce W obiekcie tlumer 902 znajdo-wało się nacz}rrie zaso|lowe przykryte irutym ttaczyniem, a we wnętrzu złomlę zostały misy, pod którymi lYysĘpiły kości zwierzęce Trzeci podobrry depozyt (obiekt rlumer 442, ryc 20)' wystruił w południowo-wschodrliej części okrągłego założeńa i oclkryto go przy wewnętrznej lilrii słupów oprócz wspomnianych powyfuj depozytów, w oma-wiarrej wydzielonej grodzeuiami części osady tratrafiono na jeszcze jeden obiekt, który

zdllirymprawdopodobieństwem rówtieżla|ehłobyinterpretować jako ofiarę woĘwnq' Ztlalez\sko to - obiekt nr |642 (ryc 21a, b), odkryĘ został w południowej części oma-wianego założel\a, po zewrlętrzuej strouie wewlrętrznego pierścieltia słupów fuor. ryc 5). W jamie o kolistym zarysie, średrricy pouarl 3 m, jeduak częściowo zrńszczollej ro-wem melioracyjnym, ua głębokości 0,1-0,4 m wysĘliło duze uaczynie zasobowe (ryc. Zlb; 15: 6) oraz odwrócona dnem do gory czarka (ryc. 15: 3) i fragmerrff duĄ, czer-niorlej, zdobionej wazy Z wyodrę|rrriorrq lejkowaĘ szyjkq (ryc' 15: 1). W rtaczyuiu zaso-bowym zuajdował się prawie cały szkielet psa oraz kości świni i bydła, odwrócony dlrem do góry kubek (ryc. 15: 4) \llóżzr|azly (ryc. 15: 2).

Dodac la|eiry, ż w obrębie omawianego załozrlia kolistego lla pasie S, w jego czę. ści wschodrfej, pomiędzy wewnętrzną a środkowq lirrią grodzeń, Zarejestrowalro stud. rtię - obiekt llumer 914 _ ponowuie z zac|towatl4 drewrianą konstrukcj4 cem|rrowi.

ry fuor.

ryc 5 i l0b).

Na półuocrry-wsclród ocl opisywanego powyżrj kolistego zał'oirl\a zamkrriętego na pasie S osady w Milejowicaclr, odkryto kompleks jam (m.in' obiekĘ o numeraclt 259,

zf&

Ewa Bugai, Bogusław cediga

7 ą

1 2 4 5 . 8 3 6 i , S 1 1 Ryc 'l 3 Mileiowice, stan 19, pas N Wybór zabytków: l-2,4-A - naczynia gliniane; 3 - szydło kościane; 9 - l O - z a w i e s z k i ząbow zwierzących1 1 1 - s z p i | a b r ą z o w a 1 - o b 9 ó l ; Z - o b 7 7 6 1 3 - o b 9 5 ó ; Ą - o b 8 7 7 ; 5 - o b 9 5 7 ; 6 - o b 9 ó 5 ; 7 - ob 96Ą', 8 - o b 7 5 4 ; 9 , l O - o b 9 9 5 ; 1 1 - o b ó 8 5 Rys K Gorek

il

il t.l

I

I

t

259Ą 260, 261., 263, 263!\ 264, 266, 277), ZwĄzaDyc.ll z funkcjorrowa[iem warsztatu brązowticzego (por. ryc. 5). W trakcie jego eksploracji pozyskano między irurymi frag-menty Surowca' form odlewn\czych, odpadów produkcyjuyc|l oraz gotowe wyroby w postaci guzów, guzów-krępulców i aplikacji, obejmuj4cych głównie ozdoby rzędu koń-skiego. Podobne wyroby pojawiły się teź w inrrych partiach stanowiska (ryc. I47). Analogiczue zahytklpojawiają Się na SZerSzą Skalę w Europie Srodkowej w koutekście Znalezisk grobowych począwszy od horyzonfu kimmeryjskiego i występujĄprzez cały okres halsztacki (|. Chochorowski 1993, s. 97-102; Pravekć dejinyMoravy 1993, s. 348 ryc.229i 7-9, s 349 ryc.230: 8' 10' 13). Wydaje się, ż elemenĘ zdobnlczelprzęży końskiej z Milejowic 19, łqczyć la|eźry z oddzaływaniami kultur kręgu halsztackiego id4cymi Z terenów Czeclr i Moraw (Z. Bukowski 1960, s' 237_238) Kwestiq dalszych studiów będzie sprawa wytwórczości w ramaclr orlkrytego warsztatu brązowticzego. Występujące w jego obrębię i w pobliżu wyroby hrqzowe zdają się wskazywac ua

miej-Vtlniki badań w Milejowicach 19

Scowe naśladowrictwa uapływających zkręgl lralsztackiego lub za jego pośrednictwen wzorów

Nie ulega wqtpliwości, żr nj|lardziej irltryguj4cym, a jednocześnie najtrudnĘszym do zilterpretowauia elementem zbadauej przestrzerti w Milejowicach 19, jest fragmertt osady otoczouy rodzajem kolistej palisady Próby wyjaśrrierria funkcji tego irtteresujące-go obiektu poprzez rtawiązania do aualogiczuyclt z terenu Europy nie zdajq się przyIlo. s ić jed uo znac zly c|l \ dobr ze uzas adniorry ch r o rw\ązń. Is totnym czyrurikiem jest w Ęm prznladku clrronologia Raczej la\ery odra'rcić możiwośc sy'tuowatlia samego kręgu palisadowego w czasaclr wcześniejszyclr niź sclryłek epoki brązu, a przede wszystkim okres lralsztackl, gdyż zarówrro Łak Zwa:nę iłódła ruclrome, a więc potrownie ceramika ze zbadarrycll nawarshrień , jak też daĘ pozyskane dla tego obszaru badan w wytliku artaliz radiowęglowyclr i dendrochronologiczuych (M Krąliec 2001ll), potwierdzaj4 duĄ jedrrolitość czasową kolistego zał'ożetlia, a w zasadz\ę dotyczy to całego startowi-ska W tej sl'tuacjl' zarówno ze wzg|ędu na pewue podołlieństwa formalne, jak też przede wszystkim zbieżności czasowe' lĄl':|lbze wydaje się byc nawĘauie do stauowiska

Ku-zz9

r- - \..-'-)

\ r y

_{\ /}

1l I i

{

łl

li

r {

!

Ryc l4 Milejowice, stan 19, pas S Wybór zabytków: 1_f , 6, &1O - naczynia gliniane; 3 - p r z ę ś | i k z g | i n y ; 4 - narzędzie kościane; 5 - szpi|a brązowa; 7 - ozdoba rzędu końskiego z brązu | - o b 1 4 9 3 ; Z - o b 1 3 Ą 4 ; 3 - warstwa na arze 1 5 M ; 4 - o b 1 4 9 6 ; 5 - Warstwa na arze 8M; ó - warstwa na arze 1 45; 7 - ob 1099; 8 - l O - o b 9 1 4 Rys K Corek 1-1 0

, (

/ g

,,ł

'l

' 1 0

2,30

Ewa Bugaj, Bogusław Gediga l . 1 . ł

i. , ł

\r(

\ i i L i 2

\

Ryc 15 Milejowice, stan 19, pas S Wybór zabyków z depozytu nr |6Ąf: 1 , 3 4 - n a c z y n i a g|iniane; f - noż źLe|azny Rys K Gorek

\

\- *_

/

t ' . /

/ )

/ ł /

/ ' - - - ' / t

ńm na Moraw ach (Z,. Ćumer 1995, s. 217-254;terlże 1999, s. 73-80) ' Jedrrak między obu stauowiskami dostrzec moina również istotne różlice. W obrębie ,,palisadowych', krę-gów w Milejowicach 19 mamy ślady zabudowy w postaci prawie ki]kunastu budylftów słupowyclt, podczas gdy w obrębie obiektu w Kuiim przestrzeńjest niezalludowarra, a jedynie w cetttrum usytuowany był słup - ,,obelisk'', co dość przekonująco wskazuje rato,'i mamy do czynienia z miejscem kultu. Inaczej jest w przlpadku Milejowic. Jak się wydaje, mamy tutaj do cznrietria z part\ą zabudowy osady, która została otoczolra regularnie kolistymi rzędami ogrodzenia Jednak musi Zastanawiac fakt, iż niektóre obiekty zabudowy w środku przecilmjq się z wewnętrzltym kręgiem palisadowym, co wskazywałoby l)a pewrre następstwo czasowe owego założeńako|istego Wygląda więc-la to, że ów najbardzĘ wewnętrzny krąg palisadowo.rowkowy |lyłby młodszym ele-meutem całego kompleksu, rezultatem jakiś póaliejszych przebudów czy też uzupeŁ lrień w obrę|l|ę założel:r.' Jest on zreszlĄniepełrry, a występuje tylko na odcil*u wsclrod-uim. Majqc to lla względzie, nie na|eżl jednak raczej wykluc'zac tezy, żr zasadlilczo pozostałe dwa rzędy _ środkowy 1zewnętrzny - korlstrukcji ,,palisadowyclt'' stano.

Vl|niki badań w Mileiowicach l9

wiq elemelt wspólrry z furlkcjouującą w iclr obręllie zabudowq Nie podważ takiej lripo-tezy też ów fakt przecięcia śladów po lludylftu słupowym przez laj|lardziej wewrlętrz-rry kr4g rowkowo-słupkowy, co jak powyzej ws1romrriano , może statlowić ślad przebu-dowy w trakcie fuŃcjorrowarria całego kompleksu

Biorqc powynze hterpretacje pod uwagę, moin,a stwierdzić, że tla terenie osady w Milejowicach 19 w specjahry sposób wydzieloIn została jej pewrla strefa i otoczona sLarauną, regularuie okrągłq korrstrukcjq w typie ogrodzeuia palisadowego W ollrębie ogrodzenia znajdowało się kilkanaście |ludyuków słupowyclt, przy czym nie wszystkie futlkcjonowały jedrlocześtlie, _{o czym przekouuje ów przykład ttaruszenia śladów kou.} strukcji budyrftu |)rzez row i rzqd sfupów kręgu wewnętrznego W obrębie całego za-łożel:n lYysĘpiły rówrież, jak wspomilarro, ślady c|epozy'tów woĘrrltych oraz studtfa Wszystko przemawia za Ęm, żr była to zamieszkała, a|e wyrahrie wydzieloIta część osady. Wyjątkowy zatem |ryc musiał z całą pewllością statrrs społeczlty i zapewlle takż majqtkowy mieszkańców tej wyróariającej się części osady.

omawialy kompleks jest wyrazem riokonujqcych się w okresie llalsztackim prze. mian w sferze stosutftów społecznyclr W duzej mierze pod wpływem oddziaływań pły-uqcych |lezpośredrtio ze strefy lralsztackiej dochodzi do kształtowauia się na irtnych olrszarach wiod4cej warstwy społeczeństwa, która sięga po wzorce z kręgrr halsztac-kiej ,,arystokracji'', wydzielajqcej swe okazałe siedzi|ly, jak też miejsca i formy po. clrówków. Potwierdzeń takich przeobrażrń w o|lrazie ówczesrlego s1lołeczeńsfwa, za-mieszkującego przede wszystkim zachodrriq strelĘ ziem polskiclr, pozostajqcą pod laj-sihtiejszymi oddziaływarriami kręgu krrlfury lralsz.tackiej, możlla ylrzy1,oc'zyć wiele, jak clroćby odkryĘ rtiedawrlo, nader bogato wyposażorry gró|l wojowrtka z Ł'az, gmila Wńsko, powiat Wołów (P Madera 1999, s 23I-246), naleĄcy rriew4tpliwie rlo człorrka wyróżuiającej się, wiodącej warstwy ówczesnego społeczeństwa ln Sl4sku.

omówiolly kompleks oddzielonej ogrodzeniem typu palisadowego części osady w Milejowicaclr 19 nie jest jedrrak odosobuionym przykładem z teręttu ziem polskiclr. Analogiczrlą palisadę, choc nie tak rozbudowaląlokazałą, wydzielającą określoItą par-tię zabudowy osady ludIlości kultury łulfockiej z okresu lralsztackiego, odkryto w nie-wielkiej odległości od Milejowic, również w trakcie ratowuiczyclr badań wykopalisko. wyc,|l mt\ązallych z |ludowq autostrarly A4, ua stallowisku Stary Sleszów 17, gmi-rra Żóra*nla, powiat Wrocław (B Gerliga, J Bronowicki, A Kosicki ,I', Zyga<|ło 2O0|, s 155; J. Kopiasz 2003, s. l0l-225)

Powracając do wydzieloIlej części osacly w Milejowicaclt 19, domttiem}ryvac la|ery, ż: miały tulaj miejsce |akżr róhlorodrre 1lrakĘki o clrarakterze kultowym, potwierrlzo-lte odkrytymi ofiarami woĘwnymi, sprawowane |lyć moze przez rriektórych człon.ków grupy zamieszkującej właśnie _{Ę wyróżriou4 częśc,} pełrriących określone fur*cje kul-towe na rzer,z całej społe*czności. Natomiast w kwestii dopatrywania się dalszyclt podo-|lieństw do osady w Kuffm lla Morawach w aspekcie pewrlych ceclt lbrmaluyclr, jak i fut'kcji' trzęba zwrócic uwagę, że w Milejowicach, porlobrlie jak lla osadzie moraw-skiej, natrafiono [akze na strefę utworzollq przez zespół,jam, w obręllie której prowa-dzona była działalność gospodarcza Zw\ązala z metirlurgiq Strefa ta na osadzie w

z3z

Ewa Bugaj, Bogusław Gediga

jowicach ulokowana była poza be2pośrednimi korlcentracjami zalrudowy mieszkalnej, lecz w pobliżu owego kolistego zał'ożelia wydzielonego ogrodzeuiami.

Na koniec tego omówienia wyników badań na osadzie ludności kultury łułckiej w Milejowicach 19, jeszcze raz podkreślić wypada, i mamy do czynienia ze stanowi skiem, które dostarczyło wielu nowych, a przy tym niejednokrotnie spektakularnych odkryć, mogqcych być podstawą do dalszych sfudiów, szczególnie związanyclr m.irr. z socjotopografią osad, budownictwem, wytwórczością i wieloma innyrni zagadnieniami.

Bibliografia

Bronowicki J , Gediga B , Kosicki A , Zygadlo L

2003 Badania vykopa}iskoweprowadzonena odcinku opolskinl i dolnośląskin autos|rady A-4 l,2000

roku,Zeszyty ośrodka ochrony Dziedzictwa Archeologiczrrego (dauniej oRBA), Seńa B; Mate-ńały Archeologicme, Raport 2000, ||,stępne w1miki konserwalorskicłt badań archeolog.iczllych

wstrertebudovyautostradwPolscezarok2000,red Z Bukowski,Warszawa2003,s f59-177

Bugaj E , Gediga B , Kosicki A, Szwed R, Zygadlo L

2oO2 Badania ratowlicze na stanowisku !|filejowice, pow' |Vrocław w latach I999_2001, Sląskie Spra.

wozdania Archeologiczne, toui 44, s 235-251 Bukowska-Gedigou'a J, Gediga B

1986 |I,czegośredniowiecm),gTód na ostówku v,opolu,Wrot|aw_Warszaua-IGaków- Gdańsk_tńdź

Bukowski Z

1960 KIka uvagna lenat funkcji niekłórych ozdób sużkowatych lzlfury lu4rkiej,Archeologia Polski,

I 5, s 197-241. Chochorowski J,

1993 Ekspansja kinnleryjska na tereny Europy Srodkowej, Kraków

ltzrnar L

l995 Das hal]skttzeitliche GehóIt in Kuńnt Voilturtge Ergebnisse der arch,iiologischen Retfungs.

grabung:, havćk NR 5, s 277_254

1999 Kuńnl, okr' Brnr>venkov, [w:} V Podborsky iinil, havćkź sociokultow(architektura na }|,Ioravć,

Brno, s 73-80

Gediga B,, Bronowicki J , Kosicki A , Zygadlo L

2o0l Badania vykopa}iskowe na autosb"adzie A_1 lt.2000 roku,śląskie Sprawozdania Archeologiczrre,

t 43, s 147-163 G e d i g a B , K o s i c k i A , Z y q a d l o L

2001 W,1,tliki ratovniczych badań archeologicmych prowadzonych na trasie budouy autostradyA_4

naDolnflnSląskuw,tatach1997_2000 ogóInacharakterystyka,ZesrytyośrodkaRatowlicz1'ch

Badń Archeologicanych Seńa B: Mateńały Archeologiczrre, Raport 96_99' Wstępne wymiki konserwatorskjch badań archeo]ogiczttych w sterte budowy autostrad w Po]sce za ]ata 1996-1999, red Z Bukowski, \Ąrarszawa, s 100_108

Jadczyk I

1983 Budovwictvo nieszkalne Judności kulfury przew,orskiej na obszarze Po]ski' Prace i Materialy

Muzeulrl Archeologiczrrego i Etnograficznego w łodzi, Seńa archeologicma, nr 28, s 709_247 Kopiasz J

Milejowi-Vi,lniki badań wMilejowiach I9

ce19,glll Zórawina,woj.dolnośląskie,Zeszy'tyośrodkaRatowniczychBadańArcheologiczrrych Seńa B: I\,lateńały Archeo|ogicze, Raport 96_99. I|Is|ępne gyniki konservatorskich badań archeologicmJlch wPolsceza lata 1996_1999, red Z Bukowski, Warszawa, s 238_2Ą5

2003 osada kulfury luźyckiej na wielokulturowytn stanowisku stary śtęszów 17, powia| I|,roclaw

Archeologicae Zeszyty Autostradowe 2, red B Gediga Badania na autostradzie A4, częśc I, Wrocław. s 10l-225

Madera P

1999 Wyniki ratowniczych badań vykopaliskow,ch na cnlerltarzysku cialopa}nynl kultury łulfockiej

w łazach, stan I, E:nl Wińsko, ś|ąsk.le Sprawozdalia Archeologiczrre , t 4|, s 231-f46

Moszyński K

|967 Kultura ludowa 9owian Kulfura nateńa]na. t 1. Warszawa

Niesio|owska-Hofńlrann A

1963 Zestudiównadbudowllictwenlplenionkulfuryłuryckiej,SlaviaArrtiqua,t 10,s 25-130

havekć dejiny Moravy,

1993 F|avekć deiny Moravy, red Y. Podborskf i in , Brno

Ąnsała J

|972 Mezoreg,ion osadniczy niędzy l|,isłą a Dolną ||\rą w oAresie r4ntskjnt,Wroc|aw'

Rajewski Z A

1950 Budov,le grodów kultury łużyckiej na póIwyspie Jeziora Biskupińskie,go w powiecie żnińskinl'

Iw:] II| Sprawozdarrie z prac łykopaliskowych wgrodzie kulfury luźyckiej w Biskupinie u.powiecie żnińskilrr za lata 1938-1939 i 1946-1948, red J Kostrzewski, Poznań, s 239-285

1958 10 000 lat Bislrupina i okolic, \Ąrarszawa

Espertyzy z archiwrrm Zespołu Badań Ratowniczych IAE PAN' oddzja| we \Ą'roclawiu: Babiński L

2000 Analiza drewlians,ch cenlbrowin studni pochodzących z badań archeologicznych prowadzonych

przy budowie drog.i A-!, ze stanowisk. śtęza 13, Nou1,Sleszótł'4, .Vilejovice 19, Biskupilr Chmal H

2000 Wstępna charakteryslyka geonlorIologicmo-geologiczna stanowjsk archeologicztlych pr4.,

budowanej autostradzie A4., Ślęza 10, Śtęza 13, Wojkowice ]5, |Iri]kovice 8' Kurów ]] oraz l|IiI ejowi ce .19, Wrocław

2001 CharakterysĘka geonorIolog.icmo-geologicma _{stanouiska lLIi|ejowice 1{ Wrocław}

Chrzanowska W, Krupska A

2000 Wilkowice 8 |,I,miki eksperĘ,zy nateńalóv, kostllych oraz Slęza stanovisko 13 i ]}fitejowice

s tan ovi sko 1 9' Wr ocław.

2001 Wlkowice 8 wkop II' W5',lliki ekspertyzy nlateńa!ówkosblych z 2000,/2001 oraz Sleza stanowisko

13 i Milejowice stanowisko ]9, Wrocłau'' IGąpiec M

2001a _{Badania dendrochronolog.iczt.le prób drevna pozy-skanych z prac archeolog.icznych zuiązanych}

z budową autostrady A-4 ze stanowiska Milejowice 1 4 (ob' 53 i 280), Kraków.

2001b Analiza dendrochronolog:iczna prób drevna pozyskanych podczas prac archeolog.iczn1,ch

związanych z budową autostrady A-4 ze stanowiska Milejowice 19 (ob. 914)' l/uakółł Pazdur A

2001 Sprawozdanie nr 11,/2001 z wykonania ozlaczeń wieku netodą C-14 w l^aboratońun C-14

In s Ę,tu tu Fi zyki Pol i t ec h n i ki Slą s ki ej n' G l i wi c a cll, Gli wi ce

V|yniki badań w Milejowicach 19 (s 2l ó_233) Ewa Bugaj, Boguslaw Gediga

333

Trasa

A ".fr"

! L - - 1 "

)(

Ryc 2 Milejowice, stan

334

Ewa Bugaj, Boguslaw Cediga R y c 3 M i l e i o w i c e , s t a n l9 BadarrianapasieNwrokuZOOl orazobiektyzareiesrrowanenaarach ZZ-23 F-H For I Krzekotowski

\

a)

'()

()

C

)-,

ę,

o ( . _ j_-i-.

{) \--=/

(,r (' Ca c a O _.--, -, 1

a)

)

WJlniki badań w Milejowicach 19 (s 216-233)

| 9, pas N S|ad budynku słupowego zarejestrowanego w obrębie arów 2Ó Krzekotowski

33s

,lł

Ryc ó Mile]owice, stan l-K (ob 497-509) Fot I

a\

336

Ewa Bugaj, Bogusław Cediga

o ooo

O \ J

Ur> O O

ó "O"

t l \ J

\ ) C

o

I \

o f)v

. \ r l - v

Ryc 7 Milejowice, stan 19, pas N

Wyniki badań w Mileiowicach l9 (s. 2 16-233)

337

I

oŃ

_>..?

/':',

't....-)

,:'--\

\,'-',1,

l t

[ ^ :

_{, /}

Ryc 8 Mileiowice, stan C-H (ob 725-730) Fot

l 9, pas N Ś|ad budynku słupowego zarejestrowanego w obrębie arów 30 I Krzekotowski

338

Ewa Bugaj, Bogusław Gediga

Ryc 9 Milejowice, stan l9, pas N obiekt 53, studnia z zachowaną drewnianą

cembrowiną: a - widok od zewnątrz; b - wnętrze z zachowanymi naczyniami w partii spągowej Fot E Bugaj

Wyniki badań w Milef owicach t9 (s 2 t ó_233)

R y c 1 o M i I e j o w i c e , s t a n l9 a - p a s N ' o b i e k t 2 8 o , s t U c l n i a , w i c l o k l l a g ó l n y w i e n i e c drewnlanej cembrowiny' fot I Krzekotowski; b - pas S, obiekt 9l4, stuc|nia r ^.,'o*"ną drewnianą cembtowiną - wic]ok na partię górną obiektu, fot W Wanlek

340

_{Ewa Bugai, Bogusław cedĘa}

R y c 1 l M i l e i o w i c e , stan 19, pas N obiekt 14|, płaski b|ok narzutowy o ceremonialnym przeznaczeniu2 Fot I Krzekotowski

Wyniki badań wMilejowicach t9(s 2tó-233)

₃₄₁

Ryc 12 Mileiowice, stan l9, pas N obiekt 9ó5, studnia; a - widok na partię stropu iamy

342

Ewa Bugaj, Bogusław Gediga

R y c 1 ó M i | e j o w i c e , s t a n l 9 , p a s S Ś | a c l p o d r e w n i a n e j s ł u p o w e | z a b u d o w i e n a z i e m n e i

zarejestrowanej w obrębie arów 12_13 H_| Fot K Nowaczyk

(-)

(,

( \

Wyniki badań w Miteiowicach t 9 (s 2 IÓ-233)

₃₄₃

R y c l 7 M i l e j o w i c e , stan 3 7 _ 3 8 D F o t M K o p e ć

\.. A

_{'..1 /}

-t-.-__,,_,

o

-/

,/'

,'u

_{"a \}

Y

3M

Ewa Bugaj, Boguslaw Gediga a c O \ 2 c ( . )

,>(

". a'/'

X

,,/

\

Ryc l8 MiIejowice,5tan l9, pas S SIady po wewnętrznej izewnętrznej Iinii groc|zenia

w części wschoc|niej osady wydzielonej wraz z zarysami słupowych budynków pomiędzy nimi

Wyniki badań w Milejowicach 19 (s 216-233)

345

R y c l 9 M i | e j o w i c e , s t a n l 9 , p a s S P o z o s t a ł o ś c i t r z e c i e i , w e w n ę t r z n e i I i n i i g r o d z e n i a w c z ę ś c i

wschodniej osady wydzie|onej, zachowanej W postaci wąskiego rowu ze śladami po dołkach posłupowych Fot M crześkowiak

Ryc 20 Milejowice, stan 19, pas S Obiekt nr 44f - depozyt ceramiczlry zarejestrowany

w południowo wschodniej części osacly wycjzielonei, przy wewnętrznei Iinii grodzenia

346

Ewa Bugai, Boguslaw Cediga

R y c 2 l M i l e j o w i c e , s t a n