Zasoby dóbr trwałego użytku w wiejskich gospodarstwach domowych rejonu kanału Wieprz-Krzna

Zofia Mykowska

Zasoby dóbr trwałego użytku w

wiejskich gospodarstwach

domowych rejonu kanału

Wieprz-Krzna

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 7, 11-34

A N Ń A L E Ś

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. VII, 2 SECTIO H 1973

In sty tu t E konom ii P o lity czn ej i P lanow ania W ydział E konom iczny UMCS

Z o f i a M Y K O W S K A

Zasoby dóbr trwałego użytku w w iejskich gospodarstwach domowych rejonu kanału W iep rz-Krzna

Предметы постоянного пользования в деревенских домашних хозяйствах района канала Вепш-Кшна

The Resources of Objects of Permanent Use in Country Households in the Wieprz-Krzna Canal Region

Inten sy fik acja produkcji rolnej i zw iązany z tym w zrost dochodów rolników staw ia w polu zainteresow ania, obok problem ów produkcyjnych, rów nież problem konsum pcji na wsi. Szczególną uw agę w tym zakresie zw raca popyt ludności w iejskiej na trw ałe dobra konsum pcyjne. W p rzy­ p adku ludności w iejskiej problem popytu na nieżyw nościowe dobra kon­ sum pcyjne posiada pew ne specyficzne aspekty. W iążą się one z dw u­ stronn y m w ykorzystaniem dochodów rolniczych, w ynikających ze ścisłego związku, jak i istnieje na wsi m iędzy gospodarstw em dom owym i w arszta­ tem produkcyjnym .

Pow szechnie wiadomo, że w y datk i produkcyjne w krótkim okresie ograniczają możliwość zakupu dóbr konsum pcyjnych, niem niej prow adzą do zw iększenia produkcji w przyszłości, co wiąże się z wyższymi docho­ dam i um ożliw iającym i w zrost zakupów o ch arakterze konsum pcyjnym . Szczególnego znaczenia nabiera więc badanie zmian rozm iarów i stru k tu ry zakupów dóbr konsum pcyjnych n a wsi. Oczekuje się bowiem, że wzrost dochodu ludności w iejskiej pow inien w yw ołać znaczne zm iany w popycie n a tego ty p u dobra, a z drugiej stron y dla rozw ijającego się przem ysłu wieś staje się w ażnym , bardzo chłonnym rynkiem zbytu. Dotychczas pojawiło się bardzo niew iele badań em pirycznych w tym zakresie. Z pow ażniejszych w ym ienić należy studium Z. M isiaszka analizujące stan zasobów dóbr

trw ałego u ży tk u n a w s i 1 oraz pracę A. W osia poświęconą analizie trendów rozw ojow ych sprzedaży w ażniejszych dóbr konsum cyjnych nieżyw nościo- w ych w pionie CRS z próbą prognozy na najbliższe lata 2. Z prac w ażniej­ szych w ym ienić m ożna prace Z. M isiaszka 3, K. Sokołowskiego 4 i M. Czer- niew skiej 5. D orobek badaw czy na tym polu je st więc dosyć skrom ny, a jeszcze większe b rak i odczuwa się w zakresie badań szczegółowych, do­ tyczących poszczególnych rejonów k raju . Przedm iotem tego arty k u łu jest analiza stan u zasobów dóbr konsum pcyjnych trw ałego uży tku w stosun­ kowo m ałym rejo n ie k raju, ale za to w ażnym gospodarczo i ciekawym pod w zględem poznawczym . Je st to w ydzielony gospodarczo obszar woj. lubelskiego, k tó ry pozostaje pod w pływ em w ielkiej inw estycji przeobra­ żającej, jak ą jest K an ał W ieprz-K rzna.

W ty ch w a ru n k ach nasze badania m ają spełnić dwa podstaw ow e za­ dania poznawcze. Po pierw sze — stanow ią one integ raln ą część studiów nad ryn k iem dóbr trw ałego u ży tk u na wsi, a po d rugie — są one fragm en­ tem kom pleksow o zaprogram ow anych studiów nad ekonom iką rejo nu K a­ n ału W ieprz-K rzna, prow adzonych od kilku lat przez lubelski ośrodek badaw czy pod ogólnym i auspicjam i K om itetu B adania R ejonów U prze­ m ysław ianych PAN. W ty m zakresie badania nasze m ają przynieść p ierw ­ sze rozeznanie sta n u zasobów dóbr trw ałego u ży tku n a wsi w rejonie KWK. Ma to dosyć duże znaczenie dla określenia dy stansu dzielącego ten region od innych, bardziej rozw iniętych rejonów Polski oraz stanow ić p u n k t w yjścia dla b adania rejo n u KW K pod w zględem p opytu ludności w iejskiej na in teresu jące nas dobra.

M ateriał liczbow y stanow iący podstaw ę tego ty p u bad ań jest bardzo tru d n o dostępny. Nie m ogą go dostarczyć sta ty sty k i rynkow e, gdyż nie pozw alają one na w yodrębnienie zakupów dokonyw anych w yłącznie przez ludność w iejską. Nie m ożna ograniczyć się do czerpania m ateriałów ze sta ty sty k i obrotów placów ek handlow ych pionu CRS, gdyż pow ażnej części zakupów ludność w iejska dokonuje w m iastach. N ajw łaściw sze byłoby zastosow anie m etody bad an ia budżetów domowych, dającej pełne i do­

1 Z. M i s i a s z e k : Analiza popytu ludności wiejskiej na trw ałe dobra kon­

sumpcyjne, SIB, W arszawa 1969.

2 A. W o ś : P o p yt ludności w iejskiej na dobra konsumpcyjne nieżywnościowe, SIB, Warszawa 1971.

3 Z. M i s i a s z e k : Tendencje rozw ojow e popytu ludności w iejskiej na trwałe

dobra konsumpcyjne, „Rocznik LHW” 1965, z. 5 oraz W p ły w elektryfikacji na zakup dóbr trwałego użytku, „Handel W ewnętrzny” 1965, z. 1.

4 K. S o k o ł o w s k i : Spożycie wsi w Polsce Ludowej, „Z prac Zakładu Nauk Ekonomicznych PA N ” 1957, nr 2 oraz 1958, nr 5.

5 M. C z e r n i e w s k a : B u dżety dom ow e rodzin chłopskich, PWE, Warszawa 1963, oraz Gospodarstwa rolne i ludność o m ieszanym źródle dochodów, PWE, War­ szawa 1964.

Zasoby dóbr trwałego użytku w wiejskich gospodarstwach... 13

kładne w yniki, jednak m etoda ta jest bardzo kosztowna, a badania m uszą być prow adzone w dłuższym okresie czasu. Z tego w zględu oparliśm y się na jedynej dostępnej nam m etodzie badań ankietow ych.

W ykorzystaliśm y tu m ateriały z dw u ankiet. Pierw sza została p rze­ prow adzona w 1967 r. w 433 gospodarstw ach z siedm iu celowo dobranych w si w rejonie KWK, druga zaś przeprow adzona została w 1971 r. w 410 gospodarstw ach z pięciu wsi w rejonie KWK. Tym i drogam i staraliśm y się zebrać dane dotyczące poziomu zasobów dóbr trw ałego u żytk u oraz obsługi handlow o-usługow ej ankietow anych gospodarstw.

ZMIENNE BADANIA

Jako głów ne zm ienne objaśniające przyjęto: Yi — obszar gospodarstw ,

Y2 — przychód pieniężny ze sprzedaży produktów rolnych oraz pracy zarobkow ej poza gospodarstw em w przeliczeniu na jednego człon­ ka rodziny.

Obszar gospodarstw (Y^ ustalony został w h ek tarach fizycznych, bez uw zględnienia urodzajności gleb, co nie powinno jedn ak prow adzić do istotnych błędów, gdyż zróżnicow anie gleb pod względem ich jakości w re ­ jonie KW K nie jest zbyt wielkie. Nie w ystęp ują tu zupełnie gleby I i II klasy, a 85,4% ogółu gleb mieści się w klasach od IV do VI.

Obszar gospodarstw tylko w pew nym stopniu może określać poziom ich dochodów, toteż w pływ obszaru gospodarstw na popyt konsum pcyjny ludności w iejskiej jest nie tylko pośredni, ale i niezbyt silny. Różnice intensyw ności produkcji gospodarstw w iększych i m niejszych oraz upow ­ szechniające się zarobkow anie poza gospodarstw em , rozluźniają związek m iędzy obszarem a poziomem dochodów. Z tego względu w ydaje się nie­ zbędne w prow adzenie do naszych rozw ażań drugiej zm iennej o bjaśniają­ cej — poziom u przychodów pieniężnych (Y2).

Ja k już w spom nieliśm y, przychody pieniężne nie są zbyt silnie skore­ low ane z obszarem gospodarstw . Badania nasze potw ierdzają tę tezę. Po­ ziom rocznych przychodów ze sprzedaży produktów rolnych oraz pracy zarobkow ej poza gospodarstw em przeliczony na jednego członka rodziny w badanych przez nas gospodarstw ach przedstaw ia tab elka na stronie 14.

W ynika to w dużej m ierze z różnego udziału dochodów z pracy za­ robkow ej w przychodach pieniężnych poszczególnych gru p obszarow ych.6

6 Udział przychodów z pracy zarobkowej poza gospodarstwem w ogólnej sumie przychodów z pracy zarobkowej poza gospodarstwem w ogólnej sumie przychodów w gospodarstwach rejonu KWK, ankietowanych w 1967 r., kształtował się nastę­ pująco: w grupie gospodarstw do 3 ha wynosił on 31,2%, w grupie 3—5 ha — 25,3%, w grupie 5—7 ha — 14,6%, w grupie 7—10 ha — 14,1% oraz w grupie 10 ha i w ięcej — 10,5%.

Z tego w zględu niezbędne było sklasyfikow anie gospodarstw rów nież w edług k ry te riu m poziom u przychodów pieniężnych.

Grupy obszarowe gospodarstw w ha Przychody pieniężne na 1 członka rodziny w zł do 3 m 5 366 3 — 5 6 116 5 — 7 5 984 7 — 10 5 942 10 i w ięcej 7 259 średnio 6 210

N ajw łaściw sze byłoby tu posłużenie się kategorią dochodu osobistego, k tó ry najczęściej jest stosow any do tego ty p u badań (jeśli w ogóle uw zględ­ n ian y je st czynnik dochodowy).

A n kieta nasza nie pozw ala jedn ak na oszacowanie wielkości dochodu osobistego, w obec czego posłużym y się w ielkością przychodu pieniężnego, k tó ry stosunkow o prosto m ożem y ustalić w oparciu o dane ankiety. U tru dni to nam jed n ak p orów nania z w ynikam i p rac innych autorów . U proszcze­ niem (prow adzącym jed n ak do pew nych błędów) jest to, że przyjęliśm y do b ad an ia przychód pieniężny uzyskiw any przez gospodarstw a w jednym roku, mimo że zasoby trw ały ch dóbr konsum pcyjnych określane są nie tyle przez przychody bieżące, ile przez dochody u z y s k i w a n e w p r z e s z ł o ś c i . Nie pow inno to jed n ak prow adzić do pow ażniejszych błędów. W iadomo, że dochody gospodarstw w poszczególnych latach w y ­ kazu ją dość duże w ahania, gdyż są fu n k cją zm ieniającego się urodzaju, jedn ak średnie w ieloletnie nie podlegają zbyt głębokim zmianom. Uznając zatem ten dencję do stabilności dochodów oraz fakt, że rok 1967/1968, w któ ry m przeprow adzano naszą ankietę, był dla rolnictw a przeciętny, m ożna przypuszczać, że zebrany przez nas m ateriał jest rep rezen tatyw ny .

Z m ienną zależną naszego badania X je st stan zasobów poszczególnych dóbr trw ałego użytku. U jęliśm y je w n astęp ujących g rupach:

— meble,

X 2 — a rty k u ły m otoryzacyjne,

X 3 — a rty k u ły u ży tk u kulturaln ego , X 4 — a rty k u ły g ospodarstw a domowego,

X 5 — a rty k u ły inne,

Zasoby dóbr trwałego użytku w wiejskich gospodarstwach... 15

Zm ienne te w y stęp u ją w ujęciu rzeczowym i w artościow ym . Ze wzglę­ du n a dużą różnorodność dóbr w poszczególnych agregatach w analizie rzeczowej zajm iem y się tylko niektórym i w ażniejszym i dobram i. Obok tego przeprow adzim y także analizę w ujęciu w artościow ym , przy czym jako środek agregacji przyjęliśm y ceny zakupu poszczególnych dóbr. Posługiw anie się cenam i zakupu prow adzi oczywiście do pew nych uprosz­ czeń, ale są one n iestety konieczne, gdyż oszacowanie bieżącej w artości dóbr napotyka na duże trudności metodologiczne. W w ielu w ypadkach nie m ożna oznaczyć d aty zakupu poszczególnych dóbr, a jeszcze tru d n iej b y ­ łoby określić faktyczny stan ich zużycia. U stalenie e x ante stopy roczne­ go zużycia m ogłoby um ożliwić określenie bieżącej w artości dóbr, jednak wobec dużej różnorodności sposobów użycia poszczególnych dóbr w ym aga­ łoby to skom plikow anych przeliczeń, które jak m ożna z góry przew idzieć nie prow adziłyby do popraw nych oszacowań. W tej sytuacji uznaliśm y, że popraw niej będzie ustalić zasoby trw ałych dóbr konsum pcyjnych w cenach zakupu.

Nie będziem y w tym m iejscu zajm ow ali się definicją dóbr trw ałego użytku, gdyż niezależnie od tego, jak ą przyjęliśm y definicję, objęte n a ­ szym badaniem dobra mieszczą się w tej kategorii.7

ZA SO BY MEBLI (Xj)

M eble stanow ią g ru p ę dóbr niezbędnych w każdym gospodarstw ie, ale jednocześnie są dość kosztowne, toteż należy się spodziewać, że zakupy ich w dużym stopniu zależą od poziom u przychodów pieniężnych. Dane ra ­ chunkowości rolnej IER w ykazują, że każde gospodarstw o rolne dokonuje zakupów jakichkolw iek m ebli raz n a cztery lata, przy czym jednorazow y w ydatek na ten cel w ynosi przeciętnie 2 910 zł.8 Oczywiście, dane te do­ tyczą gospodarstw silniejszych ekonomicznie, gdyż takie z reguły prow adzą rachunkow ość. W p rzypadku zacofanego ekonom icznie rejonu KWK częstotliw ość zakupów oraz wysokość jednorazow ych w ydatków na meble są znacznie m niejsze. Stosunkow o wysokie ceny oraz słabe zaopatrzenie ry n k u w m eble skłania ludność w iejską do nabyw ania m ebli używ anych lub zrobionych na zam ów ienie (w naszej zbiorowości 25% mebli znajdu­ jących się w gospodarstw ach rolnych stanow ią meble zrobione na zam ó­ w ienie, lub zakupione od poprzednich użytkow ników ). Meble nowe n a­ byw ane są najczęściej w w iększych ośrodkach m iejskich, często dosyć odległych od m iejsca zam ieszkania.

7 D efinicją dóbr trwałego użytku zajmowali się następujący autorzy: T. P a- ł a s z e w s k a - R e i n d l : Konsumpcja dóbr trwałego użytku w Polsce, PWE, War­ szawa 1966; J. D i e t l : Zastosowanie badań popytu konsumpcyjnego w handlu, IHW, Warszawa 1961, z. 7 i n.

W badanych przez nas gospodarstw ach rejo n u KW K poziom zasobów m ebli jest bardzo niski. Przeciętnie na jedno gospodarstw o przypada 5 433 zł, zaś na jed n ą osobę — 1 420 zł w artości zasobów m ebli (według cen zakupu). W edług d anych an k iety z 1967 r. w skaźniki te w ynoszą odpow iednio 5 135; i 1 266 zł. Około 60% posiadanych m ebli w badanych gospodarstw ach przekracza 10 lat użytkow ania. N iejednokrotnie na w y ­ posażenie dom u w tym zakresie składają się bardzo p ry m ityw ne sprzęty robione we w łasnym gospodarstw ie.

U w zględniając stosunkow o w ysokie ceny m ebli oraz możliwość zastę­ pow ania ich prostym i sprzętam i, należy spodziewać się silnej zależności m iędzy w artością zasobów a poziom em przychodów pieniężnych, osiąga­ nym przez poszczególne gospodarstw a. Oczywiście związek pom iędzy za- ssobam i m ebli a obszarem gospodarstw pow inien być znacznie słabszy, zważywszy, że obszar nie je s t ściśle skorelow any z dochodam i ani p rzy ­ chodam i pieniężnym i. P o tw ierd zają to w yniki naszych badań. Jeśli p rzy ­ jąć za 100 przeliczone na jednego członka rodziny zasoby m ebli gospo­ d a rstw 10— 15 ha, któ re osiągały w 1967 r. najw yższe przychody pieniężne, to w pozostałych g ru p ach gospodarstw poziom zasobów m ebli w yraża się n astęp ujący m i w skaźnikam i: w grupie gospodarstw do 3 h a zasoby m ebli stanow ią 4,2%, w g rup ie 3— 5 ha — 92,7%, w gru pie 5— 7 ha — 94,9%,

Tab. 1. Stan zasobów w ażniejszych mebli (w wyrażeniu ilościowym) w przeliczeniu na 100 gospodarstw rejonu KWK ankietowanych w 1967 r. według kryterium poziomu

przychodów pieniężnych

The state of resources of more important furniture (in numbers) calculated on 100 farms in the Wieprz-Krzna Canal region covered by the questionnaire in 1967 accord-

ing to the level of incom e criterion

Grupy przycho­ dowe gospo­

darstw (w tys. zł)

Stoły Krzesła Łóżka

Tapczany i w er­ salki Szafy Kreden­ sy ku­ chenne do 2 156 311 220 14 56 31 2 — 5 199 468 239 33 73 38 5 — 7 195 524 234 32 88 47 7 — 10 277 489 223 41 91 59 10 i w ięcej 336 579 204 70 100 65 Średnio 202 443 225 39 82 48

Ź r ó d ł o : W yliczenia w łasne na podstaw ie ankiety z 1967 r.9

9 Jeśli to nie będzie w yraźnie zaznaczone, tabele będą zawierały wyliczenia z m ateriałów ankietow anych 1967 r,

Zasoby dóbr trwałego użytku w wiejskich gospodarstwach... 17

w g rupie 7— 10 ha — 79,3% i w grupie 15 i więcej ha — 68,82%, średnio dla całej zbiorowości — 88,6%. Analogiczne w skaźniki dla zbiorowości gospodarstw g ru p y do 2 h a stanow ią 99,6%, gru py 2— 5 h a — 78,3%, grupy 5— 7 ha — 78,6%, g rup y 7— 10 h a — 78,7% zaś średnie zasoby stanow ią 82,3% zasobów m ebli g ru p y gospodarstw 10 ha i więcej. Poza pojedynczy­ m i odchyleniam i, w ynikającym i najpraw dopodobniej z m ałej liczebności próby, stan zasobów m ebli w przeliczeniu n a jednego członka rodziny jest w y rów n an y i nie w ykazuje istotnej korelacji z obszarem gospodarstw . N atom iast związek z poziom em przychodów pieniężnych jest zdecydow a­ nie istotny.

W spółczynnik korelacji zasobów m ebli z poziomem przychodów pie­ niężnych (wyliczony z danych an kiety 1967 r.) jest bardzo w ysoki i w y ­ nosi + 0 ,9 9 . U staliliśm y rów nież rów nania regresji, k tó re m ają n a s tę p u ­ jącą postać:

Xi = — 5244,55 + 8,23 Y2 Y2 = 717,04 + 0,11 Xi

O kazuje się więc, że p rzyro st zasobów m ebli o 1 zł w ym aga przyrostu przychodów pieniężnych o 8,23 zł (w przeliczeniu na jednego członka ro ­ dziny).

W oparciu o dane tej sam ej an k iety ustaliliśm y, że rozpiętość m iędzy zasobam i m ebli w grupach ekstrem alnych sięga 7,3 punkta, a n ajsiln iej­ szy w zrost w artościow o u jęty ch zasobów m ebli n astępuje przy przekro­ czeniu granicy 10 tys. zł przychodów pieniężnych rocznie na jedną osobę. Dopiero przy tym poziom ie przychodów pojaw ia się możliwość zakupu drogich kom pletów mebli, gospodarstw a uboższe k u p u ją zaś m oble poje­ dyncze, tańsze, a nierzadko — jak już w spom nieliśm y — używ ane.

A naliza zasobów u jęty c h w artościow o nie daje pełnego obrazu w ypo­ sażenia b adanych gospodarstw , gdyż nie uw zględnia różnic w cenach pła­ conych za poszczególne m eble i tra k tu je ich zasoby jako jeden agregat. Cennym uzupełnieniem naszej analizy będą więc dane o stanie zasobów w ujęciu ilościowym. M ają one jedn ak tę wadę, że pom ijają różnice w ja ­ kości i standardzie poszczególnych m ebli, wobec czego dają tylko p rzy ­ bliżony obraz rzeczywistości. Z ap rezen tujem y tu jedynie dane odnoszące się do zasobów najw ażniejszych m ebli.

W grupow aniu gospodarstw w edług k ry te riu m obszaru najw iększe za­ soby niem al w szystkich rodzajów m ebli posiadają gospodarstw a grupy

10— 15 ha. Na ogół uw idacznia się ten d en cja do w zrostu zasobów m ebli przy przechodzeniu od gru p y gospodarstw m niejszych do w iększych; w ią­ zać to należy raczej ze w zrostem liczebności rodzin niż ze zwiększeniem się samego obszaru gospodarstw.

W grup o w an iu gospodarstw w edług k ry te riu m poziom u przychodów pieniężnych widać logiczne zależności. J a k należało oczekiwać, najw yższe zasoby m ebli posiadają gospodarstw a osiągające dochody powyżej 10 tys. zł. Na uw agę zasługuje fakt, że przew aga gospodarstw bogatszych nad uboż­ szym i jest w iększa w zakresie w yposażenia w m eble droższe, znacznie m niejsze różnice n o tu je się n ato m iast w zasobach tańszych, podstaw o­ w ych m ebli (jak łóżka, krzesła itp.). R elacje zasobów tapczanów i w ersa­ lek w ekstrem aln ych g ru pach przychodow ych gospodarstw w ynoszą 1 : 5, kredensów kuch en n ych 1 : 2,1, n atom iast łóżek i krzeseł są znacznie m n ie j­ sze (1 : 0,93 i 1 : 1,86). Co więcej zasoby łóżek w przeliczeniu na jed n ą osobę praw ie zupełnie nie są zw iązane z poziomem przychodów pie­ niężnych, n ato m iast droższe sprzęty tego samego ty p u (jak tapczany i w ersalki) k o n c e n tru ją się głównie w gospodarstw ach bogatszych. P rze­ liczenie zasobów łóżek oraz tapczanów i w ersalek na jed ną osobę daje n astępu jące w y n ik i:

Grupy przychodowe

gospodarstw (w tys. zł) Łóżka

Tapczany, i wersalki do 2 0,57 0,03 2 — 5 0,55 0,08 5 — 7 0,56 0,08 7 — 10 0,60 0,11 10 i w ięcej 0,65 0,23 średnio 0,56 0,10

Zestaw ione liczby św iadczą przeciętnie o bardzo niskim w yposażeniu ankietow anych gospodarstw w podstaw ow e meble. Ogólnie rzecz biorąc, różnice m iędzy zasobam i m ebli w ujęciu ilościowym w poszczególnych grupach są znacznie m niejsze niż różnice ujaw nione w analizie w artościo­ wej zasobów m ebli. J e d n a k i tu widać w yraźną zależność m iędzy pozio­ m em zasobów m ebli a w ysokością przychodów pieniężnych. U jaw nia się rów nież w pływ liczebności rodzin na poziom tych zasobów, w ydaje się natom iast, że m niejsze znaczenie m a tu w pływ m iejskiego m odelu ko n ­ sum pcji, gdyż w gospodarstw ach m niejszych, w których powszechniejsze jest zarobkow anie poza gospodarstw em , w zw iązku z czym i częstsze ko n ­ ta k ty z m iastem , poziom zasobów m ebli je st stosunkow o niski.

Zasoby dóbr trwałego użytku w w iejskich gospodarstwach... 19

ZASOBY ARTYKUŁÓW MOTORYZACYJNYCH (X2)

G rupa ta obejm uje: m otocykle, skutery, m otorow ery i samochody. Ro­ w ery nie są co p raw da artyk u łem m otoryzacyjnym , jednak ze względu na podobny ch arak ter ich użytkow ania zaliczam y je um ow nie do grupy a rty ­ kułów m otoryzacyjnych. W ankietow anych gospodarstw ach nie odnotow a­ no ani jednego samochodu, toteż pom iniem y je w naszych rozw ażaniach. Przedm iotem naszej analizy będzie poziom zasobów pozostałych artykułów m otoryzacyjnych zarów no w ujęciu w artościow ym , jak i ilościowym.

W w yn iku dynam icznego rozw oju m otoryzacji zasoby tych dóbr w go­ spodarstw ach w iejskich stale w zrastają. Oczywiście więcej tego ty p u dóbr zakupuje się w regionach rozw iniętych, gdzie rolnicy dysponują wyższym i dochodami. W rejonie KW K zasoby sprzętu m otoryzacyjnego są stosun­ kowo niskie, co niew ątpliw ie związane jest ze stosunkow o niskim i do­ chodam i i przychodam i pieniężnym i. A rty ku ły m otoryzacyjne (poza ro ­ w eram i) są bardzo kosztowne, przy tym zaspokajają potrzeby wyższego rzędu. Znaczenie ich jest oczywiście większe na wsi niż w mieście, gdyż stanow ią tu głów ny środek lokomocji indyw idualnej, uzupełniający braki w rozw oju kom unikacji publicznej. Odległości od wszelkiego rodzaju urzę­ dów i placów ek handlow ych są na wsi znacznie większe niż w mieście, w zw iązku z czym posiadanie jakiegoś środka lokomocji indyw idualnej w w ielu w ypadkach staje się koniecznością. Z drugiej stro n y dobra te są relaty w nie drogie, co czyni je dostępnym i tylko dla zam ożniejszych gospo­ darstw . Je st więc uzasadnione przypuszczenie, że zasoby artykułów m oto­ ryzacyjnych i popyt na nie zdeterm inow ane są sytuacją finansow ą gospo­ d arstw i w ykazują związek nie tylko z bieżącym i przychodam i pieniężny­ mi, ale także z obszarem gopodarstw (arty kuły m otoryzacyjne można w w arunk ach w iejskich traktow ać jako środek produkcji).

Potw ierdzają to dane an k iety przeprow adzonej w 1967 r. W artość za­ sobów artyk u łów m otoryzacyjnych przeliczona na jedno gospodarstwo w ynosi średnio 2 122 zł, zaś na jednego członka rodziny 542 zł, przy czym zaznacza się w yraźn y w zrost (ujętych wartościowo) zasobów przy przechodzeniu od niższych do wyższych gru p obszarowych.

Jeśli przyjm iem y za 100 w artość zasobów w przeliczeniu na 1 osobę w grupie gospodarstw 10— 15 ha, to w artość tych artykułów w grupie do 3 ha stanow i 46,8%, w grupie 3— 5 ha — 52,8%, w grupie 5— 7 ha — 85,6% i w gru p ie 7— 10 ha — 88,7% tych zasobów. W yjątek stanow ią gospodarstw a ponad 15 ha, słabiej w yposażone w środki tra n sp o rtu indy­ widualnego, ale w ynik dla tej g ru p y obszarowej obarczony może być błędem statystycznym w ynikającym z m ałej liczebności próby (11 go­ spodarstw).

Zw iązek m iędzy zasobam i arty ku łów m otoryzacyjnych a poziomem przychodów pieniężnych je st jeszcze bardziej w yraźny.

N ajw iększy w pływ n a poziom zasobów artykułów m otoryzacyjnych w yw iera więc wysokość przychodów pieniężnych. Zależność m iędzy tym i dw iem a zm iennym i je st istotna i w naszym przypadku w yraża się w spół­ czynnikiem korelacji rów nym -(-0,89 (dotyczy zasobów w przeliczeniu na jednego członka rodziny). Siłę zw iązku osłabia tu nieco odchylenie w dół zanotow ane w grupie 5— 7 tys. zł. Ja k łatw o ustalić z danych tab. 2, w y­ n ik a ono z dużej liczebności rodzin w tej grupie przychodow ej.

Tab. 2. Zasoby artykułów motoryzacyjnych (X 2) w gospodarstwach rejonu KWK ankietowanych w 1967 r., według kryterium poziomu przychodów pieniężnych Resources of motorized articles (X2) on farms in the Wieprz-Krzna Canal region

covered by the questionnaire in 1967, according to the level of income criterion

Grupy przycho­ dowe gospodarstw w tys. zł Poziom przycho­ dów przeciętnego gospodarstwa w grupach (w zł) Zasoby artykułów m otoryzacyjnych w zł na

jedno jednego członka gospodarstwo rodziny Grupa przychodo­ wa 10 tys. i w ię­ cej = 100 (zasoby na 1 członka rodziny) do 2 1 344 1 119 364 38,5 2 — 5 3 542 1 881 466 47,2 5 — 7 6 042 1 922 312 33,0 7 — 10 8 364 2 413 549 58,1 10 i w ięcej 15 379 3 070 944 100,0 Średnio 6 133 2122 542 57,4

Rów nanie reg resji liniowej zasobów artykułów m otoryzacyjnych wzglę­ dem przychodów pieniężnych m a postać:

X 2 = —3189,49 + 19,21 Y2

Znaczy to, że dla zw iększenia ty ch zasobów o 1 zł niezbędny jest p rzyrost przychodów pieniężnych o 19,21 zł w przeliczeniu na jednego członka rodziny, a więc więcej niż w przypadku m ebli. Podobnie jak w analizie zasobów innych dóbr, ustaliliśm y rów nież rów nanie regresji przychodów pieniężnych względem stanu zasobów arty ku łów m otoryza­ cyjnych. Ma ono postać:

Y2 = 249,63 + 0,04 X 2

Tab. 3. Zasoby artykułów motoryzacyjnych w gospodarstwach rejonu KWK ankie­ towanych w 1967 r. (w sztukach na 100 gospodarstw), wediug kryterium poziomu

przychodów pieniężnych

Resources of motorized articles on farms in the Wieprz-Krzna Canal region coverd by the questionnaire in 1967 (in pieces for 100 farms), according to the level of income

criterion

Zasoby dóbr trwałego użytku w wiejskich gospodarstwach...

Motocykle i skutery Motorowery i rowery

Grupy przychodo-

dowe gospodarstw Liczba

Zasoby grupy 10 tys. i w ię­ cej = 100 Zasoby Liczba grupy 10 tys. i w ię­ cej = 100 do 2 9,8 38,4 54,9 61,0 2 — 5 14,6 57,2 72,0 80,0 5 — 7 15,2 59,6 75,4 83,8 7 — 10 18,3 71,7 60,7 67,3 10 i w ięcej 25,5 100,0 90,0 100,0 Średnio 17,1 67,0 69,7 77,3

artykułów m otoryzacyjnych; w pływ a ona również na stru k tu rę tych za­ sobów. G ospodarstw a bogatsze w ykazują przew agę w zakresie w yposaże­ nia w dobra droższe (motocykle, m otorow ery i skutery). Średnio na 100 gospodarstw przypada 17,1 motocykli i skuterów oraz 69 m otorowerów i rowerów , a ich zasoby w poszczególnych grupach gospodarstw są w y­ raźnie uzależnione od poziomu przychodów pieniężnych.

Row ery są dobram i już dawno rozpowszechnionymi na wsi, przy tym koszt ich zakupu jest stosunkowo niski. Zrozum iałe jest więc, że ich za­ soby nie są w takim stopniu lim itow ane wysokością przychodów pie­ niężnych, jak zasoby m otocykli i skuterów .

W yposażenie badanych gospodarstw rejonu KWK w arty ku ły m oto­ ryzacyjne ocenić trzeba jako niskie. Nie w ydaje się przy tym , aby w yniki ankiety mogły być obarczone większym błędem. Podane przez nas liczby m ożna więc przyjąć jako w ystarczająco dokładne odbicie stanu zasobów. Ścisła ocena poziomu zasobów możliwa byłaby tylko wówczas, gdybyśm y dysponowali m ateriałem porównawczym. B rak jednak obecnie badań na ten tem at w rejonach, k tóre porów nyw alne byłyby z obszarem KWK. Do porów nań możemy przyjąć jedynie w yniki ankety przeprowadzonej przez Z. M isiaszka w 1963 r. w 1 937 gospodarstw ach 12 województw P o ls k i10 oraz m ateriały rachunkow ości rolnej IER n .

10 M i s i a s z e k : Analiza popytu ludności wiejskiej..., s. 73. 11 Wo ś : op. cit., s. 101.

Tab. 4. Zasoby niektórych artykułów motoryzacyjnych w gospodarstwach rejonu KWK, objętych badaniem ankietowym Z. Misiaszka oraz w gospodarstwach prowadzących

rachunkowość rolną 1ER w roku 1967/1968 (zasoby w szt. na 100 gospodarstw) Resources of some of the motorized articles on farms in the Wieprz-Krzna Canal region, embraced by Z. Misiaszka’s questionnaire research, and on farms which kept their account books in 1967/1968 according to the standards of the Institute of Agri­

cultural Economy (resources in pieces for 100 farms)

W yszczególnienie Motocykle i skutery Motorowery i rowery Gospodarstwa rejonu KWK _{17,1 69,7} Gospodarstwa obj. ankietą Z. Mi­ siaszka 30,3 75,8 Gospodarstwa ra­ chunkowiczów 1ER 27,0 98,8

Analiza liczb zaw arty ch w tab. 4 w skazuje na w yraźną przew agę go­ spodarstw objętych badaniem Z. M isiaszka oraz gospodarstw prow adzą­ cych rachunkow ość rolną IER nad gospodarstw am i rejo nu KWK. Zazna­ czyć przy tym należy, że m ateriał nie jest tu w pełni porów nyw alny, gdyż w ankiecie przeprow adzonej w rejonie KW K ujęto łącznie m otocykle i sku tery oraz m otorow ery i row ery, co nie pokryw a się z grupow aniem Z. Misiaszka, k tó ry zebrał m atriały dotyczące zasobów motocykli i ro­ w erów. U w zględniając tę różnicę należy pryjąć, że dystans dzielący gospo­ d arstw a rejon u KW K od objętych badaniem Z. M isiaszka jest jeszcze większy. Porów nanie z gospodarstw am i rachunkow iczów w ypada jeszcze m niej korzystnie. Niski stan zasobów w rejonie KW K świadczy o tym, że popyt na arty k u ły m otoryzacyjne jest tu lim itow any przez ostrą barierę dochodową, k tórej przełam anie w krótkim czasie nie jest raczej możliwe. Pew ną popraw ę może przynieść upow szechnienie kred y tu konsum pcyj­ nego lub sprzedaż ratalna.

ZASOBY ARTYKUŁÓW UŻYTKU KULTURALNEGO (X3)

G rupa ta obejm uje dość duży asortym ent dóbr. Mieszczą się w niej radioodbiorniki, głośniki, adaptery, m agnetofony, a p araty fotograficzne, in stru m en ty m uzyczne i inne. N iektóre z nich nie w ystępują w ogóle w ba­ danych przez nas gospodarstw ach (aparaty fotograficzne i sprzęt fotogra­ ficzny oraz m agnetofony), inne w y stępu ją w niew ielkich ilościach (tele­ w izory i adaptery). N ajw ięcej spotyka się radioodbiorników , głośników i instru m en tów m uzycznych.

Zasoby dóbr trwałego użytku w wiejskich gospodarstwach., 23

Ogólnie rzecz biorąc, artyk u ły użytku kulturalnego należy traktow ać jako dobra wyższego rzędu. Ceny ich są jednak dość zróżnicowane, toteż niektóre z tych dóbr mogą być kupow ane naw et przez gospodarstwa n a j­ biedniejsze. Należy przy tym stwierdzić, że zasoby artykułów użytku kulturalnego nie są określane jedynie przez poziom dochodów gospo­ darstw . Na ich poziom w pływ a również stan zelektryfikow ania wsi, po­ ziom k u ltu ry rolników oraz inne czynniki ekonomiczne i pozaekonomiczne. W przypadku rejo n u KWK stan elektryfikacji nie działa zbyt silnie na poziom zasobów użytku kulturalnego i niektórych sprzętów gospo­ darstw a domowego. Omal w szystkie wsie i ogromna większość gospo­ darstw posiada prąd elektryczny. W edług danych za 1968 r. było tu 68,9% gospodarstw zelektryfikow anych (w całym w ojew ództw ie lubelskim — 74,6%), podczas gdy we w siach objętych naszym badaniem aż 93,7% gospo­ darstw posiadało prąd elektryczny. Pozostałe gospodarstw a są odległe od centrum wsi i linii elektrycznej i ich elektryfikacja powiązana jest z po­ w ażnym i kosztami.

Ja k już zostało w ielokrotnie stw ierdzone przez socjologów, poziom k u ltu ry (a co za tym idzie — rów nież zapotrzebow anie na dobra k u ltu ry narodow ej) związany jest bardzo silnie z poziomem rozw oju gospodarcze­ go danego regionu. Suponować więc należy, że w słabo rozw iniętym rejo ­ nie KWK stan zasobów użytku kulturalnego będzie niski.

Potw ierdzają to dane ankiety przeprow adzonej w 1967 i 1971 r. w ba­ danym rejonie. W populacji badanej w 1967 r. na jedno gospodarstwo przypada średnio 1 076 zł w artości artykułów użytku kulturalnego, a na jednego członka rodziny — 278 zł. Według ankiety z 1971 r. wskaźniki te wynoszą odpowiednio 1 715 zł i 423 zł. Zasoby te — jak należało się spodziewać — nie w ykazują silnego związku z obszarem gospodarstw. Jeśli zasoby grupy gospodarstw 10— 15 ha przyjm iem y za 100, to zasoby gospodarstw do 3 h a stanow ią 85,7%, g rupy 3— 5 ha — 111,2%, grupy 5— 7 ha — 80,9%, g rupy 7— 10 ha -— 90,6%, a średnie zasoby stanow ią 94,8%. B rak związku m iędzy obszarem a poziomem zasobów artykułów uży tku kulturalnego jeszcze w yraźniej widać w m ateriale ankietow ym zebranym w 1971 r. Przyjm ując zasoby grupy gospodarstw 10 ha i więcej za 100, obliczone dla innych grup w skaźniki kształtują się następująco: dla gospodarstw do 2 ha — 170,2%, dla grupy 2—5 ha — 91,8%, dla grupy 5—7 h a — 80,7%, a dla grupy 7— 10 ha — 67,7%.

W yniki ankiety w 1967 i 1971 r. nie są ze sobą całkowicie zbieżne, wobec czego niebezpieczne byłoby form ułow anie jakichkolw iek uogól­ nień na ich podstawie. N atom iast związki z przychodam i pieniężnym i układają się o wiele bardziej logicznie. G rupow anie gospodarstw według poziomu przychodów pieniężnych pokazuje, że stan zasobów artykułów użytku kulturalnego w zrasta — i to bardzo szybko — w m iarę jak

prze-Tab. 5. Zasoby artykułów użytku kulturalnego (X3) w gospodarstwach rejonu KWK ankietowanych w 1967 r. według poziomu przychodów pieniężnych

Resources of article of cultural use (X3) on farms in the Wieprz-Krzna Canal region covered by the questionnaire in 1967, according to the level of income criterion

Grupy przycho­

Wartość artykułów użytku kulturalnego w zł na

Grupa przycho­ dowa 10 tys. dowe gospodarstw

(w tys. Zl) jedno gospo- jednego członka

darstwo rodziny i więcej = 100 (zasoby na 1 osobę) do 2 750 184 34,2 2—5 948 224 41,5 5—7 968 240 44,7 7—10 972 261 48,6 10 i więcej 1687 537 100,0 średnio 1076 278 51,8

chodzim y od niższych do wyższych grup dochodowych, przy czym za­ sadniczy „skok” n a stę p u je w raz z przekroczeniem granicy 10 tys. zł na jed n ą osobę.

Różnica m iędzy grup am i ekstrem alnym i w ynosi 658 punktów . Je st więc praw ie tak samo wysoka, jak w przypadku mebli. W spółczynnik korelacji pom iędzy poziomem przychodów pieniężnych a w artościowo ujęty m i zasobami arty k u łó w użytku kulturalnego jest bardzo wysoki i w y ­ nosi + 0,95. Interesu jące nas w tym przypadku linie regresji objaśniają się rów naniam i:

Y3 = — 3572,44 + 36,33 Y2 Y2 = 122,78 + 0,024 Y3

Zależność m iędzy poziom em przychodów pieniężnych a zasobami a rty ­ kułów uży tku kulturalnego, ujęty m i łącznie, jest znacznie w yraźniejsza niż w przy p ad ku poszczególnych dóbr. J e st to zrozum iałe, gdyż pom iędzy poszczególnym i dobram i zachodzi substytucja, a im wyższy jest stopień su b stytucji dóbr, tym silniejszy jest związek dużych agregatów z czyn­ nikiem dochodu i ty m słabszy związek z poszczególnymi elem entam i tych agregatów . I tak, w badanej przez nas w 1967 r. zbiorowości gospo­ d arstw najw iększe zasoby telew izorów zn ajdują się w gospodarstw ach g ru p y przychodow ej 10 tys. i więcej (5,5 telew izorów w przeliczeniu na 100 gospodarstw), najw ięcej radioodbiorników m ają gospodarstw a 5— 7 tys. (64,4 sztuk na 100 gospodarstw), najw ięcej głośników gospodarstw a 5— 7 tys. (38,3 szt. na 100 gospodarstw), a ad apterów — gospodarstw a 7— 10 tys. (5,5 szt. w przeliczeniu na 100 gospodarstw).

Zasoby dóbr trwałego użytku w wiejskich gospodarstwach... 2 5

Poziom zasobów artykułów u żytku kulturalnego w ankietow anych go­ spodarstw ach rejo n u KW K możemy ocenić zestaw iając w yniki uzyskane w 1967 r. z analogicznym i danym i dla gospodarstw prow adzących rach u n ­ kowość 1ER oraz z w ynikam i ankiety Z. Misiaszka. Dla w yników ankiety z 1971 r. nie znajdujem y punktów odniesienia.

Tab. 6. Stan zasobów ważniejszych dóbr użytku kulturalnego w gospodarstwach rejonu KWK na tle w yników innych badań (w sztukach na 100 gospodarstw) The state of more important resources of goods of cultural use in farms in the Wieprz-Krzna Canal region on the background of results of other researches (in

pieces for 100 farms)

Źródła Telewizory Radio

odbiorniki Głośniki Adaptery

A. Rejon KWK — Ankieta z 1967 r. — Ankieta z 1971 r. 1,9 11,2 47,3 53,6 27,9 22,4 2,7 5,6 B. Gospodarstwa prowadzące rachun­

kowość rolną IER 1967/1968 rejon południowo-wschodni)

10,5 66,2 — —

C. Gospodarstwa badane przez

Z. Misiaszka (w 1963 r.) 4,9 69,2 — —

Ź r ó d ł a : Rocznik statystyczny 1969, Warszawa GUS, s. 533, tab. 47 (836); M i- s i a s z e k: Analiza popytu ludności wiejskiej..., s. 54.

Z danych ankiety przeprow adzonej w 1967 r. w rejonie KW K w y­ nika, że stan zasobów telew izorów jest tu kilkakrotnie niższy aniżeli w innych częściach kraju, natom iast w przypadku radioodbiorników dys­ tans jest tu o wiele m niejszy. Jeśli jednak przyjąć za m iarodajne w yniki ankiety z 1971 r., to okazuje się, że w ciągu zaledwie 4 lat stan zasobów telew izorów wzrósł tu 6-krotnie, nieznacznie wzrosła liczba odbiorników radiowych, zm alała zaś liczba głośników, co można potraktow ać jako w y ­ raz substy tucji głośników przez radioodbiorniki i telewizory.

ZASOBY ARTYKUŁÓW GOSPODARSTWA DOMOWEGO (X4)

G rupa „arty ku ły gospodarstw a domowego” obejm uje (obok drobnego sprzętu kuchennego) szereg artykułów drogich, jak: pralki, odkurzacze., lodówki i elektryczny sprzęt kuchenny (prodiże), stanow iących dobra o charakterze luksusowym, niezbyt jeszcze rozpowszechnione n a wsi. W edług szacunków A. Wosia, pod koniec lat sześćdziesiątych pralkę po­ siadało co drugie, a lodówkę — co dwudzieste gospodarstwo chłopskie. Podobnie niski stopień nasycenia gospodarstw w iejskich notowało się w przypadku odkurzaczy. W gospodarstwach rejonu KW K poziom zaso­

bów w ym ienionych dóbr jest znacznie niższy niż w innych rejonach kraju. W 1967 r. tylko dw a gospodarstw a spośród 433 badanych posiadały lo­ dówkę, p ralkę posiadało co piąte gospodarstwo, a odkurzacz był tu dobrem zupełnie nie spotykanym . A nkieta z 1971 r. ujaw niła, że 14 gospodarstw spośród 410 (3,4%) posiada lodówkę, pralki stw ierdzono w 40% gospo­ darstw , a odkurzacze w ystąpiły tylko w 7 gospodarstw ach (1,7%). Ten stan rzeczy wiąże się oczywiście z niskim poziomem rozw oju ekonomicz­ nego i przeciętnie niskim poziomem przychodów pieniężnych badanych gospodarstw .

C zynnikiem ham ującym popyt na droższe a rty k u ły gospodarstw a do­ mowego są przede w szystkim relatyw nie wysokie ceny, zakorzenione tra ­ dycje i niechęć do nowości. W ysokie ceny i — co za tym idzie — bariera dochodowa, w y stęp u ją wszędzie, jedn ak w rejonach słabo rozw iniętych u jaw n iają się odpowiednio wcześniej niż gdzie indziej, toteż zasoby takich dóbr, jak pralki, lodówki i odkurzacze, są tu znacznie niższe. Niemniej obserw uje się ostatnio relaty w n ie szybki w zrost popytu w łaśnie na te re ­ nach najbardziej zacofanych, co pozwala sądzić, że również w rejonie KWK zasoby zm echanizow anych arty ku łów gospodarstw a domowego będą stop­ niowo w zrastały, zwłaszcza jeśli inw estycje m elioracyjne uruchom ią tu spiralę w zrostu dochodów.

Tab. 7. Zasoby artykułów gospodarstwa domowego (X4) w gospodarstwach rejonu KWK ankietowanych w 1967 r., według kryterium poziomu przychodów pieniężnych Resources of household goods (X4) on farms in the Wieprz-Krzna Canal region co ver -

ed by the questionnaire in 1967, according to the level of income critrerion

Grupy przychodowe gospodarstw (w tys. zł) Wartość gospodarstv W 2 jedno gospodar­ stwo artykułów ya domoweg :ł na: jednego członka rodziny '° Grupa przy­ chodowa 10 tys. i w ięcej = 100 (zasoby na 1 osobę) do 2 1 418 363 29,9 2—5 1 835 433 35,7 5 —7 2 646 555 45,5 7—10 2 761 743 61,1 10 i więcej 3 809 1 215 100,0 Średnio 2 457 635 52,4

Zasoby dóbr trwałego użytku w wiejskich gospodarstwach... ₂₇

Z ajm ijm y się teraz czynnikiem determ inującym stan zasobów a rty k u ­ łów gospodarstw a domowego. Związek z obszarem nie jest tu istotny. Zw raca uw agę relatyw nie wysoki stan zasobów badanych dóbr w gospo­ darstw ach m niejszych obszarowo. Je st to z pewnością w ynikiem w pływ u zarobkow ania poza gospodarstwem . Podobnie jak w przypadku dóbr użyt­ ku k ultuturalnego u jaw nia się tu w pływ m iejskiego modelu konsum pcji. N ajistotniejszy jednak w pływ na wysokość zasobów artykułów gospodar­ stw a domowego w yw ierają przychody pieniężne. Potw ierdzają to dane tab. 7.

Związek pom iędzy tym i zm iennym i w yraża się współczynnikiem ko­ relacji -|-0,98. Regresja stanu zasobów artykułów gospodarstw a domo­ wego względem przychodów pieniężnych w yraża się rów naniem :

X 4 = —3442,82 + 15,68 Y2

R egresja natom iast przychodów pieniężnych względem zasobów a rty ­ kułów gospodarstw a domowego objaśnia się rów naniem :

X 2 = 231,88 + 0,62 X 2

Z danych w ynika więc, że zwiększenie stan u zasobów o 1 zł na jednego członka rodziny w ym aga w zrostu przychodów pieniężnych o 15,68 zł (rów­ nież na jednego członka rodziny). Różnice stanu zasobów pom iędzy gospo­ darstw am i ekstrem alnym i są istotne i sięgają 70 punktów . W ydaje się to rozum iałe. G ospodarstw a o niższych przychodach pieniężnych nie stać na zastąpienie prostych artykułów gospodarstw a domowego droższymi sprzętam i elektrycznym i, gospodarstw a bogatsze kupują natom iast znacz­ nie więcej stosunkow o drogich artykułów zm echanizowanych, co znaj­ duje w yraz w wartościowo ujętym agregacie om aw ianych dóbr.

Tab. 8. Stan zasobów ważniejszych artykułów gospodarstwa domowego w rejonie KWK na tle wyników innych badań (w sztukach na 100 gospodarstw)

Resources of more important household goods in the Wieprz-Krzna Canal region on the background of results of other researches (in pieces for 100 farms)

Źródła Pralki Lodówki Żelazka Prodiże

A. Rejon KWK

— Ankieta z 1967 r. 20,7 0,4 77,6 58,0

— Ankieta z 1971 r. 40,0 3,4 83,1 —

B. Gospodarstwa prowadzące ra­

chunkowość rolną IER 1967/1968 _{37,5 1,9} (rejon południowo-wschodni)

C. Gospodarstwa badane przez

Z. Misiaszka (w 1963 r.) 44,0 2,9 _

Poziom zasobów arty k u łó w gospodarstw a domowego w ankietow anych gospodarstw ach rejo n u KW K należy ocenić jako niski. P un ktem odnie­ sienia mogą tu być, jak w przypadku artyk ułów użytku kulturalnego, gospodarstw a prow adzące rachunkow ość rolną IER oraz gospodarstw a zbadane przez Z. M isiaszka. Dane porów naw cze zestawiono w tab. 8.

W yniki tych porów nań są analogiczne do uzyskanych w analizie po­ rów naw czej zasobów dóbr u ży tk u kulturalnego. Stan zasobów artykułów gospodarstw a domowego jest tu znacznie niższy niż w innych rejonach k raju , ale dynam ika w zrostu jest ostatnio dosyć szybka, z czego w ynika, że rejo n KW K m a szanse zm niejszyć nieco opóźnienia w rozw oju.

ZASOBY ARTYKUŁÓW INNYCH (X5)

W grupie „ a rty k u ły in n e ” mieszczą się dobra o dość różnorodnym cha­ rak terze (jak: pierzyny, koce, kołdry, dyw any, fira n y i zasłonki, lustra, zegary itp.). Z aspakajają one bardzo różne potrzeby; różne są także ich ceny. Należy przeto oczekiwać, że poziom ich zasobów w poszczególnych grupach gospodarstw będzie w ykazyw ał dosyć duże różnice, mimo iż część dóbr tego rodzaju należy do niezbędnych w każdym gospodarstw ie do­ m owym. Rzeczywiście relacje pom iędzy ekstrem alnym i grupam i obszaro­ w ym i m ają się tu jak 1 : 1,3, zaś m iędzy ekstrem alnym i grupam i przy ­ chodowym i jak 1 : 1,8 (zasoby w przeliczeniu na jednego członka rodziny). W spółczynnik korelacji zasobów artykułów innych z poziomem przycho­ dów pieniężnych w ynosi tu 0,994, a rów nanie regresji zasobów względem poziom u przychodów pieniężnych m a postać:

X 5 = — 13413,35 + 8,97 Y2,

zaś rów nanie reg resji przychodów względem zasobów p rzyjm u je postać: Y2 = 1574,98 + 0,10 X 5

ZASOBY DÓBR TRWAŁEGO UŻYTKU RAZEM (X6)

Jeśli p o trak tu jem y łącznie zasoby mebli, artyk ułó w m otoryzacyjnych, arty k u łó w u ży tk u kulturalnego, gospodarstw a domowego i innych otrzy­ m am y jednolity pod pew nym i w zględam i agregat. A rtyk uły mieszczące się w nim c h arak tery zu ją się długim okresem użytkow ania i stosunkow o wysokim i cenam i jednostkow ym i.

Stan zasobów dóbr trw ałego uży tk u je st efektem skum ulow anych za­ kupów tych arty k u łó w w latach ubiegłych. Zakupy bieżące uw arunkow a­ ne są wielom a czynnikam i, czasem dość przypadkow ym i. Czynniki te zostają w yelim inow ane, gdy ro zp a tru je m y zasoby dóbr trw ałego użytku,

Zasoby dóbr trwałego użytku w wiejskich gospodarstwach.., 29

k tó re mogą być eksploatow ane kilka, a naw et kilkanaście lat. W ta k d łu ­ gim okresie zakupy determ inow ane są przede w szystkim możliwościami finansow ym i, toteż w spółczynnik korelacji łącznych zasobów dóbr trw a ­ łego u ży tk u z poziomem przychodów pieniężnych jest bardzo wysoki. W naszym przypadku w ynosi on +0,994. W pewnej m ierze w ynika to rów nież ze w zajem nego uzupełniania się poszczególnych rodzajów dóbr.

Jednocześnie należy podkreślić, że w naszym przypadku m am y do- czynienia ze zjaw iskiem korelacji łącznej, polegającej na tym , że zm ien­ ne X X 6 (rozum iane jako zasoby poszczególnych dóbr), z uwagi na to, że uruchom iają określone w ydatki na ich zakup, stanow ią część zm ien­ nej objaśniającej Y2 (poziom przychodów pieniężnych). K orelacja łączna zachodzi przede w szystkim m iędzy poziomem przychodów a bieżącymi zakupam i, ale i w przypadku zasobów widać jej ślady. W takich p rzy ­ padkach korelacja jest tym silniejsza im w iększą część zm iennej Y2 sta­ now ią zm ienne X .

W badanym przez nas rejonie KW K u trzy m uje się jeszcze w dużej skali produkcja n atu raln a. Na konsum pcję i cele produkcyjne przezna­ cza się dużą część produktów w ytw orzonych we w łasnym gospodarstwie. W zw iązku z ty m odpowiednio większą część przychodów pieniężnych przeznacza się na zakup arty k u łó w pochodzenia przem ysłowego, co pod­ nosi oczywiście siłę związku zasobów dóbr trw ałego użytku z poziomem przychodów pieniężnych i tłum aczy wysoki współczynnik korelacji, jaki uzyskaliśm y w toku naszego badania.

Zasoby dóbr trw ałego u żytku w zrastają bardzo szybko wraz z pozio­ m em przychodów pieniężnych i osiągają zdecydowanie najw yższy po­ ziom w gospodarstw ach najbogatszych (zmiana ma tu ch arak ter skoko­ wy). Dopiero przekroczenie poziomu 10 tys. zł w przeliczeniu na jednego członka rodziny rocznie stw arza gospodarstwom możliwość zakupu droż­ szych dóbr trw ałego użytku.

Regresja łącznych zasobów dóbr trw ałego użytku (X6) względem czynnika przychodów pieniężnych w yraża się rów naniem liniowym:

X6 = —8921,51 + 2,81 Y2

co oznacza, że zwiększenie zasobów tych dóbr o 1 zł na jednego członka rodziny w ym aga w zrostu przychodów pieniężnych o 2,81 zł rów nież w przeliczeniu na jedną osobę. Regresja przychodów pieniężnych względem zasobów dó b r trw ałego użytku objaśnia się natom iast rów naniem :

Y2 = 3215,63 + 0,39 X6

Biorąc za podstaw ę dane tab. 9 obliczyliśmy w spółczynniki p unkto­ wej elastyczności zasobów dóbr trw ałego użytku względem czynnika

Tab. 9. Zasoby dóbr trwałego użytku (X6) w gospodarstwach rejonu KWK ankietowa­ nych w 1967 r. według kryterium poziomu przychodów pieniężnych

Resources of goods of permanent use (X6) on farms in the Wieprz-Krzna Canal region covered by the questionnaire in 1967, according to the level of income criterion

Grupa przychodo­ Wartość zasobów dóbr trwałego _{użytku w zł n a :}

Grupa przychodo­ wa 10. tys. i w ię ­ wa gospodarstw

(w tys. zł) jedno gospo­ darstwo jednego człow ieka cej — 100 (zasoby na 1 członka ro­ dziny) do 2 13 090 4 391 40,9 2 - 5 18 021 4 104 49,4 5 - 7 19 651 4 567 55,0 7 -1 0 21 791 5 765 69,4 10 i w ięcej 27 229 8 302 100,0 średnio 20 830 5 385 64,8

przychodowego. W spółczynniki te osiągają następujące w artości w po­ szczególnych g rup ach gospodarstw :

Elastyczność punktow a w zrasta więc w m iarę przechodzenia od niż­ szych do w yższych grup przychodow ych, a następnie stabilizuje się. P rzeciętna elastyczność (obliczona z w artości ekstrem alnych) jest znacz­ nie niższa od elastyczności punktow ych. Je st to zgodne z teorią ekonomii, k tó ra już dawno sform ułow ała tezę, że elastyczność popytu na poszcze­ gólne dobra jest wyższa niż na grup y dóbr. Taką też prawidłowość obserw ujem y w p rzy p ad k u elastyczności zasobów.

Grupy przychodowe Współczynniki (w tys. zł) elastyczności zasobów

do 2 — 2 — 5 0,46 5 — 7 0,89 7 — 10 0,88 10 i w ięcej 0,80 średnio 0,21

Zasoby dóbr trwałego użytku w wiejskich gospodarstwach... ₃₁

Wyliczone w spółczynniki elastyczności zasobów w ykazują, iż bogatsze gospodarstw a ne tylko k u p ują więcej dóbr trw ałego użytku, a tym samym m ają większe zasoby, ale w skazują również na fakt, że do pewnego pozio­ m u przyrost przychodów pieniężnych w yw ołuje coraz większy przyrost zasobów dóbr trw ałego użytku.

WNIOSKI

Przeprow adzona analiza zasobów dóbr trw ałego użytku w gospodar­ stw ach chłopskich rejon u KWK nasuw a pew ne wnioski dotyczące ogól­ nego poziomu tych zasobów oraz współzależności z czynnikam i determ i­ nującym i ich poziom w poszczególnych grupach gospodarstw.

1. A bsolutny poziom zasobów trw ałych dóbr konsum pcyjnych w go­ spodarstw ach rejonu KWK znacznie odbiega od średniej norm y krajow ej oraz od zasobów w innych porów nyw alnych rejonach. D ystans dzielący rejon KWK od innych obszarów kraju jest większy w przypadku dóbr o wysokich cenach jednostkow ych niż w przypadku dóbr relatyw nie tańszych. J e st to cecha szczególna rejonów słabo rozw iniętych. W ynika stąd, że postęp w tej dziedzinie nie odbywa się równom iernie. Upowszech­ nienie się pew nych nowości wym aga zwykle pewnego czasu. Nieliczne gospodarstw a stosunkow o szybko przechw ytują nowości inne po pew nym dłuższym lub krótszym okresie, a pew na grupa gospodarstw nigdy nie zakupi dóbr nowoczesnych, bądź ze względu na niskie dochody, bądź z powodu konserw atyzm u czy innych irracjonalnych przyczyn. Im słabiej rozw inięty jest rejon, tym więcej oczywiście dóbr trw ałego użytku m ożna zaliczyć do g rupy nierozpowszechnionych jeszcze nowości i tym więcej gospodarstw, które z dużym opóźnieniem lub nigdy ich nie nabędą.

2. Nasze badania em piryczne wykazały, że obszar gospodarstw niezbyt silnie skorelow any jest ze stanem zasobów trw ałych dóbr konsum pcyj­ nych. B rak związku zasobów z obszarem w ynika przede w szystkim z nie­ zbyt silnego w pływ u obszaru na poziom dochodów gospodarstw (wpływ ten osłabają różnice w intensyw ności produkcji i dochody z pracy zarob­ kowej poza gospodarstwem ) jest również w ynikiem działania efektu de­ m onstracji. Czynnikiem, któ ry odgrywa decydującą rolę w kształtow aniu się zasobów dóbr trw ałego użytku, są dochody gospodarstw (w naszym przypadku — przychody pieniężne).

3. Zasoby dóbr trw ałego użytku nie rosną rów nom iernie w m iarę prze­ chodzenia od niższych do wyższych przychodow ych grup gospodarstw. N ajsilniejszy w zrost zaznacza się przy przejściu z grupy 7— 10 tys. do g rup y 10 i więcej tys. zł przychodu rocznie. Można więc przypuszczać, że istnieją progi popytu. W naszym przypadku progiem tym jest granica 10 tys. zł. Po przekroczeniu jej pojaw ia się inny jakościowo popyt. Gospo­

d arstw a nie tylko k u p u ją w iększą ilość egzem plarzy poszczególnych dóbr, ale n ab y w ają inne rodzaje dóbr niedostępne dla gospodarstw biedn iej­ szych.

4. K orelacja pom iędzy przychodam i pieniężnym i a zasobam i poszcze­ gólnych dóbr jest bardzo w ysoka i w naszej zbiorowości gospodarstw p raw ie w e w szystkich przypadkach k ształtuje się powyżej + 0,9. Uw zględ­ n iając n aw et fakt, że w spółczynniki obliczone zostały dla niew ielkiej liczby elem entów (n = 5), co obniża ich w artość poznawczą, uznać jednak trzeba, że korelacja m iędzy poziom em przychodów pieniężnych a zasobami dóbr trw ałego u ży tk u w e w szystkich przypadkach je st istotna.

5. R eakcje sta n u zasobów trw ały ch dóbr konsum pcyjnych na zm ianę poziom u przychodów pieniężnych zm ierzyliśm y za pom ocą w spółczynni­ ków elastyczności pun k to w ej zasobów. W spółczynniki te wyższe są dla gru p gospodarstw bogatszych niż biedniejszych. Oznacza to nie tylko, że gospodarstw a bogatsze k u p u ją więcej trw ały ch dóbr konsum pcyjnych, ale to, że jednostkow y w zrost przychodów pieniężnych pow oduje tu wyższy p rzy ro st zasobów niż w gospodarstw ach uboższych. N ajw iększą elastycz­ nością przychodow ą c h a ra k te ry z u ją się a rty k u ły gospodarstw a dom owe­ go, a rty k u ły u ży tk u k u ltu raln eg o oraz a rty k u ły m otoryzacyjne, co z uw a­ gi n a c h a ra k te r potrzeb zaspakajanych przez te dobra, uznać trzeb a za w iarygodne i uzasadnione. W yliczone przez nas w spółczynniki elastycz­ ności nie są w sensie absolutnym w ysokie, jedn ak przypom nieć należy, że nie są to w spółczynniki elastyczności popytu, a elastyczności zasobów w zględem przychodów pieniężnych.

W nioski te m ogą dać pew ne w skazów ki dla polityki zaopatrzenia wsi w nieżyw nościow e dobra konsum pcyjne w om aw ianym rejonie. Oczeki­ w an y w zrost dochodów rolników rejo n u KW K w ym aga w zrostu dostaw nieżyw nościow ych dóbr konsum pcyjnych przede w szystkim wyższego rzędu, jak : a rty k u ły u ż y tk u kulturalnego, elektryczne sprzęty gospodarstw a domowego, a rty k u ły m otoryzacyjne i m eble. W zrost popytu na te dobra nie będzie oczywiście zbyt gw ałtow ny. Zw iększenie produkcji rolnej w opar­ ciu o inw estycję m elioracyjną, jak ą je st K anał W ieprz-K rzna, w ym aga znacznego w zrostu w ydatków o charakterze produkcyjnym . Po uzyska­ n iu w zrostu intensyw ności produkcji należy jed n ak liczyć się ze znacznym w zrostem p o p y tu konsum pcyjnego.

Р Е З Ю М Е

В статье анализируются результаты анкетных исследований о состоя­ нии накопления предметов постоянного пользования в единоличных крестьянских хозяйствах, расположенных в районе канала Вепш-Кшна. Исследования проводились в 1967 г. Они позволяют, с одной стороны,

П р ед м еты п о сто я н н о го пользования в д ер евен ск и х.., ₃₃ определить размеры и структуру спроса в этот период, а с другой — степень насыщения этих хозяйств предметами постоянного пользования, а также показывают разницу, которая в этом отношении выделяет ра­ йон канала от других, более развитых районов Польши. Установлено, что уровень накопления в домашних деревенских хо­ зяйствах этого района предметов постоянного пользования значительно отличается от средней нормы в стране, а также от показателей других сравниваемых районов, причем это отличие касается прежде всего предметов с высокими единичными ценами. В слаборазвитых районах много таких хозяйств, которые вследствие низких доходов, плохо раз­ витой сети торговой и сети предприятий бытового обслуживания, а также вследствие консерватизма или по каким-то другим причинам покупают небольшие количества товаров постоянного пользования. Распростра­ нение здесь новых товаров требует довольно много времени. Фактором, играющим решающую роль в формировании структуры накопления предметов постоянного пользования, является уровень денежных дохо­ дов, получаемых единоличными крестьянскими хозяйствами. Значитель­ ное изменение в уровне накопления наблюдается после превышения не­ которого порога доходов. Корреляция накопления предметов постоян­ ного пользования по отношению к уровню денежных доходов была очень высокая, а коэффициенты подсчитываемой эластичности накоп­ лений по отношению к доходному фактору обнаружили тенденции к росту по мере перехода хозяйств из групп с низкими доходами в груп­ пы с более высокими доходами. Отсюда следует, что богатые хозяй­ ства не только покупают больше предметов постоянного пользования и тем самым их накопления были большими, но они также сильней реа­ гировали на единичный прирост денежных доходов предназначая его большую часть на покупку рассматриваемых предметов постоянного пользования. S U M M A R Y

The article contains the analysis of th e results of a questionnaire research regarding th e state of resources of perm anen t consum er goods in individual ag ricu ltural farm s in th e W iepr-K rzna Canal region, carried out in 1967. On one hand this analysis allows to define th e e x te n t and stru c tu re of dem ands in the m entioned period, on the other it defines the up to date degree in w hich th e farm s dem ands for perm an en t consu­ m er goods are satisfied and shows the distance, as regards this question, betw een th e W ieprz-K rzna Canal region and other more developed Polish regions.

It appears th a t the level of resources of perm an en t consum er goods of farm s in th e W ieprz-K rzna Canal region, significantly differs from th e average co u ntry stan d ard and from resources of o th er com parable regions and th e differences are larg er w hen expensive goods are con­ cerned. In undeveloped regions th ere are m ore farm s w hich buy a sm all am ou n t of m ore expensive goods of p e rm an en t use because of low in ­ comes, u n satisfacto ry n u m b er of shops and w orkshops or because of conservatism or fo r o th er reasons. The popularization of n e w articles takes ra th e r a long period th ere. The income level of ag ricu ltural farm s, b ut m ore significant changes in the level of resources occur how ever a fte r exceeding a certain incom e threshold, is the factor w hich plays a decisive role in the form ation of the level and s tru c tu re of resources of goods of p e rm an en t use. The correlation b etw een th e resources of goods of p e rm a n en t use and th e level of incom e was v e ry high and the coefficients of p u ctu al elasticity of resources in relation to th e income factor has the increasing tend en cy w hen w e pass from low er to h igh er farm income groups. From this it follows th a t rich farm s not only b u y m ore goods of p erm an en t use and owing to this have larg er resources of these goods, b u t also respond stro n g er to th e individual income increase and reserve a g re a te r p a rt of it for acquiring th e m entioned goods.