Zasady postępowania dowodowego

Zasady postępowania dowodowego

W POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM

Zasada prawdy obiektywnej

 Ustanowiona jest w systemie zasad ogólnych (art. 7 k.p.a., art. 122 o.p.).

 Według art. 7 k.p.a.: „W toku postępowania organy administracji publicznej [...] podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy [...]". Tak też jest ukształtowana zasada ogólna prawdy obiektywnej w postępowaniu podatkowym.

 Wpływa na kształt zasad szczególnych rządzących postępowaniem

dowodowym, które jednocześnie są konkretyzacją obowiązków organu

administracji publicznej służących wykonaniu tej zasady ogólnej. Każda

z zasad szczególnych realizuje zasadę prawdy obiektywnej.

Zasady szczególne

1. Zasada dysponowania zakresem postępowania dowodowego przez prowadzący postępowanie organ administracji publicznej.

2. Zasada bezpośredniości postępowania dowodowego.

3. Zasada otwartego systemu dowodów.

4. Zasada równej mocy środków dowodowych.

5. Zasada czynnego udziału strony w postępowaniu dowodowym.

6. Zasada swobodnej oceny dowodów.

ZASADA DYSPONOWANIA ZAKRESEM POSTĘPOWANIA

DOWODOWEGO PRZEZ PRO WADZĄCY POSTĘPOWANIE ORGAN ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ



zwana też zasadą oficjalności postępowania dowodowego



ustanowiona jest w art. 77 § 1 k.p.a. i art. 187 § 1 o.p. , który stanowi: „Organ administracji publicznej obowiązany jest w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał

dowodowy"



zasada ta, po pierwsze, określa zakres, zgodnie z zasadą ogólną prawdy obiektywnej, jakie dowody są niezbędne dla ustalenia stanu faktycznego sprawy



podstawą ustalenia zakresu dowodów jest norma prawa materialnego, która ustanawia

hipotetyczny stan faktyczny odpowiadający stanowi faktycznemu występującemu w sprawie

będącej przedmiotem postępowania à organ prowadzący postępowanie ustala zatem, jakie

okoliczności faktyczne mają znaczenie prawne w sprawie i jakie dowody są niezbędne do ich

ustalenia. Na tak określony zakres przeprowadzonych dowodów ma wpływ strona (art. 78 k.p.a.,

art. 188 o.p.). Na przeprowadzone dowody ma w postępowaniu administracyjnym wpływ też

organ pomocy prawnej, który może z urzędu lub na wniosek strony przesłuchać również nowych

świadków i biegłych na okoliczności będące przedmiotem tego postępowania (art. 50 k.p.a.)

Ograniczenie przeprowadzenia postępowania dowo dowego

-> dotyczy faktów powszechnie znanych i znanych organowi z urzędu, a nie wymagają one dowodu; fakty znane organowi z urzędu należy zakomunikować stronie.

• organ prowadzący postępowanie określa zakres postępowania dowodowego w formie postanowienia

• w postanowieniu dowodowym wymienia fakty wymagające ustalenia oraz środki dowodowe

• organ nie jest związany postanowieniem dowodowym tak jak innymi postanowieniami,

może je w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić (art. 77 § 2 k.p.a., art. 187 § 2 o.p.).

• na postanowienie to nie przysługuje zażalenie, ale może być ono kwestionowane łącznie z decyzją w odwołaniu.

• określając zakres postępowania dowodowego, organ prowadzący postępowanie związany jest normą prawa materialnego à wadliwe ustalenie zakresu powoduje wadliwość podjętej w postępowaniu decyzji. Naruszenia w tym zakresie przepisów prawa są w większości

przypadków podstawą uchylania decyzji przez sąd administracyjny

• z przeprowadzenia dowodu organ administracji publicznej obowiązany jest sporządzić

protokół; zaniechanie sporządzenia protokołu z przeprowadzonych dowodów pozbawia je

wartości dowodowej.

Po drugie, obowiązek rozpatrzenia całego materiału dowodowego,

co oznacza uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak i uwzględnienie wszystkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów, a mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Organ, rozpatrując materiał dowodowy, nie może pominąć jakiegokolwiek przeprowadzonego dowodu, może natomiast zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów (art. 80 k.p.a., art. 191 o.p.) odmówić dowodom wiarygodności, ale wówczas obowiązany jest uzasadnić, z jakiej

przyczyny to robi.

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI POSTĘPOWANIA DOWODOWEGO



istota tej zasady sprowadza się do stwierdzenia, że pełne, zgodne z zasadą ogólną prawdy obiektywnej. rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy jest uwarunkowane

przeprowadzeniem postępowania dowodowego (ustaleniem stanu faktycznego) przez organ orzekający w sprawie à dlatego z zasady ogólnej prawdy obiektywnej należy wyprowadzić jako obowiązującą zasadę szczególną — zasadę bezpośredniości

prowadzenia postępowania dowodowego przez organ orzekający w sprawie



od tej zasady dopuszczalny jest wyjątek



w zakresie pomocy prawnej (art. 52 k.p.a., art. 157 § 1 o.p.).



postępowanie podatkowe à dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być „inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej [...]

oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w

sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe" (art. 181 o.p.)

ZASADA OTWARTEGO SYSTEMU DOWODÓW



KPA i OP przyjmują otwarty system dowodów à według art. 75 § l k.p.a.: „Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny"; zgodnie z art. 181 o.p.: „Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty

zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej, z

zastrzeżeniem art. 284a § 3, art. 284b § 2 i art. 288 § 2, oraz materiały zgromadzone w toku prawomocnie zakończonego postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe"



zasada otwartego systemu dowodów gwarantuje realizację zasady ogólnej prawdy

obiektywnej

ZASADA RÓWNEJ MOCY ŚRODKÓW DOWODOWYCH

 jest to rozwiązanie, które nie wprowadza ograniczeń co do rodzaju

dowodów, którym należy przyznać pierwszeństwo w ustaleniu istnienia danego faktu

 zasada ta wyrażona jest w art. 75 § 1 k.p.a. i art. 180 § l o.p.;

 wyjątki od tej reguły mogą wprowadzić tylko przepisy szczególne à te rozwiązania szczególne wymagają jednak zawsze interpretacji w

związku z zasadą ogólną prawdy obiektywnej, co oznacza, że w razie wątpliwości w ustaleniu stanu faktycznego należy zastosować zasadę otwartego systemu dowodów i równej mocy środków dowodowych

 niedopuszczalne jest stosowanie formalnej teorii dowodów

ZASADA CZYNNEGO UDZIAŁU STRONY W POSTĘPOWANIU DOWODOWYM

Zasada czynnego udziału strony w postępowaniu dowodowym to:

1. prawo strony do czynnego udziału w ustaleniu stanu faktycznego

 prawo do żądania przeprowadzenia dowodów w sprawie

 prawo do wypowiedzenia się w sprawie przeprowadzonych dowodów

2. prawo do udziału w czynnościach postępowania dowodowego.

Prawo do żądania przeprowadzenia dowodów

• z żądaniem przeprowadzenia dowodu strona może wystąpić zawsze; skuteczność prawna tego żądania jest uzależniona od spełnienia przesłanek określonych w art. 78 k.p.a., a w postępowaniu podatkowym w art. 188 o.p. à przedmiotem dowodu musi być okoliczność mająca znaczenie dla sprawy, a więc dotycząca przedmiotu sprawy i mająca znaczenie prawne dla rozstrzygnięcia sprawy

• prawu strony do żądania przeprowadzenia dowodu odpowiada obowiązek organu orzekającego ustosunkowania się do żądania strony, a zatem dokonania oceny, czy przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy oraz — w razie oceny pozytywnej — przeprowadzenie żądanego przez stronę dowodu à organ administracji publicznej może nie uwzględnić żądania strony, jeżeli nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzania dowodów lub w czasie rozprawy, tylko w przypadku gdy żądanie to dotyczy okoliczności już stwierdzonych innymi dowodami. Jeżeli jednak dowody, których żąda strona, mają znaczenie dla sprawy, to spóźnione żądanie nie powinno być oddalone (art. 78 § 2 k.p.a.). Zgłoszone przez stronę żądanie przeprowadzenia dowodu organ orzekający jest obowiązany rozpatrzyć i ocenić, nawet jeżeli wpłynęło po zamknięciu postępowania dowodowego. W razie gdy organ stwierdzi, że przeprowadzenie dowodu może mieć znaczenie dla sprawy, tzn. dla ustalenia stanu faktycznego sprawy, ma obowiązek żądanie uwzględnić.

• w postępowaniu podatkowym organ podatkowy może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodu będącego w jej posiadaniu (art. 189 § 1 o.p.).

*Art. 189 OP § 1. Organ podatkowy może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodu będącego w jej posiadaniu. § 2. Termin ustala się uwzględniając charakter dowodu i stan postępowania, przy czym nie może on być krótszy niż 3 dni.

• Z art. 7 i 77 § l k.p.a., a w postępowaniu podatkowym — z art. 122 i 187 § l o.p. wynika, że postępowanie dowodowe jest oparte na zasadzie oficjalności

• organ administracji publicznej obowiązany jest z urzędu przeprowadzić dowody służące ustaleniu stanu faktycznego sprawy à obowiązek wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego ciąży na organie prowadzącym postępowanie administracyjne

• strona ma prawo, a nie obowiązek czynnego udziału w postępowaniu; rozwiązania prawne przyjęte w k.p.a. nie przewidują obowiązku strony wskazania dowodów potrzebnych do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy. Tak też jest ukształtowane postępowanie podatkowe z zastrzeżeniem rozwiązania przyjętego w art. 189 o.p.

W prawie procesowym są znane dwa systemy koncentracji materiału proceso wego:

1. system prekluzji w przytaczaniu faktów i dowodów à według tego systemu „strony są obowiązane pod rygorem utraty możności późniejszego przytaczania przedstawić od razu wszelkie znane sobie fakty i dowody"

2. system władzy dyskrecjonalnej sędziego à według tego systemu „pozostawione jest uznaniu sądu, czy uwzględni fakty i dowody, których strony mimo możności nie przytoczyły od razu".

*KPA konsekwentnie nie wprowadza ani systemu prekluzji, ani systemu władzy dyskrecjonalnej

organu orzekającego - Strona, która nie przytoczyła faktów ani dowodów w postępowaniu

przed organem I instancji, może je przytoczyć w postępowaniu przed organem II instancji albo

też podjąć obronę swoich interesów dopiero w postępowaniu nadzwyczajnym, żądając

wznowienia postępowania na podstawie art. 145 § l pkt 5 k.p.a.

Prawo do wypowiedzenia się w sprawie przeprowadzonych dowodów.

Art. 81 KPA Okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną, jeżeli strona miała możność wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów, chyba że zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 10 § 2.

Art. 192 OP Okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną, jeżeli strona miała możliwość wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów.

• organ prowadzący postępowanie obowiązany jest stworzyć możliwość wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów

• rozwiązanie z art. 200 o.p. należy przyjąć w postępowaniu administracyjnym.

• przyznane prawo do wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów jest prawem

strony; prawem tym strona rozporządza, co oznacza, że od jej woli zależy jego realizacja à

jeżeli strona korzysta z tego prawa, to jej wypowiedź co do przeprowadzonych dowodów

powinna być utrwalona w protokole sporządzonym przez organ, a podpisanym przez

stronę; ocena przeprowadzonego postępowania przez stronę nie wiąże ani organu, ani

strony, co oznacza, że nie ma znaczenia dla złożenia przez nią środków zaskarżenia w toku

instancji i nadzwyczajnych trybach postępowania.

Prawo do udziału w czynnościach dowodowych

• istota à organ prowadzący postępowanie obowiązany jest zapewnić stronie udział w tych czynnościach oraz termin do przygotowania udziału w tych czynnościach

• prawo to wyrażone jest w art. 79 k.p.a. i art. 190 o.p.

Art. 79 KPA § 1. Strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia

dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem. § 2.

Strona ma prawo brać udział w przeprowadzeniu dowodu, może zadawać pytania świadkom, biegłym i stronom oraz składać wyjaśnienia.

• KPA i OP wprowadzają wyjątki od tej zasady:

1. „Organy administracji publicznej mogą odstąpić od zasady określonej w § 1 tylko w przypadkach, gdy załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną".

Ograniczenie tej zasady ma w pełni zastosowanie do postępowania dowodowego (art. 10 § 2 k.p.a., art. 80 o.p.)

• w razie jednak nieuzasadnionego odstąpienia od tej zasady postępowanie będzie dotknięte kwalifikowaną wadliwością (art. 145 § l pkt 4 k.p.a.).

*W postępowaniu podatkowym od zasady czynnego udziału strony organ podatkowy może odstąpić:

1. gdy w postępowaniu wszczętym na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca wniosek strony oraz w przypadkach określonych w art. 200 § 2 pkt 2 o.p.

2. organ podatkowy nie ma obowiązku wyznaczyć terminu wypowiedzenia się co do zebranego materiału w sprawach:

3. ustalenia zobowiązań podatkowych, które zgodnie z odrębnymi przepisa mi ustalane są corocznie, jeżeli stan faktyczny, na podstawie którego ustalono wysokość zobowiązania podatkowego za poprzedni okres, nie uległ zmia nie

4. umorzenia zaległości podatkowych, o których mowa w art. 67 § 4 o.p.

Przekroczenie granic odstępstw w postępowaniu podatkowym zasady czynnego udziału strony jest kwalifikowaną wadliwością (art. 240 § 1 pkt 4 o.p.)

,

ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW

 wprowadza ją z art. 80 k.p.a. i art. 191 o.p.; ściśle związana z obowiązkiem rozpatrzenia całego materiału dowodowego

 Art. 80 KPA Organ administracji publicznej ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona.

 W nauce podkreśla się, że swobodna ocena dowodów, aby nie przekształciła się w samowolę, musi być dokonana

 zgodnie z normami prawa procesowego

 z zachowaniem następujących reguł tej oceny:

 1) należy opierać się na materiale dowodowym zebranym przez organ, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w przepisach prawa (np.

pomoc prawna)

 2) ocena powinna mieć za podstawę całokształt materiału dowodowego

 3) organ powinien dokonać oceny znaczenia i wartości dowodów dla toczącej się sprawy, z zastrzeżeniem ograniczeń dotyczących dokumentów urzędowych, które mają na podstawie art. 76 § 1 k.p.a. szczególną moc dowodową, a w postępowaniu podatkowym oprócz mocy dokumentów urzędowych (art. 194 o.p.) mocy ksiąg podatkowych (art. 193 o.p.) i mocy deklaracji (art. 21 § 5 o.p.).

 organ powinien rozpatrzyć nie tylko poszczególne dowody z osobna, ale wszystkie dowody we wzajemnej łączności z punktu widzenia logiki, zasad doświadczenia życiowego i wiedzy

 4) Rozumowanie, w którego wyniku organ ustala istnienie okoliczności faktycznych, powinno być zgodne z prawidłami logiki.

 naruszenie wymienionych reguł, a także norm procesowych odnoszących się do środków dowodowych stanowi przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów.