Medycyna Wet. 2006, 62 (6) 655
Praca oryginalna Original paper
Wcieklizna jest ostr¹ chorob¹ zakan¹, powodu-j¹c¹ zmiany zapalne w mózgu, koñcz¹c¹ siê zawsze zejciem miertelnym, gdy wyst¹pi¹ objawy kliniczne choroby. Na zaka¿enie wirusem wcieklizny wra¿li-we s¹ wszystkie zwierzêta sta³ocieplne, w tym tak¿e cz³owiek. Transmisja choroby nastêpuje zazwyczaj wraz ze lin¹ chorego zwierzêcia przez pogryzienie (1, 4).
Do 1993 r. zwalczanie wcieklizny w Polsce opie-ra³o siê g³ównie na tworzeniu okrêgów zapowietrzo-nych. Wokó³ okrêgu zapowietrzonego tworzony by³ okrêg zagro¿ony, gdzie organizowano odstrza³ sani-tarny zwierz¹t dzikich. Dzia³ania te nie powodowa³y zahamowania szerzenia siê wcieklizny. Immunizacja doustna lisów przeciwko wcieklinie jest jedyn¹ efek-tywn¹ metod¹ zwalczania wcieklizny w rodowisku naturalnym. W 1993 roku w Polsce wprowadzono tê metodê jako metodê kontroli wcieklizny wród li-sów wolno ¿yj¹cych, a rok 2002 by³ rokiem, w którym po raz pierwszy akcj¹ objêto terytorium ca³ego kraju (2-4).
Celem opracowania jest przedstawienie aktualnych danych dotycz¹cych wystêpowania przypadków wcieklizny u zwierz¹t domowych, wolno ¿yj¹cych i nietoperzy oraz analiza geograficznego rozmieszcze-nia wystêpowarozmieszcze-nia ognisk choroby.
Materia³ i metody
Analizy oraz oceny sytuacji epidemiologicznej w 2004 r. dokonano na podstawie danych o ka¿dym zdiagnozowa-nym przypadku wcieklizny, zawartych w ankietach otrzy-mywanych z Zak³adów Higieny Weterynaryjnej oraz na podstawie informacji w ankietach nadsy³anych przez wo-jewódzkich b¹d powiatowych lekarzy weterynarii.
Wyniki i omówienie
W Polsce w 2004 roku zdiagnozowano ogó³em 131 przypadków wcieklizny z czego 23 (18%) dotyczy³o zwierz¹t domowych, 99 (75,6%) zwierz¹t wolno ¿y-j¹cych, a 9 (6,9%) nietoperzy.
Z analizy zachorowañ na wciekliznê zwierz¹t do-mowych wynika, ¿e najwiêksz¹ liczbê przypadków w analizowanym okresie zdiagnozowano u kota, tj. 11 przypadków, co stanowi 8,4% wszystkich przypadków wcieklizny i 47,8% przypadków wcieklizny wród zwierz¹t domowych. Drugim pod wzglêdem czêsto-tliwoci wystêpowania wcieklizny gatunkiem by³o byd³o. U tego gatunku zdiagnozowano w 2004 r. 9 przypadków wcieklizny, co stanowi 6,9% wszyst-kich zdiagnozowanych przypadków wcieklizny oraz 39,2% przypadków wród zwierz¹t domowych. Pies jest trzecim w kolejnoci gatunkiem wród zwierz¹t domowych pod wzglêdem wystêpowania wcieklizny.
Wcieklizna w Polsce w 2004 roku
MARCIN SMRECZAK, PAWE£ TRÊBAS, JAN F. ¯MUDZIÑSKI
Zak³ad Wirusologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Smreczak M., Trêbas P., ¯mudziñski J. F. Rabies in Poland in 2004
Summary
The paper describes the data concerning rabies in domestic and wildlife animals, including bats, in Poland in 2004. It analyses the distribution of rabies cases in individual animal species and the geographical distribution of rabies outbreaks.
In 2004 131 rabies cases were diagnosed. Twenty three were recorded in domestic animals, 99 in wildlife and 9 were found in bats. The highest incidence of rabies was registered in the Wielkopolska voievodship (Western Poland). All cases recorded in the Masuria voievodship (Northern Poland) were noticed along the Russian and Lithuanian border. In the voievodship of Lublin (Eastern Poland) the incidence of rabies was distributed evenly throughout the area, while in the Subcarpathian province, along the Ukrainian border. In the Pomeranian voevodship (Northern Poland) all rabies cases were clustered in only one county (Kartuzy), which is characterized by a high percentage of forests and lakes. Epidemiological analysis shows that each year a significant decrease of diagnosed rabies cases is observed. This is the result of oral vaccination of red foxes against rabies, but the red fox is still the main reservoir of rabies for the other wildlife and domestic animals. Oral vaccination as a method of eradication of rabies should to be carried out in the next years. It is necessary to pay attention to the planning of oral vaccination campaigns, especially in the Wielkopolska voievodship. This means more baits per 1 km2 and around rabies outbreaks.
Medycyna Wet. 2006, 62 (6) 656
Pozytywna diagnoza dotyczy³a 4 zwierz¹t, co stanowi 2,3% wszystkich przypadków wcieklizny i 13% przy-padków wród zwierz¹t domowych. Poza wy¿ej wy-mienionymi nie zdiagnozowano wcieklizny wród in-nych gatunków zwierz¹t domowych (ryc. 1).
Wród zwierz¹t wolno ¿yj¹cych najwiêksz¹ liczbê przypadków zanotowano u lisa rudego. W analizowa-nym okresie zdiagnozowano 85 przypadków wciek-lizny, co stanowi 64,9% przypadków wcieklizny u wszystkich zwierz¹t oraz 85,9% przypadków zwie-rz¹t wolno ¿yj¹cych. W tym okresie u jenota zdiag-nozowano 11 przypadków, to jest 8,4% wszystkich zdiagnozowanych przypadków wcieklizny i 11,1% przypadków, które zosta³y zdiagnozowane tylko u zwierz¹t wolno ¿yj¹cych. Poza lisem i jenotem wciekliznê u zwierz¹t wolno ¿yj¹cych zdiagnozowa-no po 1 przypadku u borsuka, wilka i sarny. W odnie-sieniu do ogólnej liczby zdiagnozowanych przypad-ków stanowi to po 0,8% wszystkich zdiagnozowanych przypadków i po 1% w odniesieniu do liczby przy-padków wcieklizny stwierdzonych u zwierz¹t wolno ¿yj¹cych (ryc. 1).
Odrêbn¹ grupê zwierz¹t stanowi¹ nietoperze, u któ-rych w analizowanym okresie czasu stwierdzono 9 przypadków wcieklizny, co stanowi 6,9% wszyst-kich zdiagnozowanych przypadków (ryc. 1).
Wystêpowanie wcieklizny charakteryzowa-³a typowa dla tej choroby sezonowoæ z dwo-ma szczytami zachorowañ. Pierwszy zanoto-wano w styczniu, kiedy to zdiagnozozanoto-wano 30 przypadków wcieklizny wród wszystkich zwierz¹t przes³anych do badania w tym okre-sie. By³a to najwy¿sza liczba przypadków wcieklizny zanotowana w jednym miesi¹cu w ci¹gu roku. Drugi szczyt zachorowañ zano-towano jesieni¹ w miesi¹cach padziernik i lis-topad. W obu miesi¹cach zdiagnozowano po 13 przypadków wcieklizny (ryc. 2).
Analizuj¹c rozmieszczenie przypadków wcieklizny w poszczególnych wojewódz-twach (tab. 1), najwiêksz¹ ich liczbê odnoto-wano w województwie wielkopolskim, gdzie zdiagnozowano 43 przypadki wcieklizny (32,8% wszystkich zdiagnozowanych przypad-ków wcieklizny w kraju). W województwie lubelskim stwierdzono ogó³em 23 przypadki wcieklizny (17,6%). Trzecim w kolejnoci województwem pod wzglêdem liczby zdiagno-zowanych przypadków wcieklizny jest woje-wództwo warmiñsko-mazurskie. Zdiagnozo-wano tam 22 (16,8%). Okazuje siê zatem, i¿ ponad 60% przypadków wcieklizny przypa-da na te trzy województwa. W województwie podkarpackim stwierdzono 8 przypadków wcieklizny, co stanowi 6,1% wszystkich przy-padków, a w województwie podlaskim zano-towano 6 przypadków (4,6%). W
wojewódz-o w tz d ó w e j o W Liczbaprzypadkówwcieklziny e w o m o d wolno¿yj¹ce nietoperze ogó³em e i k s ¹ l o n l o D 0 3 1 4 e i k s r o m o p -o k s w a j u K 0 4 0 4 e i k s l e b u L 5 181 0 231 e i k s u b u L 0 3 0 3 e i k z d ó £ 0 0 0 0 e i k s l o p o ³ a M 0 0 0 0 e i k c e i w o z a M 1 0 3 4 e i k s l o p O 0 4 1 5 e i k c a p r a k d o P 3 5 0 8 e i k s a l d o P 3 3 0 6 e i k s r o m o P 0 4 0 4 e i k s ¹ l 0 0 2 2 e i k s y z r k o t ê i w 0 2 0 2 e i k s r u z a m -o k s ñ i m r a W 8 141 0 221 e i k s l o p o k l e i W 3 381 2 431 e i k s r o m o p o i n d o h c a Z 0 1 0 1 m e z a R 231 991 9 13111
Tab. 1. Liczba przypadków wcieklizny w poszczególnych województwach 3 11 9 11 1 1 1 9 85 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
pies kot byd³o lis jenot wilk borsuk sarna nietoperz
Ryc. 1. Liczba przypadków wcieklizny u poszczególnych gatunków zwierz¹t
Ryc. 2. Liczba przypadków wcieklizny w kolejnych miesi¹cach 2004 roku 30 11 11 10 7 6 7 5 9 13 13 11 0 5 10 15 20 25 30 35 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Medycyna Wet. 2006, 62 (6) 657 twie opolskim zdiagnozowano 5 przypadków
wcieklizny i jest to 3,7% wszystkich przypad-ków zdiagnozowanych w kraju. W wojewódz-twach: dolnol¹skim, kujawsko-pomorskim, mazowieckim oraz pomorskim zdiagnozowano po 4 przypadki wcieklizny, co stanowi po 3,1% wszystkich przypadków wcieklizny. Nale¿y jed-nak zwróciæ uwagê, ¿e w województwie mazo-wieckim zanotowano przypadki wcieklizny nie-toperzy. Sporód 4 pozytywnych diagnoz 3 do-tyczy³y nietoperzy. Trzy przypadki wcieklizny zanotowano w województwie lubuskim, co sta-nowi 2,3% wszystkich przypadków. Po dwa przy-padki zachorowañ zdiagnozowano w wojewódz-twie l¹skim i wiêtokrzyskim (1,5% i 1,5% od-powiednio). W województwie zachodnio-pomor-skim zdiagnozowano 1 przypadek wcieklizny (0,7% wszystkich przypadków). Natomiast w województwach ³ódzkim i ma³opolskim w analizowanym okresie nie zarejestrowano ¿ad-nego przypadku wcieklizny.
Analiza wystêpowania poszczególnych przy-padków wcieklizny wskazuje na te obszary kra-ju, na które nale¿y zwróciæ baczn¹ uwagê przy planowaniu kolejnych akcji wyk³adania szczepionki. Jak wynika z mapy (ryc. 3), najwiêksz¹ liczbê przy-padków wcieklizny stwierdzono w województwie wielkopolskim i w województwach granicz¹cych z nim, tj. w województwie lubuskim, dolnol¹skim, opolskim oraz kujawsko-pomorskim. Przypadki te, oprócz województwa wielkopolskiego, gdzie zlokali-zowane s¹ w pasie rodkowym województwa, wystê-puj¹ w powiatach granicz¹cych z województwem wiel-kopolskim. W województwie warmiñsko-mazurskim i podlaskim prawie wszystkie przypadki wystêpuj¹ w powiatach granicz¹cych z Rosj¹ (obwód kalinin-gradzki) i Litw¹. W województwie lubelskim przypad-ki rozmieszczone s¹ równomiernie na ca³ym obszarze województwa, a w województwie podkarpackim przy-padki zlokalizowane s¹ w powiatach granicz¹cych z Ukrain¹. W województwie pomorskim wszystkie zdiagnozowane przypadki zanotowano w powiecie kar-tuskim. Jest to powiat o wysokim stopniu zalesienia i z du¿¹ iloci¹ zbiorników wodnych, gdzie lis znaj-duje doskona³e warunki do bytowania.
Dokonuj¹c porównania liczby przypadków wciek-lizny rok do roku (rok 2003 do roku 2004), obserwu-jemy znamienny spadek liczby przypadków
wciekliz-a t ê z r e i w Z 2004 2003 Ró¿nica Spadek/wzrost e w o m o D 23 172 49 3,13-krotny➘ e c ¹ j y ¿ o n l o W 99 310 211 3,13-krotny➘ e z r e p o t e i N 19 116 3 1,50-krotny➚ m e z a R 1311 388 257 2,96-krotny➘
Tab. 2. Porównanie liczby przypadków wcieklizny u zwie-rz¹t rok do roku
ny wród zwierz¹t l¹dowych. Wzrost liczby przypad-ków notowany jest jedynie u nietoperzy (tab. 2).
Z analizy sytuacji epidemiologicznej wcieklizny wynika, ¿e z ka¿dym rokiem nastêpuje coraz wiêkszy spadek liczby diagnozowanych przypadków wciek-lizny. Spadek ten jest wynikiem stosowania w terenie doustnej szczepionki przeciwko wcieklinie dla li-sów wolno ¿yj¹cych. Ci¹gle jednak lis stanowi g³ów-ny rezerwuar wcieklizg³ów-ny dla ing³ów-nych zwierz¹t wolno ¿yj¹cych i domowych. Potwierdzeniem tej hipotezy jest tak¿e liczba przypadków wcieklizny zdiagnozowa-nych u kota i byd³a. Nale¿y wiêc dalej prowadziæ ak-cje doustnej immunizacji lisów wolno ¿yj¹cych jako metody eliminacji wcieklizny w rodowisku natural-nym kraju. Istnieje jednak potrzeba, by zwróciæ bacz-n¹ uwagê przy planowaniu akcji OV w województwie wielkopolskim. Oznacza to zwiêkszenie liczby wyk³a-danej szczepionki na km2 oraz cis³e nadzorowanie
techniki jej wyk³adania, szczególnie na styku woje-wództwa wielkopolskiego i województw: lubuskiego, dolnol¹skiego, opolskiego oraz kujawsko-pomorskie-go. Konieczna jest kontrola, czy dociera tam wystar-czaj¹ca liczba przynêt ze szczepionk¹.
Pimiennictwo
1.Beran G. W.: Rabies and infections by rabies-related viruses, [w:] Handbook of Zoonoses, Section B: Viral. Wyd. Beran G.W., CRC Press, Florida 1994. 2.Samól S.: Zwalczanie wcieklizny u zwierz¹t dzikich. Medycyna Wet. 1962,
18, 588-590.
3.Smreczak M.: Metody postêpowania w immunizacji doustnej lisów przeciw-ko wcieklinie. Medycyna Wet. 2003, 59, 976-978.
4.¯mudziñski J. F., Smreczak M.: Wcieklizna wystêpowanie, diagnostyka, zwalczanie. Wyd. SGGW, Warszawa 1997.
Adres autora: dr Marcin Smreczak, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: smreczak@piwet.pulawy.pl
Ryc. 3. Rozmieszczenie przypadków wcieklizny w Polsce w 2004 r.
Wœcieklizna zwierz¹t l¹dowych Wœcieklizna nietoperzy
