Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 67 (4), 275-278, 2011

Medycyna Wet. 2011, 67 (4) 275

Praca oryginalna Original paper

Stosowanie przez szereg lat antybiotykowych sty-mulatorów wzrostu (ASW) wp³ywa³o na poprawê efek-tów hodowlanych, jednoczeœnie sta³o siê jedn¹ z przy-czyn narastania lekoopornoœci zarówno w medycynie weterynaryjnej, jak i ludzkiej (16). Od 1 stycznia 2006 r. we wszystkich krajach cz³onkowskich UE na mocy Rozporz¹dzenia (WE) Nr 1831/2003/EC wpro-wadzono ca³kowity zakaz stosowania ASW w ¿ywie-niu zwierz¹t hodowlanych. W zwi¹zku z tym zaistnia-³a koniecznoœæ poszukiwania nowych alternatywnych zamienników dla antybiotykowych stymulatorów wzrostu, które m.in. poprzez stymulacjê mechanizmów odpornoœci humoralnej, jak i komórkowej organizmu zmniejsza³yby jego podatnoœæ na choroby, a tym sa-mym umo¿liwia³y uzyskanie lepszych efektów produk-cyjnych. Obecnie jako „zamienniki” ASW coraz czêœ-ciej stosowane s¹ przede wszystkim: probiotyki, pre-biotyki i synpre-biotyki oraz ca³a gama ró¿nych dodatków pochodzenia biologicznego, tj. kwasy organiczne i ich sole, fitoncydy oraz enzymy (4), a w uzasadnionych klinicznych przypadkach, wy³¹cznie na zlecenie leka-rza weterynarii, równie¿ tzw. pasze lecznicze (medi-cated feedingstuffs). W chwili obecnej pasze leczni-cze s¹ jedyn¹ dopuszczaln¹ form¹ pozwalaj¹c¹ na

sto-sowanie antybiotyków w paszach. Jedn¹ z substancji czynnych stosowanych obecnie w paszach leczniczych jest tylozyna, która wczeœniej stosowana by³a równie¿ jako ASW. Do prebiotyków zalicza siê â-glukany i man-nanooligosacharydy (MOS), które wykazuj¹ w³aœci-woœci immunomodulacyje (10, 12, 15).

Celem badañ by³a ocena wp³ywu tylozyny i prebio-tyków podawanych w paszy na wybrane parametry odpornoœci humoralnej u ciel¹t.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono na 36 klinicznie zdrowych cie-lêtach rasy ncb, w wieku 6-8 tygodni, o œredniej masie cia³a 98,2 ± 4,2 kg. Zwierzêta otrzymywa³y pocz¹tkowo prepa-rat mlekozastêpczy w iloœci 1,5 kg na zwierzê dziennie, a nastêpnie po okresie adaptacji, dodatkowo paszê treœciw¹ CJ w iloœci 2 kg/zwierzê/dziennie z dodatkiem siana ³¹ko-wego (1,2 kg/zw/dz) oraz roœliny okopowe (1 kg/zw/dz) i wodê do picia ad libitum. Po dwutygodniowym okresie adaptacji po transporcie zosta³y one podzielone losowo na trzy równe grupy (n = 12). Do grupy I zaliczono cielêta, które przez okres 7 tygodni otrzymywa³y paszê z dodat-kiem premiksu Tylan G 100 (Elanco). Jeden kilogram pre-miksu zawiera 100 g substancji czynnej w postaci fosfora-nu tylozyny. Ka¿dorazowo, w oparciu o ten premiks,

przy-Wp³yw tylozyny i prebiotyków na wybrane parametry

odpornoœci humoralnej u ciel¹t

MONIKA SZYMAÑSKA-CZERWIÑSKA, DARIUSZ BEDNAREK

Zak³ad Chorób Byd³a i Owiec Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego – Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy

Szymañska-Czerwiñska M., Bednarek D.

Effect of tylosin and prebiotics on the selected humoral immunological parameters in calves Summary

The aim of the study was to estimate the effect of tylosin and prebiotics (â-glucans and mannanooligo-saccharides) added to feed on the selected humoral immune parameters in calves. Among them, the concen-trations of total protein and ã-globulin, titre of conglutinin, and activity of alkaline phosphatase were tested in calf serum. The study was performed on 36 clinically healthy, Black and White Lowland breed calves, aged 6-8 weeks. The animals were randomly divided into three equal groups. The calves in group I were fed with feedingstuff supplemented by the tylosin. The second group of calves received prebiotics and the control (group III) was fed the same feedingstuff without the additives. The results indicated that supplementation of feedingstuff with prebiotics and tylosin had a positive effect on the total protein and gammaglobulin concentrations. The titre of conglutynin was significantly higher in the group of calves fed prebiotics in comparison with the control group. The activity of alkaline phosphatase was higher in both experimental groups of animals but a stronger activity of this enzyme was observed in the calves fed tylosin.

Medycyna Wet. 2011, 67 (4) 276

gotowywano cielêtom w grupie I mieszankê paszy treœci-wej (CJ) z tylozyn¹ na wzór pasz leczniczych. Podawano j¹ raz dziennie, na czczo w godzinach porannych, a jedno-razowa dzienna dawka tylozyny na zwierzê wynosi³a 9,4 mg/kg m.c. Z kolei cielêta z drugiej grupy eksperymental-nej (gr. II) ¿ywione by³y pasz¹ CJ z dodatkiem prebiotyku w postaci preparatu Alphamune (Alpharma). Preparat ten zawiera w swoim sk³adzie â-glukany (26%) i MOS (28%) uzyskiwane ze œcian komórkowych dro¿d¿y Saccharo-myces cerevisae. Wspomniane prebiotyki podawano cielê-tom grupy II równie¿ przez 7 tygodni w jednorazowych, dziennych dawkach na zwierzê, odpowiednio: â-glukany – 49 mg/kg m.c. i MOS – 52 mg/kg m.c. Pozosta³e zwierzêta, które stanowi³y grupê kontroln¹, ¿ywione by³y t¹ sam¹ mie-szank¹ CJ bez wspomnianych wy¿ej dodatków.

Krew do badañ laboratoryjnych pobierano od ciel¹t z ¿y³y szyjnej zewnêtrznej, przez okres 7 tygodni, dwukrotnie w ci¹gu tygodnia zawsze w godzinach rannych przed kar-mieniem zwierz¹t. Pierwsze pobranie, okreœlane jako „próba zerowa”, mia³o miejsce tu¿ przed rozpoczêciem podawa-nia cielêtom paszy z dodatkiem antybiotyku lub prebio-tyków. Krew pobierano do probówek bez antykoagulantu w celu uzyskania surowicy do badañ.

Stê¿enie bia³ka ca³kowitego (BC) oznaczono w oparciu o metodê biuretow¹ (8) z wykorzystaniem zestawu diag-nostycznego Cormay, stê¿enie gammaglobulin przy zasto-sowaniu testu immunodyfuzji radialnej wg Manciniego (11), a miano konglutyniny wg metody Ingrama i Mitchel (7). Aktywnoœæ katalityczn¹ fosfatazy zasadowej (ALP) mie-rzono wg metody Besseyego (1) z wykorzystaniem zesta-wu diagnostycznego firmy Biochemtest (POCH).

Otrzymane wyniki badañ poddano analizie statystycz-nej z wykorzystaniem programu Statgraphics Centurion. W celu porównania grup eksperymentalnych z grup¹ kon-troln¹ wykonano analizê wariancji oraz wyznaczono naj-mniejsze istotne ró¿nice typu LSD (last significant diffe-rences) R.A Fishera na poziomie istotnoœci á = 0,05.

Ca³oœæ badañ na zwierzêtach przeprowadzono za zgod¹ lokalnej Komisji Etycznej wg procedur warunkuj¹cych spe³nienie zasad GLP.

Wyniki i omówienie

Zawartoœæ bia³ka ca³kowitego (BC) w surowicy krwi badanych ciel¹t (ryc. 1) ulega³a istotnym zmianom u zwierz¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem prebiotyków (gr. II). Pocz¹tkowe ca³kowite stê¿enie bia³ka w su-rowicy u zwierz¹t tej grupy wynosi³o 53,48 ± 2,04 g/l, a w 42. dniu badania wartoœæ ta wzros³a do maksy-malnego poziomu równego 70,05 ± 1,47 g/l. Natomiast u ciel¹t grupy I stê¿enie BC kszta³towa³o siê w grani-cach (od 51,30 ± 3,00 do 64,00 ± 4,00 g/l) zbli¿onych do tych, które uzyskano w grupie kontrolnej (od 51,13 ± 1,72 do 62,89 ± 3,14 g/l), a ró¿nice istotne statys-tycznie zanotowano tylko w 7. i 9. dniu doœwiadcze-nia. Obserwowane istotne podwy¿szenie koncentracji bia³ka ca³kowitego (BC) u ciel¹t otrzymuj¹cych w pa-szy dodatek prebiotyków oraz w mniejw pa-szym stopniu równie¿ u tych, którym podawano tylozynê,

skorelo-wane by³o bezpoœrednio ze wzrostem miana konglu-tyniny i stê¿enia gammaglobulin w surowicy krwi tych zwierz¹t. Wzrost stê¿enia BC notowany w badaniach w³asnych u ciel¹t otrzymuj¹cych prebiotyki z dro¿d¿y Saccharomyces cerevisae nie by³ natomiast obserwo-wany w badaniach Dobickiego i wsp. (3) oraz Kum-prechtovej i wsp. (9). W obu tych przypadkach stoso-wany preparat dro¿d¿owy nie zawiera³ bowiem â-glu-kanów, a dostarcza³ wy³¹cznie MOS. Tak wiêc wy-daje siê wielce prawdopodobne, ¿e tylko â-glukany mog¹ dzia³aæ stymuluj¹co na syntezê bia³ka ogólne-go. Wzrost samej tylko frakcji gammaglobulinowej na-le¿y z kolei wi¹zaæ z oddzia³ywaniem â-glukanów na limfocyty B, nastêpowej produkcji plazmocytów i syn-tezy immunoglobulin, a wszystko to za spraw¹ uwal-nianej intensywnie IL-1á przez pobudzone komórki immunokompetentne. Beta-glukany w tym procesie ³¹cz¹ siê ze specyficznymi receptorami obecnymi na powierzchni makrofagów, powoduj¹c ich aktywacjê i uwalnianie wspomnianej IL-1á. Do grupy tych re-ceptorów zalicza siê m.in.: Dectin-1 (transmembrano-wy receptor typu II), receptor CR3 dla fragmentu C₃ dope³niacza, receptory typu „zmiataczy” (scavenger receptors) oraz receptor LacCer i TLR-2 (6). Pobu-dzone przez te receptory komórki immunokompetent-ne wydzielaj¹ IL-1, która wp³ywa nastêpnie na aktyw-noœæ limfocytów B i proces produkcji przeciwcia³.

Zawartoœæ frakcji gammaglobulinowej w surowicy krwi (ryc. 2) wzrasta³a istotnie u ciel¹t grupy II, gdzie pocz¹tkowo wynosi³a ona 3,17 ± 0,37 g/l, a pod ko-niec badañ, tj. w 42. dniu obserwacji, osi¹gnê³a naj-wy¿sz¹ wartoœæ równ¹ 4,97 ± 0,61 g/l. Wartoœæ ta by³a istotnie wy¿sza w porównaniu do grupy kontrolnej, w której kszta³towa³a siê ona nieco powy¿ej 3,00 g/l (3,07 ± 0,12 g/l). Generalnie œrednie stê¿enia ã-globu-lin w surowicy krwi ciel¹t kontrolnych nie przekra-cza³y wartoœci 4,00 g/l (od 2,87 ± 0,09 do 3,77 ± 0,34 g/l), a u zwierz¹t grupy I by³y wyraŸnie ni¿sze ni¿ w grupie II i utrzymywa³y siê w granicach od 3,00 ± 0,51 do 4,27 ± 0,45 g/l. Istotne statystycznie ró¿nice w porównaniu do kontroli notowano w grupie II w 7., 9. i 14. oraz 42. i 44. dniu badania. Wówczas zawar-toœæ ã-globulin u tych zwierz¹t oscylowa³a w grani-cach od 4,43 ± 0,50 do 4,97 ± 0,61 g/l i by³a prawie o 1,5 g/l wy¿sza ni¿ w grupie kontrolnej, w której mieœci³a siê pomiêdzy 2,87 ± 0,09 a 3,13 ± 0,25 g/l.

Zwiêkszony poziom immunoglobulin, frakcji gam-maglobulinowej, g³ównie klasy IgG i IgA, notowano te¿ u zwierz¹t w nastêpstwie podawania im dodatku mannanooligosacharydów – MOS (4, 15). Nieznany jest jednak dok³adny mechanizm ich dzia³ania w pro-dukcji immunoglobulin (4). W najnowszych badaniach z tego zakresu zaobserwowano, ¿e równie¿ u krów cielnych dodatek MOS przed porodem w postaci pre-paratu Bio-Mos (Alltech) stymulowa³ istotnie zwiêk-szenie poziomu immunoglobulin nie tylko w

surowi-Medycyna Wet. 2011, 67 (4) 277

cy, ale równie¿ w siarze tych zwierz¹t. Szczególn¹ rolê dla prawid³owego rozwoju nowo narodzonych ciel¹t odgrywa zw³aszcza bogata w immunoglobuliny siara. Podanie odpowiedniej iloœci przeciwcia³ za poœrednic-twem siary matki ma bowiem bezpoœredni wp³yw na stan odpornoœci ciel¹t w pierwszym okresie odchowu i na ich zdrowotnoœæ (14). Dlatego te¿ wszelkie meto-dy poprawy jakoœci siary maj¹ swoje uzasadnienie praktyczne, a potwierdzenie w³aœciwoœci prebiotyków w tym zakresie wydaje siê szczególnie cenne. Wyka-zano, ¿e równie¿ u drobiu pod wp³ywem prebiotyków dochodzi do wzrostu miana swoistych przeciwcia³ nie tylko u stada rodzicielskiego, ale równie¿ u jego po-tomstwa (4).

Innym wa¿nym, analizowanym te¿ w badaniach w³asnych czynnikiem odpornoœci humoralnej by³o bia³ko – konglutynina. W aspekcie ewolucyjnym sta-nowi ono u byd³a najstarsze filogenetycznie bia³ko charakteryzuj¹ce ten gatunek zwierz¹t. Z racji swojej specyfiki gatunkowej i w³aœciwoœci immunologicznych w praktyce hodowlanej wykorzystywane jest ono

na-wet ostatnio jako dodatkowy parametr diagnostyczny, s³u¿¹cy do selekcji zwierz¹t pod k¹tem wiêkszej od-pornoœci na choroby. Upoœledzenie jej wydzielania mo¿e bowiem przyczyniæ siê do wzrostu wra¿liwoœci zwierz¹t, zw³aszcza m³odych, na zaka¿enie. Poniewa¿ bia³ko to znajduje siê w komórkach zaanga¿owanych w procesy immunologiczne, tj. makrofagach p³ucnych, komórkach dendrytycznych, glejowych i tymocytach, mo¿e wzmacniaæ natê¿enie „wybuchu tlenowego” zale¿nego od komplementu i w ten sposób zwiêkszaæ w³aœciwoœci bakteriobójcze fagocytów. Konglutynina odgrywa znacz¹c¹ rolê miêdzy innymi w przebiegu odpornoœci przeciwwirusowej u byd³a. Jest to bowiem bia³ko specyficzne dla tego gatunku zwierz¹t (2). Prze-prowadzone badania w³asne wykaza³y, ¿e prebioty-ki wp³ywaj¹ korzystnie u ciel¹t na miano tego bia³ka i jego syntezê. Miano konglutyniny w surowicy krwi ciel¹t wzros³o istotnie (ryc. 3) u zwierz¹t otrzymuj¹-cych dodatek prebiotyków (gr. II). U zwierz¹t tych ró¿-nice istotne statystycznie notowane by³y w 16. dniu badania w porównaniu do kontroli, a nastêpnie na

sku-Ryc. 1. Œrednie wartoœci stê¿enia bia³ka ca³kowitego ± LSD u ciel¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem tylozyny (gr. I), prebio-tyków (gr. II) i kontrolnych (gr. III)

Ryc. 2. Œrednie wartoœci stê¿enia gammaglobulin ± LSD u ciel¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem tylozyny (gr. I), prebio-tyków (gr. II) i kontrolnych (gr. III)

Ryc. 3. Œrednie wartoœci miana konglutyniny ± LSD u ciel¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem tylozyny (gr. I), prebiotyków (gr. II) i kontrolnych (gr. III)

Ryc. 4. Œrednie wartoœci aktywnoœci katalitycznej fosfatazy zasadowej ± LSD u ciel¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem tylo-zyny (gr. I), prebiotyków (gr. II) i kontrolnych (gr. III) Objaœnienie: * – ró¿nice istotne statystycznie przy á = 0,05 w porównaniu do grupy kontrolnej

Medycyna Wet. 2011, 67 (4) 278

tek sta³ego wzrostu wartoœci tego parametru by³y one znamiennie wy¿sze równie¿ od 23. dnia do koñca ob-serwacji. W pierwszym badaniu („próba zerowa”) miano konglutyniny u zwierz¹t otrzymuj¹cych prebio-tyki wynosi³o 14,70 ± 1,61, a w ostatnim wartoœæ ta wzros³a prawie dwukrotnie i wynosi³a ostatecznie 30,07 ± 1,10. Z kolei w grupie I miano tego bia³ka przez ca³y okres obserwacji utrzymywa³o siê na wy-raŸnie ni¿szym, porównywalnym jednak do grupy kon-trolnej poziomie od 15,17 ± 2,75 do 19,30 ± 3,32.

Aktywnoœæ katalityczna fosfatazy zasadowej (ALP) w surowicy krwi ciel¹t podwy¿szy³a siê istotnie za-równo w grupie I, jak i II (ryc. 4). Znacznie wy¿szy, wynosz¹cy od 22,17 ± 1,03 do 32,23 ± 0,34 U/ml, wzrost aktywnoœci tego enzymu zaobserwowano jed-nak w grupie ciel¹t otrzymuj¹cych tylozynê, a ró¿nice istotne statystycznie notowano od 2. dnia do koñca badania. U ciel¹t grupy II œrednie wartoœci tego para-metru w okresie od 28. do 44. dnia badania, tj. gdy ró¿ni³y siê one istotnie w porównaniu do kontroli, utrzymywa³y siê w granicach od 27,63 ± 0,45 do 28,83 ± 0,87 U/ml. Dla porównania: u ciel¹t kontrolnych przez ca³y okres obserwacji wynosi³y one od 22,17 ± 0,57 do 24,33 ± 0,50 U/ml. Stwierdzony wzrost ak-tywnoœci ALP w surowicy krwi ciel¹t otrzymuj¹cych w paszy zarówno prebiotyki, jak i tylozynê, nale¿y trak-towaæ jako pozytywny efekt pobudzenia w organizmie humoralnych mechanizmów jego wrodzonej odpornoœ-ci. Enzym ten dzia³a bowiem silnie litycznie na cho-robotwórcze bakterie z rodzaju Enterobacteriaceae. Strukturalnie fosfataza alkaliczna jest krótko³añcucho-wym polipeptydem, a dzia³a jak antybiotyk o w³aœci-woœciach bakteriobójczych. Zwiêkszenie aktywnoœci ALP zwi¹zane jest te¿ ze wzrostem liczby granulocy-tów obojêtnoch³onnych, które zawieraj¹ w ziarnach wydzielniczych fosfatazê alkaliczn¹ (5). ALP jest jed-nym z wa¿niejszych sk³adników macierzy ziaren azu-rofilnych neutrofilów. Zanim bakterie zostan¹ poch³o-niête przez neutrofile podczas fagocytozy, otaczaj¹ je one pocz¹tkowo swoimi wypustkami. W tym pierw-szym etapie, wraz z obcymi mikroorganizmami do-staj¹ siê do fagosomu fagocyta te¿ niewielkie iloœci p³ynu pozakomórkowego. Nastêpnie wspomniane ziar-na neutrofilów zlewaj¹ siê z fagosomem zawieraj¹-cym poch³oniête komórki bakteryjne. Dziêki niewiel-kiej objêtoœci fagosomu stê¿enie fosfatazy alkalicznej, uwolnionej z ziaren neutrofilów, mo¿e byæ wyj¹tko-wo du¿e, nieosi¹galne w przestrzeni zewn¹trzkomór-kowej. Dziêki temu mechanizmowi komórki ¿erne zdolne s¹ do niszczenia szczególnie tych bakterii, któ-re nie wykazuj¹ zdolnoœci stymulacji syntezy zwi¹z-ków wolnorodnikowych. Poza omówionym korzyst-nym wp³ywem â-glukanów na mechanizm fagocyto-zy zale¿nej od ALP, zwiêkszaj¹ one równie¿ zdolnoœæ komórek fagocytuj¹cych do skutecznego zabijania czynników patogennych na drodze mechanizmów

tle-nowych (17). Dochodzi wówczas do pobudzenia pro-dukcji reaktywnych form tlenu, takich jak nadtlenek wodoru (H₂O₂) czy te¿ tlenek azotu (NO), wykazuj¹-cych toksyczne w³aœciwoœci w odniesieniu do poch³o-niêtych patogenów (5).

Wyniki badañ w³asnych wskazuj¹, ¿e zarówno pre-biotyki, jak i tylozyna wp³ywaj¹ stymuluj¹co na od-pornoœæ typu humoralnego w zakresie podwy¿szenia stê¿enia bia³ka ca³kowitego i gammaglobulin oraz ka-talitycznej aktywnoœci fosfatazy alkalicznej. Zmiany te by³y jednak znacznie silniej wyra¿one u zwierz¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem prebiotyków. Natomiast miano konglutyniny zwiêksza³o siê istotnie tylko w przypadku podawania cielêtom prebiotyków.

Piœmiennictwo

1.Brown S. S., Mitchel F. L., Young D. G.: Chemical Diagnosis of Diseases, Elsevier/Norld Holland, Biochemic Press, Amsterdam and New York 1979, 558.

2.Buczek J., Deptu³a W., Gliñski Z., Jarosz J., Stosik M., Wernicki A.: Immuno-logia porównawcza i rozwojowa zwierz¹t. PWN, Warszawa/Poznañ 2000, 290-291.

3.Dobicki A., Preœ J., £uczak W., Szyrner A.: Wp³yw dodatku suszonych dro¿d¿y piwnych na przyrosty masy cia³a, wskaŸniki fizjologiczno-biochemicze krwi i rozwój drobnoustrojów ¿wacza ciel¹t. Medycyna Wet. 2005, 61, 946-949. 4.G³êbocka K., Roszkowski T.: ¯ywienie trzody chlewnej w œwiecie bez anty-biotykowych stymulatorów wzrostu. Magazyn Wet., Suplement Œwinie 2006, 45-48.

5.Go³¹b J., Jakóbisiak M., Lasek W.: Immunologia. PWN, Warszawa 2002. 6.Guz L., Sopiñska A.: Wp³yw â(1,3)-D-glukanu i lipopolisacharydu na

odpor-noϾ karpi przeciwko Aeromonas hydrophila. Medycyna Wet. 2009, 65, 715--718.

7.Ingram D. G., Barnum D. A.: Fluctuations in the level of conglutynin in bovine serum. Can.Vet. J. 1965, 6, 162-169.

8.Koller A., Kaplan L. A.: Methods in Clinical Chemistry. C.V. Mosby Com-pany, UK 1987, 1134.

9.Kumprechtova D., Illek J.: Effect of mannan oligosaccharides supplemented via milk replacer on the immune status and growth of calves. Slov. Zbr. 2006, 43, 311-313.

10.Milewski S., Wójcik R., Ma³aczewska J., Trapkowska S., Siwicki K. A.: Wp³yw â-1,3/1,6-D-glukanu na cechy u¿ytkowoœci miêsnej oraz nieswoiste humo-ralne mechanizmy obronne jagni¹t. Medycyna Wet. 2007, 63, 360-363. 11.Outteridge P. M.: Veterinary Immunology. Academic Press, Sydney 1985. 12.Pelizon A. C., Kaneno R., Soares A. M. V. C., Meira D. A., Sartori A.:

Immu-nomodulatory activities associated with â-glucan derived from Saccharomy-ces cerevisiae. Physiol. Res. 2005, 54, 557-564.

13.Suzuki I., Hashimoto K., Ohno N., Tanaka H., Yadromae T.: Immunomodula-tion by orally administered â-glucan in mice. Immunopharmac. 1989, 11, 761-769.

14.Szymañska-Czerwiñska M., Bednarek D.: Wp³yw prebiotyków na procesy immunologiczne u zwierz¹t. Medycyna Wet. 2008, 64, 262-264.

15.Szymañska-Czerwiñska M., Bednarek D., Zdzisiñska B., Kandefer-Szer-szeñ M.: Effect of tylosin and prebiotics on the level of cytokines and lympho-cyte immunophenotyping in calves. Centrl Eur. J. Immunol. 2009, 34, 1-6. 16.Truszczyñski M., Pejsak Z.: Mo¿liwoœci przeciwdzia³ania ujemnym skutkom

zakazu stosowania antybiotykowych stymulatorów wzrostu u œwiñ. Medycy-na Wet. 2007, 63, 10-13.

17.Wójcik R., Ma³aczewska J., Trapkowska S., Siwicki A. K.: Wp³yw â-1,3/1,6--D-glukanu na nieswoiste komórkowe mechanizmy obronne jagni¹t. Medy-cyna Wet. 2007, 63, 84-86.

Adres autora: dr Monika Szymañska-Czerwiñska, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: monika.szymanska@piwet.pulawy.pl